Czesław Rychlicki
"Storia della teologia. T. 1, Dalle
origini a Bernardo di Chiaravalle", a
cura di E. Dal Covolo, Roma 1995 ; "T.
2, Da P. Abelardo a Roberto
Bellarmino", a cura di G. Occhipinti,
Roma 1996 ; "T. 3, Da Vitus Pichler a
H. de Lubac", a cura di R. Fisichella,
Roma 1996 : [recenzja]
Studia nad Rodziną 3/2 (5), 168-171
W śród postulatów z dziedziny nauki głów ne rozw ażania dotyczą konfrontacji ro dziny z biotechniką, postrzegania rodziny na scenie cyw ilizacji miłości i życia, oraz ukazania nauki o rodzinie w świetle E vangelium vitae.
Postulaty z zakresu działalności praw no-politycznej to przede wszystkim program ocalenia rodziny w skali narodu, ukazanie problem ów Encykliki Evangelium vitae na tle współczesnej polityki światowej i m iędzynarodow ych układów społecznych, a tak że wpływ religii na proces twórczy. N ie pominięto też specyficznej kwestii regional nej, dotyczącej religii i rodziny w Rosji.
I wreszcie dziedzina duszpasterska to przede w szystkim apostolstwo na rzecz życia, rola wiary i m odlitwy oraz obrona życia i godności macierzyństw a, a także fundam en talna kw estia służby życiu w strukturach diecezjalno-parafialnych.
W szystkie te kwestie omów iono zarówno w języku polskim , ja k i w języku obcym, głów nie angielskim. W yjątek stanow iątrzy opracow ania przedstaw ione w języku pol skim i włoskim lub hiszpańskim ze streszczeniami w języku angielskim. Dzięki tej w ielojęzycznej prezentacji om aw iane dzieło m a zasięg międzynarodowy. Służy do brze popularyzacji nauki polskiej poza granicam i kraju. Jest w yrazem bogatej więzi i w spółpracy naukowej Instytutu Studiów nad R odziną z licznymi ośrodkami nauko wymi w kraju i zagranicą.
Oddając ducha Encykliki, dzieło to daje czytelnikow i św iadom ość i um acnia go w przekonaniu, że:
- prawo do życia to nie tylko kw estia światopoglądu i religii, ale to przede w szyst kim prawo osobiste, podstawowe i niezbyw alne każdego człowieka;
- poszanow anie życiajest fundam entalną zasadą i norm ą kodeksu moralności, w pi saną w sumienie każdego człowieka;
- m iarą cywilizacj i, uniwersalną, ponadczasow ą i obejm ującą wszystkie kultury jest jej stosunek do życia;
- cywilizacja, która odrzuca słabych i bezbronnych, choćby miała wielkie osiągnięcia gospodarcze, techniczne, artystyczne i naukow e, staje się cyw ilizacją barbarzyńską.
Ranga przedstawionych kwestii stawia om aw iane dzieło w rzędzie dzieł najbardziej w artościowych w życiu jednostki i całych społeczeństw i jak o takie zasługuje bez w ąt pienia na najw yższą ocenę.
Z d o b ysła w F lisow ski
Storia della teologia - t.I, Dalle origini a Bernardo di Chiaravalle (a cura di E.
Dal Covolo), Edizioni D ehoniane, Roma 1 9 9 5 ,541s.; t.II, DaP. Abelardo a Rober to Bellarmino (a cura di G. Occhipinti), Roma 1996, 693 s.; t.III Da Vitus Pichler a H. de Lubac (a cura di R. Fisichella), R om a 1996, 843 s.
Wielki Jubileusz Roku 2000 obfituje nie tylko coraz bogatszą literaturą na tem at teologicznego znaczenia Jubileuszu, ale rów nież cennymi pozycjam i wydawniczymi, ukazującymi w ielki dorobek myśli chrześcijańskiej w dw udziestu wiekach. W okresie
[ 3 ] RECENZJE 1 6 9
poprzedzającym obchody jubileuszow e w łoski rynek w ydaw niczy przekazał K ościo łowi i teologii dwie pozycje o szczególnym znaczeniu. Są to: Lexicon. D izion ario dei teologi, Piemme, Casale M onferrato 19981, w którym znajdujem y sylwetki 2000 teo logów katolickich, prawosławnych i protestanckich (od I do XX w ieku) i S toria della teologia, t. I-III, Rom a 1995-1996. D ruga pozycja, S toria della teologia (H istoria teologii), ukazała się w trzech tomach. Tom i sięga do korzeni teologii i chrześcijań skiej wiary, doprowadzając refleksję do połow y XII w. (do B ernarda z Clairvaux). Tom II przedstaw ia bogactwo myśli teologicznej w ieków średnich, od P. Abelarda do R. Bellarmine (1542-1621). Tom III obejm uje okres od O świecenia do naszych cza sów (XVIII-XX w.).
Analiza treści H istorii teologii prowadzi dość łatwo do wniosku, iż opracowujący ją autorzy pozytywnie wczuli się w inspiracje ostatniego Soboru, według którego teologia powinna starać się zawsze towarzyszyć człowiekowi na jego drodze do odkrywania mi sterium wiary. Jej tożsamość polega na tym, że zachowując świadomość historyczną, pozwala ukazać wierzącemu związek aktualnego charakteru jego wiary z przeszłością. Odkrywanie historycznych korzeni przez dzisiej szą teologię nie ma na celu czysto arche ologicznego wysiłku, lecz ma prowadzić do lepszego zrozumienia teraźniejszości, w po wiązaniu jej z odległą czasowo m y ślą która kształtowała rozumienie tajemnicy przez pokolenia wierzących. Odległa bowiem, wiekowa chrześcijańska myśl teologiczna kształ towała różne modele życia wierzących i pracy Kościoła w różnych epokach i kulturach. A utorzy H isto rii teo lo g ii starają się ukazać - niem alże plastycznie - tworzenie się teologii w jej odniesieniach do kultury świeckiej, a zw łaszcza do historii wiary.
H istoria teologii ukazuje życie w spólnoty chrześcijańskiej, która w ciągu dwóch tysiącleci głosi światu Chrystusa, Boga-Człowieka. N a skrzyżowaniu historii teologii z historią wiary staje się widoczny mom ent, w którym myśl zafascynowana misterium objawionym stara się coraz wnikliwiej rozum ieć treść w yznawanej wiary. Dokonuje się to ju ż na etapie rozw oju teologii w okresie patrystycznym , a potem rozw ija w w y siłkach teologów scholastyki. Coraz bardziej staje się zrozum iałe przekonanie, że w ia ra nie osłabia rozumu, ale raczej go ubogaca, poniew aż prow adzi go do Boga, który w ydaje się być dla rozum u niedostępny. H istoria teologii nie ogranicza się jednak do odczytywania sensu Objawienia. Jest ona także historią Kościoła, w którym zrozum ie nie tajemnicy objawionej prow adzi w ierzących do odkrycia ich miejsca w świecie, w świetle transcendentnego ideału, objawionego przez Boga w Chrystusie. Ponadto pozw ala zrozum ieć związek O bjaw ienia z codziennym życiem wierzących. N iejedno krotnie przecież wiara ludu m usiała w ywierać zdecydow any w pływ na postaw ę teolo gów, którzy dla umiłow ania spekulacji odchodzili od sen sus fideliu m .
Podróż autorów poprzez wiekowe wydarzenia w życiu Kościoła i wiary ukazuje rów nież związek historii teologii z historią świata. Związek ten prowadzi do wzajemnych relacji, wyciskając również na historii powszechnej pew ne znam ię eschatologiczne.
Jaki sens m a historia teologii? Spojrzenie na w ielow iekow ą refleksją nad w iarą nie prowadzi jedynie do pogłębienie erudycji. Pozwala ono dostrzec pracowite przechodze nie umysłu wierzącego od poznania treści Objawienia do definicji dogmatycznych, które rodziły się w sformułowaniach soborów, nieraz wobec bolesnych dewiacji herezji.
Pierwszy tom H istorii teo lo g ii ukazuje ten typ zm agań um ysłu i zm ysłu wiary, które doprowadziły do wypracowania w ielu podstawowych zagadnień teologicznych, w spo tkaniu teologii z filozofią, chrześcijaństw a z kulturą klasyczną.
Teologia nie jest pryw atną w łasnością żadnego teologa. Przynależy ona do wiary, uczestnicząc w spotkaniu człow ieka z objaw iającym się Bogiem. A le jest ona także szczególnym wysiłkiem um ysłu ludzkiego, zmierzającym do poznania treści O bjawie nia. O tej odwadze poznawczej teologa traktuje drugi tom om awianej H istorii, w któ rym autorzy charakteryzują istotne etapy rozw oju teologii (od X II-X VII w.), przecho dzącej od kształtu m onastycznego, w którym koncentrow ano się na komentowaniu Pism a św., do teologii scholastycznej, którą cechow ało wykorzystanie filozofii arysto- telesowskiej, a więc refleksji umysłowej do nauki teologicznej. K luczow ą postacią na tym etapie rozw oju był Piotr Abelard. Była to epoka, w której teologia stała się praw dziw ą królową nauk (św. Bonawentura i św. Tomasz z Akwinu).
Dość w yczerpujące i źródłowe przedstaw ienie głów nych szkół i prądów teologicz nych epoki (XII-XVII w.) pozw ala dostrzec, że historia w ydarzeń skłania teologa do w ysiłku nad obroną treści wiary. Było to konieczne zw łaszcza w epoce kiyzysu, w któ rym dokonyw ał się rozpad wielkich syntez średniow iecznych i następowało przeciw stawienie rozum u wierze. Pow ażną rolę w okresie kryzysu teologii scholastycznej ode grał Hum anizm i Renesans, które otw arły drogę do Reform acji protestanckiej. Poja w ia się w tedy now y sposób upraw iania teologii, bardziej biblijnej i bardziej dostępnej. D uży w pływ na taki sposób upraw iania teologii m iało w ynalezienie druku. Pow rót do źródeł poznania teologicznego (Pismo św. i O jcow ie Kościoła), zaznaczył się w yraź nie u teologów Soboru Trydenckiego, zw łaszcza w yw odzących się ze szkoły w Sala mance i z pow stającego Zakonu Jezuitów. Żyw otność nowej generacji teologów nie była jednak zbyt trwała. Pod uderzeniam i reform atorów pow staje now y typ teologii kontrowersyjnej (Bellarmin) i apologetycznej.
Syntezę myśli apologetycznej, charakteryzującej teologię aż do Soboru Watykańskie go II, odnajdujemy w III tomie H isto rii teologii. N atom iast w okół myśli H. de Lubaca koncentrują się drogi teologicznej odnowy, zapoczątkowanej przez ostatni Sobór (Y. Congar, M. D. Chenu, R. Guardini, E. Schillebeeckx, K. Rahner, B. Lonergan, H. Urs von Balthasar). Omawiani teologowie są rozpatrywani w szerokim kontekście historycz- no-eklezjalnym, który pozwala dostrzec ich oryginalność, a także zależność od prądów epoki, którym ulega także teologia. Trzeci tom H istorii obejmuje okres od XVIII do XX wieku, czyli czas Oświecenia, okres w pływu Szkoły katolickiej w Tybindze, zjawisko modernizmu, wkład teologii ewangelickiej i Kościołów W schodnich - aż do teologów XX w., którzy wyznaczyli zasadniczy kierunek rozw oju nowej teologii.
K im są autorzy omawianej publikacji? Publikacja je st przede w szystkim owocem ścisłej w spółpracy U niw ersytetów papieskich i międzynarodow ych. Zasadniczy skład
[ 5 ] RECENZJE 1 7 1
autorski stanowią profesorowie włoscy, ale rów nież specjaliści z Argentyny, Belgii, Brazylii, Niemiec, Hiszpanii i USA.
Do k o g o jest skierowana H istoria te o lo g iil G łów nym jej adresatem są studenci teo logii. W sytuacji, gdy dzisiejszy student ma przed sobą w iele publikacji, może on za tracić w łaściw ą orientację. Założeniem autorów H isto rii teo lo g ii było więc ukazanie płaszczyzny, na której opiera się teologia katolicka, zw łaszcza zachodnia. Jednocze śnie je st ona pom yślana jako pom oc mająca przypom inać, że teraźniejszość i prze szłość opierają się na tradycji, która stanowi niezastąpioną form ę poznania. Autorzy publikacji m ają św iadom ość, że brak pam ięci historycznej prow adzi do zamieszania w dostrzeganiu autentycznej nowości myśli. D latego ich pragnieniem było przekaza nie w ystarczającego materiału dla właściwego poznania problem u, w jego kontekście ogólnym i analizie szczegółowej.
W osobistej realizacji tego zadania pom aga czytelnikow i bibliografia szczegółowa, zamieszczona pod koniec każdego rozdziału i w przypisach. Pom aga ona w osobistym studium konkretnego zagadnienia.
W nikliw a analiza publikacji pozw ala na jej bardzo pozytyw ne przyjęcie. Jest to doj rzałe dzieło historyczno-teologiczne, dające gruntow ny przegląd myśli teologicznej, rozwijanej w całej historii chrześcijaństwa. Poniew aż publikacja ukazała się u progu trzeciego tysiąclecia, m ożna jątrak to w ać jako dojrzałą syntezę historii teologii i histo rii wiary upływającego dwutysiąclecia.
Ks. C zesła w R ychlicki
O. Joseph M aria Verlinde, Tajemnica ojcostwa, Kraków 1997,133 s.
K siążka „Tajemnica ojcostw a” je st zapisem konferencji w ygłoszonych podczas re kolekcji Odnowy w Duchu Świętym dla kapłanów przez o. Joseph’a M arie Verlinde. A utor je st kapłanem, w ykładow cą U niw ersytetu K atolickiego w Lyonie, założycielem w spólnoty życia konsekrowanego R odzina Ś w ięteg o Józefa. Przed nawróceniem, był przez wiele lat uw ikłany we wschodnie techniki m edytacji, okultyzm i magię.
W książce „Tajemnica ojcostw a” o. Joseph M aria Verlinde ukazuje zagadnienie oj costwa, odwołując się zarówno do osiągnięć w spółczesnych badań i analiz antropolo gicznych, pedagogicznych i psychologicznych ja k i do własnych doświadczeń pogłę bionych interpretacją objawionego Słowa Bożego.
W pierwszej części autor przedstaw ia kontekst w spółczesnego kryzysu ojcostwa wskazując na przyczyny tkwiące w modnej obecnie filozofii i psychologii, które zre dukow ały ojcostwo do skojarzeń w yw ołujących nade w szystko lęk (Nitzsche, Freud). Skojarzeń tych w inien być św iadom y i musi je na w stępie zneutralizować współcze sny duszpasterz i świecki apostoł jeśli rozpoczyna dialog lub pragnie pomóc młodym ludziom w ychowanym w dzisiejszej kulturze.
Trzeba także w iedzieć, że dzisiejsza kultura odrzuca w szelki autorytet (polityczny, społeczny, ekonomiczny, intelektualny i religijny), poniew aż został zredukowany je
