Plemiona grupy nidzickiej kultury
grobów jamowych : (obrona pracy
doktorskiej Jerzego Okulicza z
Warszawy)
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 468-471
P L E M IO N A G R U P Y N ID Z IC K IE J K U L T U R Y G R O E Ó W JA M O W Y C H
(O b ro n a p ra c y d o k to rs k ie j J e rz e g o O k u lic z a z W arsz a w y )
W d n iu 29 m a r c a 1966 r. n a p o s ie d z e n iu R a d y N a u k o w e j I n s t y t u t u H is to rii K u ltu r y M a te ria ln e j P o ls k ie j A k a d e m ii N a u k w W a r sz a w ie o d b y ła się p u b lic z n a o b ro n a p ra c y d o k to rs k ie j a s p i r a n t a m g r a J e rz e g o O k u l i c z a p t. P le m io n a
g r u p y n id z ic k ie j k u l t u r y g r o b ó w ja m o w y c h (II w ie k p .n .e. — V w ie k n.e.).
P o o tw a rc iu p o s ie d z e n ia — p ro m o to r, c z ło n e k P A N -u , p ro f, d r W ito ld H e n s e l p r z e d s ta w ił ż y cio ry s i d o ro b e k n a u k o w y d o k to ra n ta . N a s tę p n ie J. O k u lic z p o d a ł g łó w n e te z y s w o je j p ra c y . t
W y sz e d ł on z z a ło ż e n ia , że n a g ro m a d z o n e w cią g u o s ta tn ic h k ilk u la t, a o b e cn ie szy b k o z w ię k s z a ją c e się zaso b y ź ró d e ł a rc h e o lo g ic z n y c h do p o z n a n ia d z ie jó w s ta r o ż y tn e j lu d n o ści, z a m ie s z k u ją c e j p ó łn o c n ą część P o ls k i, p o z w a la ją ju ż n a p o d ję c ie p ró b m o n o g ra fic z n e g o o p ra c o w a n ia p o szc z eg ó ln y ch te ry to r ió w k u ltu r o w y c h .
W d o ty c h c z a so w y c h s y n te z a c h , o p a rty c h n a z n a c z n ie w ę ż s z e j b a z ie m a t e r i a ło w e j, w y d z ielo n o je d y n ie w ie lk ie z e sp o ły k u ltu r o w e , co n a jw y ż e j b a rd z o o g ó ln ie p o ru s z a ją c z a g a d n ie n ie z a r y s o w u ją c y c h się ró ż n ic re g io n a ln y c h w ich o b rę b ie . J u ż dziś, z d a n ie m J. O k u lic z a, „ w ie lk ie k u l t u r y ” n ie są w y s t a r c z a ją c y m i je d n o s t k a m i te r y to r ia ln y m i d la szczeg ó ło w y ch ro z w a ż a ń h is to ry c z n y c h .* N a m a p ie o s a d n ic z e j b o w ie m , w m ia r ę p o s tę p u b a d a ń , n a r a s t a j ą c e p u n k ty s ta n o w is k a rc h e o lo g ic z n y c h z o k re s u p ó ź n o la te ń s k ie g o i rz y m s k ie g o z a c z y n a ją tw o rz y ć b a rd z o w y ra ź n e s k u p ie n ia , o d d z ie lo n e od s ie b ie p a sa m i, p o z b a w io n y m i o s a d n ic tw a . S k u p ie n ia t e m o g ą o z n ac z a ć n a m t e r y t o r i a b y to w a n ia d u ż y c h g ru p sp o łe c z n y c h — n a jp e w n i e j p le m io n . G d y b y śm y w ię c z n a le ź li d o d a tk o w e k r y t e r i a w y ró ż n ia n ia te r y to r ió w p le m ie n n y c h , z y s k a lib y ś m y m o ż liw o ść b a d a ń h is to r ii o s a d n ic tw a i k u l t u r y k o n k r e tn y c h g r u p s p o łe c z n y c h , ic h w z a je m n y c h s to s u n k ó w i p o w ią z a ń . T a k im i k r y te r i a m i, p o z a w y d z ie le n ie m te r y to r ia ln y m m e to d ą k a r to g ra fic z n ą , m o g ą s ta ć się b a d a n i a z ró ż n ic o w a ń lo k a ln y c h w k u ltu r z e a rc h e o lo g ic z n e j. In a c z e j z aś m ó w ią c , u z n a n ie ja k ie g o ś s k u p ie n ia o sad n ic z e g o za te r y to r iu m p le m ie n n e s ta n i e się b a r d z ie j p ra w d o p o d o b n e , je śli: 1) n a ty m te r y to r iu m z ao b se rw u je m y ! ry s y lo k a ln e w k u ltu r z e , z w łasz cz a w d ru g o rz ę d n y c h c ec h a c h fo r m a ln y c h i o b y c za jo w o ści, ró ż n e o d w y s tę p u ją c y c h n a te r y to r ia c h są s ie d n ic h i 2) je ś li s tw ie r d z im y p e w n e n ie ró w n o m ie rn o ś c i w ro z w o ju k u ltu r o w y m m ię d z y b a d a n y m t e r y to r iu m a s ą s ia d u ją c y m i z n im o b s z a ra m i.
G łó w n y m celem , ja k i a u to r s o b ie p o s ta w ił, b y ło s p ra w d z e n ie n a rz e c z y w i s ty m m a te r ia le o w y c h te o re ty c z n y c h z ało żeń . W y b ra ł w ię c s to su n k o w o d o b rz e z b a d a n y t e r e n d o rz e cz y g ó rn e j W k ry — D z ia łd ó w k i, N id y , S z k o tó w k i i g ó rn e g o O rz y c a. Z o b s z a ru te g o z e b r a ł 547 z e sp o łó w g ro b o w y c h , p o c h o d zą c y c h z 95 s ta n o w is k z o k re s u p ó ź n o la te ń s k ie g o i rz y m s k ie g o . S ta n o w is k a t e n a m a p ie tw o rz ą w y ra ź n e s k u p ie n ie o sad n ic z e , w y d z ie lo n e od o b s z a ró w są s ie d n ic h p a s a m i p u s tk i. J u ż d a w n o z a o b s e rw o w a n o t u p e w n e s p e c y fic z n e c ec h y lo k a ln e w k u ltu r z e a rc h e o lo g ic z n e j i o k re ś lo n o t e n o b s z a r, ja k o m ie js c e b y to w a n ia lu d n o ś c i g ru p y n id z ic k ie j k u l t u r y p rz e w o rs k ie j. S k r a jn e p o ło ż e n ie g ru p y
468
n id z ic k ie j w s to s u n k u do trz e c h w ie lk ic h k u l t u r — p rz e w o rs k ie j, o k s y w s k ie j i s t a r o p r u s k ie j , u ła tw iło p ró b ą je j k u ltu r o w e g o i te r y to r ia ln e g o w y d z ie le n ia w o p a rc iu o p o r ó w n a n ie k o n tr a s to w y c h cech p rz e w o d n ic h ty c h k u ltu r . P o n a d to , w c elu b a r d z ie j p re c y z y jn e g o w y d z ie le n ia o m a w ia n e j g ru p y k u ltu r o w e j, p o d d a n o szc z eg ó ło w e j a n a liz ie z a b y tk i trz e c h s ą s ie d n ic h s k u p ie ń o s a d n ic z y c h , k tó r e n a z w a n o : o ls z ty ń sk im , c ie c h a n o w s k o - p rz a s n y s k im i o s tr o łę c k im . Z d a lsz y c h n ie c o o b s z a ró w w y b ra n o je d y n ie d o b rz e z b a d a n e c m e n ta rz y s k a , u z n a ją c je z a r e p r e z e n t a ty w n e d la d o k o n a n ia p o ró w n a ń . Z e sp o ły g ro b o w e z o b s z a ru n id z ic k ie g o p o d z ie lo n o w e d łu g fa z ro z w o jo w y c h c h ro n o lo g ii w z g lę d n e j. N a jp ie r w w ięc, k la s y c z n ą m e to d ą , p o p rz e z a n a liz ę p o ró w n a w c z ą z a b y tk ó w m e ta lo w y c h , u s ta lo n o p o d s ta w y p o d z ia łu c h ro n o lo g ic z n e g o części z e sp o łó w g ro b o w y c h , n a s tę p n ie z aś z e s ta w io n o p r z y p o m o c y ta b e l p o ró w n a w c z y c h w s z y s tk ie zesp o ły g ro b o w e , s z e re g u ją c je w e d łu g p o w ta rz a ln o ś c i d u ż e j lic z b y cech, g łó w n ie w o p a rc iu o s ty l c e r a m ik i i szc z eg ó ły o b rz ą d k u p o g rz e b o w ego. U z y sk a n o w te n sp o só b p o d s ta w ę w y d z ie le n ia 11 fa z ro z w o jo w y c h . N ie w e w sz y s tk ic h w y p a d k a c h u d a ło s ię z a m k n ą ć o w e fa z y w a b s o lu tn y c h ra m a c h cza so w y ch . C zas ic h t r w a n i a w a h a ł się z a p e w n e o d 40 do 80 la t, i c h y b a s ą o n e n a jk r ó ts z y m i o d c in k a m i, w o b rę b ie k tó r y c h m o ż n a o b s e rw o w a ć z m ie n n o ść fo rm z a b y tk ó w . P o p r z e z ta b e la r y c z n e p o ró w n a n ie ró w n o c z a s o w y c h z e sp o łó w g ro b o w y c h z b a d a n e g o t e r e n u i z in n y c h o b s z a ró w , w y d z ie lo n o c e c h y lo k a ln e d la g r u p y n id z ic k ie j lu b w s p ó ln e d la sze rsz eg o te re n u . P o z w o liło to n a u c h w y c e n ie s to p n ia p o d o b ie ń s tw i ró ż n ic w k u l t u r z e a rc h e o lo g ic z n e j m ię d z y s ą s ia d u ją c y m i z e so b ą s k u p ie n i a m i o sa d n ic z y m i. L o k a ln e c ec h y w o b rę b ie g r u p y n id z ic k ie j u d a ło s ię z a o b s e rw o w a ć od I I I fa z y p ó ź n eg o o k r e s u la te ń s k ie g o , aż p o p o c z ą tk i o k re s u w ę d ró w e k lu d ó w .
W p o c z ą tk u p ó ź n eg o o k re s u la te ń s k ie g o , o b o k fo r m c e ra m ic z n y c h , ty p o w y c h d la o b s z a ru k u l t u r y p r z e w o rs k ie j, w y s tę p o w a ły p r z e d m io ty m e ta lo w e o f o r m a c h w y w o d z ą c y c h się z o b s z a ru k u l t u r y o k s y w s k ie j. A u to r w s k a z u je p rz y ty m , że a n a liz y m e ta li d o k o n a n e p rz e z doc. J . P ia s k o w sk ie g o w y k a z a ły w e w sz y s tk ic h w y p a d k a c h u ż y c ie s ta l i n is k o fo s fo ro w e j, o c e c h a c h ró ż n y c h od tz w . s ta l i ś w ię to k r z y s k ie j. P ie rw s z e p rz e d m io ty w y k o n a n e ze s ta l i w y so k o - fo s fo ro w e j, b y ć m o że p r z y w y k o r z y s ta n iu m ie js c o w y c h r u d d a rn io w y c h , p o ja w ia ją s ię w I I I fa z ie p ó ź n eg o o k re s u la te ń s k ie g o . J e d n o c z e ś n ie w c e ra m ic e i fo r m a c h g ro b ó w , w p rz e c iw ie ń s tw ie do in n y c h o b s z a ró w M azo w sza, w y s t ę p u ją t u b a rd z o w y ra ź n e p o d o b ie ń s tw a z z a b y t k a m i c m e n ta r z y s k k u ja w s k ic h . W y k s z ta łc a ją s ię te ż lo k a ln e c e c h y s ty lis ty c z n e c e r a m ik i, a t a k ż e ro z p o c z y n a s ię u ż y tk o w a n ie w ię k sz o śc i c m e n ta rz y s k , tr w a ją c y c h p rz e z c a ły w c z e s n y o k re s r z y m s k i lu b n a w e t d łu ż e j. C h a r a k t e r y s ty c z n ą c ec h ą o m a w ia n e g o o b s z a ru je s t c z ę s te w y s tę p o w a n ie o d d z ie ln y c h c m e n ta r z y s k z g ro b a m i m ę s k im i i o d d z ie ln y c h z p o c h ó w k a m i k o b ie c y m i i d z ie cię c y m i. T w ie rd z e n ie to o p a rto n a b a d a n ia c h a n tro p o lo g ic z n y c h , g d y ż w e w c z e s n y m o k re s ie w p ły w ó w r z y m s k ic h , n i e w ą t p l i w ie p o d w p ły w e m k u l t u r y o k s y w s k ie j, z a p r z e s ta n o w y p o s a ż a n ia g ro b ó w w b ro ń ; w y ją tk o w o ty lk o w g ro b a c h , o k re ś lo n y c h ja k o m ę sk ie , n o to w a n e są o s tro g i. C e ra m ik a p ie rw s z y c h fa z o k re s u r z y m s k ie g o n a o m a w ia n y m o b sz a rz e j e s t b a rd z o c h a r a k t e r y s ty c z n a i ró ż n i się z d e c y d o w a n ie od n a c z y ń w y s t ę p u ją c y c h n a te r e n a c h s ą s ie d n ic h . Z w r a c a w n ie j u w a g ę w y ra ź n e p r z e tr w a n ie e le m e n tó w s ty lu p ó ź n o la te ń s k ie g o . R ó w n ie k o n s e r w a ty w n e są z w y cz a je p o g rz e b o w e, z w ła s z c z a z aś s k ła d a n ie do g ro b ó w w ie lu n a c z y ń . W p o c z ą tk u I w ie k u n.e. n o tu je m y n a o m a w ia n y m o b s z a rz e z n a c z n ą lic z b ę im p o rtó w , w śró d k tó ry c h p r z e w a ż a ją b rą z o w e z a p in k i s iln ie p ro filo w a n e . W ty m sa m y m c z a s ie n a c m e n ta r z y s k a c h s ta r o p r u s k ic h w y s t ę p u ją lic z n e p rz e d m io ty , p o c h o
d z ą c e z d o rz e c z a W isły , s k ą d d o s ta w a ły się z a p e w n e za p o ś re d n ic tw e m lu d n o ś c i g r u p y n id z ic k ie j. N ieco p ó ź n ie j k o n ta k ty t e z a n ik a ją , a r o lę p o ś re d n ik a w w y m ia n ie z lu d n o ś c ią s t a r o p r u s k ą p r z e jm u ją s iln ie js z e e k o n o m ic z n ie p le m io n a z n a d d o ln e j W isły . O b sz a r n id z ic k i t r a c i b e z p o ś re d n i k o n ta k t z p le m io n a m i s ta r o p r u s k im i, o d d z ie lo n y t e r y to r ia ln i e p rz e z p o w s ta ją c e w o k o lic a ch O ls z ty n a n o w e s k u p ie n ie o sad n ic z e , z w ią z a n e z k u l t u r ą o k sy w sk ą . Iz o la c ja , ja k a w z w ią z k u z ty m n a s tę p u je , w y w o łu je w y ra ź n y k o n s e r w a ty z m fo r m lo k a ln y c h k u ltu r y , co p o z w a la n a p re c y z y jn e w y d z ie le n ie g ru p y n id z ic k ie j. J e d n o c z e ś n ie o b s e r w u je się s ta ł y w z ro s t z a lu d n ie n ia , k tó r e sw ó j szc z y t o s ią g a w c ią g u I I w ie k u . N o tu je się te ż w y ra ź n e z n a m io n a r o z w a r s t w i e n ia sp o łec z n e g o , czego w y ra z e m z d a ją się b y ć p o ja w ia ją c e się w o k ó ł g ro b ó w , o n ie c o b o g a tsz y m w y p o sa ż e n iu , tz w . k r ę g i k a m ie n n e . W ó w czas p rz y z a c h o w a n iu z a s a d n ic z y c h cech k u l t u r y p rz e w o rs k ie j, o b s e r w u je się c o ra z s iln ie js z e w p ły w y k u l t u r y o k s y w s k ie j. J e s t to z re s z tą z ja w isk o c h a r a k t e r y s ty c z n e d la szerszeg o , n iż g r u p a n id z ic k a , o b s z a ru — b o w ie m w p ły w y t e w id a ć w c a ły m do rz e cz u ś ro d k o w e j W isły, B u g u i N a rw i. N a b ie r a j ą o n e cech tr w a ły c h w p ó ź n y m o k re s ie rz y m s k im , g d y n a c a ły m ty m o b s z a rz e o b s e r w u je się w m a te r ia ła c h c m e n ta rz y s k o w y c h w y s tę p o w a n ie cech p rz e w o d n ic h k u ltu r y o k s y w s k ie j.
W k o ń c u I I w ie k u n.e. n a t e r e n i e g r u p y n id z ic k ie j z a p r z e s ta n o u ż y tk o w a n ia w ię k sz o śc i c m e n ta rz y s k . N ie k tó re je d n a k t r w a j ą n a d a l, a n a w e t n a no w o z a k ła d a n y c h m o ż n a o b s e rw o w a ć k o n ty n u a c ję tr a d y c y jn y c h c ec h t e j g ru p y , w y ra ż a ją c ą się m ię d z y in n y m i w z w y c z a ju w y p o s a ż a n ia g ro b ó w w du żo n a c z y ń , czy te ż w is tn ie n iu c m e n ta r z y s k z p o d z ia łe m g ro b ó w w e d łu g płci. W sk a z u je to n a p r z e tr w a n ie n a m ie js c u p r z y n a jm n ie j części d a w n e j lu d n o ści. R zecz c h a r a k t e r y s ty c z n a , że w y s tę p u ją c e t u w c ią g u I I I i IV w ie k u k u r h a n y „ k sią ż ę c e ” w P ie lg rz y m o w ie , K itk a c h iK o z łó w k u , p o w s t a ją w c e n t ra c h o k rę g ó w o sa d n ic z y c h o s t a r e j tr a d y c ji, a n a w e t w P ie lg r z y m o w ie w p r o s t w o b rę b ie w c z e sn o rz y m sk ie g o c m e n ta r z y s k a . P o d o b n e k u r h a n y , o k r e ś la n e ja k o ty p ro s to łc k i, w y s t ę p u ją n a P o d la s iu , M azo w szu i w P o ls c e ś ro d k o w e j. P o j a w ie n ie się ic h n a le ż y c h y b a łą c z y ć z p rz y ję c ie m je d n o lite j fo r m y g ro b o w c a p rz e z w z r a s ta ją c ą w z n a c z e n ie s ta r s z y z n ę p le m ie n n ą . N a o b s z a rz e ty m w y o d r ę b n ie n ie się s ta r s z y z n y p le m ie n n e j m o g ło b y ć b a r d z ie j p o w sz e c h n e, n iż w P o ls c e P o łu d n io w e j. W p ły w a ła n a to s y tu a c ja p o lity c z n a — p r z e m a r s z e o b c y ch g ru p n a t r a s i e od u jś c ia W isły k u U k ra in ie i d a le j n a d M o rz e C z a rn e , a ta k ż e n ie z w y k łe o ż y w ie n ie sz la k u h a n d lo w e g o , łą c zą c eg o w ó w cz a s s tre fę b a łty c k ą z c z a rn o m o rs k ą . N a is tn ie n ie t e j d ro g i w y r a ź n ie w s k a z u ją lic z n e im p o rty , z n a jd o w a n e z a ró w n o w e w sp o m n ia n y c h k u r h a n a c h „ k sią ż ę c y c h ” {R ostołty, P ie lg rz y m o w o , F ilip k i), j a k i m h ie j o k a z a łe n a c m e n ta r z y s k a c h p ła s k ic h g ru p y n id z ic k ie j. S z c ze g ó ln e n a s ile n ie u ż y tk o w a n ia te g o s z la k u p rz y p a d a n a d ru g ą p o ło w ę IV w ie k u .
Z e sp o ły g ro b o w e , p o c h o d z ą c e z w ie k u V, s ą n a o m a w ia n y m te r e n ie n ie lic zn e , a fo r m y z a b y t k ó w w s k a z u ją n a p o w ią z a n ia te g o t e r e n u z o b s z a ra m i n a d d o ln ą W isłą lu b z te r e n a m i p ru s k im i. O sa d n ic tw o o b s z a ru n id z ic k ieg o , sto p n io w o z a n ik a ją c e , t r w a do p o c z ą tk u V I w ie k u . J a k d o tą d , b r a k ź ró d e ł a rc h e o lo g ic z n y c h z p ie rw s z y c h fa z o k re s u w c z e s n o śre d n io w ie c z n e g o , a w ię c n ie m a p o w ią z a ń m ię d z y o m a w ia n y m i t u z ja w is k a m i o k re s u rz y m s k ie g o , a g ę sty m o s a d n ic tw e m m a z o w ie c k im w w ie k a c h p ó ź n ie jsz y c h .
N a z a k o ń c z e n ie a u to r d o k o n u je je sz c z e p ró b r e k o n s tr u k c ji s t r u k t u r y s p o łe c z n e j, o s a d n ic tw a i g o s p o d a rk i. A u to r z a s trz e g a się, że n ie k tó r e z a g a d n ie n ia p o ru s z y ł ty lk o m a rg in e s o w o z te g o w z g lęd u , że d y s p o n o w a ł ź ró d ła m i je d n o s tro n n y m i, ja k im i s ą c m e n ta r z y s k a . T y m n ie m n ie j — k o m p le k s o w e
b a d a n ie ź ró d e ł a rc h e o lo g ic z n y c h w p rz y s z ło ś c i p o słu ż y do r e k o n s tr u k c ji o s a d n ic tw a s ta r o ż y tn e g o i d a p o d s ta w y do f o r m u ło w a n ia s y n te z y h is to ry c z n e j o k re s u rz y m sk ie g o . P o p r z e d s ta w ie n iu p o w y ż sz y c h te z p rz e z J . O k u lic z a g ło s z a b r a l i re c e n z e n c i p ra c y : P ro f. d r K . Ż u r o w s k i (T o ru ń ) u w a ż a p r a c ę za d u ż e o s ią g n ię c ie w z n a jo m o śc i z a g a d n ie ń o k re s u rz y m s k ie g o w p ó łn o c n o -w s c h o d n ie j P o lsc e. P o d k r e ś la je j w a lo ry m e to d y c z n e , szc z eg ó ln ie z a s to s o w a n ie c ie k a w e j m e to d y p o ró w n a ń s ta ty s ty c z n y c h , p rz y u z y s k iw a n iu c h ro n o lo g ii i z a się g u z ja w is k k u ltu r o w y c h . P o d n o s i ró w n ie ż k w e s tię p e w n y c h n ie ja s n o ś c i te rm in o lo g ic z n y c h , k t ó r e w a rc h e o lo g ii p o ls k ie j s ta n o w ią p u n k t k o n ie c z n y do ry c h łe j d y s k u s ji — m ia n o w ic ie ch o d zi o n a z y w a n ie k u l t u r p rz e w o rs k ie j i o k s y w s k ie j — g ru p a m i k u ltu r o w y m i k u l t u r y g ro b ó w ja m o w y c h p rz e z je d n y c h b a d a c z y , p rz e z in n y c h z aś s a m o d z ie ln y m i k u ltu r a m i. D oc. d r A . G a r d a w s k i (L u b lin ) o m a w ia s z e ro k o w a lo ry ro z p ra w y , p o d k re ś la j ą c z n a c z e n ie u s ta l e ń w k w e s tii k la s y f ik a c ji k u ltu r o w e j, w k tó r e j a u t o r w y s u w a n a p la n p ie rw s z y tz w . c e c h y s ty lis ty c z n e , o b y c z a jo w d i te c h n o lo g ic z n e o p ie rw s z o rz ę d n y m i d ru g o r z ę d n y m c h a r a k t e r z e . O w e c ec h y d ru g o rz ę d n e p o z w a la ją n a p ra w id ło w e u c h w y c e n ie s p e c y fic z n y c h , lo k a ln y c h cech n a w e t m a ły c h re g io n ó w k u ltu r o w y c h i o z n a c z a ją się p o z a ty m w ię k sz ą z m ie n n o śc ią w czasie. P e w n e z a s trz e ż e n ia w y s u w a w o d n ie s ie n iu do d e fin ic ji k u l t u r y a rc h e o lo g ic z n e j.
Doc. d r J . R o s e n - P r z e w o r s k a (W a rsza w a ) u w a ż a p ra c ę za b a rd z o d o b rą . J e j z d a n ie m z a s tr z e ż e n ia b u d z i je d y n ie s a m u k ła d p ra c y , g d z ie o m ó w ie n ie ś ro d o w is k a g e o g ra fic z n e g o z n a la z ło się d o p ie ro w k o ń c o w y m ro z d z ia le . R ó w n ież w ą tp i w p ra w id ło w o ś ć o d c z y tó w p łc i z m a rły c h n a p o d s ta w ie o k re ś le ń a n tro p o lo g ic z n y c h k o ści z m a rły c h w g ro b a c h c ia ło p a ln y c h i w y p o s a ż e n ia . U w a ż a ró w n ie ż , że t a k szc z eg ó ło w y p o d z ia ł c h ro n o lo g ic z n y ro z d ra b n ia m a t e r i a ł ź ró d ło w y , n ie p o z w a la ją c n a ja s n e o b s e r w a c je całeg o z a g a d n ie n ia .
W s w e j o d p o w ie d z i J e r z y O k u lic z u s to s u n k o w a ł się do p o szc z eg ó ln y ch u w a g re c e n z e n tó w . Z g o d z ił się ze z d a n ie m p ro f, d r a K . Ż u ro w sk ie g o , że s p r a w a te rm in o lo g ii k u l t u r i g r u p k u ltu r o w y c h o k re s u rz y m s k ie g o , w o b e c z a p o c z ą tk o w a n ia p o d z ia łu n a d ro b n e g r u p y k u ltu r o w e , w y m a g a ja k n a jsz y b s z e g o u s t a le n ia i p r o p o n u je s to s o w a n ie n a z w y z b io ro w e j „ k u ltu r y g ro b ó w ja m o w y c h ” w o d n ie s ie n iu do k u l t u r y o k s y w s k ie j i p rz e w o r s k ie j, w o b rę b ie k tó ry c h w y d z ie la ją c e się m a łe o b s z a ry lo k a ln e p ro p o n u je n a z w a ć g r u p a m i k u l t u r o w y m i. W o d p o w ie d z i doc. d r J. R o s e n - P rz e w o r s k ie j s tw ie r d z a , że d o k ła d n y p o d z ia ł c h ro n o lo g ic z n y p o z w a la : 1) n a p o ró w n a n ie ze so b ą ró w n o c z a s o w y c h z e sp o łó w z a b y tk ó w , co je s t n ie z w y k le w a ż n e z p u n k tu w id z e n ia m e to d y c z n e g o i n a 2) szc z eg ó ło w sz ą o b s e r w a c ję z m ie n n o śc i k u ltu r o w y c h i h is to ry c z n y c h . U w a ż a ta k ż e , że o k re ś le n ia a n tro p o lo g ic z n e p rz y d u ż e j s e r ii g ro b ó w d a ją p r a w id ło w e o d c zy ty , k t ó r e m o ż n a k o ry g o w a ć p rz e z p o r ó w n a n ie z w y p o sa ż e n ia m i a rc h e o lo g ic z n y m i. J e ś li w ię c n a s t ę p u j e z b ie żn o ść o k re ś le ń a n tr o p o lo g ic z n y c h i a rc h e o lo g ic z n y c h , p ro w a d z o n y c h n ie z a le ż n ie od sieb ie, m o ż n a je tr a k t o w a ć ja k o p ra w id ło w e o d b ic ie rz e c z y w is to śc i.
W w y n ik u ta jn e g o g ło s o w a n ia R a d a N a u k o w a I n s t y t u t u H is to rii K u ltu r y M a te r ia ln e j P o ls k ie j A k a d e m ii N a u k p r z y ję ła p ra c ę d o k to rs k ą i je d n o m y ś ln ie n a d a ł a J e r z e m u O k u lic z o w i t y t u ł d o k to ra n a u k h u m a n is ty c z n y c h .
