Autorzy postawili sobie za cel przygotowanie opracowania podsumowującego dzisiejszy stan prac edytorskich nad źródłami średniowiecznymi i wiedzy źródłoznawczej na temat korpusu narracyjnych i literackich źródeł średniowiecznych. Nasze repertorium może stanowić przewodnik po piśmiennictwie wieków średnich. Mamy nadzieję, że użytkownicy otrzymają wygodne narzędzie umożliwiające szybkie dotarcie do danych bio-bibliograficznych rozproszonych edycji źródłowych oraz wykaz stanu badań i ustalenia na temat tradycji rękopiśmienna. W przypadku rękopisów staraliśmy się dotrzeć do wielu z nich i z autopsji podawać informacje np. o kartach/stronach, na których znajdują się określone dzieła. Nie zawsze jednak było to możliwe. Wtedy podawaliśmy tego typu informacje za dotychczasową literaturą przedmiotu lub edycjami. Z powodu zmian foliacji w późniejszym czasie, numery kart w takich przypadkach mogą być dzisiaj nieaktualne. Czasem jednak, zwłaszcza gdy rękopisu nie mogliśmy poznać z autopsji, a informacje w literaturze były niejasne, danych tych nie podajemy. Natomiast, co warto podkreślić, w przypadku wydanych już źródeł, niekiedy udało nam się poszerzyć liczbę przekazów określonego dzieła o rękopisy do tej pory nieznane. Clavis scriptorum et operum ma być – w zamierzeniu zespołu realizującego projekt – punktem wyjścia do dalszych badań i wskazać ich główne kierunki. Zgodnie z naszymi zamierzeniami ma formułę otwartą, wymagającą regularnej aktualizacji wraz z postępem badań nad polskimi źródłami średniowiecznymi. Mamy nadzieje, że dalsza kwerenda archiwalna i biblioteczna przyniesie informacje nie tylko o przekazach tekstów już wydanych, ale umożliwi odkrycie tekstów nieznanych. Badania takie powinny stać się priorytetowym zadaniem polskiej mediewistyki. ISBN 978-83-7354-978-4
1
Clavis
scriptorum
et operum
Medii Aevi
Poloniae
vi P oloniaescriptorum
et operum
Medii Aevi
Poloniae
Clavis
scriptorum
et operum
Medii Aevi
Poloniae
Opracowanie:
Jerzy Kaliszuk
Aneta Pieniądz
Piotr Węcowski
Krzysztof Skwierczyński
Kraków 2019
prof. dr hab. Mieczysław Mejor
Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki”
w latach 2012-2019 (Nr 11H 12 0198 81)
ISBN: 978-83-7354-978-4
© Copyright by Jerzy Kaliszuk, Aneta Pieniądz, Piotr Węcowski, Krzysztof Skwierczyński
© Copyright for this edition by Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów ul. Benedyktyńska 37 30–398 Kraków tel. +48 (12) 688–52–95 tel./fax +48 (12) 688–52–91 e-mail: zamowienia@tyniec.com.pl www.tyniec.com.pl Druk i oprawa:
Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów druk@tyniec.com.pl
Wstęp . . . .7 Wykaz skrótów . . . . 15 Clavis scriptorum et operum . . . . 19
Clavis scriptorum et operum Medii Aevi Poloniae stanowi próbę zgromadzenia
oraz uporządkowania informacji na temat źródeł średniowiecznych powstałych na ziemiach polskich, a także opracowanie repertorium piśmiennictwa polskiego wieków średnich. Podjęcie tego gigantycznego zadania było efektem poszukiwań i pytań pojawiających się w badaniach prowadzonych przez autorów, a także wyni-kających z obserwacji różnych obszarów badawczych polskiej mediewistyki. Mo-numentalne przedsięwzięcia bibliograficzne, obejmujące przekrojowo dzieje twór-czości staropolskiej, jak np. Nowy Korbut, nie zaspokajają w wystarczający sposób potrzeb badaczy dziejów polskiego średniowiecza, zarówno z tej racji, że od ich wydania minęło już kilka dziesięcioleci, jak i z powodu literaturoznawczego pro-filu przedstawianych informacji. Jak dotąd w Polsce brak systematycznego zesta-wienia danych na temat całości piśmiennictwa powstającego w średniowieczu na ziemiach polskich. Dysponujemy co prawda Bibliografią źródeł drukowanych do
dziejów Polski późnośredniowiecznej (1386-1506), oprac. P. Chojnacki, R. Jaworski,
J. Kaliszuk, P. Węcowski, pod red. P. Węcowskiego, cz. 1 (Warszawa 1999), jednak ze względu na swój charakter zawiera ona wyłącznie informacje bibliograficzne na temat wydań źródeł, bez danych dotyczących autora, kontekstu kodykologicznego lub też dziejów samego tekstu. Inne opracowania o charakterze biograficznym (jak np. Polski słownik biograficzny lub Słownik polskich teologów katolickich) również nie zawierają wszystkich tych elementów. Zrealizowany przez Teresę Michałowską ambitny projekt opracowania w formie słownikowej informacji na temat literatury polskiego średniowiecza (Leksykon. Literatura polskiego średniowiecza) tylko czę-ściowo wypełnił dotkliwą lukę. Cząstkowe informacje bibliograficzne i użyteczne zestawienia są rozproszone po niezliczonych opracowaniach poświęconych po-szczególnym autorom średniowiecznym czy pojedynczym tekstom.
Wzorami, które stanowiły inspirację do podjęcia prac nad stworzeniem tego repetytorium, są publikacje zachodnioeuropejskie, uznawane za podstawowe na-rzędzia pomocnicze w warsztacie mediewisty, takie jak Repertorium fontium
Hi-storiae Medii Aevi (t. 1-11, od 1962 r.); Die deutsche Literatur des Mittelalters. Ver-fasserlexikon, t. 1-12 (wyd. 2 – 1978-2006); Clavis scriptorum Latinorum Medii Aevi (Corpus Christianorum. Continuatio Mediaevalis) – ukazały się dotychczas: Auctores Galliae. 735-987 (cz. 1-2, 1994-1999) oraz Auctores Italiae. 700-1000
(2006). W wielu wypadkach – zwłaszcza w wypadku nieocenionych Repertorium
fontium i Verfasserlexikon – zawierają one informacje na temat źródeł
pochodzą-cych z obszaru średniowiecznej Polski, są one jednak siłą rzeczy bardzo niekom-pletne i nie informują o całości piśmiennictwa polskiego wieków średnich.
Clavis scriptorum et operum Medii Aevi Poloniae jest dziełem niewielkiego,
bo liczącego raptem cztery osoby, zespołu. Projekt opracowania całości twórczości piśmienniczej powstałej na ziemiach polskich w ciągu kilkuset lat średniowiecza przekraczał jego możliwości. Konieczne było zatem dokonanie selekcji. Kwerendą objęte zostały źródła narracyjne – historiograficzne, hagiograficzne, teksty teolo-giczne i moralistyka, homiletyka, źródła oratorskie (mowy) i retoryczne, traktaty naukowe, filozoficzne, polityczne, polemiczne i prawne, pamiętniki, źródła po-etyckie świeckie i religijne, modlitwy i modlitewniki, słowniki polsko-łacińskie, utwory mnemotechniczne itp. Tam, gdzie było to możliwe, podano informacje także o źródłach niezachowanych, wzmiankowanych w różnego typu opracowa-niach. Pierwotny korpus haseł obejmował wyłącznie źródła, które doczekały się edycji drukowanych. Szybko jednak okazało się, że większość polskiej średnio-wiecznej twórczości piśmiennej (rozpoznanej przez badaczy) pozostaje niewyda-na. Dotyczy to przede wszystkim najliczniejszej zachowanej grupy źródeł, czyli tekstów teologicznych, moralistycznych, mów uniwersyteckich, homiletyki. Setki tekstów spoczywają w rękopisach, z rzadka jedynie stając się przedmiotem opra-cowania edytorskiego i pogłębionych studiów. Z tej racji zdecydowaliśmy się na ryzykowny krok: zamieszczenie w repertorium możliwie szerokiego wykazu źró-deł niepublikowanych należących do wymienionych grup (homiletyka, traktaty, mowy, traktaty i komentarze teologiczne, filozoficzne, astronomiczne, najczęściej związane z aktywnością uniwersytecką ich autorów). Decyzja ta niesie za sobą nieuchronnie dwojakiego rodzaju skutki: po pierwsze, korpus haseł budowany był na podstawie wzmianek w literaturze na temat istnienia tekstów, które nie są dostępne w formie innej niż rękopiśmienna (z rzadka jedynie w przypadku źródeł z bibliotek polskich dostępne są skany rękopisów) oraz na podstawie wła-snych kwerend członków zespołu w poszczególnych bibliotekach, po drugie, kor-pus haseł nie jest i nie może być kompletny, z racji dalece niewystarczającego rozpoznania zasobów źródłowych (nawet na poziomie katalogów bibliotecznych). Wobec braku pogłębionych studiów podstawowych nad poszczególnymi tekstami atrybucje, przejmowane za literaturą, są często niepewne, niektóre źródła – wystę-pujące w różnych redakcjach pod kilkoma tytułami mogą pozostać nierozpoznane lub błędnie zakwalifikowane. W miarę możliwości członkowie zespołu starali się sięgać do rękopisów, by zweryfikować dostępne dane, jednak nie zawsze było to możliwe – przede wszystkim z racji ogromu materiału rozproszonego po bibliote-kach całej Europy i nie tylko.
Autorzy niniejszej publikacji zrezygnowali z opracowania źródeł aktowych, z racji ich liczby i charakteru. W konsekwencji, nie weszły w skład opracowa-nia także księgi formularzowe. Należy jednak podkreślić, że rozgraniczenie to jest płynne, jako że np. opracowano dzieła z zakresu artis dictaminis, których ele-mentem mogły być wzory pism i listów. Listy przysporzyły zresztą autorom dużo problemów, wynikających z niemożliwości rozgraniczenia gatunkowego różnych form literackich. Korespondencja jako taka nie została opracowana ze wzglę-dów analogicznych do źródeł aktowych, jednak w niniejszym tomie pojawiają się
utwory, do których listy były włączane (mowy, teksty polemiczne i propagandowe itp.) oraz utwory, które trudno jednoznacznie zakwalifikować, np. mowy i traktaty w formie listów. Pominięte zostały także szeroko rozumiane źródła normatywne, jak np. statuty ziemskie czy synodalne, wymagające odrębnego opracowania. Tu również musiały pojawić się wyjątki, wynikające ze sztucznego charakteru wszel-kich typologii, np. znaleźć można w opracowaniu komentarz do reguły zakonnej. Pominęliśmy wreszcie różnego rodzaju wykazy osób (np. studentów uniwersyte-tu krakowskiego) i nekrologi, choć do opracowania weszły np. katalogi władców. Włączyliśmy tylko niektóre wykazy osób, z jednej strony najstarsze, z drugiej – takie, które miały określony zamysł historiograficzny.
W opracowaniu uwzględnione zostały źródła napisane w języku łacińskim i polskim (z wyłączeniem tekstów niemieckich – z nielicznymi wyjątkami, ruskich i hebrajskich), powstałe na ziemiach polskich. Zwykle przyjmowaliśmy kryterium pochodzenia tekstu, nie autora źródła, stąd też zamieściliśmy teksty autorów z innych krajów, tworzących na obszarze Królestwa Polskiego (np. liczna grupa autorów czeskich z pierwszej połowy XV w. lub Kallimach). Wyłączyliśmy jed-nak autorów zagranicznych, których pobyt w Polsce był jedynie okazjonalny i nie owocował w twórczość. Niekiedy wykraczaliśmy poza ramy terytorialne, umiesz-czając teksty polskich autorów działających poza granicami kraju (np. Mateusz z Krakowa lub Jakub z Paradyża).
Zakres geograficzny wyznaczają granice średniowiecznego Królestwa Polskie-go. Z tego powodu wyłączono dzieła powstające od początku XIV w. na Śląsku. Poza obszarem zainteresowania autorów znalazło się także państwo Zakonu Krzy-żackiego. Obie te ziemie wymagają odrębnego opracowania, obejmującego także teksty powstałe w językach innych niż polski i łacina. Do opracowania włączono natomiast twórczość powstającą na Mazowszu oraz na Pomorzu Gdańskim i zie-miach przyłączonych do Królestwa Polskiego po II pokoju toruńskim (ale tylko powstałe po 1466 r.). Rygorystyczne przestrzeganie granic terytorialnych nie za-wsze było uzasadnione z punktu widzenia koncepcji dzieła, które chce pokazać możliwie kompletny obraz twórczości polskiej. Zamieściliśmy więc różne teksty, w szczególności hagiograficznych i historiograficznych, które powstały i funkcjo-nowały poza granicami państwa polskiego (np. najstarsze żywoty św. Wojciecha) bądź wywarły wpływ na teksty bez wątpienia pochodzące z ziem polskich.
Zastosowaliśmy kryteria „miękkie”, nie rozstrzygając kwestii poczucia tożsa-mości narodowej poszczególnych autorów. Kierowaliśmy się więc następującymi zasadami doboru; uwzględnieni zostali:
– autorzy tworzący (choćby przez pewien okres życia) na obszarze Królestwa Polskiego i lenn (np. Mazowsza), niezależnie od kraju pochodzenia;
– autorzy, którzy otrzymali wykształcenie uniwersyteckie (a więc formację intelektualną) na Uniwersytecie Krakowskim i działali jako duchowni w obrębie archidiecezji gnieźnieńskiej i lwowskiej;
– autorzy-zakonnicy, którzy poprzez kontakty klasztorne związani byli z Kró-lestwem Polskim np. dominikanie wrocławscy i krakowscy.
Z tych względów zdecydowaliśmy się zamieścić hasła związane z autorami czeskimi, którzy przebywali na początku XV wieku na obszarze Królestwa, np. Jan Szczekna lub Jan Hieronim Sylwan z Pragi, jak też autorami śląskimi, którzy wykształceni na Uniwersytecie Krakowskim tworzyli przede wszystkim na Śląsku, np. Mikołaj Tempelfeld z Brzegu.
Ten sposób ujęcia spowodował jednak nieuwzględnienie w opracowaniu wie-lu obecnych w polskiej literaturze przedmiotu autorów. Jednym z nich był czterna-stowieczny augustianin eremita, aktywny na Pomorzu (w księstwach pomorskich i w państwie krzyżackim) – Jan Merkelin (ok. 1325-ok. 1400). Był on autorem traktatów teologicznych i kazań, popularnych także w Królestwie Polskim (np.
Liber de instructione simplicium sacerdotum czy Expositio seu Postilla super epis-tolas dominicales)1. Innym znanym teologiem pomorskim był Jan Marienwerder
(z Kwidzyna) (ok. 1343-1417), autor m.in. Rocznika kapituły pomezańskiej, wykła-du Skławykła-du Apostolskiego oraz traktatów poświęconych św. Dorocie z Mątowów2.
Również z obszaru państwa krzyżackiego pochodził autor ważnego traktatu pe-dagogicznego De vita coniugali – Konrad Bitschin (ok. 1395-1457), uwzględniany zresztą w wielu opracowaniach jako autor polski3. Nie zostali również
uwzględnie-ni uwzględnie-niektórzy ważuwzględnie-ni filozofowie i teologowie śląscy. Wśród uwzględnie-nich wymieuwzględnie-nić można np. Jana z Ziębic (Münsterberg, ok. poł. XIV w.-1416), który po okresie blisko trzydziestoletniej działalności na Uniwersytecie w Pradze wyjechał do Lipska, gdzie został pierwszym rektorem tamtejszego Uniwersytetu. Innym należącym do tej grupy autorem był Mikołaj Magni z Jawora, którego kariera przebiegała na Uniwersytecie w Pradze, a następnie w Heidelbergu, gdzie w 1435 r. zmarł4.
Nie został uwzględniony także Benedykt z Poznania – autor ważnych tekstów hi-storiograficznych i hagiograficznych, który pomimo miejsca pochodzenia, niemal całe życie spędził na Śląsku (zm. między 1522-1527). Wymienić by można całą plejadę autorów z tych obszarów. Nie ulega wątpliwości, że dla ziem śląskich i Po-morza potrzebne jest analogiczne opracowanie, jak Clavis scriptorum et operum.
Z drugiej strony, trudno było nie uwzględnić całokształtu twórczości konkret-nego autora, który tworzył na obszarze Królestwa Polskiego tylko przez pewien okres swojego życia. Przykładem może być Jakub z Paradyża – cysters w Paradyżu i Mogile, a później kartuz w Erfucie (zm. 1465 r.) lub Mateusz z Krakowa – profe-sor Uniwersytetu w Pradze i Heidelbergu, współtwórca odnowionego
Uniwersyte-1 Pierwszy z tekstów został wydany: Jan Merkelin, Liber de instructione simplicium
sacerdo-tum, wyd. M. Borzyszkowski, cz. 1-2, Warszawa 1982 (Textus et Studia Historiam Theologiae in
Polonia Excultae Spectantia, 12)
2 Zob. Jana z Kwidzyna, Prolog do ‘Expositio Symboli Apostolorum’, wyd.
M. Borzyszkow-ski, Warszawa 1974 (Textus et Studia Historiam Theologiae in Polonia Excultae Spectantia, 2, fasc. 2); zob. też liczne prace na temat Jana z Kwidzyna autorstwa Mariana Borzyszkowskiego.
3 Wymienić można choćby hasła w Encyklopedii katolickiej, t. 2, s. 622; Słowniku polskich
teologów katolickich, t. 1, s. 167-168; opracowaniu: Polacy w historii i kulturze krajów Europy Za-chodniej. Słownik biograficzny, red. K. Kwaśniewski, L. Trzeciakowski, Poznań 1981, s. 51-52.
4 Zob. podstawową pracę w j. polskim – K. Bracha, Teolog, diabeł i zabobony. Świadectwo
tu w Krakowie, który później został biskupem wormackim i zmarł w Heidelbergu w 1410 r. W tej sytuacji zdecydowaliśmy się nie wydzielać sztucznie tylko części twórczości, ale uwzględniliśmy także utwory powstałe zagranicą.
Zakres chronologiczny opracowania wyznaczają z jednej strony, początki pi-śmiennictwa na ziemiach polskich, z drugiej zaś – okres około 1520 r. Jest to z konieczności cezura umowna, która w poszczególnych przypadkach była prze-sunięta w głąb XVI w. Niekiedy jednak tę cezurę cofaliśmy do początków XVI w. Tak uczyniliśmy w przypadku wierszy i mów, które należy taktować jako utwory humanistyczne, renesansowe, nie zaś średniowieczne. Celowo nie zamieściliśmy twórczości niektórych autorów, którzy nie tylko w naszym odczuciu reprezen-towali już poglądy humanistyczne, jak np. uczeni z kręgu Sodalitatis Vistulanae; tylko wyjątkowo uwzględniony został Filip Kallimach (z przyczyn chronologicz-nych). Jednocześnie skłonni byliśmy przekraczać granicę lat 20. XVI w. w przy-padku tekstów napisanych w języku polskim – szliśmy tutaj za wskazówkami za-wartymi w pracach historyków literatury polskiej i językoznawców.
Problemem dla zespołu było jasne określenie dorobku piśmiennictwa pol-skiego. Poza oczywistym – wobec stanu opracowania zasobu rękopiśmiennego – wnioskiem, że wiele mniej lub bardziej znaczących tekstów czeka wciąż na od-krycie lub poprawną identyfikację, w bardzo wielu wypadkach nieustalona jest kwestia autorstwa; z kolei niektóre teksty przypisywane są przez badaczy kilku różnym autorom. Należy także zauważyć, że gwałtowny przyrost wiedzy na temat twórczości literackiej średniowiecza europejskiego, wraz z udostępnianiem nie-przebranego materiału porównawczego w postaci zdigitalizowanych źródeł ręko-piśmiennych oraz nowych narzędzi, w tym cyfrowych, służących do ich badania, zmusza lub w niedługim czasie zmusi do weryfikacji utrwalonych w historiografii atrybucji. Doskonałym przykładem są drobne łacińskie religijne utwory poetyc-kie – sekwencje, wersety allelujatyczne itp. W znaczącej części, ich powiązanie ze środowiskiem polskim wynikało z wiedzy o miejscu powstania / przechowywa-nia danego rękopisu oraz z braku informacji o występowaniu tych utworów poza granicami Polski, czyli z argumentu ex silentio. Można domniemywać, że syste-matyczne badania porównawcze na dostępnym dzisiaj materiale rękopiśmien-nym spoza ziem polskich spowodują usunięcie części tych utworów z dorobku piśmiennictwa polskiego i uznanie ich zagranicznej proweniencji.
Osobną kwestią jest rozróżnienie między faktem napisania tekstu (autor) a zredagowania (autor, redaktor) czy przepisania go (kopista)5. W wielu
wypad-5 O kwestii autorstwa w średniowieczu zob. podstawową pracę A. J. Minnis, Medieval
The-ory of Authorship, London 1988. Zob. też: Fragen nach dem Autor. Positionen und Perspektiven,
hrsg. F.Ph. Ingold, W. Wunderlich, Konstanz 1992; Der Autor im Dialog. Beiträge zu Autorität
und Autorschaft, hrsg. F.Ph. Ingold, W. Wunderlich, St. Gallen 1995; Autor und Autorschaft im Mittelalter, red. E. Andersen, J. Haustein, A. Simon, P. Strohschneider, Tübingen 1998.
Tema-tyce tej został poświęcony numer czasopisma „Das Mittelalter. Perspektiven mediävistischer Forschung” 7 (2002), H. 2: Der Schreiber im Mittelalter, hrsg. M.J. Schubert; w którym war-to odnowar-tować artykuł: K.O. Seidel, Tres digiti scribunt war-totum corpusque laborat. Kolophone als
kach świadectwa kolofonów okazały się zbyt lakoniczne, by jednoznacznie to rozstrzygnąć. Wątpliwości takie zaznaczaliśmy zwykle w opisie utworu. Udało nam się natomiast rozwiać niektóre występujące w literaturze przedmiotu błędne atrybucje. Postanowiono zatem na końcu naszego repertorium sporządzić robo-czy katalog mylnie zidentyfikowanych w literaturze tekstów (Wykaz osób błędnie funkcjonujących w literaturze jako autorzy). Ponieważ jednak w wielu wypadkach nie potrafimy rozstrzygnąć jednoznacznie, czy mamy do czynienia z autorem dzieła, czy osobą, która dokonała jego nowej redakcji, czy może tylko przepisała je z nieznanego pierwowzoru, zdecydowaliśmy się objąć wszystkie osoby wystę-pujące w repertorium pojemnym określeniem „scriptores”, a nie „auctores” – stąd też tytuł całego opracowania.
Istotnym problemem okazało się określenie tytułów dzieł. W literaturze zda-rzają się rozmaite sposoby tytułowania, nie tylko w języku łacińskim, ale także polskim; co więcej, ten sam tekst był określany wyrazami bliskimi semantycz-nie, ale, co dość istotne, wprowadzającymi zamęt np. sermo, oratio czy collatio. W niektórych wypadkach można się domyślać na podstawie incipitu (o ile został podany) czy chodziło o kazanie, czy o mowę. Podobnie w wypadku niektórych tekstów filozoficznych to samo dzieło określane było jako commentum,
quaestio-nes czy puncta, choć obecnie terminy te określają dość precyzyjnie typ i zawartość
treściową utworu. Staraliśmy się porządkować i ujednolicać formy zapisu tytułów, jednak z uwzględnieniem tytułów funkcjonujących w literaturze oraz z zaznacze-niem wariantów tytułów.
Kolejna ważna kwestia to incipity poszczególnych tekstów. Staraliśmy się, w miarę możliwości podać początki poszczególnych dzieł, opierając się na opra-cowaniach monograficznych, sięgając do katalogów i inwentarzy bibliotecznych, wreszcie odbywając kwerendy w bibliotekach. Efektem jest zestawienie blisko 2000 incipitów, co jednak obejmuje tylko niewielką część zaprezentowanych w opracowaniu dzieł. Można się spodziewać, że w miarę postępu prac nad reje-stracją i opracowaniem rękopisów średniowiecznych w zbiorach polskich, których przykładem są ważne opracowania katalogowe bibliotekarzy m.in. krakowskich i wrocławskich oraz działalność pracowni „Manuscripta.pl” (Instytut Historii Na-uki im. A. i L. Birkenmajerów PAN), zestawienie incipitów tekstów powstałych w Królestwie Polskim będzie rosło w szybkim tempie.
Z tym problemem związany jest kolejny, mianowicie określenie zbioru ręko-piśmiennego, a w konsekwencji tradycji rękopiśmiennej poszczególnych tekstów. Pomijając w tym miejscu oczywistą kwestię rękopisów zniszczonych, podkreślić trzeba, że niektóre rękopisy zmieniły miejsce przechowywania. W wielu wypad-kach podawano w literaturze błędne miejsce przechowywania i błędną lub daw-ną sygnaturę, co jest następnie powielane. Przykładem mogą być teksty zapisane w pochodzących z Biblioteki Baworowskich kodeksach znajdujących się obecnie
Quelle für das Selbstverständnis mittelalterlicher Schreiber, s. 145-156. W literaturze polskiej
zob. E. Potkowski, Pisarz i jego dzieło średniowiecznym społeczeństwie, [w:] Człowiek w
w Bibliotece Narodowej. Do dzisiaj – co zaobserwowaliśmy – badacze posługują sygnaturami przedwojennymi, np. w wypadku kroniki Wincentego Kadłubka – BAW 35, zamiast poprawnej (w wypadku tego kodeksu: 12529 II) lub wcześniej-szej sygnatury akcesyjnej (akc. 9790). Jest to oczywiście kwestia tradycji, niemniej staraliśmy się sprawdzić – w miarę możliwości – podawane w literaturze sygnatu-ry, aktualizować je, podawać współczesne nazwy bibliotek.
*
Repertorium ma układ hasłowy, alfabetyczny, wg klucza autorskiego (podsta-wą jest imię) oraz przyjętego tytułu dzieła anonimowego, również wewnątrz haseł osobowych obowiązuje układ alfabetyczny dzieł.
Jako podstawę uszeregowania osób przyjęto alfabetyczne zestawienie wg imienia i miejsca pochodzenia. Tylko wyjątkowo zmieniliśmy tę zasadę dla niektórych auto-rów, których imiona funkcjonują w literaturze w określonej formie, np. Jan Długosz wywodzący się z Niedzielska, znalazł się w wykazie pod literą J D, a nie J N.
W opisach przyjęto jako podstawowy język polski, natomiast w cytowaniu łacińskich tytułów i incipitów zdecydowano się na pisownię za oryginałem i/lub wydaniem. Wobec ujęcia edycji z okresu blisko 200 lat sam zapis jest niekonse-kwentny – niekiedy podawana jest pisownia w łacinie klasycznej, w innych wy-padkach zapis jest transkrypcją z rękopisu, podobnie rzecz się ma z tekstami w ję-zyku polskim (transkrypcja lub transliteracja).
W wypadku wielu dzieł jednego autora teksty te zostały ujęte w porządku alfabetycznym, z tym, że teksty, co do których autorstwa istnieją wątpliwości, zo-stały umieszczone na końcu każdego hasła osobowego, z adnotacją przed tytu-łem (attrib.) w wypadku autorstwa możliwego (przypisywanego w literaturze) lub (dub.) w wypadku autorstwa wątpliwego. Teksty anonimowe odnaleźć można po tytule lub – w wypadku jego braku – po kilku początkowych słowach. Dotyczy to zwłaszcza utworów poetyckich.
W wypadku tekstów wyznacznikiem jest tytuł dzieła podany w języku ła-cińskim, czasami jednak w języku polskim – w wypadku tekstów o ustalonym, zwyczajowym tytule (dzieje się tak zwłaszcza w przypadku źródeł kronikarskich i rocznikarskich, np. mówimy zwykle: Kronika Wielkopolska, a nie Chronica
Polo-niae Maioris).
W celu ułatwienia poruszania się w tekście zamieszczono następujące indek-sy: tytułów tekstów z uwzględnieniem wariantów; incipitów, gdzie odnotowano także kazania; rękopisów wg miejsc przechowywania, z podaniem także kodeksów niezachowanych. Dodatkowo – wobec rozproszenia kazań autorów polskich w ko-deksach – zdecydowano się dodać wykaz incipitów kazań w obrębie kilkunastu kolekcji kazań.
W repertorium przyjęto następującą strukturę hasła osobowego:
numer porządkowy – obejmuje zarówno hasła osobowe, jak i teksty anonimowe. Autor:
Imię autora z określeniem dodatkowym (pochodzenie, nazwisko) w języku polskim.
Warianty określenia autora (występujące w źródłach).
Krótki biogram, z określeniem lat życia (o ile to możliwe), wykształcenia i głów-nych funkcji, które pełnił autor.
Literatura (Lit.) na temat biografii autora. Tekst/y:
Tytuł łaciński.
Data i miejsce powstania. Wariant tytułu.
Krótka charakterystyka tekstu. Incipit (Inc.).
Wykaz rękopisów, zawierających przekaz tekstu (Mss.). lub pierwszych edycji w wypadku tekstów drukowanych (Edd. princ.)
Wydania faksymilowe (Facs.). Edycje źródła (Edd.).
Tłumaczenia na język polski (Transl.). Literatura na temat tekstu (Comm.).
Nie zawsze wszystkie te elementy udało się wypełnić.
Autorzy postawili sobie za cel przygotowanie opracowania podsumowują-cego dzisiejszy stan prac edytorskich nad źródłami średniowiecznymi i wiedzy źródłoznawczej na temat korpusu narracyjnych i literackich źródeł średniowiecz-nych. Nasze repertorium może stanowić przewodnik po piśmiennictwie wieków średnich. Mamy nadzieję, że użytkownicy otrzymają wygodne narzędzie umoż-liwiające szybkie dotarcie do danych bio-bibliograficznych rozproszonych edycji źródłowych oraz wykaz stanu badań i ustalenia na temat tradycji rękopiśmienna. W przypadku rękopisów staraliśmy się dotrzeć do wielu z nich i z autopsji poda-wać informacje np. o kartach/stronach, na których znajdują się określone dzieła. Nie zawsze jednak było to możliwe. Wtedy podawaliśmy tego typu informacje za dotychczasową literaturą przedmiotu lub edycjami. Z powodu zmian foliacji w późniejszym czasie, numery kart w takich przypadkach mogą być dzisiaj nieak-tualne. Czasem jednak, zwłaszcza gdy rękopisu nie mogliśmy poznać z autopsji, a informacje w literaturze były niejasne, danych tych nie podajemy. Natomiast, co warto podkreślić, w przypadku wydanych już źródeł, niekiedy udało nam się poszerzyć liczbę przekazów określonego dzieła o rękopisy do tej pory nieznane.
Clavis scriptorum et operum ma być – w zamierzeniu zespołu realizującego
projekt – punktem wyjścia do dalszych badań i wskazać ich główne kierunki. Zgodnie z naszymi zamierzeniami ma formułę otwartą, wymagającą regularnej aktualizacji wraz z postępem badań nad polskimi źródłami średniowiecznymi. Mamy nadzieje, że dalsza kwerenda archiwalna i biblioteczna przyniesie informa-cje nie tylko o przekazach tekstów już wydanych, ale umożliwi odkrycie tekstów nieznanych. Badania takie powinny stać się priorytetowym zadaniem polskiej mediewistyki.
Projekt został zrealizowany w ramach grantu Narodowego Programu Rozwo-ju Humanistyki (Nr 11H 12 0198 81) w latach 2012-2019.
Skróty ogólne
abp arcybiskup Abt. Abteilung arch. archiwum
archid. archidiecezja, archidiecezjalny bibl. biblioteka
bł. błogosławiony bp biskup
b.s. bez sygnatury diec. diecezja, diecezjalny druk. drukowany
egz. egzemplarz gł. główny, głównie h. herbu
il. ilustracja in. inny, inni k. karta l. lata łac. łaciński mł. młodszy młp. małopolski ms. manuscriptum muz. muzeum najśw. najświętszy n. następny niem. niemiecki nlb. nieliczbowany
NMP Najświętsza Maria Panna nr numer
o. ojciec oo. ojcowie ok. około
oprac. opracowany, opracowanie pocz. początek
poł. połowa por. porównaj przedr. przedruk
przekł. przekład przyg. przygotował red. redaktor, redakcja rocz. rocznik s.n. seria nowa ss. siostry sygn. sygnatura św. święty, święta tabl. tablica tłum. tłumaczenie
UAM Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu UJ Uniwersytet Jagielloński
uniw. uniwersytet ur. urodzony
UW Uniwersytet Warszawski UWr. Uniwersytet Wrocławski uzup. uzupełnienie, uzupełnił v verso
vol. wolumen wg wg
wsp. współpraca
wyd. wydawca, wydanie, wydany z. zeszyt
zał. założony zm. zmarły
Skróty nazw bibliotek i archiwów
ABKKK Archiwum i Biblioteka Krakowskiej Kapituły Katedralnej AP Archiwum Państwowe
Arch. Archid. Archiwum Archidiecezjalne
APPD Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie BAV Biblioteca Apostolica Vaticana
Bibl. Czart. Biblioteka Czartoryskich w Krakowie Bibl. Diec. Biblioteka Diecezjalna
Bibl. Kap. Biblioteka Kapitulna
Bibl. Ossol. Biblioteka im. Ossolińskich we Wrocławiu Bibl. PAN Biblioteka Polskiej Akademii Nauk Bibl. Racz. Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu
Bibl. UAM Biblioteka Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu BOK Biblioteka Ordynacji Krasińskich
Bibl. PAU/PAN Biblioteka Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie
Bibl. TPN Biblioteka Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu BJ Biblioteka Jagiellońska w Krakowie
BN Biblioteka Narodowa w Warszawie BSD Biblioteka Seminarium Duchownego BUW Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego BUWr Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego
BWSD Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego NK Národní Knihovna w Pradze
Muz. Diec. Muzeum Diecezjalne StB Staatsbibliothek StdB Stadtbibliothek UB Universitätsbibliothek
1.
— Ab arce siderea…
XV w.; werset allelujatyczny ku czci NMP.
Mss. Kraków BJ Ms. 1267; Kraków ABKKK Ms. 45; Łódź AP Ms. PL 39-602-15;
Cieszyn Książnica Cieszyńska Ms. DD I 28, s. 167-168.
Edd. AH, t. 20, s. 166-167; RH, 296; Pikulik (1984b), s. 83-85. Comm. Pikulik (1984b), s. 85-90.
2.
— Ach, miłość, coś mi uczyniła…
XV w.; wiersz miłosny.
Mss. Kraków BJ Ms. 408, dopisek na k. 87.
Facs. Bogurodzica, oprac. J. Woronczak, Wrocław 1962, ryc. 3.
Edd. J. S. Bandtkie, Wiadomość o starożytnym języku polskim w latach 1237 i 1313,
z powodu uwag Ign. Potockiego nad dziełem Czackiego, „Pamiętnik
Warszaw-ski”, 3 (1817), t. 7, s. 324; Maciejowski (1852), s. 43; Brückner (1902-1904), t. 1, s. 140; Bruchnalski (1907), s. 105; Vrtel-Wierczyński (1952), s. 66;
Bogu-rodzica, oprac. J. Woronczak, Wrocław 1962, s. 98, przyp. 9; Toć jest dziwne a nowe, s. 313; Michałowska (1995), s. 565; Włodarski (1997), s. 100; Literatu-ra staropolska, t. 1, s. 144; WydLiteratu-ra Rzepka (2004), s. 294; Biblioteka zabytków.
Comm. W. R. Rzepka, O staropolskim madrygale miłosnym: Ach, miłości, coś mi
uczyniła (Uwagi wydawcy), [w:] Viribus unitis. Księga poświęcona Profesor Monice Gruchmanowej w 75-lecie urodzin, Poznań 1998, s. 57-62;
Michałow-ska (2011), s. 6.
3.
— Ach, miły Boże, toć boli…
XV w.; wierszowany erotyk zapisany przez bliżej nieznanego kopistę Piotra z B. (Petrum de B.), przekład z pierwowzoru czeskiego.
Mss. Warszawa BN Ms. BOZ 139, s. 291.
Edd. J. Przyborowski, Wydanie krakowskie dzieła Jana z Turrekrematy
‘Explana-tio in Psalterium’, „Przegląd Bibliograficzno-Archeologiczny”, 1 (1881), s. 187;
Brückner (1902-1904), t. 1, s. 141-142; Bruchnalski (1907), s. 105; A. Pogo-din, Z literatury polskiej średniowiecznej, „Biblioteka Warszawska”, 1912, 2,
s. 564-565; Łoś (1915), s. 446; Vrtel-Wierczyński (1952), s. 66; Polska pisząca
w średniowieczu. Kopiści i kolofony rękopisów średniowiecznych ze zbiorów pol-skich, t. 1: Biblioteki Warszawy, red. E. Potkowski, Warszawa 1993, s. 46, 58;
Michałowska (1995), s. 565; Włodarski (1997), s. 101; Wydra, Rzepka (2004), s. 419-420; Biblioteka zabytków.
Comm. Brückner (1902-1904), t. 1, s. 141-142.
Acta quaedam Polonica notatu digna zob. Zdarzenia godne pamięci
4.
— Ad festa preciosi…
XIII/XIV w.; oficjum rymowane ku czci św. Wojciecha, tradycyjnie uznawane za dzieło polskie, ostatnio hipoteza o jego akwizgrańskim pochodzeniu.
Mss. Akwizgran Domarchiv Ms. G 20; Kraków ABKKK Ms. 52; Kielce BWSD
Ms. 1, k. 183v-185; ponadto dotychczas znanych ponad 20 przekazów ręko-piśmiennych z XIV-pocz. XVI w. (wykaz w: Danielski (1997), s. 202, przyp. 124).
Edd. Pikulik (1996), s. 85-122; Danielski (1997), s. 196-202.
Comm. EK, t. 1, kol. 85; Kowalewicz (1967), s. 81-82; J. Pikulik, Polskie oficja
rymowane o św. Wojciechu, [w:] Stan badań nad muzyką religijną w kulturze polskiej, Warszawa 1973, s. 279-340; T. Miazga, Antyfonarz kielecki z 1372 r. pod względem muzykologicznym, Graz 1977; Ożóg (1987), s. 84-86; Morawska
(1998), s. 348; J. Kubieniec, Akwizgrański przekaz Ad festa pretiosi, „Muzyka”, 45 (2000), nr 2, s. 81-87; Morawski (2006), s. 517-519.
5.
— Ad festa regis incliti…
XV w.; piosenka łacińsko-polska związana z obchodami żakowskiego święta roz-poczynającego się w dniu św. Galla (św. Gawła).
Mss. Kraków Bibl. PAU/PAN Ms. 1578, k. 6v. Facs. Kowalewicz (1973), s. nlb.
Edd. Kowalewicz (1973), s. 209; T. Maciejewski, Piosenka żakowska ‘Ad festa regis
incliti/Gdzie króle wybierają’. Próba rekonstrukcji, „Muzyka”, 23 (1978), nr 3,
s. 85-88; Michałowska (1995), s. 732; Liman (2004), s. 554; Wydra, Rzepka (2004), s. 418; Włodarski (2007), s. 181.
Transl. Toć jest dziwne a nowe, s. 332; Michałowska (1995), s. 732; Liman (2004),
s. 555.
Comm. Kowalewicz (1967), s. 244-245; Michałowska (1995), s. 732; K. Stopka,
Czy ‘Breve regnum’ była pieśnią krakowskich studentów?, [w:] Miasta, ludzie, instytucje, znaki. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesor Bożenie Wyrozum-skiej, red. Z. Piech, Kraków 2008, s. 725-737; Michałowska (2011), s. 8.
6.
— Adalbertus ex patre Boemo Slaw[n]ik…
XIV-XV w. (przed poł. XV w.); legenda o św. Wojciechu; być może przeróbka (nowa redakcja?) utworu Sanctus Adalbertus ex patre qui propinquus erat
Henrico regi Romanorum (zob.).
Mss. Kraków APPD Ms. R XV 35. Comm. Węcowski (2014), s. 137-138.
7.
— Adalbertus, nacione Bohemus…
Prawdopodobnie 1 poł. XV w.; legenda brewiarzowa o św. Wojciechu.
Mss. Kielce BWSD Ms. RL 7/65. Comm. Danielski (1997), s. 257-258.
8.
— Adalbertus Pragensis episcopus sanctissimus et martir victoriossimus ex gente Bohemica
Pocz. XVI w. (?), Kraków (?); legenda o św. Wojciechu.
Edd. princ. Legende sanctorum Adalberti, Stanislai, Floriani incliti regni Polonie
patronorum, Cracoviae 1517, s. 1-7, 24-29 (nlb.).
Comm. Węcowski (2014), s. 142-143.
9.
— Adalbertus, presul gratus…
XV/XVI w., Kraków; sekwencja w formie abecedariusza, poświęcona św. Woj ciechowi.
Mss. Tarnów Muz. Diec. b.s., sekwencjarz, ok. 1526 r.; ponadto przekazy
druko-wane z pocz. XVI w. (wykaz w: Cantica medii aevi polono-latina, s. 107).
Edd. AH, t. 34, s. 145-146; RH, 34966; Cantica medii aevi polono-latina, s. 107;
Pikulik (1976), s. 25; Mikołajczak (1995); Pikulik (1996), s. 202-203.
Comm. EK, t. 1, kol. 67; Kowalewicz (1965), s. 241-242; Kowalewicz (1967), s. 151;
Pikulik (1973), s. 88; Pikulik (1974), s. 39, 320; Michałowska (1995), s. 403; Danielski (1997), s. 156-157; Morawska (1998), s. 340; Węcowski (2014), s. 150-151.
10.
— Adalbertus pro addiscendis…
Mss. Kraków BJ Ms. 1255; Kraków ABKKK Ms. 30; Kraków Bibl. OO Paulinów
na Skałce Ms. B 18; Włocławek BWSD Ms. 12; (fragm.) Wrocław Bibl. Ossol. Ms. 5706/I.
Comm. Danielski (1997), s. 246-247, 250.
11. Adam z Bochynia
(z Bochenia, z Łowicza, Kustoszowicz, Ada de Bochin seu Lovic)
Ur. we wsi Bocheń (Bochyń) koło Łowicza; od 1486 r. studiował na Uniwersy-tecie Krakowskim, 1488 r. bakałarz sztuk, 1492 r. magister sztuk; studiował we Włoszech do ok. 1504 r., tamże doktor medycyny; po powrocie do kraju lekarz nadworny króla Aleksandra Jagiellończyka; 1510-1511 r. rektor Uni-wersytetu Krakowskiego; zm. w 1514 r.
Lit. PSB, t. 1, s. 20-21; W. Rubczyński, Łowiczanina Rozmowy pretendentów do
nieśmiertelności jako zabytek platonizującego naturalizmu z pocz. XVI w., [w:] Archiwum do dziejów filozofii w Polsce, t. 1, cz. 2, Kraków 1917, s. 272-292;
H. Barycz, Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego w epoce humanizmu, Kraków 1935, s. 221-223; W. Wąsik, Historia filozofii polskiej, t. 1: Scholastyka,
Rene-sans, Oświecenie, Warszawa 1959, s. 129-135; Hajdukiewicz (1974), s. 4-5.
11/1 — Dialogus de quatuor statuum contentione
1507 r., Grodno; wariant tytułu: Nobilis et insignis viri ac excellentissimi artium ac
medicinae doctoris, domini Adami Poloni Dialogus de quatuor statuum, ob as-sequendam immortalitatem contentione; traktat filozoficzny w formie dialogu
między stanem duchownym a świeckim.
Inc. [list bp. przemyskiego Macieja Drzewickiego:] Mathias Drevitius Episcopus
Premisliensis ac regni Poloniae Vicecancellarius eximio ac eruditissimo viro do-mino Adae de Bochen medicinae professori regio phisico salutem d. – Libellum dialogon apologice… [list dedykacyjny autora:] Dialogus Adami Poloni, artium et medicinae doctoris, Serenissimi domini Sigismundi Regis Poloniae medici…
[tekst:] Argumentum seriem indicans Dialogi. – Quid velit hic sermo
interlocu-torius… ><… alios immortalitate dii pares decrevere. Solvite iam litem. Valete et plaudite. Telos. [list autora do bp. przemyskiego Macieja Drzewickiego:] Drevitio Praemisliensi pontifici, Regni Poloniae vicecancellario Adam de Bo-chyn, artium et medicinae doctor, Regis Poloniae medicus salutem. – Mecum ipse pensitando…
Edd. princ. b.m. [Kraków], Jan Haller, po 22 sierpnia 1508 r. Edd. Rubczyński, Łowiczanina…, s. 292-331.
11/2 — Fundamentum sciencie secretorum nature 1489 r.; wypisy z tekstów alchemicznych.
Inc. Anno salutis 1489 die 6. Febr. ad vota cuiusdam amici Johannes Adam de
Bo-chin ex tempore scripsit…
Mss. Kraków BJ Ms. 5465, s. 254v-256.
Comm. Bednarski (1939), s. 13; Rubczyński, Łowiczanina…, s. 279-282 (gdzie
autorstwo przypisane krewnemu Adama – Janowi Kustoszowiczowi); Barycz,
Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego…, s. 222.
12. Adam z Będkowa
Pochodził z rodziny szlacheckiej, syn Mikołaja; studiował zapewne na Uniwersy-tecie Krakowskim, 1405 r. występuje jako magister sztuk, studia prawnicze odbył w Bolonii, 1422 r. doktor dekretów, od 1423 r. w Krakowie, gdzie wy-kładał na Wydziale Prawa, 1410 r. kapelan Władysława Jagiełły, w służbie dy-plomatycznej króla; w l. 1413-1414 wikariusz generalny krakowski, w l. 1399-1412 pleban w Wolborzu, l. 1404-1447 kanonik gnieźnieński, l. 1409-1451 kanonik krakowski, po 1417 r. kanonik poznański, l. 1423-1427 dziekan kie-lecki, po 1450 r. kanonik kiekie-lecki, l. 1427-1447 kanonik sandomierski, 1432 r. pleban w Wieliczce; zm. 1451 r.
Lit. PWPUJ, s. 3-4; Dembiński (2012), s. 339-340.
12/1
— (attrib.) Consilium krakowskie w sprawie koronacji Witolda (zob.) 13.
Adam (IV) Świnka z Zielonej
Syn Adama (II) h. Świnka, kasztelana dobrzyńskiego; od 1411 r. studiował na Uni-wersytecie Krakowskim, w l. 1427-1433 kanonik łęczycki, od 1431 r. kanonik kolegiaty św. Jerzego w Gnieźnie, od 1432 r. kanonik gnieźnieński, w l. 1432-1433 kanonik krakowski, w l. 1432-1433 r. kanonik włocławski, od 1432 r. proboszcz w Wieliczce, w l. 1427-1431 notariusz królewski; odnotowany jako członek poselstwa do Rzymu w 1426 r., do elektorów Rzeszy w 1429 r.; zm. w 1433 r.
Lit. NK, t. 3, s. 328-329; PSB, t. 51, s. 599-600; Repertorium fontium, t. 10, cz. 4,
s. 546; J. Krzyżaniakowa, Kancelaria królewska Władysława Jagiełły: studium
z dziejów kultury politycznej Polski w XV wieku, cz. 2: Urzędnicy, Poznań
1979, s. 133-135; B. Możejko, Ród Świnków na pograniczu polsko-krzyżackim
w średniowieczu, Gdańsk 1998, s. 212-221; Czyżak (2003), s. 199-200;
13/1 — Alma per eius merita…
Przed 1433 r.; hymn o św. Stanisławie.
Mss. St. Florian Stiftsbibliothek Ms. XI 384; Ms. XI 386; Ms. XI 401; Ms. XI 416;
Ms. XI 429; Ms. XI 452; Ms. XI 475; Ms. XI 478.
Edd. AH, t. 4, s. 236-237; RH, 15123; K. Dobrowolski, Kult św. Stanisława w St.
Florian w średnich wiekach, „Rocznik Krakowski”, 19 (1923), s. 143;
Kowale-wicz (1979), s. 233; KowaleKowale-wicz, Morawski (1991), s. 117.
Comm. J. Morawski, Hymny ku czci św. Stanisława, „Summarium. Sprawozdania
Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego”, 7 (1978), s. 97-98.
13/2 — Ave, virgo, fons virtutum…
Przed 1433 r.; sekwencja o św. Barbarze.
Mss. Kraków ABKKK Ms. 9.
Edd. AH, t. 9, s. 113; RH, 23960; Cantica medii aevi polono-latina, s. 36.
Comm. NK, t. 3, s. 328-329; Kowalewicz (1965), s. 195-196; Kowalewicz (1967),
s. 93-94.
13/3 — Ave, virgo regia…
Przed 1433 r.; sekwencja poświęcona NMP.
Mss. Kraków ABKKK Ms. 3.
Edd. AH, t. 42, s. 129; RH, 35832; Cantica medii aevi polono-latina, s. 56-57;
Pi-kulik (1976), s. 55.
Transl. Włodarski (2007), s. 16-17; Mazurkiewicz (2008), s. 79.
Comm. NK, t. 3, s. 328; Kowalewicz (1965), s. 197-199; Kowalewicz (1967),
s. 96-97; Pikulik (1973), s. 52-53; Pikulik (1974), s. 50-51; Morawska (1998), s. 336. 13/4
— Pollens doxis promicuit…
Przed 1433 r.; hymn o św. Stanisławie.
Mss. St. Florian Stiftsbibliothek Ms. XI 384; Ms. XI 386; Ms. XI 401; Ms. XI 416;
Ms. XI 429; Ms. XI 452; Ms. XI 475; Ms. XI 490.
Edd. AH, t. 4, s. 237; RH, 15123; Dobrowolski, Kult św. Stanisława w St.
Flo-rian…, s. 133; Kowalewicz (1979), s. 232-233; Kowalewicz, Morawski (1991),
s. 115-116.
13/5 — Psallat poli hierarchia…
Ok 1423 r.; sekwencja poświęcona św. Stanisławowi.
Mss. Kraków ABKKK Ms. 1; Ms. 2; Ms. 7; Ms. 43; Ms. 45; Tarnów Muz. Diec.
b.s., sekwencjarz, ok. 1526 r., k. 42v.; ponadto czeskie przekazy rękopiśmienne i przekazy drukowane z XV-XVI w. (wykaz w: Cantica medii aevi
polono-la-tina, s. 58).
Edd. AH, t. 9, s. 250-251; RH, 15732; Cantica medii aevi polono-latina, s. 57-58;
Pikulik (1976), s. 180-181; Kowalewicz (1979), s. 241-242; Gaude, Mater Po-lonia, s. 104-109.
Comm. NK, t. 3, s. 328; Kowalewicz (1965), s. 198-199; Kowalewicz (1967), s. 94;
Pikulik (1973), s. 116; Pikulik (1974), s. 118-119, 443; Danielski (1978), s. 77, 81; Morawska (1998), s. 341; J. J. Kopeć, Św. Stanisław, biskup krakowski,
Pater patriae, w tekstach liturgii średniowiecznej, [w:] Święty Stanisław w życiu Kościoła w Polsce. 750-lecie kanonizacji, red. A. A. Napiórkowski, Kraków
2003, s. 194-195; Kuzmová (2013), s. 65. 13/6
— Wiersz na śmierć Zawiszy Czarnego (Epitafium Zawiszy Czarnego) Po 1428 r.; wierszowany utwór żałobny ku czci Zawiszy Czarnego z Grabowa.
Mss. Zob. Jan Długosz z Niedzielska, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae
(Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego); Poznań Bibl. Racz. Ms.
171, k. 198-199.
Edd. Joannis Długossii seu Longini canonici Cracoviensis, Historiae Polonicae
li-bri XII, ad veterrimorum librorum manuscriptorum fidem recensuit, variis
lectionibus annotationibusque instruxit I. Ż. Pauli, cura et impensis A. Prze-zdziecki, t. 4, Cracoviae 1877 (Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis
Opera omnia, wyd. A. Przeździecki, t. 13), s. 357-358; Adami Porcarii Epita-phium Zavissi Nigri et Hedwigis Wladislai Jagellonis Filiae, wyd.
K. Weyssen-hoff, Warszawa 1961, s. 25-32; (fragm.) Michałowska (1995), s. 696; Joannis
Dlugossii Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, lib. XI, red.
K. Baczkow-ski i in, Varsaviae 2000, s. 237-239; Liman (2004), s. 128-131.
Transl. Jana Długosza kanonika krakowskiego Dziejów polskich ksiąg dwanaście,
tłum. K. Mecherzyński, t. 4, Kraków 1869, s. 329-331; Toć jest dziwne a nowe, s. 235-237; (fragm.) Michałowska (1995), s. 696; Roczniki, czyli kroniki sław-nego Królestwa Polskiego, dzieło czcigodsław-nego Jana Długosza kanonika krakow-skiego, gorliwego badacza dziejów swego narodu, zestawione z największą
sta-rannością i dbałością o prawdę historyczną, ks. 11, Warszawa 2004, s. 250-252;
Liman (2004), s. 128-131; Plezia (2005), s. 33-37; Włodarski (2007), s. 67-71.
Comm. NK, t. 3, s. 328-329; Repertorium fontium, t. 10, cz. 4, s. 546-547;
s. 695-697; M. A. Janicki, Zaginione inskrypcje poetyckie katedry wawelskiej
(do końca XVI wieku). Część 1: epitafia biskupie i królewskie, „Studia
Wawe-liana”, 11/12 (2002/2003), s. 46-48; Michałowska (2011), s. 871-872. 13/7
— Wiersz na śmierć królewny Jadwigi (Epitafium Jadwigi)
Po 1431 r.; wiersz żałobny ku czci królewny Jadwigi, córki Władysława Jagiełły i Anny Cylejskiej.
Mss. Zob. Jan Długosz z Niedzielska, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae
(Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego).
Edd. Joannis Długossii seu Longini…, t. 4, s. 467-468; Adami Porcarii Epitaphium
Zavissi…, s. 33-40; Joannis Dlugossii, Annales…, lib. XI, s. 50-52; Liman
(2004), s. 122-125.
Transl. Jana Długosza kanonika…, t. 4, s. 432-433; Roczniki, czyli kroniki…, ks. 11, s. 61-63; Liman (2004), s. 122-125.
Comm. NK, t. 3, s. 328-329; Repertorium fontium, t. 10, cz. 4, s. 546;
Nowak--Dłużewski (1963), s. 70-71; Zabłocki (1968), s. 66-74; Michałowska (1995), s. 692; Michałowska (2011), s. 869-870.
13/8 — (attrib.) Salve, sidus Polonorum… Przed 1433 r.; sekwencja o św. Wojciechu.
Mss. Tarnów Muz. Diec. b.s., sekwencjarz, ok. 1526 r., k. 176.
Edd. W. Szołdrski, Św. Wojciech w hymnologii łacińskiej, „Orędownik Diecezji
Chełmińskiej”, 5 (1949), s. 77-78; Cantica medii aevi polono-latina, s. 55-56; Pikulik (1976), s. 20-22; Mikołajczak (1995), s. 110-121; Pikulik (1996), s. 191-196; Liman (2004), s. 446-453.
Transl. Mikołajczak (1995), s. 110-121; Liman (2004), s. 446-453.
Comm. Kowalewicz (1965), s. 196-197; Kowalewicz (1967), s. 95-96; Pikulik
(1973), s. 75-76; Pikulik (1974), s. 128, 289-290; Mikołajczak (1995); Daniel-ski (1997), s. 150-151; Morawska (1998), s. 341; WęcowDaniel-ski (2014), s. 371-372.
13/9
— (dub.) De rebus gestis ac dictis memorabilibus Casimiri secundi, Poloniae
regis inclitissimi
Przed 1433 r.; zaginiony poemat poświęcony Kazimierzowi Wielkiemu, znany z relacji J. A. Załuskiego.
Comm. NK, t. 3, s. 328; J. D. A. Janocki, Janociana sive clarorum atque illustrum
Poloniae auctorum maecenatumque memoriae miscellae, t. 2, Varsaviae 1779,
s. 272.
14.
— Adest dies celebris, quo lux luxit…
2 poł. XV w., Kraków; sekwencja na święto Przemienienia Pańskiego.
Mss. Kraków Bibl. Czart. Ms. 2827 V; Kraków Bibl. Prowicji OO. Bernardynów
Ms. 1 RL, k. 119v; Ms. 11 RL, k. 197; Tarnów Muz. Diec. b.s., sekwencjarz, ok. 1526 r., k. 178v; ponadto przekazy drukowane z pocz. XVI w. (wykaz w:
Cantica medii aevi polono-latina, s. 67).
Edd. AH, t. 9, s. 21; RH, 22478; Cantica medii aevi polono-latina, s. 66-67; Pikulik
(1976), s. 185.
Comm. EK, t. 1, kol. 84; Kowalewicz (1965), s. 207; Kowalewicz (1967), s.
121-122; Pikulik (1973), s. 87-88; Pikulik (1974), s. 39, 322; Morawska (1998), s. 340.
15.
— Adest dies digna laude…
Pocz. XVI w., Łask (?); sekwencja poświęcona św. Wojciechowi.
Mss. Łódź AP Ms. PL 39-602-15, k. 138.
Edd. Cantica medii aevi polono-latina, s. 108; Pikulik (1976), s. 26; Pikulik (1996),
s. 205-206.
Comm. EK, t. 1, kol. 84; Kowalewicz (1965), s. 243-244; Kowalewicz (1967), s. 171;
Pikulik (1973), s. 102; Pikulik (1974), s. 39-40; Danielski (1997), s. 157. 16.
— Agredienti michi…
XV w.; anonimowy wykład wstępny na wydziale teologicznym, powstały w środo-wisku Uniwersytetu Krakowskiego.
Inc. In nomine Domini nostri Ihesu Christi. Amen. – Agredienti michi
sacratis-sime sciencie theologice cubile castissimum, innumera sunt, que me rectificare compellunt…
Mss. Wrocław Bibl. Ossol. Ms. 818/II, k. 159-162. Edd. (fragm.) Fijałek (1898), s. 131-133.
17. Albert Fantini
Pochodził z Włoch, franciszkanin konwentualny, doktorat teologii uzyskał na uni-wersytecie w Bolonii, tam też wykładał filozofię moralną w l. 1512-1514; pod koniec 1514 r. przybył do Krakowa, gdzie wykładał na Uniwersytecie w du-chu skotyzmu; prowincjał prowincji polsko-czeskiej i komisarz prowincji pol-sko-czeskiej i węgierskiej; zabity przez współbraci w Krakowie w 1516 r.
Lit. PSB, t. 6, s. 368-269; SPTK, t. 1, s. 454-455; K. Kantak, Franciszkanie polscy,
t. 1, Kraków 1937, s. 148-150.
17/1
— Formalitates secundum vitam Scoti nec non et destructio universalium realium
contra reales ut opposita iuxta seposita magis elucescant
Ok. 1515 r., Kraków; traktat dotyczący metafizyki skotystycznej.
Edd. princ. Kraków, Florian Ungler, 1515. Comm. PSB, t. 6, s. 368; SPTK, t. 1, s. 454-455.
17/2
— Introductio in doctrinam Doctoris Subtilis modos distinctionum et
identitatum alios quoque terminos obscuriores eiusdem doctrinae declarans, antiquorum scotisantium dicta solvens rationibus quorundam recentiorum quibus impugnantur solutis in gymnasio Cracoviensi congesta
Ok. 1515 r.; wprowadzenie do metafizyki skotystycznej.
Edd. princ. Kraków, Florian Ungler, 1515; to samo: b.m. [Kraków], Hieronim
Wietor, b.d. [1519].
Comm. SPTK, t. 1, s. 454-455.
17/3 — Introductio in terminorum cognitionem
Ok. 1515 r., Kraków; wprowadzenie do metafizyki skotystycznej.
Edd. princ. Kraków, Florian Ungler, 1515. Comm. PSB, t. 6, s. 368; SPTK, t. 1, s. 454-455.
18.
— Alma stirps Iesse…
XIV w.; werset allelujatyczny ku czci NMP.
Mss. Imbramowice Bibl. Klasztoru ss. Norbertanek Ms. RM 3; Wrocław BUWr
Edd. Pikulik (1984b), s. 92-93. Comm. Pikulik (1984b), s. 93-95.
19. Ambroży Pampowski
Pochodził z rodziny szlacheckiej (h. Poronia); od 1457 r. studiował na Uniwersy-tecie Krakowskim (studiów nie ukończył); w l. 1469-1473 pracownik kance-larii królewskiej; w l. 1494-1510 wojewoda sieradzki; w l. 1498-1504 starosta generalny Wielkopolski; w l. 1504-1510 starosta malborski; poseł królewski do Włoch w 1492 r.; zm. w 1510 r.
Lit. PSB, t. 25, s. 105-107; WSB, s. 531-532; J. Wiesiołowski, Ambroży Pampowski
– starosta Jagiellonów. Z dziejów awansu społecznego na przełomie średniowie-cza i Odrodzenia, Wrocław 1976; Michałowska (2011), s. 27-28.
19/1
— Itinerarium
Wykaz miejscowości i odległości między nimi, zapisywany w związku z podróżą dyplomatyczną do Włoch w 1492 r.
Mss. Kraków Bibl. Czart. Inc. 190 ab, dopiski k. 237v-238v. Edd. Wiesiołowski, Ambroży Pampowski…, s. 42-45.
19/2
— Pamiętnik
Noty o charakterze diariuszowym w kalendarzu (almanachu) astronomicznym, zawierające informacje o sprawach rodzinnych, politycznych, podróżach itp. z lat 1489-1505.
Mss. Kraków Bibl. Czart. Inc. 190 ab, dopiski k. 13v-233v. Edd. Wiesiołowski, Ambroży Pampowski…, s. 172-175.
Comm. Wiesiołowski, Ambroży Pampowski…, s. 158-161, 170-171;
J. Wiesiołow-ski, Pamiętnik Ambrożego Pampowskiego, „Kronika Miasta Poznania”, 2004, nr 4, s. 120-132.
20. Andrzej
Kanonik regularny lateraneński, prepozyt klasztoru kanoników regularnych w Trzemesznie (1406-1408); zm. w 1435 r.
Lit. WSB, s. 23; SPTK, t. 1, s. 51; J. Łukowski, Archiwum trzemeszneńskie,
„Rocz-niki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego”, 11 (1881), s. 374;
s. 826-827, 971, 973; Fijałek (1900a), t. 1, s. 150; t. 2, s. 30; J. Wiesiołowski,
Andrzej prepozyt trzemeszneński, [w:] Słownik pracowników książki polskiej,
Warszawa-Łódź 1972, s. 13.
20/1 — (attrib.) Glossa regulae S. Augustini
Ok. 1419 r., Trzemeszno; komentarz do Reguły św. Augustyna.
Inc. Hec precepta que subscripta sunt idea regularis appellantur…– Ad hoc nobis
divina precepta leguntur, quatenus lecta intelligantur…
Mss. Kórnik Bibl. PAN Ms. 88, k. 12-69v.
Comm. J. Zathey, Katalog rękopisów średniowiecznych Biblioteki Kórnickiej,
Wro-cław 1963, s. 230-231.
21. Andrzej z Buku
(Andreas de Buk)
Ur. ok. 1393 r. w Buku (Wielkopolska); od 1411/12 r. studiował na Uniwersytecie Krakowskim, 1416 r. bakałarz sztuk, 1418 r. magister sztuk, w latach 1423/24 oraz 1425/26 dziekan Wydziału Sztuk, 1427/28 bakałarz teologii, 1436 r. dok-tor teologii, w l. 1431/32 oraz 1436 rekdok-tor Uniwersytetu Krakowskiego, przed 1432 r. kustosz kolegiaty św. Floriana na Kleparzu; zm. w 1439 r. w Krakowie.
Lit. PSB, t. 1, s. 106-107; SPTK, t. 1, s. 53-54; Markowski (1965a), s. 167, 172,
185-186, 226; J. Krzyżaniakowa, Wielkopolanie na Uniwersytecie Krakowskim
w pierwszej połowie XV wieku, [w:] Munera Poznaniensia. Księga pamiątkowa Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu dla uczczenia 600-lecia założe-nia Uniwersytetu Jagiellońskiego, red. G. Labuda, Poznań 1965, s. 86; Wielgus
(1992), s. 80-81; Knoll (2016), s. 380. 21/1
— Commentum super Epistolam s. Iacobi Apostoli Ok. 1439 r.; komentarz do Listu św. Jakuba.
Inc. Missae sunt epistolae per veredarios, qui per omnes provinciae discurrentes
veteres litteras novis nuntiis praevenirent. Verba haec scripta sunt Esther 8
[, 14]. Et satis spiritualiter intellecta competunt proposito libro. Et ut melius
sensum spiritualem intelligere valeamus, litterae sensum sive historiae primo videamus…
Mss. Zittau SdtB Ms. A3, k. 147-286 (rękopis niezidentyfikowany). Comm. Stegmüller RB, nr 1287; Wielgus (1992), s. 81.
21/2 — Principium in Bibliam
Wariant tytułu: Recommendatio Sacrae Scripturae; pochwała Pisma Św.
Inc. [Invocatio divini auxilii:] Recommendatio sacre Scripture. – In presenti actu
tria sunt per ordinem efficienda: primo divini auxilii invocacio est peragenda…
[Recommendatio S. Scripturae:] Quantum vero ad secundum pro divine
sa-piencie reccomendacione occurrit mihi hoc verbum: Doctrina bona dabit gra-tiam… [Gratiarum actio:] Expeditis duobus principalibus restat aggredi ter-ciam… postea graciarum acciones refero… Francisco theologie professori…
Mss. Kraków BJ Ms. 325, k. 207-212.
Comm. Catalogus BJ, t. 1, s. 426-427; Wielgus (1992), s. 81.
21/3 — Quaestiones
Kwestie teologiczne i kazania.
Mss. Kraków BJ Ms. 2151, k. 216v-301.
21/4 — Sermo
Kazanie ad clerum.
Inc. Miserere mei Domine, fili David Mt. XV [, 22] et secundum aliquarum
eccle-siarum et presertim Romane ritum legitur in hodierna die sacro officio…
Mss. Kraków BJ Ms. 325, k. 204-207; Ms. 2372, k. 131-137 (z adnotacją na
mar-ginesie: per mgr. An. de Buk).
Comm. Catalogus BJ, t. 1, s. 426; Wielgus (1992), s. 81.
21/5
— Wykład doktorski z 1436 r.
1436 r., Kraków.
Inc. Hec sunt acta per magistrum Andream de Buk in publico per ipsum celebrata… Mss. Jasna Góra Bibl. i Arch. OO. Paulinów Ms. II 22 (670R), s. 584-591.
22. Andrzej (Jędrzej) Gałka z Dobczyna
Ur. ok. 1400 r. w Dobczynie; od 1420 r. studiował na Uniwersytecie Krakowskim, 1424 r. bakałarz sztuk, 1425 r. magister sztuk, w latach 30. i 40. XV w. wykładał na Wydziale Sztuk, dziekan Wydziału Sztuk w 1436 i 1441 r.; kanonik kolegiaty św. Floriana na Kleparzu w l. 1439-1449, w 1448 r. w konflikcie z władzami
Uniwersytetu, zmuszony do pokuty w klasztorze cystersów w Mogile, zapewne w związku z głoszeniem poglądów uznanych za heretyckie, w 1449 r. zbiegł na Śląsk, tam już otwarcie głosił nauki Wiklifa, dalsze jego losy nie są znane.
Lit. PSB, t. 7, s. 255-258; WSB, s. 192; NK, t. 3, s. 178-181; DPP, t. 1, s.
311-312; t. 5, s. 255; Hajdukiewicz (1974), s. 172; Repertorium fontium, t. 4, s. 625-628; S. Kolbuszewski, Herezja kanonika Jędrzeja Gałki, Wrocław-Warszawa-Kraków 1964; T. Wünsch, ‘Ne pestifera doctrina corrumpat gregem
dominicum’. Zur Konfrontation zwischen Wyclifismus und Konziliarismus im Umkreis der Universität Krakau in der ersten Hälfte des 15. Jahrhunderts,
„Zeitschrift für Ostmitteleuropa-Forschung”, 44 (1995), nr 1, s. 14-26; P. Kras,
Husyci w piętnastowiecznej Polsce, Lublin 1998, s. 193-202; P. Kras, Kariera uniwersytecka Andrzeja Gałki z Dobczyna, „Roczn. Hum.”, 48 (2000), z. 2,
s. 247-264; P. Kras, Wyclif’s Tradition in Fifteenth Century Poland. The Heresy
of Master Andrew Gałka of Dobczyn, [w:] The Bohemian Reformation and Religious Practice, wyd. Z. V. David, D. R. Holeton, t. 1, Praha 2004, s. 191-210;
J. Strzelczyk, Andrzej [Jędrzej, Andreas] Gałka von Dobczyn – ein polnischer
Wyclif-Anhänger um die Mitte des 15. Jahrhunderts, [w:] Konfessionelle Pluralität als Herausfoderung. Koexistanz und Konflikt im Spätmittelalter und Frühen Neuzeit. Winfried Eberhard zum 65. Geburstag, red. J. Bahlcke,
K. Lambrecht, H. C. Maner, Leipzig 2006, s. 71-83; P. W. Knoll, ‘The Worst
Heretic’. Andrzej Gałka of Dobczyn in the Academic and Ecclesiastical Context of mid-15th Century Kraków and Poland, „The Polish Review”, 54 (2009),
nr 1, s. 3-29; Michałowska (2011), s. 29; P. Kras, Pastor gregis dominici et
doctrina pestifera. Działania Zbigniewa Oleśnickiego w sprawie Andrzeja Gałki z Dobczyna (1448-1449), [w:] Ecclesia, regnum, fontes. Studia z dziejów średniowiecza, red. S. Gawlas, K. Gołąbek, M. A. Janicki i in., Warszawa 2014,
s. 639-653; Knoll (2016), s. 536-539; T. Michałowska, Awantura o Gałkę, [w:] taż, Biernat i inni, Warszawa 2016, s. 109-146.
22/1 — Pieśń o Wiklefie
Ok. 1449 r.; wariant tytułu: Cantilena vulgaris; pieśń polemiczna zawierająca wy-kład i pochwałę nauk Wiklefa oraz krytykę instytucjonalnego Kościoła.
Mss. Wolfenbüttel HAB Ms. Cod. Guelf. 306 Helmst., wyklejka przedniej okładki. Facs. J. Zathey, ‘Pieśń o Wiklefie’ i jej zapomniana melodia, „Pam. Lit.”, 46 (1955),
z. 3, s. 171-173, 177; S. Kolbuszewski, Herezja kanonika Jędrzeja Gałki, Wro-cław-Warszawa-Kraków 1964, s. 86-88.
Edd. Vrtel-Wierczyński (1952), s. 62-65; J. Zathey, Gdzie jest rękopis ‘Pieśni o
Wi-klefie’?, „Pam. Lit.”, 45 (1954), nr 1-2, s. 145-155; J. Zathey, ‘Pieśń o Wiklefie’ i jej zapomniana melodia, „Pam. Lit.”, 46 (1955), z. 3, s. 171-173;
Kolbuszew-ski, Herezja kanonika Jędrzeja Gałki…, s. 86-88; MAP, s. 17; Vrtel-Wierczyń-ski (1977), s. 192; Toć jest dziwne a nowe, s. 279-280; WłodarVrtel-Wierczyń-ski (1997),
s. 24-29; Literatura staropolska, t. 1, s. 113-115; Taszycki (2003), s. 209-213; Wydra, Rzepka (2004), s. 288-290; Biblioteka zabytków.
Comm. NK, t. 3, s. 179; Repertorium fontium, t. 4, s. 625-626; Łoś (1915),
s. 441-442; Łoś (1922), s. 457-458; Zathey, Gdzie jest rękopis ‘Pieśni o Wiklefie’?…, s. 145-155; Nowak-Dłużewski (1963), s. 66-67; S. Urbańczyk, Do interpretacji
‘Pieśni o Wiklefie’ Andrzeja Gałki, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły
Pedago-gicznej w Szczecinie, 29, Prace Wydziału Humanistycznego 8, Szczecin 1979, s. 9-14; S. Urbańczyk, Komentarz filologiczny do ‘Pieśni o Wiklefie’
Andrze-ja Gałki, [w:] O języku literatury, red. J. Bubak, A. Wilkoń, Katowice 1981,
s. 29-36; Michałowska (1995), s. 534-545; K. Biliński, Biblijne konteksty ‘Pieśni
o Wiklefie’ Jędrzeja Gałki z Dobczyna, „Pam. Lit.”, 88 (1997), z. 4, s. 139-144;
Morawska (1998), s. 296-297; Michałowska (2011), s. 647-648; A. Wicher,
‘Pieśń o Wiklefie’ Andrzeja Gałki jako próba upolitycznienia filozoficznego re-alizmu, „Biul. BJ”, 66 (2016), s. 223-236; Knoll (2016), s. 538.
22/2
— (attrib.) Tractatus de dotatione Constantini (O nadaniu Konstantyna)
1445 r., Kraków; traktat przeciw świeckiej władzy papieża, adresowany do króla Władysława Warneńczyka, tradycyjnie przypisywany Andrzejowi Gałce, atry-bucja ta kwestionowana m.in. przez T. Wünscha.
Inc. Rex, in eternum vive, hic vita gracie et post glorie sempiterne! Amen. Rex
sa-piens stabilimentum populi sui est. [Sap 6, 26.] Sicut divisiones aquarum, ita cor regis in manu Domini… Inclito domino meo in piissimo Ihesu amantissimo. – Velitis scire, quod Constantinus primus, fidem veritatis adeptus, licenciam dedit per universum orbem suo degentibus imperio…
Mss. Praga Knih. kap. Ms. D CXVIII, k. 266v-267v.
Edd. F. M. Bartoš, Posláni M. Ondřeje Gałky králi Vladislavu Varnenčikovi,
„Věst-ník Královské České Společnosti Nauk. Třída filosoficko-historická”, 1934, z. 2, s. 11-34.
Transl. 700 lat (1978), s. 213-235.
Comm. NK, t. 2, s. 179; Michałowska (1995), s. 542; Wünsch, „Ne pestifera doctrina
corrumpat”…, s. 22-23; Michałowska (2011), s. 29; Knoll, ‘The Worst Heretic’. Andrzej Gałka…, s. 20-21.
23. Andrzej Drążyński
(Drzążyński)
Ur. ok. 1456 r. w Drążnie koło Nakła, w rodzinie szlacheckiej h. Doliwa; od 1476 r. studiował na Uniwersytecie Krakowskim, od 1483 r. notariusz publiczny, od 1496 r. pisarz grodzki poznański, od 1498 r. zakonnik w klasztorze kano-ników regularnych w Trzemesznie, od 1504 r. opat; za jego czasów spisano
klasztorne konstytucje (1517 r.) oraz księgę przywilejów i nadań klasztornych (1519 r.); zm. w 1522 r.
Lit. PSB, t. 5, s. 363; WSB, s. 159-160; SPTK, t. 1, s. 418; NK, t. 2, s. 144-145;
A. Gąsiorowski, Notariusze publiczni w Wielkopolsce schyłku wieków średnich, Poznań 1993, s. 20, nr 74; Michałowska (2011), s. 28.
23/1
— Compilatoris veteris Trzemesznensis fragmenta
1510-1517 (-1526), Trzemeszno; kronika klasztoru w Trzemesznie pisana na pod-stawie starszych klasztornych zapisków (roczników), wykazów opatów i wy-kazów zmarłych zakonników; po śmierci Drążyńskiego kronika była konty-nuowana; zachowane fragmenty kroniki obejmują lata 1407-1526, zaginęły początkowe jej partie.
Inc. Gnevomirus praepositus secundus electus. Vir apud principes singularis… Mss. W 1888 r. kodeks z kopią kroniki powstałą w XVIII w. znajdował się w
klasz-torze w Trzemesznie (odpis XIX w.: Wrocław Bibl. Ossol. Ms. 2469).
Edd. Compilatoris veteris Trzemesznensis fragmenta, wyd. W. Kętrzyński, [w:]
MPH 5, s. 824-840; zob. też MPH 5, s. 969-988.
Comm. Repertorium fontium, t. 3, s. 461; W. Kętrzyński, [w:] MPH 5, s. 818-824;
J. Łukowski, Archiwum Trzemeszeńskie, „Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego”, 11 (1881), s. 349-359.
24. Andrzej Łaskarzyc z Gosławic
(Andrzej Łaskarz, Laskaris, Lascari, Laskari, Laskary)
Ur. ok. 1362 r., pochodził z Gosławic koło Konina, z rodziny szlacheckiej h. Go-dziemba; studiował na Uniwersytecie Praskim i Padewskim, 1392 r. bakałarz, 1405 r. doktor dekretów; kanclerz Jadwigi Andegaweńskiej w l. 1396-1397; prepozyt włocławski w l. 1392-1397, w l. 1398-1407 kanonik płocki, od 1404 r. krakowski, od 1405 r. wrocławski, od 1407 r. poznański, od 1413 r. dziekan krakowski, od 1414 r. bp poznański; dyplomata królewski; uczestnik soboru w Konstancji (1415-1418), w Pawii i Sienie (1423 r.); zm. w 1426 r.
Lit. PSB, t. 1, s. 103-106; WSB, s. 430-431; SPTK, t. 1, s. 51-52; Hajdukiewicz
(1974), s. 373; M. Frontczyk, Andrzej Łaskarz z Gosławic herbu Godziemba,
biskup poznański, „NP”, 30 (1969), s. 125-170; J. W. Woś, Andres Laskarz und seine Einführungsrede für die Schameitengesandtschaft, Pisa 1972;
Sułkowska--Kurasiowa (1977), s. 231-232; K. Ożóg, Udział Andrzeja Łaskarzyca w
spra-wach i sporach polsko-krzyżackich do soboru w Konstancji, [w:] Polska i jej są-siedzi w późnym średniowieczu, red. K. Ożóg, S. Szczur, Kraków 2000,
s. 159-186; J. Krzyżaniakowa, Andrzej Łaskarz – ‘patron’ polskich koncyliarystów, [w:]
