Badania z³ó¿ surowców metalicznych przez Pañstwowy Instytut Geologiczny
S³awomir Oszczepalski
1, Janina Wiszniewska
1, Stanis³aw Mikulski
1Prospecting works for metallic ores by the Polish Geological Institute.
Prz. Geol., 66: 529–541.
A b s t r a c t. Very intensive prospecting works for metallic ores have been
conducted by the PGI since the 50. of the 20
thcentury. Strong
research-pros-pecting teams were organized and focused on the detailed and successive
recognition of different and prospective metallogenic formations in Poland.
The most important was the discovery of the enormous Cu-Ag
Lubin–Sieroszowice deposit of the Zechstein formation on the Fore-Sudetic
Monocline made by J. Wy¿ykowski’s team. Also, in the 50–70. the iron
pros-pecting finalized with documentation of a few sedimentary type deposits in
central Poland. Intensive drilling works carried out in the 60–70. on the
Mazury–Suwa³ki Elevation allowed for discovery and documentation of the Fe-Ti-V deposit in Krzemianka and Udryn, which are
related to Mesoproterozoic magmatic AMCG rock complexes. Besides, in the Tajno Massif REE mineralization, hosted by
carbonatites, was recognized. Moreover, in the Triassic carbonate formation of the Zawiercie region a few Zn-Pb deposits of the
Mississippi Valley Type were documented in the 70–80. The intensive prospecting drilling program carried by the PGI in the 90.
within the contact zone of the Ma³opolska and Upper Silesia blocks documented the buried Myszków Cu-Mo(-W) deposit of porphyry
type and a few very prospective areas for another porphyry-type deposits along the Kraków–Lubliniec Fault Zone. In addition, the REE
and/or gold resources both in the primary (hydrothermal and contact-metasomatic) and the secondary (detrital) deposits have been
discovered and documented in the Sudetes. The very successful prospective works carried out by the PGI ore geologists allowed for
a strong development of the base metal mining industry which has highly influenced the Polish economy during the last 50 years.
Keywords: ore deposits, prospecting, discovery, centenary of the Polish Geological Institute
Poszukiwania z³ó¿ surowców mineralnych Pañstwowy
Instytut Geologiczny prowadzi³ od pocz¹tku swojego
ist-nienia, tj. od 1919 r. Efektem intensywnych poszukiwañ w
ubieg³ym 50-leciu by³o odkrycie i udokumentowanie stu
kilkudziesiêciu z³ó¿ surowców mineralnych, w tym
rów-nie¿ z³ó¿ o znaczeniu œwiatowym, takich jak z³o¿a siarki
rodzimej, rud miedzi oraz rud cynku i o³owiu (Wutcen,
1969; Osika, 1969). Bogactwo materia³u faktograficznego
zgromadzonego dotychczas w PIG-PIB umo¿liwi³o w
ostatnim 50-leciu dzia³alnoœci instytutu okreœlenie nowych
perspektyw surowcowych, g³ównie stratoidalnych i
porfi-rowych z³ó¿ rud metali, choæ mo¿liwoœæ odkrycia nowych
z³ó¿ staje siê coraz trudniejsza do urzeczywistnienia.
Nie-mniej PIG-PIB wci¹¿ realizuje badania podstawowe,
stwa-rzaj¹c fundamenty naukowe do dalszych poszukiwañ, oraz
dokonuje aktualizacji bilansu zasobów
perspektywicz-nych, gdy¿ zasadniczym jego celem jest bezpieczeñstwo
surowcowe pañstwa (Bednarczuk i in., 1980; Bolewski,
Gruszczyk, 1988; B¹k, Przenios³o, 1993; Piwocki i in.,
2004; Wo³kowicz i in., 2011). Zapewnienie tego
bezpie-czeñstwa wymaga prowadzenia badañ, gromadzenia
infor-macji o surowcach metalicznych, dokonywania ocen stanu
i wielkoœci bazy zasobowej kraju, okreœlania mo¿liwoœci
wystêpowania, zagospodarowania i eksploatacji z³ó¿ oraz
produkcji surowców metalicznych, takich przede
wszyst-kim jak: rudy miedzi i srebra, cynku i o³owiu, cyny, niklu,
z³ota, platynowców, molibdenu i wolframu.
Kontynuowa-ne s¹ tak¿e badania ilmenitowo-magKontynuowa-netytowych rud ¿elaza
z wanadem oraz wyst¹pienia pierwiastków ziem rzadkich
do wykorzystania w przysz³oœci, w warunkach postêpu
technicznego.
STRATOIDALNE Z£O¯A RUD Cu-Ag
Odkrycie z³o¿a rud miedzi w rejonie
Lubin–Sieroszowi-ce, dokonane w 1957 r. przez zespó³ pracowników Instytutu
Geologicznego pod kierownictwem Jana Wy¿ykowskiego
(Wy¿ykowski, 1958), a nastêpnie sporz¹dzenie pierwszej
dokumentacji geologicznej tego z³o¿a (Wy¿ykowski, 1959),
stworzy³o podwaliny pod wiedzê na temat budowy
geolo-gicznej monokliny przedsudeckiej i umo¿liwi³o po raz
pierwszy okreœlenie perspektyw dalszych poszukiwañ
stra-toidalnych z³ó¿ rud miedzi, zwi¹zanych z tzw. cechsztyñsk¹
seri¹ miedzionoœn¹. Pañstwowy Instytut Geologiczny
kon-tynuowa³ poszukiwania wiertnicze w pó³nocnym i
wschod-nim otoczeniu lubiñskiego z³o¿a zgodnie z Generalnym
projektem poszukiwañ z³ó¿ rud miedzi (Wy¿ykowski, 1964),
wykonuj¹c otwory: G³ogów IG-1, Gawrony IG-1, D³u¿yce
IG-1 i Zaborów IG-1 (ryc. 1A), które umo¿liwi³y wstêpne
rozpoznanie zupe³nie wówczas nieznanego rejonu
s¹sia-1
Pañstwowy
Instytut
Geologiczny
–
Pañstwowy
Instytut
Badawczy,
ul.
Rakowiecka
4,
00-975
Warszawa;
slawomir.oszczepalski@pgi.gov.pl.
S. Mikulski
S. Oszczepalski
J. Wiszniewska
100 lat Pañstwowego Instytutu Geologicznego
– dla gospodarki, nauki i edukacji
duj¹cego z odkrytym z³o¿em (Wy¿ykowski, 1971a).
Pro-gnoza ta by³a oczekiwana, bowiem w 1968 r. zakoñczono
eksploatacjê w kopalni Nowy Koœció³ w tzw. Starym Zag³êbiu
Miedziowym i rozpoczêto równoczeœnie wydobycie w
pierwszych kopalniach Nowego Zag³êbia Miedziowego –
Lubin oraz Polkowice – skutkuj¹ce skokowym rozwojem
krajowego górnictwa i przemys³u w dziedzinie polskiej
miedzi, wraz z zaplanowaniem wykorzystania g³êbiej
zale-gaj¹cych zasobów.
Rosn¹ce œwiatowe zapotrzebowanie na metale
spowo-dowa³o potrzebê kontynuacji poszukiwañ nowych z³ó¿ rud
miedzi we wszystkich perspektywicznych rejonach Polski
(Wy¿ykowski, 1970, 1971b; ryc. 1B, C). Przyst¹piono do
realizacji d³ugofalowego Projektu poszukiwañ
cechsztyñ-skich rud miedzi na obszarach zachodniej czêœci monokliny
przedsudeckiej, perykliny ¯ar i niecki pó³nocnosudeckiej
(Wy¿ykowski, 1974). W jego ramach rozpoczêto
poszu-kiwania na peryklinie ¯ar (Gospodarczyk i in., 1979; ryc. 1E)
oraz na przedpolu dokumentowanych z³ó¿ Nowego
Za-g³êbia Miedziowego (Gospodarczyk i in., 1980). W efekcie
drugiego z tych zadañ potwierdzono wykazan¹ wczeœniej
otworami G³ogów IG-1, Gawrony IG-1 i S³awa IG-1
mo¿liwoœæ kontynuacji z³o¿a Lubin–Sieroszowice w
kie-runku pó³nocnym na wiêkszych g³êbokoœciach,
przekra-czaj¹cych 1000 m (Gospodarczyk, 1976; ryc. 1D, F).
PIG nie tylko realizowa³ w³asne wiercenia
poszuki-wawcze, lecz tak¿e od koñca lat 1960. prowadzi³
systema-tyczne badania dostêpnych rdzeni wiertniczych przemys³u
naftowego, co skutkowa³o systematycznym wzrostem
da-nych na temat rozprzestrzenienia mineralizacji kruszcowej
(Rydzewski, 1969, 1978; Rydzewski i in., 1977;
Oszcze-palski, Rydzewski, 1983; Gospodarczyk, Metlerski, 1986).
W latach 1975–1991 kontynuowano realizacjê projektu
z 1974 r., wykonuj¹c (w latach 1976–1981) 9 wierceñ
poszukiwawczych na pograniczu niecki
pó³nocnosudec-kiej i perykliny ¯ar (Bossowski i in., 1977; Bossowski,
1982a, b; ryc. 1G), 9 odwiertów w okresie od 1978 do 1981 r.
w rejonie Ko¿uchowa (Oszczepalski i in., 1982; ryc. 1H)
oraz 8 nastêpnych otworów wiertniczych w latach od 1983
do 1991 r. na pograniczu monokliny przedsudeckiej i
pery-kliny ¯ar (ryc. 1I). Poszukiwania prowadzono tak¿e w NW
otoczeniu Gór Œwiêtokrzyskich (Kowalczewski i in.,
1990). W 1998 r. PIG we wspó³pracy z KGHM Polska
MiedŸ S.A. sporz¹dzi³ dokumentacjê geologiczn¹ z³o¿a
rud miedziowo-srebrowych G³ogów–G³êboki w kat. C1
(Przenios³o i in., 1998).
Od 1992 r., w zwi¹zku z transformacj¹ ustrojow¹,
Pañstwowy Instytut Geologiczny przesta³ realizowaæ
wiertnicze poszukiwania rud miedzi. Jednak, aby
podtrzy-maæ sta³y dop³yw nowych danych, zw³aszcza po
zaprzesta-niu eksploatacji z³ó¿ w kopalniach Lena (1973), Lubichów
(1976) i Konrad (1989) oraz w nastêpstwie wyznaczenia
pó³nocnej granicy udokumentowanych z³ó¿ Nowego
Za-g³êbia Miedziowego, zintensyfikowano badania
dostêp-nych rdzeni przemys³u naftowego, w celu precyzyjniejszego
okreœlenia perspektyw z³o¿owych.
Ryc. 1. Realizacja przez PIG-PIB wiertniczych poszukiwañ z³ó¿ rud miedzi od 1969 do 2001 r. na obszarze SW Polski
Fig. 1. Prospecting drilling for copper deposits by the PGI-NRI from 1969 to 2001 in SW Poland
Za³o¿ona w 1989 r. i stale uzupe³niana baza danych
metalogenicznych umo¿liwi³a wykonanie nowej oceny
perspektyw oraz kartograficznego przedstawienia
wystê-powania mineralizacji kruszcowej w SW Polsce i na
pozo-sta³ym obszarze basenu cechsztyñskiego (Oszczepalski,
Rydzewski, 1991, 1993, 1995, 1997). Wykazano, ¿e z³o¿a
miedzi powsta³y wskutek interakcji niskotermalnych
roz-tworów hydrotermalnych z osadem redukcyjnym
(Oszcze-palski, 1999). W jej wyniku nast¹pi³o utlenienie sp¹gowych
utworów cechsztynu w rejonach ich najintensywniejszej
ascenzji oraz uformowanie z³ó¿ rud
miedziowo-srebro-wych wokó³ obszarów utlenionych (ryc. 2). O
postdepozy-cyjnym, triasowo-dolnojurajskim wieku mineralizacji
obecnej w cechsztyñskiej serii miedzionoœnej œwiadcz¹
modele genetyczne (np. Jowett i in., 1987; Cathles i in.,
1993; Oszczepalski, Rydzewski, 1997; Blundell i in., 2003)
oraz wyniki datowania metod¹ K-Ar illitu neogenicznego
(216–190 Ma; Bechtel i in., 1999) oraz metod¹ Re-Os
siarczków miedzi (217–212 Ma; Mikulski, Stein, 2017).
W utworach utlenionych, uwa¿anych wczeœniej za p³onne,
wykazano obecnoϾ mineralizacji Au-Pt-Pd (Oszczepalski
i in., 1997, 2011; Oszczepalski, Rydzewski, 1998;
Oszcze-palski, 2007; Mikulski i in., 2011c).
W ostatnim czasie dokonano nastêpnych ocen
zasobo-wych wyznaczonych obszarów perspektywicznych
mi-neralizacji miedziowo-srebrowej (Oszczepalski, Speczik,
2011; Oszczepalski i in., 2012; Oszczepalski, Chmielewski,
2015; Mikulski i in., 2016) oraz podsumowano wszystkie
informacje w celu wyznaczenia obszarów
perspektywicz-nych z zasobami prognostycznymi, perspektywicznymi
i hipotetycznymi w SW Polsce na podstawie danych
zgro-madzonych z ponad 1600 otworów (Oszczepalski i in.,
2016). W podsumowaniu tym wyznaczono 38 obszarów
perspektywicznych (ryc. 2), w tym 4 najistotniejsze
obsza-ry o zasobach prognostycznych, przylegaj¹ce
bezpoœred-nio do z³o¿a Lubin–Sieroszowice, stanowi¹ce rezerwê
zasobow¹ dla udokumentowanych z³ó¿ Nowego Zag³êbia
Miedziowego. Na tych obszarach, o ³¹cznej powierzchni
ok. 114 km
2, mo¿e siê znajdowaæ ok. 9 Mt Cu i 34 tys. t Ag
– na g³êbokoœci od 1500 do 1700 m, w interwale
mi¹¿szo-œci od 1,1 do 2,1 m o œredniej zawartomi¹¿szo-œci 0,97–3,14% Cu
i 44–170 ppm Ag. Istnieje zatem mo¿liwoœæ
udokumento-wania z³ó¿ rud Cu-Ag w pasie miedzionoœnym na
pó³noc-no-zachodnim przed³u¿eniu z³o¿a Lubin–Sieroszowice
(Oszczepalski i in., 2017).
Wobec realnych ju¿ mo¿liwoœci prowadzenia
eksplo-atacji na znacznych g³êbokoœciach, nieosi¹galnych dot¹d
w polskim górnictwie miedziowym, PIG-PIB nadal
pro-wadzi wyprzedzaj¹c¹ analizê perspektyw wystêpowania
mineralizacji Cu-Ag, a tak¿e Au, Pt i Pd oraz innych
meta-li, nie tylko w najbli¿szym otoczeniu udokumentowanych
z³ó¿ rud Cu-Ag, ale tak¿e na pozosta³ym obszarze Polski
Ryc. 2. Obszary perspektywiczne wystêpowania mineralizacji Cu-Ag na tle rozmieszczenia utworów utlenionych i strefowoœci
meta-licznej w utworach cechsztyñskiej serii miedzionoœnej SW Polski (wg Oszczepalskiego i in., 2016)
Fig. 2. Cu-Ag prospects in relation to Rote Fäule areas and metal zoning patterns in the Kupferschiefer copper-bearing series of SW
Poland (after Oszczepalski et al., 2016)
(np. Oszczepalski i in., 2016), w celu wyznaczenia
obsza-rów perspektywicznych do zagospodarowania w
przy-sz³oœci przez górnictwo miedziowe. Niezbêdna bêdzie
eksploracja wiertnicza, rozpoczêta ju¿ w wielu rejonach w
ramach przyznanych koncesji poszukiwawczych, która
umo¿liwi rozpoznanie i udokumentowanie zasobów
przede wszystkim we wzglêdnie korzystnym zakresie
g³êbokoœci, gdy¿ eksploatacja na znacznych g³êbokoœciach
bêdzie wymagaæ zastosowania innowacyjnej technologii,
stworzenia sprzyjaj¹cych warunków inwestycyjnych oraz
przygotowania d³ugoterminowej strategii surowcowej.
STRATOIDALNE Z£O¯A RUD Zn-Pb
Polskie z³o¿a cynku i o³owiu, wystêpuj¹ce w regionie
œl¹sko-krakowskim, jeszcze do niedawna by³y zaliczane
do jednych z najwiêkszych na œwiecie pod wzglêdem
zaso-bów stratoidalnych z³ó¿ Zn-Pb typu doliny rzeki Mississippi
(MVT; Górecka i in., 1996). Z³o¿a tego typu, wystêpuj¹ce
w postaci mineralizacji siarczkami cynku i o³owiu
(blen-da cynkowa, sfaleryt, galena), s¹ zwi¹zane z formacjami
ska³ wêglanowych. W Polsce wystêpuj¹ w utworach
wêglanowych od dewonu po jurê, przy czym najwiêksze
znaczenie przemys³owe maj¹ z³o¿a zwi¹zane z wapieniem
muszlowym, czyli dolomitami kruszconoœnymi œrodkowego
triasu, w tym g³ównie tzw.warstwami gogoliñskimi i
góra¿-d¿añskimi (Przenios³o, 1974; 1976; Paw³owska, 1978;
Gruszczyk, Wielgomas, 1990; Górecka, 1991, 1993).
Intensywne prace poszukiwawczo-badawcze i
doku-mentacyjne, podjête przez PIG w okresie powojennym,
umo¿liwi³y odkrycie i udokumentowanie wielu z³ó¿ rud
Zn-Pb (Wielgomas, 1961, 1970, 1980; Wielgomas i in.,
1967; Wielgomas, Górzyñski, 1972). Badania
poszuki-wawcze i rozpoznawcze rud cynku i o³owiu by³y
prowa-dzone pod kierunkiem F. Ekierta, L. Wielgomasa oraz
okresowo równie¿ przez S. Przenios³o (Paw³owska, 1978;
Przenios³o, 1989; Piwocki i in., 2004). W latach 1950–1991
PIG wykona³ ok. 1200 otworów wiertniczych i
kilkadzie-si¹t dokumentacji geologicznych Zn-Pb, w tym równie¿
i kilku nowo odkrytych z³ó¿, g³ównie w tzw. obszarze
za-wierciañsko-siewierskim. Udokumentowano znaczne zasoby
rud w z³o¿ach: Kalety (1958, w kategorii C2),
Siewierz-Za-wiercie (1964 – C2), ZaSiewierz-Za-wiercie (1968 – C2), ZaSiewierz-Za-wiercie
Pó³noc (1970 – C2) i Go³uchowice (1972 – C2). Ostatni¹
dokumentacjê z³ó¿ rud cynku i o³owiu w regionie
œl¹sko-krakowskim wykonano na obszarze z³ó¿
Roda-ki–Rokitno Szlacheckie (1977 – C2), Marciszów (1980 – C2)
i ¯arki Zachód (1986 – C2). W wyniku przeprowadzonych
prac geologiczno-wiertniczych i geochemicznych wskazano
równie¿ obszary perspektywiczne wyst¹pieñ z³ó¿ Zn-Pb w
rejonach ¯arki Zachód, Ligota WoŸnicka i
Winowno–Bê-dusz (Wielgomas, 1988; Przenios³o, Wo³kowicz, 1993).
Ryc. 3. Fragment mapy obszarów perspektywicznych wyst¹pieñ rud cynku i o³owiu (kolor niebieski) w skali 1:200 000 na tle
konfliktowoœci prawnej ochrony przyrody (wg Mikulskiego i in., 2015)
Fig. 3. Fragment of the map of Zn-Pb prospective areas (in blue) on a scale of 1: 200 000 in relation to legal conflict against nature
protec-tion (after Mikulski et al., 2015)
Zainicjowano pilota¿owe prace nad komputerowymi
modelami 3D z³ó¿ Zn-Pb w Polsce. Do weryfikacji i
obli-czeñ zasobów wykorzystano archiwalne wyniki prac
doku-mentacyjnych, aktualne kryteria bilansowoœci oraz odmienn¹
metodykê (tzw. promienia autokorelacji), uwzglêdniaj¹c¹
gniazdowo-kominowy typ z³ó¿ Zn-Pb w regionie
zawier-ciañskim (Przenios³o i in., 2008a, b, c). Po obliczeniu wg
nowej metodyki zasoby zdecydowanej wiêkszoœci z³ó¿
regionu zawierciañskiego (z³o¿a Zawiercie I, Zawiercie II
i Marciszów) uleg³y znacznej redukcji w porównaniu do
zasobów okreœlonych w pierwotnych dokumentacjach
(Mikulski i in., 2010). Jednak w dok³adniej rozpoznanych
z³o¿ach (Go³uchowice i Zawiercie I), zweryfikowanych
wg kryteriów z 2007 r., wykazano nawet pewien przyrost
bilansowych zasobów rud Zn-Pb w stosunku do zasobów
ustalonych wg kryteriów bilansowoœci z 1992 r. Policzone
na nowo zasoby z³ó¿ Zawiercie I i Go³uchowice wynios³y
ok. 17,008 i 16,916 mln t rudy Zn-Pb (Przenios³o i in.,
2008a; Mikulski, 2010b; Szuflicki i in., 2018).
W ramach szacunków zasobów z³ó¿ surowców
mine-ralnych w Polsce, wykonanych w ostatniej dekadzie przez
PIG-PIB (Wo³kowicz i in., 2011), wydzielono obszary
pro-gnostyczne, perspektywiczne i hipotetyczne wystêpowania
z³ó¿ Zn i Pb. W regionie olkuskim zasoby prognostyczne
oszacowano na ok. 50 mln t rud Zn-Pb,
a w regionie zawierciañskim na co
naj-mniej kilkanaœcie milionów t rud Zn-Pb
(Mikulski i in., 2011b).
Na obszarze o powierzchni 2000 km
2,
usytuowanym na pó³noc od regionu
za-wierciañskiego, wydzielono 4 obszary
perspektywiczne – Mys³ów, WoŸniki,
¯arki i ¯arki Letnisko (ryc. 3). £¹czna
powierzchnia obszarów
perspektywicz-nych wynosi ok. 60 km
2(Mikulski i in.,
2013). Wœród nich najbardziej
obiecu-j¹cymi wydaj¹ siê byæ obszary na NW od
Myszkowa
(obszar
perspektywiczny
¯arki Letnisko) oraz na SE od
Kozie-g³ów (obszar Mys³ów). Zasiêg
g³êbokoœ-ciowy cynkowo-o³owiowych
minerali-zacji rudnych wynosi od ok. 50 do 230 m
(Mikulski, Strzelska-Smakowska, 2013).
Oszacowano równie¿ zasoby
prognos-tyczne rud tlenowych cynku (tzw.
galma-nów), które okreœlono na ok. 60 mln t,
w tym 51 mln t w obszarach
zlikwido-wanych kopalñ oraz 9 mln t w zwa³ach
kopalnianych (Mikulski i in., 2011b).
W po³owie lat 50. XX w. okreœlono
perspektywy wystêpowania z³ó¿ rud
me-tali, w tym rud Zn-Pb (Bednarczuk i in.,
1980; Bolewski, Gruszczyk, 1988; B¹k,
Przenios³o, 1993). W ostatnim czasie w
ramach realizacji zadañ pañstwowej
s³u¿-by geologicznej ze œrodków NFOŒiZN
wykonano kolejne oszacowania
per-spektywicznych zasobów rud
cynko-wo-o³owiowych (Wo³kowicz i in., 2011;
Mikulski i in., 2011b, 2013, 2015).
Sza-cunkowe zasoby perspektywiczne i
pro-gnostyczne wynosz¹ ok. 20 mln t rud
Zn-Pb w czterech najbardziej
perspek-tywicznych obszarach: Mys³ów,
WoŸ-niki, ¯arki i ¯arki Letnisko (Mikulski
i in., 2015, 2016).
Z£O¯A PORFIROWE I SKARNOWE RUD Mo-Cu-W
W strefie kontaktu bloków górnoœl¹skiego i
ma³opol-skiego wystêpuje mineralizacja porfirowa Mo-Cu-W oraz
skarnowa w granitoidach i dajkach porfirowych, a tak¿e w
utworach os³ony intruzji magmowych, reprezentowanych
g³ównie przez metai³owce i metamu³owce ediakaru, w
mniej-szym stopniu syluru, oraz ska³y wêglanowe i klastyczne
ordowiku, syluru i dewonu (ryc. 4).
Wstêpne obserwacje sk³oni³y do wykonania w 1966 r.
otworu Myszków P-1 (miêdzy Myszkowem i Mrzyg³odem),
którym nawiercono liczne dajki kwaœnych ska³
magmo-wych, przecinaj¹cych ³upki metamorficzne i granitoidy
(Ekiert, 1971). W efekcie tego coraz czêœciej w projektach
poszukiwañ rud Zn-Pb planowano dowiercanie siê do ska³
pod³o¿a, a tak¿e rozpoczêto realizacjê projektów
poszuki-wañ z³ó¿ rud polimetalicznych w utworach
prekambryj-skich i paleozoicznych pod³o¿a bloku ma³opolskiego
(Piekarski, 1970; Piekarski i in., 1979). W ich wyniku
ujaw-niono bogat¹ mineralizacjê Mo-Cu-W w rejonie Myszkowa,
Mrzyg³odu, Zawiercia, Pilicy i Doliny Bêdkowskiej (ryc. 4;
Œlósarz, 1982; Piekarski, 1983, 1988, 1994a, b, 1995).
Naj-wiêkszego odkrycia dokonano w rejonie Myszkowa, gdzie
udokumentowano z³o¿e rud Mo-W-Cu Myszków w kat. C2
Ryc. 4. Obszary perspektywiczne mineralizacji porfirowej Mo-Cu-W w strefie
kontak-towej bloku ma³opolskiego i górnoœl¹skiego (wg Oszczepalskiego i in., 2010)
Fig. 4. The prospective areas of Mo-Cu-W porphyry-type mineralization at the contact
zone of the Ma³opolska and Upper Silesia blocks (after Oszczepalski et al., 2010)
(Piekarski i in., 1993) oraz szczegó³owo zbadano jego
okruszcowanie (Piekarski, Migaszewski, 1993; Habryn,
Markowiak, 1994; Podemski i in., 2001; Lasoñ, 2003).
Uzyskane dane umo¿liwi³y wydzielenie 8 rejonów
mi-neralizacji molibdenowo-miedziowo-wolframowej:
Mys-³owa, Nowej Wsi ¯areckiej, Myszkowa, Mrzyg³odu,
¯arek–Kotowic, Zawiercia, Pilicy i Doliny Bêdkowskiej
(Habryn i in., 1994; Markowiak i in., 1994; Truszel i in.,
2006; Lasoñ, Markowiak, 2008).
Wyniki weryfikacji archiwalnych materia³ów
wiertni-czych i badañ kruszcowych umo¿liwi³y wyznaczenie 5
rejonów perspektywicznych w brze¿nej strefie bloku
ma³opolskiego (z wy³¹czeniem udokumentowanego z³o¿a
Myszków): Nowa Wieœ ¯arecka–Myszków–Mrzyg³ód,
¯arki–Kotowice, Zawiercie, Pilica i Dolina Bêdkowska
oraz rejonu Mys³owa w strefie krawêdziowej bloku
górno-œl¹skiego (ryc. 4; Oszczepalski i in., 2008, 2010; Mikulski
i in., 2011a, 2012; Markowiak, 2015).
Zasadnicza mineralizacja kruszcowa w utworach
pod³o¿a podmezozoicznego wykazuje cechy typowe dla
wapniowo-alkalicznych z³ó¿ Mo-Cu-W typu porfirowego.
Okruszcowanie jest przestrzennie i genetycznie zwi¹zane
ze strefami przeobra¿eñ hydrotermalnych (feldspatyzacja,
sylifikacja, epidotyzacja, karbonatyzacja, chlorytyzacja,
serycytyzacja), wystêpuj¹cymi w obrêbie i wokó³ intruzji
granitowo-porfirowych. Mineralizacji porfirowej
towarzy-szy lokalnie okruszcowanie typu skarnowego. Relacje
miêdzy okruszcowaniem, waryscyjskim magmatyzmem,
intensywnoœci¹ i typem przeobra¿eñ oraz wiek
molibdeni-tu (300–295 Ma), uzyskany metod¹ Re-Os, jednoznacznie
wskazuj¹ na pomagmowe, hydrotermalne pochodzenie tej
mineralizacji (Œlósarz, 1982; Podemski i in., 2001; Lasoñ,
2003; Truszel i in., 2006; Oszczepalski i in., 2010;
Mikul-ski, Stein, 2012; Mikulski i in., 2012; Markowiak, 2015).
Najbardziej prognostycznym rejonem wystêpowania
potencjalnego z³o¿a Mo-Cu-W jest rejon Nowa Wieœ
¯arec-ka–Myszków–Mrzyg³ód, usytuowany w bezpoœrednim
oto-czeniu z³o¿a Myszków. Pozosta³e rejony perspektywiczne
nie zawieraj¹ mineralizacji o znacznym potencjale.
MAGMOWE Z£O¯A Fe-Ti-V
Magmowe rudy Fe-Ti-V odkryto w masywie
suwal-skim w póŸnych latach 50. XX w. Po wykonaniu
szcze-gó³owego zdjêcia magnetycznego w skali 1:10 000 na
obszarze anomalii Krzemianki odwiercono 18 otworów
wed³ug projektu J. Znoski (1961, 1962) oraz M. Subiety
(1963). W kolejnych latach prowadzono badania w innych
rejonach masywu suwalskiego, wed³ug za³o¿eñ projektu
J. Znoski (1962). Odwiercono otwory Udryn 2 (Strzelecka,
1965) oraz Jeleniewo, ¯ubryn, Zaboryszki i Jezioro Okr¹g³e
IG-1 (Pokorski, 1964). W wyniku prac wiertniczych
odkryto ogromne z³o¿e Krzemianka oraz mniejsze z³o¿a
Udryn i Jeleniewo (ryc. 5). Szczegó³owe opracowanie
danych geologicznych i reinterpretacja wyników badañ
geofizycznych umo¿liwi³y stworzenie programu
poszu-kiwañ mineralizacji rudnej na wiêkszych g³êbokoœciach
w NE czêœci anomalii Krzemianki (Subieta, 1966, 1967).
W rezultacie pog³êbienia otworów natrafiono na potê¿ne
z³o¿e rudy ¿elaza i tytanu (ryc. 5), o mi¹¿szoœci pionowej
wynosz¹cej miejscami nawet ponad 200 m (K-20). Prace
badawcze nad z³o¿em Krzemianka trwa³y z du¿¹
intensyw-noœci¹ do roku 1968, po czym zosta³y decyzj¹ GUG na 3 lata
przerwane. Pierwsz¹ dokumentacjê z³o¿a w kategorii C2
wykona³ zespó³ geologów z Pañstwowego Instytutu
Geolo-gicznego pod kierunkiem M. Subiety i in. (1971).
Udokumen-towano 286,9 mln t rudy bilansowej (>20% Fe) i 289 mln t
rudy pozabilansowej (15–20% Fe). Po zatwierdzeniu
dokumentacji dalsze prace badawcze zawieszono.
Ponow-ny powrót do prac wiertniczych nast¹pi³ w latach
1972–1980. Odwiercono wówczas wiele nowych otworów
w rejonie Krzemianki, Udryna, Jeleniewa i Jeziora
Okr¹g³ego. W ramach Projektu badañ geologicznych
pod-³o¿a krystalicznego NE i E Polski (Kubicki i in., 1976)
roz-poczêto poszukiwania rud siarczkowych Cu-Ni-Co typu
brze¿nego. W otworze £opuchowo IG-1 natrafiono na
interesuj¹c¹ mineralizacjê siarczkowo-tlenkow¹ z
REE-noœ-nym fluoroapatytem w dajkach nelsonitowych, po raz
pierwszy stwierdzonych w Polsce (Krzemiñski i in., 1987,
1988; Wiszniewska, 1997; Koz³owski, Wiszniewska, 2002).
Odkrycie tych ska³ okaza³o siê mieæ du¿e znaczenie dla
poznania procesów tworzenia siê masywów anortozytowych.
W czasie ponad 30 lat dokumentowania z³o¿a
Krze-mianka (ryc. 6) wykonano w sumie 73 otwory wiertnicze
o ³¹cznym metra¿u 135 521 m. Opracowanie dokumentacji
przemys³owej w kategorii C1+C2 pod planowan¹ budowê
kopalni g³êbinowej wykona³ zespó³ pracowników z
Przed-siêbiorstwa Geologicznego z Warszawy. W wyniku tych
prac w rejonie Krzemianki udokumentowano ok. 1 mld t
rudy ilmenitowo-magnetytowej z wanadem, o œredniej
zawartoœci ok. 27% Fe, ok. 7% TiO
2i ok. 0,3%V
2O
5. W
re-jonie Udryna udokumentowano ok. 250 mln t rudy w
kate-gorii C2, o zbli¿onych do Krzemianki parametrach
(Subie-ta i in., 1985; Kubicki, Siemi¹tkowski, 1979). E(Subie-tap ten
zakoñczy³ rozpoznanie g³ównych anomalii geofizycznych
w masywie.
¬
Ryc. 5. Mapa geologiczna
anor-tozytowego masywu
suwalskie-go z zaznaczonymi obszarami
z³o¿owymi (wg Kubickiego i
Ry-ki, 1982; zmieniona przez
Cy-mermana, 2014)
Fig. 5. Geological map of the
Suwalki Anorthosite Massif with
marked deposit areas (after
Ku-bicki, Ryka, 1982; modified by
Cymerman, 2014)
W po³owie lat 80. XX w. ok. 15 km na wschód od
Krze-mianki wykonano reperowy otwór Filipów IG-1 – w
przewi-dywanej strefie gnejsowo-migmatytowej. Nawiercono w
nim ska³y magmowe o sk³adzie kwarcowych
monzodiory-tów, zwi¹zanych z bezpoœredni¹ os³on¹ anortozytowej
intruzji suwalskiej. Z zaprojektowanych 14 otworów
zre-alizowano ostatecznie tylko 5: Boksze IG-1, Krasnopol
IG-6, Jezioro Szlinokiemskie IG-2, £anowicze IG-1 oraz
Paw³ówka IG-1 i IG-1A. Decyzja o ograniczeniu liczby
zaplanowanych otworów w pó³nocnej i wschodniej czêœci
masywu stanowi do dziœ wielk¹ stratê dla lepszego
pozna-nia budowy geologicznej tej intruzji.
Z³o¿a Krzemianka i Udryn nale¿¹ genetycznie do z³ó¿
¿elaza typu Alard Lake. Rudy ¿elaza zawieraj¹ podrzêdnie
siarczki Fe-Cu-Ni-Co (1–3% obj. rud) oraz pewne iloœci
REE. Do badañ wieku rud Fe-Ti-V i ska³ macierzystych
w masywie suwalskim po raz pierwszy
na œwiecie zastosowano metodê
izo-topow¹ Re-Os (Stein i in., 1998;
Mor-gan i in., 2002; Wiszniewska, 2000),
która pod wzglêdem precyzji jest dziœ
porównywalna z oznaczeniami wieku
metod¹ U-Pb na cyrkonach i metod¹
40
Ar/
39Ar na biotytach. Uzyskany wiek
modelowy Re-Os próbek minera³ów
kruszcowych pirotynu, pirytu i
magne-tytu z trzech pól rudnych: Krzemianki,
Udryna i Jeziora Okr¹g³ego wyniós³
1536 ± 67 mln lat z wysokim
stosun-kiem
187Os/
188Os = 1,13 ± 0,13. Po
wy-³¹czeniu z regresji mniej radiogenicznych
próbek z Udryna wiek modelowy z³ó¿
Krzemianka i Jezioro Okr¹g³e
oszacowa-no na 1559 ± 39 mln lat ze stosunkiem
pocz¹tkowym
187Os/
188Os = 1,16 ± 0,06.
Datê tê mo¿emy uznaæ za wiek ca³ego
masywu suwalskiego. Nowe metody
badawcze (aparatura SHRIMP, dok³adne
metody chemiczne XRF, ICP MS oraz
metody mikroskopii w mikroobszarze
SEM)
umo¿liwi³y
ponowne
wyko-rzystanie bogatego materia³u skalnego
z wierceñ i podjêcie nowoczesnych badañ,
które prowadz¹ do coraz lepszego
pozna-nia mineralizacji rudnych w masywie
suwalskim, ich genezy i ewolucji
(Wisz-niewska, 2002; Wiszniewska i in., 2002;
Wiszniewska, Petecki, 2014; Charlier i in.,
2009).
KARBONATYTY REJONU TAJNA
– Z£O¯E PIERWIASTKÓW ZIEM
RZADKICH
Karbonatyty zosta³y odkryte w
alkalicz-no-ultramaficznym masywie Tajna w latach
60. XX w., przez pracowników PIG pod
kie-runkiem J. Znoski, którzy prowadzili
inten-sywne prace geofizyczne i wiertnicze w NE
Polsce. Rozpoznano wówczas tak¿e inne
subplatformowe intruzje alkaliczne w tym
rejonie, np. rozleg³y masyw syenitowy E³ku,
gabrowo-syenitowy masyw Piszu oraz
przeja-wy mineralizacji karbonatytowej w rejonie
Sejn i Wigier (Ryka, 1992). Kolejne etapy
rozpoznania masywu Tajna (ryc. 7) i innych
intruzji zasadowych w pod³o¿u krystalicznym NE Polski
by³y mo¿liwe dopiero w latach 80. XX w. (Kubicki, 1992;
Dziedzic, Ryka, 1983).
Badaniami karbonatytów w masywie Tajna zajmowali
siê S. Kubicki i W. Ryka (w latach 1984–1987) oraz w
ra-mach Centralnego Programu Badawczo-Rozwojowego 1.8
(1988–1990). W latach 90. XX w. wspomaga³y je badania
wykonywane w ramach polsko-amerykañskiego II
fundu-szu M. Sk³odowskiej-Curie. Szczegó³owe badania
petro-graficzno-geochemiczne prowadzi³ Krzemiñski (2006).
Szacunkowe zasoby karbonatytu w ijolicie, syenitach
i brekcji kominowej diatremy osi¹gaj¹ ok. 240 mln t (Ryka,
1992). Œrednia zawartoœæ REE w ca³ym masywie Tajna,
obliczona dla tlenków REE, zosta³a oszacowana na 0,33%
wagowych. Ferrokarbonatyty zajmuj¹ w nim 14,5%, a
man-ganoankeryty 1,6% (Ryka, 1992).
Ryc. 6. Przekroje geologiczne przez z³o¿a Krzemianka i Udryn ukazuj¹ce
roz-mieszczenie soczewek z tlenkami Fe-Ti w macierzystych anortozytach i ska³ach
towarzysz¹cych (wg Pareckiego, 1998)
Fig. 6. Geologic cross-sections of the Krzemianka and Udryn deposits showing
the distribution of Fe-Ti oxide ore lenses in the host anorthosite and related rocks
(after Parecki, 1998)
Fig. 7. Model geologiczny 2D masywu Tajno z oznaczonymi wierceniami (wg
Wiszniew-skiej i in., 2017)
Ryc. 7. Geological model 2D the Tajno Massif with borehole indications (acc. to
Wisz-niewska et al., 2017)
Najbardziej interesuj¹cymi minera³ami karbonatytów
s¹ noœniki pierwiastków ziem rzadkich, takie jak: kalcyt,
fluoryt, burbankit oraz minera³y REE – parysyt,
syn-chisyt, bastnesyt i karbocerianit. Na podstawie badañ
homogenizacji inkluzji fluidalnych w apatytach i fluorytach
z karbonatytów okreœlono temperatury krystalizacji ska³
karbonatytowych, która rozpoczê³a siê w temp. 660
oC,
a faza g³ówna krystalizowa³a w temp. 470
oC (Koz³owski,
Wiszniewska, 2006). Badania geochronologiczne intruzji
alkalicznych w NE Polsce wykonywano we wczesnych
latach 70. XX w. metod¹ K-Ar (Depciuch i in., 1975).
Wyniki tych badañ umo¿liwi³y okreœlenie paleozoicznego
wieku krystalizacji ska³: w okolicy E³ku na ok. 318–285 mln
lat (syenit i porfir), k. Tajna na 327–289 mln lat (porfir i
mi-krosyenit) i Pisza na 349–291 mln lat (gabro i syenit).
Nowe badania geochronologiczne masywu Tajna,
wyko-nywane z zastosowaniem nowoczesnych metod
izotopo-wych: U-Pb SIMS i U-Pb SHRIMP, prowadzono w latach
2005–2006 na cyrkonach oraz metod¹ Re-Os NTIMS w
latach 2008–2009 na siarczkach (Krzemiñska i in., 2006;
Demaiffe i in., 2013). Uzyskane wieki intruzji Tajna,
mie-rzone obiema metodami, mieszcz¹ siê w w¹skim zakresie
354–345 Ma (dolny karbon–turnej) i s¹ nieco m³odsze od
ska³ alkalicznej prowincji pó³wyspu Kola (380–360 Ma –
póŸny dewon) i Karelii. Wstêpne badania izotopowe Sr
i Nd w karbonatytach z Tajna, a przede wszystkim niski
stosunek
87Sr/
86Sr = 0,7037 i
143Nd/
144Nd (Demaiffe i in.,
2005), mog¹ wskazywaæ na nieznacznie zubo¿one Ÿród³o
p³aszczowe karbonatytów, porównywalne do Ÿród³a
mag-mowego alkalicznej prowincji pó³wyspu Kola, a
szczegól-nie do masywu Kovdor. Modelowaszczegól-nie danych otworowych
2D i 3D przy u¿yciu oprogramowania Petrel umo¿liwi³o
skonstruowanie wstêpnego modelu geologicznego
masy-wu Tajna (Wiszniewska i in., 2017).
Z£O¯A I ROZSYPISKA
PIERWIASTKÓW RZADKICH I SZLACHETNYCH
ORAZ RUD POLIMETALICZNYCH
W SUDETACH I NA BLOKU PRZEDSUDECKIM
Poszukiwania z³ó¿ rud metali, prowadzone przez
Pañstwowy Instytut Geologiczny – PIB w latach 1969–2018,
w tym tak¿e pierwiastków szlachetnych i rzadkich na
obszarze Sudetów i bloku przedsudeckiego, realizowano
za pomoc¹ ró¿nych metod prospekcji geologicznej,
geo-chemicznej czy geofizycznej. W identyfikacji obszarów
anomalnych oraz potencjalnych Ÿróde³ mineralizacji
bar-dzo pomocne okaza³y siê równie¿ badania minera³ów
ciê¿-kich. Wykonano dziesi¹tki opracowañ dokumentuj¹cych
anomalne koncentracje minera³ów ciê¿kich, takich jak
z³oto, kasyteryt, cyrkon, baryt i in. Opracowano równie¿
liczne mapy dystrybucji ró¿nych minera³ów ciê¿kich w
pojedynczych potokach, zlewniach rzecznych czy
regio-nach geologicznych (Jêczmyk, Kanasiewicz, 1970, 1973;
Kanasiewicz i in., 1970; Kanasiewicz, Jêczmyk, 1972;
Jêczmyk i in., 1978; Rutkowski, Berliñska, 1982; Rutkowski,
1983; Lindner, 1987; Rutkowski, Wojciechowski, 1987;
Wojciechowski, 1988, 1991). Udokumentowano anomalne
koncentracje z³ota okruchowego we wspó³czesnych
osa-dach korytowych, jak równie¿ w kopalnych osaosa-dach
alu-wialnych, fluwioglacjalnych czy w kenozoicznych ¿wirach
oraz pokrywach zwietrzelinowych (Kanasiewicz i in.,
1974; Jêczmyk i in., 1995). Wykonano wiele prac, z
któ-rych do najwa¿niejszych nale¿y zaliczyæ aluwialne zdjêcie
szlichowe w skali 1:50 000 na obszarze metamorfiku
izer-skiego – w zakresie dystrybucji kasyterytu i z³ota
okru-chowego (Kanasiewicz i in., 1977) – oraz zdjêcie
szlicho-we i geochemiczne osadów aluwialnych w Sudetach i na
ich przedpolu w skali 1:100 000 dla arkuszy map K³odzko,
Miêdzylesie i Kudowa Zdrój (Kanasiewicz i in., 1990a, b, c).
Opracowano równie¿ charakterystyki surowcowe okreœlaj¹ce
sk³ad jakoœciowy i iloœciowy koncentratów w czynnych
¿wirowniach i piaskowniach (Jêczmyk, 1992; Jêczmyk i in.,
1993; Wojciechowski, 1998). Zestawiono mapê w skali
1:200 000 wyst¹pieñ z³ota okruchowego i pierwotnego w
Sudetach i na bloku przedsudeckim (Mikulski, 2006).
Badania szlichowe prowadzono systematycznie i na
sto-sunkowo du¿¹ skalê, jednak bardziej szczegó³owe
poszu-kiwania pierwotnych mineralizacji rudnych w obszarach
zidentyfikowanych anomalii geochemicznych lub
geofi-zycznych w wiêkszoœci przypadków nie doczeka³y siê
weryfikacji za pomoc¹ wierceñ. Wyj¹tkiem mog¹ byæ
wiertnicze poszukiwania rud Sn i REE.
Efekty poszukiwañ pierwiastków ziem rzadkich w
Pol-sce, prowadzonych w latach 1970–1980, nale¿y jak
dotychczas zaliczyæ do jednego z ciekawszych osi¹gniêæ
PIG. Roboty geologiczno-wiertnicze zakoñczy³y siê
udo-kumentowaniem przez instytut zasobów
perspektywicz-nych REO + Th w metamorfiku Gór Izerskich – w rejonie
Markocic oraz Szklarskiej Porêby. Rejon Markocic
rozpo-znano za pomoc¹ wierceñ, na podstawie których
udokumen-towano obecnoϾ sztokwerku z fosforanami wzbogaconymi
w REE w asocjacji z torytem (Jêczmyk i in., 1982). Z kolei
w okolicach Szklarskiej Porêby w strefach bezpoœredniego
kontaktu apofiz karkonoskiego granitu ze ska³ami os³ony
rozpoznano metasomatyty wzbogacone w minera³y REE
i Th (Kanasiewicz i in., 1976; Kanasiewicz, 1987).
Poszu-kiwania REE prowadzono tak¿e i w innych rejonach
Sude-tów (Mikuszewski i in., 1976; Mikulski i in., 2014). Instytut,
we wspó³pracy z innymi oœrodkami naukowymi wykona³
równie¿ prognozy i syntezy surowcowe dla z³ó¿ rud metali
w Sudetach i na bloku przedsudeckim (Lächelt i in., 1977;
Dziedzic i in., 1979; Grocholski 1975, 1982; Osika, 1990;
Grocholski, Drozdowski, 1992; Cwojdziñski i in., 2008;
Mikulski i in., 2011c, 2015).
W porównaniu do Sudetów pod³o¿e krystaliczne bloku
przedsudeckiego wci¹¿ pozostaje s³abo rozpoznane pod
k¹tem perspektyw metalogenicznych. Mimo to podczas
realizacji ró¿nych prac geologicznych stwierdzono liczne
przejawy mineralizacji rudnych w otworach wiertniczych
i kamienio³omach oraz rozpoznano naturalne anomalie
geochemiczne w œrodkowej czêœci bloku. Wiele informacji
na temat wystêpowania minera³ów na Dolnym Œl¹sku,
tak¿e rudnych, zestawili w monografii Lis i Sylwestrzak
(1986). Brak odkryæ z³o¿owych jest rezultatem niskiego
stopnia rozpoznania zakrytych czêœci bloku, a nie braku
perspektyw z³o¿owych. Obszar bloku nadal jest
wyzwa-niem dla geologów z³o¿owych.
Z³otonoœnoœæ ró¿nych formacji metalogenicznych w
Sudetach zosta³a udokumentowana przez PIG wieloma
pracami badawczymi z wykorzystaniem nowoczesnych
technik. Zidentyfikowano m.in. formy wyst¹pieñ z³ota
pierwotnego w licznych formacjach skalnych w Sudetach
(Mikulski, 1996; Speczik, Wojciechowski, 1997;
Mikul-ski, 2005, 2007 wraz z literatur¹, 2010a; MikulMikul-ski, Speczik,
2016). Ponadto opracowano ró¿ne modele genetyczne
pier-wotnych wyst¹pieñ z³o¿owych z³ota w Sudetach
(Koz-³owski, Mikulski, 2011, wraz z literatur¹). Podjêto równie¿
próby powi¹zania rozmieszczenia mineralizacji rudnych
z danymi tektonicznymi i geofizycznymi na obszarze
Sudetów (Cwojdziñski, Baziuk, 1995; Cymerman i in.,
1995; Cymerman, 1997). Nowoczesne badania izotopowe
Re-Os umo¿liwi³y bezpoœrednie datowanie wieku
izotopo-wego mineralizacji nie tylko molibdenitowej w Sudetach,
ale tak¿e z³otonoœnych siarczków w sudeckich z³o¿ach
polimetalicznych (Mikulski, Stein, 2012). Badania
izoto-powe U-Pb, wykonane w PIG-PIB za pomoc¹ nowoczesnej
sondy SHRIMP, umo¿liwi³y okreœlenie nastêpstwa
proce-sów magmowo-hydrotermalnych odpowiedzialnych za
powstanie z³otonoœnych z³ó¿ rud polimetalicznych w
Su-detach (Mikulski, Williams, 2014).
Okreœlono obszary i zasoby perspektywiczne z³ota
okruchowego w osadach dolin rzecznych Bobru, Kaczawy
i Kwisy (ok. 2,3–2,45 t) oraz z³ota antropogenicznego na
Dolnym Œl¹sku (>1,5–1,73 t; Wojciechowski, 1993, 1994;
Mikulski i in., 2011c). Perspektywiczne obszary
wystêpo-wania z³ó¿ z³ota typu ¿y³owego i metasomatycznego w
Sudetach i na bloku przedsudeckim wynosz¹ ok. 274 km
2(Mikulski i in., 2015). Najwiêksze zasoby z³ota wystêpuj¹
w obszarach z³otostockim i po³udniowo-kaczawskim i s¹
szacowane na co najmniej 10 t, a hipotetyczne zasoby z³ota
w ¿y³owych z³o¿ach w Górach Kaczawskich mog¹ wynosiæ
nawet do kilkudziesiêciu ton (Mikulski, 2015).
Dodatko-wym atutem jest wspó³wystêpowanie w tych z³otonoœnych
rudach siarczkowych innych cennych pierwiastków, takich
jak Ag, Te czy Bi (Mikulski, 2014, wraz z literatur¹).
W PIG oszacowano tak¿e zasoby krzemianowych
zwietrzelin niklonoœnych typu saprolitowego,
wystêpu-j¹cych na masywach serpentynitowych wokó³ bloku
gnej-sowego Gór Sowich. W sumie zasoby prognostyczne i
per-spektywiczne rud niklu oceniono na ok. 32,5 mln t
(Mikulski, 2012; Mikulski, Sad³owska, 2015).
Wykazano, ¿e w dawnych obszarach górnictwa z³ota w
Sudetach istniej¹ szanse na udokumentowanie nowych
zasobów rud siarczkowych bogatych w z³oto, które nie
ods³aniaj¹ siê na powierzchni. Pomimo du¿ych perspektyw
surowcowych jak dotychczas nie podjêto kompleksowych
prac wiertniczo-poszukiwawczych.
STRATYFIKOWANE Z£O¯A RUD CYNY
Po II wojnie œwiatowej, w latach 1952–1978, Oddzia³
Dolnoœl¹ski PIG pod kierunkiem M. i J. Sza³amachów
(1967, 1976) prowadzi³ intensywne prace geologiczne i
wiert-nicze na obszarze pasma kamienickiego (ryc. 8). W pasie
³upkowym Starej Kamienicy udokumentowano z³o¿a rud
cyny: Krobica, Gierczyn i Krobica Zachód–Czerniawa
(Sza³amacha, Sza³amacha, 1974). Dalej na wschód od
z³o¿a Gierczyn wystêpuj¹ obszary o niewielkiej zawartoœci
cyny, np. Przecznica–Ma³a Kamienica. Badania
prospekcyj-ne prowadzono w rejonie Starej Kamienicy–Wojcieszyc,
a wstêpne rozpoznanie z³o¿owe przeprowadzono w rejonie
Uniêcice–Mirsk–Rêbiszów (na pó³noc od kamienickiego
pasma ³upkowego), jednak bez pozytywnych wyników
(Michniewicz i in., 2002).
Strefy rudne pasma kamienickiego s¹
pseudostraty-fikowane przez zespo³y lamin, wstêg, smug i soczewek,
w zaleganiu zgodnym z otaczaj¹cymi ska³ami. Wystêpuje
w nich mineralizacja rozproszona (Sza³amacha, 1976;
Wisz-niewska, 1984; Michniewicz in., 2002). Pocz¹tkowo
stwier-dzono obecnoœæ 2 stref rudnych, o rozci¹g³oœci nawet do
kilku kilometrów, oddalonych od siebie o 30–40 m
(Sza-³amacha, 1976). PóŸniej udokumentowano 5 g³ównych
stref rudnych o znaczeniu z³o¿owym oraz 69 innych stref
o ograniczonym rozprzestrzenieniu (Michniewicz i in., 2002;
Michniewicz, 2003). Kasyteryt jest wykszta³cony w
posta-ci bardzo drobnych ziaren wystêpuj¹cych indywidualnie
(o œrednicy 10–140
mm, max. do 300 mm) lub w postaci
nie-regularnych, groniastych czy soczewkowatych skupieñ
(0,06 do 1,02 mm), narastaj¹cych na granatach
metamor-ficznych (Wiszniewska, 1978; Wiszniewska i in., 1998).
Wiszniewska (1984) zidentyfikowa³a na tym obszarze 29
minera³ów kruszcowych, a Michniewicz i in. (2002) ok. 40
minera³ów rudnych. Mineralizacja ta ma postaæ
impregna-cji ³upków chlorytowych, a lokalnie tworzy wiêksze
war-stewki, ¿y³ki i soczewki, strefy mineralizacji rozproszonej
czy skupienia wiêkszych, groniastych wydzieleñ
(Wisz-niewska, 1978). Wyró¿niæ mo¿na trzy grupy opinii odnoœnie
genezy tych z³ó¿: 1) przyjmuj¹c¹ osadow¹ genezê
koncen-tracji cyny (Sza³amacha, Sza³amacha, 1974; Sza³amacha,
1976); 2) hydrotermaln¹, przedmetamorficzn¹ (m.in.
Mich-niewicz i in., 2002) oraz 3) hydrotermaln¹, pometamorficzn¹,
zwi¹zan¹ z masywem Karkonoszy (np. Wiszniewska, 1984;
Wiszniewska i in., 1998).
RUDY ¯ELAZA TYPU OSADOWEGO
Prace poszukiwawcze na ca³ym obszarze wystêpowania
jury œrodkowej NW i NE obrze¿enia Gór Œwiêtokrzyskich
prowadzi³ R. Osika, a nastêpnie J. Daniec. Najbogatsze rudy
¿elaza stwierdzono w utworach aalenu i górnego bajosu
w okolicach Bia³aczowa, Sobawin i W¹glan k. Opoczna
(Daniec, 1970; Daniec, Karaszewski, 1976). Na
Przedkar-paciu rudy syderytowe by³y badane w okolicy Jas³a i na
Œl¹sku Cieszyñskim (Osika, 1958). Na obszarze Ni¿u
Polskiego poszukiwania rud ¿elaza w utworach jurajskich
i kredowych prowadzi³ zespó³ pracowników PIG pod
kie-runkiem Znoski (1957). W wyniku przeprowadzonych
przez Pañstwowy Instytut Geologiczny badañ
prospekcyj-nych rud ¿elaza w latach 60. XX w. wybudowano kilka
nowych kopalñ. W latach 1968–1972 wydobywano w
Pol-sce rocznie ok. 2 mln ton rudy ¿elaza. Jeszcze w latach 80.
XX w. czynne by³y kopalnie starego okrêgu górniczego w
rejonie Czêstochowy i w okolicach £êczycy,
wykorzy-stuj¹ce osadowe z³o¿a jurajskie i kredowe, np. kopalnia
Czes³aw i XX-lecia PRL w Pañkach (czynna do 1982 r.)
oraz kopalnia Wrêczyca we Wrêczycy (czynna do 1982 r.).
Najczêœciej spotykanym typem rudy w obszarze
czêsto-chowskim by³y syderyty ilaste z oolitami szamozytowymi,
a w rejonie £êczycy wydobywano muszlowce syderytowe
Ryc. 8. Uproszczona mapa geologiczna regionu
karkonosko-izer-skiego – SW Polska (wg Koz³owkarkonosko-izer-skiego i Wiszniewskiej, 1984)
Fig. 8. Geological sketch map of the Karkonosze–Izera region –
SW Poland (after Koz³owski, Wiszniewska, 1984)
i syderyty. Obecnie w Polsce nie wydobywa siê ¿adnych
rud ¿elaza – ani pochodzenia magmowego, ani osadowego.
LITERATURA
B¥K B., PRZENIOS£O S. (red.) 1993 – Zasoby perspektywiczne kopa-lin Polski wg stanu na 31.XII.1990 r. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. BECHTEL A., ELLIOTT W.C., WAMPLER J.M., OSZCZEPALSKI S. 1999 – Clay mineralogy, crystallinity and K-Ar ages of illites within the Polish Zechstein basin: implications for the age of Kupferschiefer mine-ralization. Econ. Geol., 94: 261–272.
BEDNARCZUK B., BOLEWSKI A., CIUK E., DEPOWSKI S., GRUSZCZYK H., KOZ£OWSKI S., OSIKA R., PACZYÑSKI B., RAJECKI M., SA£DAN M., S£OWAÑSKA B., SMAKOWSKI T. 1980 – Zasoby perspektywiczne kopalin Polski wg stanu na 1.01.1980 r. Inst. Geol., Warszawa.
BLUNDELL D.J., KARNKOWSKI P., ALDERTON D.H.M., OSZ-CZEPALSKI S., KUCHA H. 2003 – Copper mineralization of the Polish Kupferschiefer: A proposed basement fault-fracture system of fluid flow. Econ. Geol., 98: 1487–1495.
BOLEWSKI A., GRUSZCZYK H. (red.) 1988 – Zasoby perspektywicz-ne kopalin Polski (stan na 1981.01.01). Inst. Geol., Warszawa.
BOSSOWSKI A. 1982a – Poszukiwanie z³ó¿ rud miedzi na pograniczu synklinorium pó³nocnosudeckiego i perykliny ¯ar. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
BOSSOWSKI A. 1982b – Rudy miedzi. [W:] Zasoby perspektywiczne kopalin Polski. Wyd. Geol., Warszawa, 153–206.
BOSSOWSKI A., KOSSOWSKA I., ¯O£NIERZ J. 1977 – Poszukiwa-nie rud miedzi w rejoPoszukiwa-nie Poszukiwa-niecki pó³nocnosudeckiej. Dokumentacja wyni-kowa otworu N-27 – Parowa i stref rudnych z otworów: Poœwiêtne IG-2 i Borowe IG-2. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
CATHLES L.M.III, OSZCZEPALSKI S., JOWETT E.C. 1993 – Mass balance evaluation of the late diagenetic hypothesis for Kupferschiefer Cu mineralization in the Lubin basin of southwestern Poland. Econ. Geol., 88: 948–956.
CHARLIER B., NAMUR O., DUCHESNE J.C., WISZNIEWSKA J., PARECKI A., VANDER AUWERA J. 2009 – Cumulate Origin and Poly-baric Crystallization of Fe-Ti Oxide Ores in the Suwalki Anorthosite, Northeastern Poland. Econ. Geol., 104 (2): 205–221.
CWOJDZIÑSKI S., BAZIUK T. 1995 – Projekt badañ geologicznych dla okreœlenia perspektyw metalonoœnoœci asocjacji litotektonicznych Sude-tów Zachodnich. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB.
CWOJDZIÑSKI S., NIEÆ M., BOSSOWSKI A., MICHNIEWICZ M., MIKULSKI S., MOCHNACKA K., MYD£OWSKI A., OSZCZEPALSKI S., PACU£A J., PAULO A., PETECKI Z., SROGA C., STACHOWIAK A., WOJCIECHOWSKI A., BIEL A., IWANIEC E. 2008 – Ocena perspek-tyw wystêpowania z³ó¿ rud metali w Sudetach i na bloku przedsudec-kim w nawi¹zaniu do aktualnych modeli geotektonicznych. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB.
CYMERMAN Z. 1997 – Strefy œcinañ a metalogeneza w Sudetach Zachodnich. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB.
CYMERMAN Z. 2014 – Analiza strukturalno-kinematyczna i mezo-proterozoiczna ewolucja tektoniczna masywu suwalskiego i jego otoczenia (NE Polska). Pr. Pañstw. Inst. Geol., 201: 1–167.
CYMERMAN Z., AWDANKIEWICZ A., KOZDRÓJ W., IHNATO-WICZ A., HORBOWY K. 1995 – Zastosowanie nowoczesnych struktu-ralnych, geochemicznych i izotopowych technik do badañ zasobów z³ó¿ rud metali w Sudetach (Tempus). Nar. Arch. Geol. PIG-PIB.
DANIEC J. 1970 – Jura Œrodkowa. Pr. Inst. Geol., 56: 124–133. DANIEC J., KARASZEWSKI W. 1976 – Wykszta³cenie, tektonika i su-rowce mineralne wybranych ogniw starszego mezozoiku pó³nocno-w-schodniego obrze¿enia Gór Œwiêtokrzyskich. Przew. 48 Zjazdu Pol. Tow. Geol. Wyd. Geol., Warszawa.
DEMAIFFE D., WISZNIEWSKA J., BRASSINNES S. 2005 – A petro-logical-geochemical overview of the Tajno carbonatites complex (NE Poland): Comparison with the Kola Carbonatite Province (Russia), Sp. Papers Mineral. Soc. Poland, 26: 29–35.
DEMAIFFE D., WISZNIEWSKA J., KRZEMIÑSKA E., BRASSINNES S., WILLIAMS I.S., BRASSINNES S., STEIN H., OHNENSTETTER D., DELOULE E. 2013 – A Hidden Alkaline and Carbonatite Province of Early Carboniferous Age in Northeast Poland: Zircon U-Pb and Pyrrhoti-te Re-Os Geochronology. J. Geol., 121: 91–104.
DEPCIUCH T., LIS J., SYLWESTRZAK H. 1975 – Wiek izotopowy K-Ar ska³ pod³o¿a krystalicznego pó³nocno-wschodniej Polski. Kwart. Geol., 19: 759 –779.
DZIEDZIC A., RYKA W. 1983 – Carbonatites in the Tajno intrusion (NE Poland). Arch. Miner., 38 (2): 4–34.
DZIEDZIC K., KOZ£OWSKI S., MAJEROWICZ A., SAWICKI L. (red.) 1979 – Surowce mineralne Dolnego Œl¹ska. Ossolineum, Wroc³aw: 509. EKIERT F. 1971 – Budowa geologiczna podpermskiego pod³o¿a pó³noc-no-wschodniego obrze¿enia Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego. Pr. Inst. Geol., 66: 5–77.
GOSPODARCZYK E. 1976 – Rudy miedzi. [W:] Zasady prognozowa-nia i zasoby perspektywiczne kopalin Polski. Wyd. Geol., Warszawa. GOSPODARCZYK E., METLERSKI E. 1986 – Rudy miedzi – monokli-na przedsudecka. [W:] Bolewski A., Gruszczyk H. (red.), Zasoby perspek-tywiczne kopalin Polski. Inst. Geol., Warszawa: 174–179.
GOSPODARCZYK E., LISIAKIEWICZ S., METLERSKI E., OSZCZEPALSKI S., RYDZEWSKI A., WA¯NY H. 1980 – Poszukiwa-nie cechsztyñskich rud miedzi w rejoPoszukiwa-nie monokliny przedsudeckiej – Dokumentacja wynikowa otworów: M-1 Lipowiec, M-5 Dry¿yna, M-9 Grochowice, M-24 Dachów. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. GOSPODARCZYK E., METLERSKI E., OSZCZEPALSKI S., RY-DZEWSKI A., WA¯NY H. 1979 – Poszukiwanie cechsztyñskich rud miedzi w rejonie perykliny ¯ar – Dokumentacja wynikowa otworów: P-3 Górzyn, P-5 Sieciejów, P-9 Nowa Rola, P-11 Grotów. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
GÓRECKA E. 1991 – Wp³yw zjawisk tektonicznych na kszta³towanie siê z³ó¿ Zn-Pb (na przyk³adzie z³o¿a Klucze, rej. olkuski). Prz. Geol., 39: 137–147.
GÓRECKA E. 1993 – Geological setting of the Silesian-Cracow Zn-Pb deposits. Geol. Quart., 37: 127–146.
GÓRECKA E., LEACH D.L., KOZ£OWSKI A. (red.) 1996 – Carbona-te-hosted zinc-lead deposits in the Silesian-Cracow area, Poland. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 182.
GROCHOLSKI A. (red.) 1975 – Badania utworów podkenozoicznych bloku przedsudeckiego dla oceny perspektyw wystêpowania surowców mineralnych. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
GROCHOLSKI A. 1982 – Serie krystaliczne bloku przedsudeckiego i zwi¹zane z nimi perspektywy surowcowe. Biul. Inst. Geol., 341: 97–116. GROCHOLSKI A., DROZDOWSKI S. 1992 – Blok przedsudecki – ana-liza stanu rozpoznania i kierunki dalszych badañ geologicznych. PIG, PG Proxima Wroc³aw. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
GRUSZCZYK H., WIELGOMAS L. 1990 – Zinc and lead ores in the Silesia-Cracow Triassic. [W:] Osika R. (red.), Geology of Poland: Mine-ral deposits. Inst. Geol., 6: 172–177.
HABRYN R., MARKOWIAK M. 1994 – Jakoœæ i typy rud z³o¿a Mysz-ków. Pr. Nauk. UŒl., 1431: 202–212.
HABRYN R., MARKOWIAK M., ŒLÓSARZ J. 1994 – Perspektywy udokumentowania nowego cia³a rudnego w kierunku na NW od z³o¿a molibdenowo-wolframowo-miedziowego Myszków. Prz. Geol., 42 (8): 611–614.
JÊCZMYK M. 1992 – Wykorzystanie minera³ów ciê¿kich z odpadów kruszywa naturalnego. Sk³ad jakoœciowy i iloœciowy koncentratu. Pos. Nauk. PIG w 1992 r., 49 (1): 20–21.
JÊCZMYK M., KANASIEWICZ J. 1970 – Sk³ad mineralny aluwiów doliny Kwisy w rejonie Leœnej. Kwart. Geol., 14 (3): 549–566. JÊCZMYK M., KANASIEWICZ J. 1973 – Rozsypiska kasyterytu w pó³nocnej czêœci bloku izerskiego. Kwart. Geol., 17 (1): 147–172. JÊCZMYK M., BERESTKA A., BELOK A., BITTMAROWA A., IWASIÑSKA I., JUSKOWIAKOWA M., KANASIEWICZ J., KOŒCIÓWKO H., MARCINKOWSKI B., MORAWSKA T., PANASIUK M., SOKO-£OWSKA G. 1982 – Wyniki rozpoznania geologiczno-surowcowego mineralizacji toru i pierwiastków towarzysz¹cych (rejon Markocice – Opolno Zdrój). Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
JÊCZMYK M., KANASIEWICZ J., MIKUSZEWSKI J., W¥TKOW-SKI T. 1978 – Wyniki poszukiwañ minera³ów ciê¿kich w po³udniowej czêœci bloku izerskiego metod¹ zdjêcia szlichowego. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
JÊCZMYK M., KASIÑSKI J., PIWOCKI M., SZTROMWASSER E. 1995 – Badania rozsypisk kopalnych na obszarze Sudetów i bloku przed-sudeckiego. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
JÊCZMYK M., WOJCIECHOWSKI A., NAWROCKA-MIKLASZEW-SKA M. 1993 – Kompleksowe badania minera³ów ciê¿kich wystê-puj¹cych w odpadach poeksploatacyjnych kruszyw naturalnych. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
JOWETT E.C., PEARCE G.W., RYDZEWSKI A. 1987 – A Mid-Triassic paleomagnetic age of the Kupferschiefer mineralization in Poland based on a revised apparent polar wander path for Europe and Russia. J. Geoph. Res., 92: 581–598.
KANASIEWICZ J. 1987 – Pierwiastki ziem rzadkich. Dolny Œl¹sk. [W:] Osika R. (red.), Budowa geologiczna Polski. Z³o¿a surowców mineral-nych. T. VI. Wyd. Geol., Warszawa: 369–371.
KANASIEWICZ J., JÊCZMYK M. 1972 – Rozsypiska z³ota w pó³noc-no-zachodniej czêœci bloku izerskiego. Prz. Geol., 22 (6): 292–294. KANASIEWICZ J., JÊCZMYK M., KOWSZUK B., NAWROC-KA-MIKLASZEWSKA M., MIKULSKI S., RYL A., JARMO£O-WICZ-SZULC K., SYLWESTRZAK H. 1990b – Zdjêcie szlichowe i geo-chemiczne aluwialne na arkuszu mapy 1:100 000 Miêdzylesie. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
KANASIEWICZ J., JARMO£OWICZ-SZULC K., JÊCZMYK M., NAWROCKA-MIKLASZEWSKA M., MIKULSKI S., RYLL A., SYLWESTRZAK H. 1990a – Zdjêcie szlichowe i geochemiczne aluwial-ne na ark. mapy 1:100 000 K³odzko. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
KANASIEWICZ J., JARMO£OWICZ-SZULC K., SYLWESTRZAK H., MIKULSKI S. 1990c – Zdjêcie szlichowe i geochemiczne aluwialne na arkuszu mapy 1:100 000 Kudowa Zdrój. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
KANASIEWICZ J., JÊCZMYK M., LOMOZOW A V., TENCIK L. 1977 – Mapa rozmieszczenia kasyterytu i z³ota w aluwiach na obszarze meta-morfiku izerskiego. Wyd. Geol., Warszawa.
KANASIEWICZ J., JÊCZMYK M., W¥TKOWSKI T. 1974 – Wyniki badañ minera³ów ciê¿kich z piasków trzeciorzêdowych oraz ze zwietrzeliny ska³ podkenozoicznych bloku przedsudeckiego. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
KANASIEWICZ J., JÊCZMYK M., WYGRALAK A. 1976 – Wyniki wstêpnego rozpoznania geologiczno-surowcowego przejawów minerali-zacji torowej w rejonie Szklarskiej Porêby gmina Szklarska Porêba woj. Jeleniogórskie. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
KANASIEWICZ J., SYLWESTRZAK H., JÊCZMYK M. 1970 – Wyniki poszukiwañ koncentracji minera³ów ciê¿kich w aluwiach górnej Kwisy (na odcinku miêdzy Leœn¹ a Lubaniem. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. KOWALCZEWSKI Z., LENARTOWICZ L., RUP M., KULETA M., ZBROJA S., KAMIÑSKI R., ŒMIGIELSKA M., KOWALCZEWSKA G., MARKIEWICZ M. 1983 – Badania geologiczne w pó³nocno-zachodniej czêœci Gór Œwiêtokrzyskich w aspekcie poszukiwañ rud Cu, Pb, Zn Fe i V. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
KOZ£OWSKI A., MIKULSKI S.Z. (red.) 2011 – Gold in Poland, Arch. Miner. Monograph No. 2. Committee of Min. Sc. PAS. Faculty of Geol. Univ. Wars., PGI-NRI, Warszawa: 371.
KOZ£OWSKI A., WISZNIEWSKA J. 2002 – Phosphate and Silicate inclusions in apatite and pyroxene from the Precambrian nelsonites and jotunites of NE Poland. Arch. Min., 54: 5–21.
KOZ£OWSKI A., WISZNIEWSKA J. 2003 – The nelsonite problem: the origin by melt immiscibility. [W:] Duchesne J-C., Korneliussen A. (red.), Ilmenite deposits and their geological environment. NGU Spec. Publ., 9: 37–39.
KOZ£OWSKI A., WISZNIEWSKA J. 2006 – Origin of the fluorite mineralization in the Tajno alkaline Massif (NE Poland) – evidence from fluid inclusions and petrological study. Abstract in: IMA Kobe 2006. KRZEMINSKA E., WISZNIEWSKA J., WILLIAMS I.S. 2006 – Wcze-snokarboñski wiek intruzji subplatformowych w pod³o¿u krystalicznym NE Polski. Prz. Geol., 54 (12): 1093–1099.
KRZEMIÑSKI L. 2006 – Ewolucja anorogenicznego magmatyzmu paleo-zoicznego w rejonie alkaliczno-ultrazasadowego kompleksu Tajna (pó³nocno-wschodnia Polska). Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. KRZEMIÑSKI L., TYDA R., WISZNIEWSKA J. 1987 – Ska³y apatyto-wo-kruszcowe w otworze £opuchowo IG-1. Prz. Geol., 35 (4): 213–214. KRZEMIÑSKI L., TYDA R., WISZNIEWSKA J. 1988 – Mineralogic and geochemical study of ore-bearing apatite rocks (nelsonites) from the Suwa³ki Massif (NE Poland). Mineral. Polon., 2: 35–53.
KUBICKI S. 1992 – An outline of geological structure of the Tajno mas-sif. [W:] Ryka W. (red.), Geology of the Tajno Massif (northeastern Poland). Pr. Pañstw. Inst. Geol., 139: 7–18.
KUBICKI S., RYKA W. (red.) 1982 – Atlas geologiczny pod³o¿a krystalicznego polskiej czêœci platformy wschodnioeuropejskiej. Wyd. Geol., Warszawa.
KUBICKI S., SIEMI¥TKOWSKI J. 1979 – Mineralizacja kruszcowa suwalskiego masywu zasadowego. Biul. Inst. Geol., 316: 5–128. KUBICKI S., KURBIEL H., RYKA W. 1976 – Projekt badañ geologicznych pod³o¿a krystalicznego NE i E Polski. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. LÄCHELT S., POKORNY J., FEDAK J. (red.) 1977 – Metalogenic map of the Bohemian Massif and its northern vicinities. Central. Geol. Inst. Berlin. LASOÑ K. 2003 – Geochemia molibdenowo-wolframowego z³o¿a porfi-rowego Myszków. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 405: 87–108.
LASOÑ K., MARKOWIAK M. 2008 – Perspektywy odkrycia cia³a rud-nego w rejonie ¯arki–Kotowice w œwietle badañ petrograficzno-geoche-micznych. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 430: 65–78.
LINDNER M. 1987 – Badania geologiczno-poszukiwawcze okruszco-wania Sn, W i polimetalicznego we wschodniej os³onie granitu Karkono-szy. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
LIS J., SYLWESTRZAK H. 1986 – Minera³y Dolnego Œl¹ska. Wyd. Geol. Warszawa: 791.
MARKOWIAK M. 2015 – Charakterystyka mineralizacji kruszcowej na tle przeobra¿eñ termiczno-metasomatycznych ska³ w rejonie ¯arek–Ko-towic. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 203: 1–74.
MARKOWIAK M., PIEKARSKI K., ŒLÓSARZ J., HABRYN R., MARKIEWICZ J., TRUSZEL M., LASOÑ K., JURA D., BADERA J. 1994 – Wyniki badañ geologicznych i z³o¿owych paleozoicznego pod³o¿a w obszarze Myszków–Mrzyg³ód. Pr. Nauk. UŒl., 1431: 173–217. MICHNIEWICZ M., BOBIÑSKI W., SIEMI¥TKOWSKI J. 2002 – Mo-nografia z³ó¿ rud cyny z ³upków ³yszczykowych pasma Starej Kamienicy w Sudetach. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
MIKULSKI S.Z. 1996 – Gold mineralization within contact-metamor-phic and shear zones in the Z³oty Jar quarry – the Z³oty Stok As-Au depo-sit area (Sudetes). Geol. Quart., 40 (3): 407–442.
MIKULSKI S.Z. 2005 – Geological, mineralogical and geochemical cha-racteristics of the Radzimowice Au-As-Cu deposit from the Kaczawa Mountains (Western Sudetes, Poland) – an example of the transition of porphyry and epithermal style. Mineralium Deposita, 39 (8): 904–920. MIKULSKI S. 2006 – Atlas metalogeniczny z³ota w Sudetach i na bloku przedsudeckim w skali 1:200 000 wraz z objaœnieniami i obszarami per-spektywicznymi. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
MIKULSKI S.Z. 2007 – The late-Variscan gold mineralization in the Kaczawa Mountains, Western Sudetes. Polish Geological Institute Sp. Papers, 22: 1–162.
MIKULSKI S.Z. 2010a – Charakterystyka i geneza z³otonoœnej minerali-zacji arsenowo-polimetalicznej w z³o¿u Czarnów (Sudety Zachodnie). Biul. Pañstw. Inst. Geol., 439: 303–320.
MIKULSKI S.Z. 2010b – Dodatek Nr 2 do dokumentacji geologicznej z³o¿a rud cynku i o³owiu „Go³uchowice” w kat. C1+C2 w miejsc. Go³uchowice, Siewierz.
MIKULSKI S.Z. 2011 – Rudy niklu. [W:] Wo³kowicz S., Smakowski T., Speczik S. (red.), Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31 XII 2009 r. Min. Œrod.: 107–109.
MIKULSKI S.Z. 2012 – Wystêpowanie i zasoby perspektywiczne rud niklu w Polsce. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 448 (2): 287–296.
MIKULSKI S.Z. 2014 – Wystêpowanie telluru i bizmutu w z³otonoœnych siarczkowych rudach polimetalicznych w Sudetach (SW Polska). Gosp. Sur. Miner. – Mineral Res. Manag., 30 (2): 15–34.
MIKULSKI S.Z. 2015 – Mapy obszarów perspektywicznych wyst¹pieñ rud metali w Polsce w skali 1:200 000: rudy z³ota typu ¿y³owego i metasoma-tycznego towarzysz¹ce mineralizacji siarczkowej na Dolnym i Górnym Œl¹sku oraz w Ma³opolsce (po³udniowa Polska). Prz. Geol., 63 (9): 546–555. MIKULSKI S.Z., SAD£OWSKA K. 2015 – Mapy obszarów perspekty-wicznych wyst¹pieñ rud metali w Polsce w skali 1:200 000 – rudy niklu typu wietrzeniowego (saprolitowego) na bloku przedsudeckim (SW Pol-ska). Prz. Geol., 63 (9): 556–560.
MIKULSKI S.Z., SPECZIK S. 2016 – The auriferous ore mineralization and its zonal distribution around the Variscan K³odzko–Z³oty Stok grani-toid pluton in the Sudetes (SW Poland) – an overview. Geol. Quart., 60 (3): 650–674.
MIKULSKI S.Z., STEIN H.J. 2012 – Wiek molibdenitów w Polsce w œwie-tle badañ izotopowych Re-Os. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 452: 199–216. MIKULSKI S.Z., STEIN H.J. 2017 – Wiek izotopowy Re-Os siarczko-wej mineralizacji Cu-Ag oraz jej charakterystyka mineralogiczna i geo-chemiczna z obszaru z³o¿owego Lubin–Polkowice (SW Polska). Biul. Pañstw. Inst. Geol., 468: 79–96.
MIKULSKI S.Z., STRZELSKA-SMAKOWSKA B. 2013 – The pro-spective and hypothetic areas of zinc and/or lead ores in different types of deposits beyond the Upper Silesia Zn-Pb Ore District in Poland. Gosp. Sur. Miner. – Min. Res. Manag., 29 (3): 5–20.
MIKULSKI S.Z., WILLIAMS I.S. 2014 – Zircon U-Pb dating of igneous rocks from the Radzimowice and Wielis³aw Z³otoryjski auriferous polyme-tallic deposits, Sudetes, SW Poland. Ann. Soc. Geol. Pol., 84 (3): 213–233. MIKULSKI S.Z., MALON A., TYMIÑSKI M., DYMOWSKI W., URBAÑSKI P., SIEKIERA D., BOÑDA R. 2010 – Weryfikacja zasobów udokumentowanych z³ó¿ rud Zn-Pb rejonu zawierciañskiego. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 439: 321–332.
MIKULSKI S.Z., OSZCZEPALSKI S., BRAÑSKI P., KOZDRÓJ W., MARKOWIAK M., KRAMARSKA R., CHMIELEWSKI A., SAD£OW-SKA K., DAMRAT M. 2014 – Weryfikacja stanu wiedzy o mineralizacji metalami ziem rzadkich (REE) wraz z pilota¿ow¹ ocen¹ ich perspektyw z³o¿owych w Polsce z wy³¹czeniem obszaru kratonu wschodnioeuropej-skiego. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
MIKULSKI S. Z., OSZCZEPALSKI S., CZAPOWSKI G., G¥SIEWICZ A., SAD£OWSKA K., MARKOWIAK M., SZTROMWASSER E., BU-KOWSKI K., GIE£¯ECKA-M¥DRY D., M¥DRY S., STRZELSKA-SMA-KOWSKA B., PAULO A., MICHNIEWICZ M., RADWANEK-B¥K B., CHMIELEWSKI A., M¥DRY S., KUÆ P., SIKORSKA-MAYKOWSKA M., KOMA J., BLINIUK A., PIOTROWSKA M., KOSTRZ-SIKORA P. 2016 – Obszary i zasoby perspektywiczne wyst¹pieñ rud metali i su-rowców chemicznych w Polsce na mapach w skali 1:200 000 wraz z ich ocen¹ surowcow¹ oraz ograniczeniami œrodowiskowymi i zagospodaro-wania przestrzennego. Prz. Geol., 64 (9): 657–670.
MIKULSKI S.Z., OSZCZEPALSKI S., CZAPOWSKI G., SAD£OWSKA K., G¥SIEWICZ A., MARKOWIAK M., STRZELSKA-SMAKOWSKA B., SZTROMWASSER E., KOMA K., SIKORSKA-MAYKOWSKA M., PAULO A., CHMIELEWSKI A., RADWANEK-B¥K B., GIE£-¯ECKA-M¥DRY D., M¥DRY S., MICHNIEWICZ M., BUKOWSKI K., KUÆ P., BLINIUK A., KOSTRZ-SIKORA P., PIOTROWSKA M. 2015 – Mapy obszarów perspektywicznych wyst¹pieñ rud metali i su-rowców chemicznych w Polsce w skali 1:200 000 wraz z ich ocen¹ surowcow¹ i ograniczeniami œrodowiskowymi i zagospodarowania prze-strzennego. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
MIKULSKI S.Z., OSZCZEPALSKI S., MARKOWIAK M. 2011a – Rudy molibdenu i wolframu. [W:] Wo³kowicz S., Smakowski T., Speczik S.
