Ziemlińska-Odojowa, Włodzimiera
Komunikaty z badań w roku 1971 na
cmentarzysku w Niedanowie, pow.
nidzicki (stanowisko 2)
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 218-220
W Ł O D Z I M I E R A Z I E M L I Ń S K A - O D O J O W A
KOMUNIKATY Z BADAN W ROKU 1971
NA CMENTARZYSKU W NIEDANOWIE, POW. NIDZICKI
(STANOWISKO 2)
Muzeum Mazurskie w Olsztynie w ramach współpracy z Zespołem do Badań Etnogenezy Słow ian w Polsce Północno-W schodniej Instytutu Historii K ultury Ma terialnej Polskiej A kadem ii Nauk kontynuowało w sezonie letnim 1971 r. badania wykopaliskow e n a cm entarzysku lateńsko-rzym skim w Niedanow ie w pow. nidzic k im 1. Badania terenow e trw ały od 1 czerwca do 17 lipca. Kredyty na badania uzy skano z Komitetu Słow ianoznaw stw a PAN oraz od W ojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Olsztynie. Badaniami kierowała autorka sprawozdania przy współpracy mgr Iw ony Kupczyk i mgr. Włodzimierza Peli. Badaniami objęto północno-wschodni kraniec cmentarzyska. Sprawdzono również jego pogranicza w rejonie południowo- -zachodnim. Łącznie przebadano 1500 m 2, uzyskując 8700 m2 powierzchni w yeksplo- rowanej na tym obiekcie. W roku bieżącym odkryto dalszych 51 pochówków ciało palnych, uzyskując ich łącznie 628.
W rejonie północnym i zachodnim cmentarzyska w ystępow anie pochówków w bieżącym sezonie badań miało wyraźnie charakter peryferyjny. Ich zagęszczenie było m niejsze niż przeciętne w centrum badanego obiektu. Jedynie na przestrzeni 50 m2 (Ar 332, ćwiartka C-D) było w yższe niż przeciętne na tym stanowisku i w y nosiło 14 pochówków. Peryferyjny charakter m iały rów nież pochówki w południo w o-zachodnim krańcu cmentarzyska. Zwarty układ zagęszczenia stwierdzono nato m iast w północno-wschodnim rejonie badanego obszaru. Jest to teren aktualnej uprawy. Odsłonięte tutaj pochówki zachowane były przeważnie w stanie szcząt kowym.
Na obszarze badanym w roku bieżącym odsłaniano w dalszym ciągu zachowane fragm entarycznie pozostałości naziemnych konstrukcji kam iennych. W dwóch w y padkach uznać je można najprawdopodobniej za pagórkowate kilkuw arstw ow e bru ki, otoczone kręgam i kam iennym i z dobranych wielkością kamieni. W obrębie jed nego z nich (Ar 133 ćwiartka B-D) odsłonięto dwa jamowe groby ciałopalne z boga tym wyposażeniem. W wyposażeniu pochówka 609 znajdow ała się brązowa rzymska m oneta z otworkiem do zawieszania wraz z zespołem paciorków szklanych i
brązo-1 W. Z i e m l i ń s k a - O d o j o w a , Badania archeologiczne na cm e n ta rzy sk u
ciałopalnym w N iedanow ie, pow . N idzica, Kom unikaty Mazursko-W armińskie, 1961,
nr 4, s. 625; taż, W stęp n e spraw ozdanie z badań w ro k u 1962 na c m e n ta rzy sk u
z o kresu późnolateńskiego i rzy m sk ie g o w N iedanow ie, pow . N idzica, Komunikaty
Mazursko-W armińskie, 1962, nr 4, s. 823; taż, K o m u n ik a t z badań archeologicznych
p rzep ro w a d zo n y ch w latach 1963— 1964 na c m e n ta r zy s k u z o kresu późnolateńskiego i rzym skieg o w N iedanow ie w pow . n id zic k im (stanow isko 2), Kom unikaty Mazur
Ryc. 1. Niedanowo, pow. nidzicki. Grób 609. Moneta rzymska z końca III w ieku n.e. Awers. Fot. A. K u r a c z y k .
Ryc. 2. Niedanowo, pow. nidzicki. Gtrób 609. Moneta rzymska z końca III wieku n.e. Rewers. Fot. A. K u r a c z y k .
2 2 0 K R O N I K A N A U K O W A
wych zawieszek. W ystępowanie na cm entarzysku monet rzym skich należy do rzad kości, ogółem odkryto ich dotychczas trzy, w tym dw ie w jednym zespole grobowym. W szystkich monet używano jako elem entów naszyjnika. W obrębie bruku odkryto również popielnicow y pochówek ciałopalny. Omawiając naziem ne formy nagrobne wspom nieć należy o w ystępow aniu bruków kamiennych związanych z pochówkami, których forma pierwotna niem ożliw a jest do odtworzenia. Pochówka w ystępow ały rów nież pod pojedynczym i głazam i lub obok nich, co już wcześniej wiązano z za znaczaniem na powierzchni grobu tzw . „stellą”. W jednym wypadku odsłonięto pod kam ieniem grób ciałopalny składający się z czystych przepalonych kości bez śladu stosu i wyposażenia.
Przeważającą formą grobu na badanym terenie cmentarzyska w roku bieżącym był pochówek bezpopielnicowy, o różnych formach i rozmiarach jam grobowych i t różną w nich zawartością zabytkow ą. W spółistniały obok siebie groby bogato wyposażone i groby bez w yposażenia, zaw ierające często tylko przepalone kości
i w^ęgle drzewne. Na ogólną liczbę 51 pochówków, około 20% stanow iły groby po
pielnicow e, często z w iększą zaw artością ceramiki. W dalszym ciągu na cm entarzys ku w ystępow ały tzw. „kupki czystych k ości”, bez wyposażenia. W ostatnim sezonie wykopaliskowym w ystąpiły one zw arcie n a wschodnim krańcu cmentarzyska, gdzie już w cześniej obserwowano ich najw iększe nasycenie. W yposażenie grobowe odkry tych pochówków stanow iły głów nie ozdoby stroju (paciorki, wisiorki, moneta, sprzączki, okucia pasa, zapinki, bransolety, fragm enty nieokreślonych przedmiotów brązowych oraz w iele drobnych okruchów szkła), przedm ioty codziennego użytku (fragmenty grzebieni, okucia i klucze do skrzynek, przęśliki, szydła, fragm enty orna m entow anych okładzin z kości, brzytw a żelazna), oraz ceramika. W dwóch zespo łach znaleziono ostrogi, które na cmentarzysku w ystępow ały sporadycznie. W zes pole wyposażenia grobu 595 były dwie zdobione, brązowe ostrogi z guziczkowatymi zakończeniami, a w zespole 626 fragm ent podobnej ostrogi.
Badania na stanow isku 2 w Niedanow ie dobiegają końca. Uchwycone prawie w całości granice cmentarzyska zlokalizowały teren jego użytkow ania na zwartym obszarze. Uzyskane obszerne m ateriały źródłowe potw ierdzają sugerowane już wcześniej w nioski ogólne dotyczące długotrwałego użytkow ania badanego obiektu, jego rejonizację chronologiczną i formalną. W zw iązku z m ożliwościam i finansow y mi podjęto w roku bieżącym niezbędne dla tego obiektu zapoczątkowane w latach 1959—1961 badania antropologiczne szczątków kostnych oraz analizy metalograficzne. Na podstawie analiz antropologicznych można będzie w łączyć się do dyskusji, jaka toczy się w fachow ej literaturze naukow ej na tem at społecznej interpretacji cm en tarzysk z okresu rzym skiego na Mazowszu. Obserwowana dotychczas przewaga lub w yłączność pochówków kobiecych na cmentarzyskach m azowieckich na podstawie dotychczasowych źródeł archeologicznych i antropologicznych nie m oże być podsta wą do u ogóln ień 2.
2 T. M a l i n o w s k i , K obiece cm e n ta rzy sk a z późnego o kresu w p ły w ó w r z y m
sk ich na M azow szu w schodnim , Św iatow it, t. 32, 1971, ss. 163—181 oraz zebrana
tam literatura, a także W. Z d e m l i ń s k a - O d o j o w a , C m e n ta rzy sko A m a zo n ek, Warmia i Mazury, 1962, nr 3, ss. U — 12; taż, E inige F orschungsproblem e des G rä
b erfeld es in N iedanow o K reis N idzica in M asuren, Acta Baltico-Slavica, nr 4, 1966,
