Zmiany w zróżnicowaniu wydajności pracy w krajach Unii Europejskiej, w tym w Polsce, w latach 2004–2010

Pełen tekst

(1)ZMIANY W ZRÓĩNICOWANIU WYDAJNOĝCI PRACY W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ, W TYM W POLSCE, W LATACH 2004–2010 GRAYNA ADAMCZYK-ŁOJEWSKA. Streszczenie WydajnoĞü pracy, mierzoną wartoĞcią dodaną brutto przypadającą na jednego pracującego, analizowano w układzie miĊdzynarodowym tj. 27 krajów UE, a w Polsce w przekroju województw. W relacjach miĊdzynarodowych analizowano wartoĞü dodaną brutto (WDB) na 1 pracującego w dwojakim ujĊciu: 1) wyraĪoną w euro wg kursu walutowego, 2) przy uwzglĊdnieniu parytetu siły nabywczej (PPS) zmieniającego siĊ w kolejnych latach. OkreĞlono kierunek i skalĊ zmian zachodzących w zróĪnicowaniu wydajnoĞci pracy w wymienionych układach przestrzennych w okresie siedmiu lat postĊpującego procesu integracyjnego i realizowanej polityki spójnoĞci. Wskazano na róĪnice i podobieĔstwa w przebiegu badanych procesów w analizowanych układach sektorowych i przestrzennych oraz obserwowane na róĪnych poziomach analizy procesy konwergencji i dywergencji. Słowa kluczowe: społeczna wydajno pracy, relacje midzysektorowe, zrónicowanie przestrzenne 1. Wprowadzenie We współczesnej teorii ekonomii podejmowane s próby okrelenia czynników, które mog przypiesza wzrost gospodarczy krajów mniej rozwinitych oraz procesy konwergencji ekonomicznej. Wskazuje si, e moliwo pokonywania dystansu rozwojowego wie si z koniecznoci utrzymywania relatywnie wysokiej stopy inwestycji oraz wyszego tempa wzrostu produktywnoci czynników wytwórczych, co jest zadaniem niełatwym. Produktywno zaley bowiem nie tylko od inwestycji kapitałowych, ale take od wielu czynników endogenicznych, takich jak: potencjał innowacyjny i absorpcyjny gospodarki, stan infrastruktury społeczno-ekonomicznej i technicznej, struktura sektorowa produkcji i zatrudnienia, kapitał ludzki i społeczny, czynniki instytucjonalne – kulturowe, społeczne, prawne czy polityczne [5,6,s. 735–738]. Wikszo tego typu czynników zmienia si na ogół powoli, podobnie jak stopniowo mog narasta rónice rozwojowe [7, s. 52]. W tym kontekcie bada si czynniki, które mog przypiesza rozwój podanych przekształce. Wskazuje si na oddziaływanie w omawianym zakresie otwarcia zewntrznego, przepływu kapitału, w tym zwłaszcza bezporednich inwestycji zagranicznych (BIZ), a take integracji gospodarczej. Stwierdza si, e procesy te, ułatwiajc dyfuzj postpu technicznego, naladownictwo. 1. Badania finansowane przez NCN w ramach PB nr 3808/B/H03/2011/40..

(2) Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 64, 2013. 5. i adaptacj rónego typu innowacji (technologicznych i organizacyjnych) oraz rozwiza instytucjonalnych mog przyczynia si do zwikszenia produktywnoci czynników wytwórczych w krajach o niszym poziomie rozwoju [3, 4, 6, s.735–738]. W ramach Unii Europejskiej podejmowana jest te wiadoma polityka strukturalna, w tym regionalna, oraz ponoszone s znaczne nakłady finansowe nakierowane na zmniejszanie zrónicowa w zakresie poziomu rozwoju ekonomicznego poszczególnych krajów oraz przeciwdziałanie polaryzacji przestrzennej rozwoju. Oceny wpływu integracji gospodarczej oraz realizowanej polityki strukturalnej w zakresie wyrównywania dysproporcji terytorialnych s jednak zrónicowane. Wynika to m.in. z faktu, e na rónych poziomach analizy obserwuje si zarówno procesy konwergencji, jak i dywergencji ekonomicznej [2, s. 57–76]. Jednym z istotnych czynników ograniczajcych moliwoci przypieszenia wzrostu gospodarczego w krajach opó nionych w rozwoju jest bariera strukturalna w postaci niskiej efektywnoci wykorzystania zasobów pracy. Bariera ta przejawia si nie tylko w podlegajcym wahaniom koniunkturalnym stosunkowo wysokim poziomie bezrobocia, ale take w relatywnie niskiej społecznej wydajnoci pracy [1, s. 180–181]. W opracowaniu przedstawiono wyniki porównawczej analizy społecznej wydajnoci pracy przeprowadzonej w ujciu sektorowym i przestrzennym. Społeczn wydajno pracy mierzon wartoci dodan brutto (WDB) przypadajc na jednego pracujcego w gospodarce ogółem badano, z wyodrbnieniem trzech sektorów, w układzie 27 krajów Unii Europejskiej, a w Polsce w przekroju 16 województw. Analiz objto lata 2004–2010, tj. okres pierwszych siedmiu lat członkostwa Polski w UE. Głównym celem podjtych bada było stwierdzenie: - czy w warunkach postpujcego procesu integracyjnego i realizowanej polityki spójnoci zachodziły w układzie krajów UE zmiany w skali i rozkładzie zrónicowania wydajnoci pracy w gospodarce ogółem i poszczególnych sektorów; - czy w Polsce poziom społecznej wydajnoci zwikszał si w relacji do redniego w UE oraz czy ewentualne zmiany przebiegały podobnie w ramach wyodrbnionych sektorów; - czy i w jakim kierunku przebiegały zmiany w zrónicowaniu wydajnoci pracy w Polsce w układzie województw. Z uwagi na dostpne w bazach Eurostatu oraz GUS-u przekroje danych statystycznych, analizowany sektor pierwszy obejmuje oprócz działalnoci rolniczej, take lenictwo i rybactwo, sektor drugi – przemysł i budownictwo, natomiast sektor trzeci – wyodrbnion na zasadzie reszty pozostał działalno , głównie usługow. W relacjach midzynarodowych analizowana jest warto dodana brutto (WDB) na 1 pracujcego w dwojakim ujciu: 1) wyraona w euro wg kursu walutowego, 2) skorygowana poprzez uwzgldnienie faktu zrónicowania poziomu cen w poszczególnych krajach i tym samym take siły nabywczej pienidza, tj. przy uwzgldnieniu parytetu siły nabywczej (PPS) zmieniajcego si w kolejnych latach. Posługiwanie si w badaniach wielkociami wyraonymi w cenach biecych (a nie stałych) sprawiło, e w analizie porównawczej wykorzystano głównie wielkoci wzgldne, tj. rónego typu relacje. W ocenie stopnia zrónicowania przyjto m.in. takie miary dyspersji jak współczynnik zmiennoci oraz stosunek wielkoci maksymalnych do minimalnych w danym szeregu czasowym..

(3) 6. GraĪyna Adamczyk-Łojewska Zmiany w zróĪnicowaniu wydajnoĞci pracy w krajach Unii Europejskiej, w tym w Polsce, w latach 2004–2010. 2. Zmiany w zróĪnicowaniu wydajnoĞci racy w układzie 27 krajów UE w latach 2004–2010 Przeprowadzona w układzie 27 krajów UE analiza wartoci dodanej brutto przypadajcej na 1 pracujcego wskazała na znaczne zrónicowanie społecznej wydajnoci pracy wród tych pastw. W badanych latach szczególnie duym zrónicowaniem charakteryzowała si WDB na pracujcego mierzona w euro wg kursu walutowego, bdca jednym z czynników okrelajcych konkurencyjno. poszczególnych gospodarek krajowych na rynku midzynarodowym. Relacje tak mierzonej redniej krajowej wydajnoci w kraju o najniszym i najwyszym jej poziomie kształtowała si w 2004 r. jak 1:14,3, natomiast w 2010 r.– jak 1:10,4 (tab.1). Znacznie niszy jest stopie zrónicowania wydajnoci mierzonej przy uwzgldnieniu parytetu siły nabywczej (PPS), która dostarcza przede wszystkim informacji o podstawach ekonomicznych zrónicowania poziomu ycia w poszczególnych pastwach. Wska nik tak liczonej wydajnoci w kraju o najniszym jej poziomie był w 2004 r. około pi razy mniejszy ni w kraju o najwyszej wydajnoci, natomiast w 2010 r. odpowiednio około czterech razy niszy (tab.1). Tabela 1. ZróĪnicowanie społecznej wydajnoĞci pracy w układzie 27 krajów w latach 2004–2010 Stosunek maksymalnej do minimalnej redniej krajowej wydajnoci w euro wg kursu walutowego. Rok ogółem 2004 2006 2008 2010. 14,3 14,5 11,0 10,4. I 40,6 16,9 15,2 20,6. w sektorze II 18,9 16,2 12,4 13,6. przy uwzgldnieniu PPS III 13,5 15,0 10,8 10,4. ogółem 4,9 4,9 4,0 3,9. I 13,0 7,6 7,2 8,5. w sektorze II 5,5 5,1 4,6 5,5. III 4,3 5,0 3,9 3,9. ródło: opracowanie własne. Zrónicowanie wydajnoci pracy ogółem w gospodarce analizowane w przekroju 27 krajów zmniejszyło si w badanych siedmiu latach niezalenie od sposobu liczenia WDB (wg kursu walutowego czy PPS). Współczynnik zmiennoci badanej w przekroju 27 krajów wydajnoci ogółem, liczonej w euro wg kursu walutowego, zmniejszył si w latach 2004–2010 z 59,0 do 52,5%, natomiast przy uwzgldnieniu PPS z 36,1 do 31,6%. W ostatnich dwóch badanych latach, negatywnego oddziaływania dekoniunktury wiatowej i kryzysu w strefie euro, korzystna tendencja do zmniejszania si zrónicowania została jednak zahamowana (zwłaszcza od 2009 r.), a nawet czciowo odwrócona (rys. 1). Poziom wydajnoci pracy w relacji do redniego 27 krajów zwikszył si w latach 2004–2010 głównie w: Luksemburgu (w zalenoci od sposobu mierzenia o 28 i o 8,8 punktów %), Słowacji (o 20,5 i 16,0), R. Czeskiej (o 16,2 i 2,4), Danii (o 13,0 i 8,1), Łotwie (o 12,6 i 8,2) i Estonii (o12,0 i 8,8). W Polsce zwikszył si odpowiednio o 10,0 i 4,7 punktów procentowych. Wzgldny poziom wydajnoci obniył si natomiast w relacji do redniego w takich krajach jak: W. Brytania (odpowiednio o 19,4 i 9), Niemcy (o 6,7 i 5,1), Włochy (o 3,2 i 3,8), a czciowo (tylko wg kursu walutowego) take w Irlandii (rys. 2)..

(4) Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 64, 2013. 7. 70. 65. Współczynnik zmiennoci w %. .. 60. 55. 50. 45. 40. 35. 30. WDB (wg PPS) / 1 pracujcego ogółem. 25 2004. 2006 WDB (wg kursu wlutowego) / 1 pracujcego2008 ogółem. 2010. WDB (wg PPS) / 1 pracujcego w sektorze I WDB (wg kursu walutowego) / 1 pracujcego w sektorze I WDB (wg PPS) / 1 pracujcego w sektorze II WDB (wg kursu walutowego) / 1 pracujacego w sektorze II WDB (wg PPS) / 1 pracujcego w sektorze III WDB (wg kursu walutowego) / 1 pracujcego w sektorze III. Rysunek 1. Współczynnik zmiennoĞci wydajnoĞci pracy, mierzonej wartoĞcią dodaną brutto wg PPS, w gospodarce ogółem oraz w trzech sektorach w układzie 27 krajów UE w latach 2004–2010 ródło: opracowanie własne na podstawie [5]. Wysokim poziomem społecznej wydajnoci pracy wyróniały si głównie kraje zachodniej i północnej Europy. W przypadku wydajnoci mierzonej w euro wg kursu walutowego były to w 2010 r. w pierwszej kolejnoci takie kraje jak: Luksemburg, Irlandia, Dania, Belgia i Francja; a przy uwzgldnieniu parytetu siły nabywczej odpowiednio: Luksemburg, Irlandia, Belgia, Francja i Włochy. Niskim poziomem społecznej wydajnoci charakteryzowały si natomiast nowe kraje akcesyjne Europy

(5) rodkowej i Wschodniej. W 2010 r. przy uwzgldnieniu kursu walutowego były to: Bułgaria, Rumunia, Łotwa, Litwa oraz Polska, a przy uwzgldnieniu parytetu siły nabywczej odpowiednio: równie Bułgaria, Rumunia, Łotwa, Litwa oraz Estonia (rys. 2)..

(6) 8. GraĪyna Adamczyk-Łojewska Zmiany w zróĪnicowaniu wydajnoĞci pracy w krajach Unii Europejskiej, w tym w Polsce, w latach 2004–2010. 250. WDB na pracujcego ogółem, rednia UE-27=100 ... 200. WDB wg kursu walutowego w 2004 r.. WDB wg kursu walutowego w 2010 r.. WDB wg PPS w 2004 r.. WDB wg PPS w 2010 r.. 150 100 50. Litwa. Polska. Malta. Hiszpania. Bułgaria. Rumunia. Łotwa. Wgry. Estonia. Słowacja. R. Czeska. Słowenia. Portugalia. Cypr. 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27. Grecja. 9. Niemcy. 8. W. Brytania. 7. Włochy. 6. Austria. 5. Niderlandy. Finlandia. 4. Francja. 3. Szwecja. 2. Dania. Irlandia. 1. Belgia. Luksemburg. 0. Rysunek 2. Społeczna wydajnoĞü pracy mierzona wartoĞcią dodaną (WDB) na 1 pracującego w gospodarce ogółem (w euro wg kursu walutowego oraz przy uwzglĊdnieniu PPS) w 27 krajach UE1 w roku 2004 i 2010 1. Kolejno krajów wg WDB na pracujcego w euro wg kursu walutowego w 2010 r.. ródło: opracowanie własne na podstawie [5]. Szczególnie due zrónicowanie wydajnoci pracy w układzie 27 krajów miało miejsce w sektorze rolniczym, co jest nastpstwem wikszego ni w pozostałych sektorach uzalenienia działalnoci od warunków naturalnych, a take społeczno-ekonomicznych, w tym zwłaszcza liczby pracujcych w tym sektorze. Fakt, e zrónicowanie wydajnoci pracy (zwłaszcza mierzonej w euro wg kursu walutowego) w sektorze rolniczym, podobnie jak w pozostałych sektorach, wykazywało wyra n tendencj do zmniejszania si do 2008 r., mona uzna jako jeden z pozytywnych efektów oddziaływania integracji gospodarczej oraz aktywnej polityki strukturalnej realizowanej w UE, w tym w odniesieniu do rolnictwa i obszarów wiejskich (rys. 1). Najwikszy wzrost poziomu wydajnoci w sektorze I w relacji do redniego w 27 krajach miał miejsce w latach 2004–2010 w takich pastwach Europy

(7) rodkowo-Wschodniej jak: Słowacja, Estonia i Łotwa, a ponadto take we Francji i Finlandii, obniył si natomiast w krajach o relatywnie wysokim ju poziomie wydajnoci, tj.: W. Brytanii, Szwecji i Austrii, a ponadto take w Grecji (rys. 3). W 2010 r. najwysz wydajnoci pracy w sektorze rolniczym, mierzon w euro wg kursu walutowego, wyróniały si w pierwszej kolejnoci takie kraje jak: Szwecja, Luksemburg, Francja, Finlandia i Belgia (a przy uwzgldnieniu PPS równie: Szwecja, Luksemburg i Francja, a ponadto.

(8) 9. Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 64, 2013. take Słowacja i Holandia). Niskim poziomem wydajnoci w omawianym sektorze charakteryzowały si natomiast głównie: Rumunia, Polska, Portugalia, Litwa, Bułgaria (a przy uwzgldnieniu PPS: Rumunia Portugalia, Polska, Słowenia i Litwa) (rys. 3). 400 350. WDB wgkursu walutowego w 2004 r.. WDB wg kursu walutowego w 2010 r.. WDB wg PPS w 2004 r.. WDB wg PPS w 2010 r.. 250 200 150 100 50 Rumunia. Polska. Litwa. Portugalia. Bułgaria. Słowenia. Łotwa. 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27. Grecja. 9. R. Czeska. Irlandia. 8. Austria. Włochy. 7. Estonia. Hiszpania. 6. Malta. Niderlandy. 5. Wgry. Dania. 4. Cypr. Belgia. 3. Słowacja. Finlandia. 2. Niemcy. Francja. 1. W. Brytania. Szwecja. 0 Luksemburg. WDB na pracujcego w sektorze I, rednia UE-27=100 ... 300. Rysunek 3. Społeczna wydajnoĞü pracy mierzona wartoĞcią dodaną (WDB) na 1 pracującego w sektorze I (w euro wg kursu walutowego oraz przy uwzglĊdnieniu PPS) w 27 krajach UE1 w roku 2004 i 2010 1. Kolejno krajów wg WDB na pracujcego w euro wg kursu walutowego w 2010 r.. ródło: opracowanie własne na podstawie [5]. W sektorach pozarolniczych, w tym szczególnie w sektorze usług, zrónicowanie wydajnoci w przekroju badanych pastw było stosunkowo mniejsze i wykazywało (głównie do 2008 r.) równie tendencj do zmniejszania si (tab.1 i rys.1). W sektorze przemysłu i budownictwa poziom wydajnoci pracy w relacji do redniego w 27 krajach zwikszył si w badanych latach głównie w: Holandii, Irlandii, Słowacji, Rumunii, Łotwie, Estonii i Litwie, obniył natomiast w Luksemburgu, W. Brytanii i Belgii. W 2010 r. najwyszym poziomem wydajnoci pracy w tym sektorze (mierzonej w euro wg kursu walutowego) wyróniały si w pierwszej kolejnoci: Irlandia, Holandia, Szwecja, Dania i Finlandia (a przy uwzgldnieniu PPS: oprócz pierwszych trzech pastw równie Austria i Hiszpania). Niskim poziomem wydajnoci charakteryzowały si w 2010 r. w pierwszej kolejnoci: Bułgaria, Rumunia, Łotwa, Estonia i Polska (a przy uwzgldnieniu PPS: Bułgaria, Łotwa, Estonia, Portugalia i Rumunia) (rys. 4). W sektorze usług relatywny poziom wydajnoci pracy zwikszył si przede wszystkim w: Luksemburgu, Słowacji, R. Czeskiej, Danii, Polsce i Rumunii, obniył natomiast w W. Brytanii i w Niemczech. W 2010 r. najwyszym poziomem wydajnoci pracy w tym sektorze wyróniały si takie pastwa jak: Luksemburg, Dania, Belgia, Francja i Irlandia (a przy uwzgldnieniu PPS: Luksemburg, Belgia, Francja, Włochy i Irlandia), natomiast niskim poziomem wydajnoci charakteryzowały si: Bułgaria, Rumunia, Łotwa, Litwa i Wgry (a przy uwzgldnieniu PPS: Bułgaria, Łotwa, Rumunia, Litwa i Estonia) (rys. 5)..

(9) 10. GraĪyna Adamczyk-Łojewska Zmiany w zróĪnicowaniu wydajnoĞci pracy w krajach Unii Europejskiej, w tym w Polsce, w latach 2004–2010. 250. WDB na pracujcego w sektorze II, rednia UE-27-100 .. 200. WDB wg kursu walutowego w 2004 r.. WDB wg kursu walutowego w 2010 r.. WDB wg PPS w 2004 r.. WDB wg PPS w 2010 r.. 150 100 50. Bułgaria. Rumunia. Estonia. Portugalia. Słowacja. Cypr. Francja. Łotwa. Polska. Litwa. Wgry. Malta. R. Czeska. 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27. Słowenia. 9. Grecja. 8. Włochy. 7. Niemcy. Hiszpania. 6. W. Brytania. 5. Belgia. 4. Luksemburg. 3. Austria. 2. Dania. Szwecja. 1. Finlandia. Irlandia. Niderlandy. 0. Rysunek 4. Społeczna wydajnoĞü pracy mierzona wartoĞcią dodaną (WDB) na 1 pracującego w sektorze II (w euro wg kursu walutowego oraz przy uwzglĊdnieniu PPS) w 27 krajach UE1 w roku 2004 i 2010 1. Kolejno krajów wg WDB na pracujcego w euro wg kursu walutowego w 2010 r.. 250. WDB wg kursu walutowego w 2004 r.. WDB wg kursu walutowego w 2010 r.. WDB wg PPS w 2004 r.. WDB wg PPS w 2010 r.. 200 150 100 50. Rumunia. R. Czeska. Bułgaria. Łotwa. Litwa. Wgry. Polska. Estonia. Słowacja. 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27. Malta. 9. Słowenia. 8. Portugalia. Niderlandy. 7. Cypr. Finlandia. 6. Hiszpania. Szwecja. 5. W. Brytania. Austria. 4. Grecja. Włochy. 3. Niemcy. Irlandia. 2. Belgia. 1. Francja. Dania. 0 Luksemburg. WDB na pracujcego w sektorze III, rednia UE-27=100 ... ródło: opracowanie własne na podstawie [5].. Rysunek 5. Społeczna wydajnoĞü pracy mierzona wartoĞcią dodaną (WDB) na 1 pracującego w sektorze III (w euro wg kursu walutowego oraz przy uwzglĊdnieniu PPS) w 27 krajach UE1 w roku 2004 i 2010 1. Kolejno krajów wg WDB na pracujcego w euro wg kursu walutowego w 2010 r.. ródło: opracowanie własne na podstawie [5]..

(10) 11. Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 64, 2013. W Polsce poziom społecznej wydajnoci pracy w relacji do redniego w 27 krajach zwikszył si w badanych latach w gospodarce ogółem, w tym zwłaszcza w sektorze usług oraz sektorze rolniczym, a w mniejszym stopniu w przemyle i budownictwie. Wikszy postp w zmniejszaniu luki w zakresie wydajnoci pracy dokonały jednak inne kraje akcesyjne, w tym zwłaszcza Słowacja, R. Czeska, Łotwa czy Estonia (tab.2). W rezultacie Polska wród 27 krajów zajmowała pod wzgldem wydajnoci pracy (mierzonej w euro wg kursu walutowego) stosunkowo odległe miejsce, w gospodarce ogółem – 23, w sektorze rolniczym – 26, w sektorze przemysłu i budownictwa – 23, w sektorze usług – 22. O ile pozycja Polski pod wzgldem wydajnoci pracy w gospodarce ogółem i w sektorze usług nie zmieniła si w latach 2004–2010, to w przypadku sektorów produkcyjnych pogorszyła si o dwa miejsca. Nieco korzystniejsza jest pozycja Polski w analizowanym zakresie przy uwzgldnieniu parytetu siły nabywczej. W przypadku tak liczonej wydajnoci Polska zajmowała w 2010 r. wród 27 pastw pod wzgldem wydajnoci ogółem miejsce 22, w sektorze I – 25, w sektorze II – 22 i w sektorze III – 20. 3. ZróĪnicowanie społecznej wydajnoĞci pracy w Polsce w układzie województw w latach 2004–2010 W Polsce w przekroju województw, podobnie jak w układzie midzynarodowym, wydajno pracy jest znaczne zrónicowana, w tym najbardziej w sektorze rolniczym. O ile jednak zrónicowanie w przekroju 27 krajów zmniejszyło si w badanym okresie, to w Polsce wzrosło we wszystkich trzech sektorach.. Zwikszyła si rozpito midzy minimaln i maksymaln wydajnoci w układzie województw, podobnie jak współczynniki zmiennoci charakteryzujce skal analizowanego zrónicowania (tab. 2 i rys. 6). Tabela 2. ZróĪnicowanie społecznej wydajnoĞci pracy w Polsce w układzie 16 województw w latach 2004–2010 Rok 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010. ^ƚŽƐƵŶĞŬŵĂŬƐǇŵĂůŶĞũĚŽŵŝŶŝŵĂůŶĞũǁŝĞůŬŽƑĐŝǁĂƌƚŽƑĐŝĚŽĚĂŶĞũďƌƵƚƚŽ;tͿŶĂϭƉƌĂĐƵũČĐĞŐŽ sektor I sektor II sektor III ŽŐſųĞŵ 1,84 1,93 1,97 1,93 1,86 1,94 2,11. 6,39 5,28 5,51 4,54 4,45 5,80 9,96. 1,41 1,51 1,60 1,63 1,45 1,50 1,70. 1,47 1,55 1,56 1,58 1,56 1,52 1,61. ródło: opracowano na podstawie danych [7]. Jedynie w sektorze rolniczym zrónicowanie wydajnoci w układzie województw zmniejszało si do 2008 r., niemniej w ostatnich dwóch badanych latach (2009–2010) ponownie wzrosło osigajc poziom wyszy ni w 2004 r.(tab.2 i rys. 6). Poziom wydajnoci pracy w gospodarce (w relacji do redniego w kraju) zwikszył si w latach 2004–2010 i to we wszystkich trzech sektorach w województwie mazowieckim (ogółem o 13 punktów procentowych), w województwie dolnolskim (ogółem o 7,7) ale głównie w sektorze II przy.

(11) 12. GraĪyna Adamczyk-Łojewska Zmiany w zróĪnicowaniu wydajnoĞci pracy w krajach Unii Europejskiej, w tym w Polsce, w latach 2004–2010. jednoczesnym spadku w pozostałych sektorach, a w mniejszym zakresie (tylko w sektorach produkcyjnych) take w województwie podlaskim (o 3,6) oraz łódzkim (o 2) (tab. 3). 50. współczynnik zmiennoci w % .. WDB / pracujcego ogółem WDB / pracujcego w sektorze rolniczym WDB / pracujacego w sektorze przemysłu i budownictwa WDB / pracujcego w sektorze usług. 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 2004. 2005. 2006. 2007. 2008. 2009. 2010. Rysunek 6. Współczynnik zmiennoĞci w przekroju 16 województw wydajnoĞci pracy w gospodarce ogółem, w tym w trzech sektorach w Polsce w latach 2004–2010 ródło: opracowano na podstawie danych [7]. Tabela 3. Zmiana wzglĊdnego poziomu wydajnoĞci pracy w relacji do Ğredniego w kraju w Polsce w układzie województw1 w latach 2004–2010 Województwo Mazowieckie Dolnolskie

(12) lskie Zachodniopomorskie Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Opolskie Kujawsko-pomorskie Łódzkie Warmisko-mazurskie Małopolskie Podlaskie

(13) witokrzyskie Lubelskie Podkarpackie 1. Zmiana (w punktach procentowych) wzgldnego poziomu WDB/pracujcego w latach 2004–2010 ogółem sektor I sektor II sektor III 13,0 45,2 9,2 10,3 7,7 -17,6 24,3 -3,0 -6,0 -33,8 -13,8 -1,2 -3,0 -14,3 3,8 -3,6 -2,2 27,0 -1,3 -4,3 -0,5 -17,0 1,8 -1,9 -8,6 -40,0 -8,1 -6,0 -6,3 18,8 -21,5 -1,6 -1,9 4,0 -0,7 -4,9 2,0 11,2 4,5 -3,6 -4,0 36,4 -3,0 -5,6 -6,8 -15,6 -0,5 -3,8 3,2 32,5 1,5 -1,5 0,1 -4,7 0,0 -0,2 -1,9 7,4 -2,3 -1,2 -9,6 -13,3 -4,9 -0,9. kolejno województw wg wydajnoci w 2010 r.. ródło: opracowano na podstawie [7]..

(14) 13. Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 64, 2013. W pozostałych województwach poziom wydajnoci w relacji do redniego w kraju na ogół obniył si, w tym w duym stopniu w podkarpackim, lubuskim, małopolskim i lskim, w których spadek wystpił we wszystkich trzech sektorach, a take w województwie opolskim, gdzie obniył si poziom wydajnoci głównie w sektorze II (tab. 3). W 2010 r. najwyszym poziomem wydajnoci pracy w gospodarce ogółem charakteryzowały si województwa: mazowieckie, dolnolskie lskie, zachodniopomorskie i pomorskie, natomiast najniszym: podkarpackie, lubelskie, witokrzyskie, podlaskie i małopolskie (rys. 7). 160 w sektorze I. w sektorze II. w sektorze III. 120 100 80 60 40 20 Podkarpackie. Lubelskie.

(15) witokrzyskie. Podlaskie. Małopolskie. Warmiskomazurskie. Łódzkie. Kujawsko-pomorskie. Opolskie. Lubuskie. Wielkopolskie. Pomorskie. Zachodniopomorskie.

(16) lskie. Dolnolskie. 0 Mazowieckie. WDB / pracujcego w tys. zł w 2010 r.. ... w gospodarce ogółem. 140. Rysunek 7. Społeczna wydajnoĞü pracy, mierzona WDB / na pracującego (w tys. zł) wg sektorów i województw1 w Polsce w 2010 r. 1. Kolejno województw wg wydajnoci w gospodarce ogółem. ródło: opracowano na podstawie [7]. W Polsce ma miejsce wyjtkowo due zrónicowanie wydajnoci pracy midzy sektorem rolniczym oraz pozostałymi sektorami. Tego typu zrónicowanie ma miejsce we wszystkich krajach UE, niemniej jest szczególnie due w pastwach takich jak Polska, o duĪym udziale pracujących w sektorze rolniczym w relacji do ogółu pracujcych. W Polsce wydajno pracy w sektorach pozarolniczych była w badanych latach rednio w kraju około czterech razy wysza ni w sektorze rolniczym, natomiast w 27 krajach UE – trzy razy, w tym w 15 pastwach dawnej UE około 2 razy. Pracooszczdny charakter wzrostu w sektorach pozarolniczych, a take uwarunkowania istniejce w rolnictwie polskim, nie sprzyjaj szybkim przekształceniom w strukturze pracujcych, polegajcym na odpływie ludnoci z mało wydajnego rolnictwa do bardziej produktywnych dziedzin. W kraju problemem pozostaje nadal zbyt dua liczba pracujcych w rolnictwie. W latach 2004– 2010 liczba pracujcych w tym sektorze zmniejszyła si o 0,43 mln, a wzrosła w sektorach pozarol-.

(17) 14. GraĪyna Adamczyk-Łojewska Zmiany w zróĪnicowaniu wydajnoĞci pracy w krajach Unii Europejskiej, w tym w Polsce, w latach 2004–2010. niczych o 2,6 mln osób. W rezultacie udział pracujcych w sektorze I w pracujcych ogółem znacznie zmniejszył si (z 18,0 do 12,8%), nadal był jednak wysoki w porównaniu z rednim w UE-27 krajów, gdzie równie si zmniejszył z 6,4 do 5,1%, a w UE-15 krajów odpowiednio z 3,9–3,1% 2. W Polsce wysokim poziomem wydajnoci w sektorze I wyróniaj si przede wszystkim województwa północnej i zachodniej Polski o małej liczbie pracujcych w tym sektorze, takie jak: warmisko-mazurskie (208% redniej krajowej), zachodniopomorskie (204%), lubuskie (170%) czy pomorskie (158%). Niskim poziomem wydajnoci w tym sektorze charakteryzuj si natomiast województwa południowo-wschodnie: podkarpackie (21% redniej krajowej), małopolskie (35%), witokrzyskie (55%) czy lubelskie (59%) (rys. 7). W sektorze przemysłu i budownictwa poziom społecznej wydajnoci pracy wyszy od redniego w kraju miał miejsce w 2010 r. tylko w trzech województwach: dolnolskim, mazowieckim i lskim, a w sektorze usług tylko w województwie mazowieckim. Niskim poziomem wydajnoci w sektorze II charakteryzowały si natomiast województwa: podkarpackie, warmisko-mazurskie, lubelskie czy kujawsko-pomorskie, a w sektorze III: podkarpackie, lubuskie, warmisko-mazurskie, lubelskie (rys. 7), gdzie relatywny poziom wydajnoci obniał si jeszcze bardziej w badanych latach. Zrónicowanie wydajnoci w Polsce w przekroju województw ma charakter strukturalny, jest pochodn dysproporcji regionalnych w przebiegu procesów rozwojowych oraz zaawansowaniu przekształce, w tym sektorowych w strukturze pracujcych. W Polsce istniej dwie podstawowe grupy obszarów problemowych charakteryzujcych si wzgldnie niskim poziomem wykorzystania zasobów pracy oraz, jak wykazuj szersze badania, równie dobrobytu ekonomicznego [1, s.180]. S to: - obszary opó nione w procesie przekształce sektorowych, o duym udziale pracujcych w rolnictwie i niskiej społecznej wydajnoci pracy w gospodarce, zlokalizowane głównie w południowo-wschodniej czci kraju; - obszary depresyjne z symptomami regresu gospodarczego w postaci wysokiego poziomu bezrobocia, które kumuluj si zwłaszcza w północnej i północno-zachodniej czci kraju. 4. Podsumowanie Dla krajów rozwijajcych si takich jak Polska, które przystpiły stosunkowo niedawno do UE oraz d do przypieszenia wzrostu i ograniczenia dystansu ekonomicznego w relacji do rozwinitych krajów, podstawowe znaczenie ma poprawa efektywnoci wykorzystania zasobów, zwłaszcza pracy. Wie si to z potrzeb zarówno ograniczenia bezrobocia (jawnego i ukrytego), jak równie wzrostu wydajnoci pracy w skali gospodarki narodowej. Przeprowadzona w ujciu sektorowym i przestrzennym analiza porównawcza w zakresie wydajnoci pracy, mierzonej WDB/pracujcego, wykazała, e w badanych siedmiu latach (2004–2010) nasilania si integracji i realizowania polityki spójnoci, miały miejsce w analizowanym zakresie korzystne procesy konwergencji na poziomie midzynarodowym, jednoczenie w Polsce wystpowały niepokojce symptomy pogłbiajcej si dywergencji na poziomie regionalnym:. 2. Obliczono na podstawie danych Eurostatu oraz MiĊdzynarodowego Rocznika Statystycznego, GUS, Warszawa, z roku 2006 i 2012..

(18) 15. Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 64, 2013. -. W badanych latach w układzie 27 krajów UE przewaała (głównie do 2008 r.) tendencja do zmniejszania si zrónicowania wydajnoci pracy w gospodarce ogółem oraz analizowanych trzech sektorach. - Polska w analizowanych latach stopniowo zmniejszała swój dystans w zakresie wydajnoci pracy w relacji do 27 krajów UE. Poziom krajowej wydajnoci liczonej w euro wg kursu walutowego zwikszył si z 34 do 38,7% redniej UE, natomiast przy uwzgldnieniu PPS odpowiednio z 59,6 do 64,3% redniej. Wikszy postp w zmniejszaniu luki w zakresie wydajnoci pracy dokonały jednak inne kraje akcesyjne, w tym zwłaszcza Słowacja czy Rep. Czeska. - O ile w układzie midzynarodowym skala zrónicowania wydajnoci pracy w badanych siedmiu latach zmniejszyła si, to w Polsce w przekroju 16 województw odwrotnie – zwikszyła si.

(19) wiadczy o tym wzrost współczynników zmiennoci oraz rozpitoci midzy minimaln i maksymaln wydajnoci w układzie województw we wszystkich trzech sektorach. - W Polsce ma miejsce wyjtkowo due w porównaniu z innymi krajami UE zrónicowanie wydajnoci pracy midzy sektorem rolniczym i pozostałymi, wynikajce z nadal duego udziału pracujcych w rolnictwie. - Zrónicowanie wydajnoci w Polsce w przekroju województw ma charakter strukturalny, jest nastpstwem dysproporcji regionalnych w przebiegu procesów rozwojowych oraz zaawansowaniu przekształce w strukturze sektorowej pracujcych. Terytorialne zrónicowanie efektywnoci gospodarowania i tempa wzrostu jest niejako zjawiskiem naturalnym wynikajcym z odmiennych uwarunkowa historycznych, społecznych czy ekonomicznych rozwoju. Zrónicowanie to pogłbiajc si nadmiernie moe jednak obnia efektywno ekonomiczn i konkurencyjno gospodarki narodowej jako całoci. Celowe wydaje si zatem doskonalenie instrumentów polityki strukturalnej na poziomie krajowym i UE, aby ograniczy wystpujce procesy dywergencji regionalnej. 5. Literatura [1] Adamczyk-Łojewska G., Uwarunkowania strukturalne rozwoju gospodarczego Polski, Wyd. Uczeln. UTP w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2007. [2] Adamczyk-Łojewska G., Problemy konwergencji i dywergencji ekonomicznej na przykładzie krajów Unii Europejskiej, w tym Polski, Ekonomia, Economics nr 4/2011, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2011. [3] Barro R.J., Sala-I-Martin X., Economic Growth, the MIT Press, Cambridge Mass, London 2004. [4] Ben-David D., Loewy M.B., Trade and the Neoclassical Growth Model, Journal of Economic Integration, 2003, vol.18. [5] Eurostat oraz Rocznik Statystyki Midzynarodowej, GUS, Warszawa, za lata 2009 i 2012, dział IV, s. 162–163. [6] Michałek J. i in., Polska w UE. Dynamika konwergencji ekonomicznej, WN PWN, Warszawa 2007. [7] Rocznik Statystyczny Województw, GUS, Warszawa, dla lat 2006–2012, dział XVIII. [8] Siwiski W. (2005), MiĊdzynarodowe zróĪnicowanie rozwoju gospodarczego: fakty i teoria. EKONOMISTA 2005 6/2005, s. 735–738..

(20) 16. GraĪyna Adamczyk-Łojewska Zmiany w zróĪnicowaniu wydajnoĞci pracy w krajach Unii Europejskiej, w tym w Polsce, w latach 2004–2010. [9] Tokarski T. (2007), Teoretyczne podstawy przyczyn zróĪnicowania rozwoju gospodarczego. W: Ekonomia rozwoju, pod red. R. Piaseckiego, PWE, Warszawa 2007. CHANGE IN DIFFERENTIATION OF WORKFORCE PRODUCTIVITY IN THE COUNTRIES OF THE EUROPEAN UNION, INCLUDING POLAND, IN THE YEARS 2004–2010 Summary Workforce productivity, measured by gross value added per employed person, was analyzed internationally, that is in 27 EU countries, and in Poland in voivodships. In international relations, gross value added (GVA) per person employed was analyzed dually: 1) expressed in EUR, in current prices and according to the exchange rate, 2) adjusted, that is taking into consideration purchasing power parity (PPP), that undergoing changes in subsequent years. The direction and scale of the changes occurring in the diversity of workforce productivity in the analyzed spatial systems during the seven years of the ongoing integration process and cohesion policy were determined. The differences and similarities in the course of the examined processes in sectoral and spatial systems analyzed were stipulated and observed at different levels of analysis of the processes of convergence and divergence.. Keywords: social workforce productivity, cross-sectorial relations, spatial differentiation. Grayna Adamczyk-Łojewska Wydział Zarzadzania Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy.

(21)