Modelowanie ilościowych charakterystyk systemów komputerowych w strategii informatyzacji organizacji

(1)

JAROSŁAW W5TRÓBSKI Instytut Systemów Informatycznych Politechnika Szczeciska

Streszczenie

W artykule przedstawiono problemy doboru strategii informatyzacji przedsiĊbiorstwa, identyfikacjĊ istotnych płaszczyzn modelowania w systemie informacyjnym przedsiĊbiorstwa, oraz uogólnioną postaü liniowego modelu doboru systemu i infrastruktury informatycznej przedsiĊbiorstwa.

1. Wstp

Strategia informatyzacji stanowi ogół działa zwizanych z doborem właciwych (dla danego rodowiska informacyjnego) systemu informatycznego, oprogramowania wsadowego, komputerów jak równie infrastruktury towarzyszcej. Aspekt ekonomiczny informatyzacji dodatkowo wymaga uwzgldnienia pełnych kosztów procesu, jak równie oceny jego efektywnoci. W tym kontekcie artykuł niniejszy stanowi analiz metod doboru i realizacji strategii informatyzacji. Cz pierwsza stanowi wyjanienie pojcia strategii informacyjnej i informatyzacji. W dalszej czci przedstawiono waniejsze metody wspomagajce dobór strategii informatyzacji przedsibiorstwa, jak równie autorski model doboru systemów i infrastruktury informatycznej.

2. Problemy doboru strategii informatyzacji

Zmienne systemy informacyjne przedsibiorstw, indywidualne uwarunkowania ekonomiczne, jak równie czynniki ryzyka wprowadzenia nowych technologii powoduj, e odpowiednie kształtowanie systemu informatycznego nie jest zagadnieniem trywialnym i wymaga szczegółowej analizy. W konsekwencji niezbdne staje si opracowanie strategii informatyzacji, która definiuje reguły, standardy i potrzeby informacyjne oraz ogólne sposoby ich zaspokajania. Strategia informatyzacji [2] stanowi kompleks wizji, celów, wytycznych i planów gromadzenia i dysponowania informacj w organizacji. Strategia informatyzacji podporzdkowana jest nadrzdnej strategii gospodarczej przedsibiorstwa. Sposób jej realizacji warunkuje nadrzdny cel i misja przedsibiorstwa. Powoduje to, e strategia informatyzacji pełni jedynie rol wykonawcz. Warto jednak zaznaczy, e przygotowanie do wprowadzenie technologii informatycznej w przedsibiorstwie stanowi idealny moment do usprawnienia zachodzcych w organizacji procesów biznesowych (BPR) jak równie wprowadzenia nowoczesnych metod zarzdzania organizacj [1].

Jako najwaniejszy cel formułowania i implementacji strategii informatyzacji przyjmuje si uyteczno i aktualno informacji dla decydentów. Oczekiwane efekty strategii informatyzacji stanowi:

(2)

optymalna struktura systemu informatycznego i architektury informatycznej, zmiana jakoci informacji decyzyjnej,

redukcja kosztów przetwarzania informacji [5].

Dobór i doskonalenie strategii informatyzacji, ze wzgldu na rónorodno sytuacji decyzyjnych, wymusza czsto wyjcie poza obszar technologiczny i szersze spojrzenie na problem informatyzacji równie w kontekcie społecznym, ekonomicznym, organizacyjnym i decyzyjnym. Powysza definicja powoduje, e dobór strategii informatyzacji jest procesem złoonym i wieloetapowym. W pierwszej kolejnoci wymaga okrelenia kluczowych czynników kształtujcych strategi informatyzacji przedsibiorstwa oraz okrelenia zakresu informatyzacji. W konsekwencji pozwala nam zaplanowa proces informatyzacji i okreli odpowiedni wariant informatyzacji przedsibiorstwa (wraz z ocen jego opłacalnoci, jakoci i niezawodnoci). Osignicie podanych efektów odbywa si przy uyciu dostpnych metod doboru strategii informatyzacji [2,4,6,7,8].

Dostpne w literaturze metody i procedury doboru strategii informatyzacji ukierunkowane s na wspomaganie całego procesu doboru strategii przedsibiorstwa. Warto równie zaznaczy, e metody te s słabo sformalizowane i opieraj si na analizie czynników jakociowych. Brak w nich jednak zdefiniowanego w sposób jednoznaczny i szczegółowy etapu doboru systemu i infrastruktury informatycznej przedsibiorstwa. Ich preoptymalizacyjny charakter powoduje, e nie mona w sposób obiektywny dokona wyboru i oceny właciwego rozwizania. Nie gwarantuj całociowego (ogół i szczegół) spojrzenia na proces informatyzacji.

3. Modelowanie doboru systemów informatycznych i infrastruktury technicznej

Celem artykułu jest opracowanie liniowego modelu doboru infrastruktury informatycznej przedsibiorstwa z uwzgldnieniem zmiennej specyfiki warunków zarzdzania. Przyjcie jako formalnej podstawy metod programowania liniowego gwarantuje uwzgldnienie dostpnych ilociowych charakterystyk sprztu, systemów i urzdze komputerowych. Etapy postpowania w kolejnoci podporzdkowano procedurze wielokryterialnej analizy decyzyjnej [10]. Dokonano w kolejnoci (Rys. 1) strukturalizacji problemu, modelowania preferencji i eksploatacji modelu.

Podstaw budowy modelu infrastruktury technicznej stanowi podział systemu informatycznego na moduły funkcjonalne. Niezalenie od klasy systemu moemy wyodrbni w kadej z nich skoczon liczb modułów (m. in. sprzeda, gospodarka magazynowa, kadry-płace, gospodarka finansami, zarzdzanie przepływem prac, rodki trwałe...). W obrbie kadego z modułów dokona naley analizy nastpujcych trzech płaszczyzn:

- zakresu funkcjonalnego - przebiegów informacyjnych - nastpstw ekonomicznych

Dla kadego z modułów okreli moemy iloci dokumentów i czasy ich przetwarzania, a na ich podstawie opracowa zbiór ogranicze modelu oraz bilanse przetwarzania i obsługi systemu. Jako okres oszacowania wartoci przyjto jeden miesic. Dodatkowo uwzgldni musimy niezbdn dla kadego stanowiska danego modułu infrastruktur techniczn oraz oprogramowanie wsadowe. Warto zaznaczy, e niezbdn infrastruktur techniczn danego stanowiska stanowi zarówno jednostka centralna, oprogramowanie wsadowe jak równie przypadajce na ten komputer udziały w alokacji zasobów sieciowych (np. serwera plików, baz danych, drukarek sieciowych, skanerów) i pozostałej niezbdnej infrastruktury. Powysze załoenia powoduj, e w obrbie modułu funkcjonalnego systemu niezbdne jest okrelenie nastpujcych równa

(3)

bilansowych:

Rys. 1. Procedura wielokryterialnej analizy decyzyjnej ħródło: opracowanie własne na podstawie [10] - bilansu przetwarzania dokumentów

- bilansu przetwarzania dokumentów w okresie szczytowym - bilansu obsługi

- bilansu infrastruktury technicznej, (np. bilansu drukarek, bilansu serwerów, bilansu oprogramowania wsadowego),

za wartoci ogranicze tworz iloci dokumentów niezbdnych do przetworzenia w modułach. Takie podejcie gwarantuje moliwo właciwego modelowania, a w konsekwencji optymalnego doboru infrastruktury informatycznej przedsibiorstwa.

Analiza na najniszym poziomie (poszczególnych cech funkcjonalnych oraz procesów informacyjnych systemu), jak te holistyczne spojrzenie na koszty i jako systemu informatycznego stwarzaj moliwo zarzdzania ogółem i szczegółem systemu informatycznego jednoczenie.

Konstrukcja modelu oparta jest na przepływach informacyjnych. W modelu przyjmuj one posta bilansów i ogranicze. Bilans przetwarzania dokumentów ma posta:

0 1 1 1 1 1 ≥ −

¦

= = = = M i ki ki K k M i ij ij S j t l x w , (1) gdzie:

(4)

1

ij

x

_{- ilo komputerów w i-tym module j-tego systemu} ki

l

_{- liczba dokumentów k-tego rodzaju do przetworzenia w i-tym module w okresie}

miesica

ki

t

_{- czas przetwarzania k-tego rodzaju dokumentu w i-tym module}

S - liczba systemów informatycznych M - liczba modułów funkcjonalnych K - liczba rodzajów dokumentów

Nie mona jednak załoy równomiernego przetwarzania dokumentów w zadanym czasie. W zwizku z tym niezbdne jest ujcie nasilonego okresu przetwarzania w postaci oddzielnego bilansu. Równanie bilansu przetwarzania dokumentów w okresie szczytowym mona zapisa nastpujco: 0 1 ' 1 1 1 ' 1 ≥ −

¦

= = = = M i ki ki K k M i ij ij S j t l x w , (2) ' ij

w

- wydajno i-tego modułu w j-tym systemie w okresie szczytowym

1

ij

x

_{- ilo komputerów w i-tym module j-tego systemu}

'

ki

l

_{- liczba dokumentów k-tego rodzaju do przetworzenia w i-tym module w okresie}

szczytowym

ki

t

_{- czas przetwarzania k-tego rodzaju dokumentu w i-tym module}

S - liczba systemów informatycznych M - liczba modułów funkcjonalnych K - liczba rodzajów dokumentów

Bilans obsługi stanowisk komputerowych ma posta: 0 1 2 1 1 1 ≥ −

¦

= = = M i i M i ij ij S j ax x w , (3)

wi,j - wydajno miesiczna i-tego modułu w j-tym systemie

1

ij

x

_{- ilo komputerów w i-tym module j-tego systemu} 2

ij

x

- ilo osób do obsługi stanowisk komputerowych w i-tym module a - parametr jednostkowego udziału osób na stanowisku komputerowym S - liczba systemów informatycznych

M - liczba modułów funkcjonalnych

(5)

oprogramowania wsadowego) bilans infrastruktury technicznej ma posta: 0 1 1 1 1 = −

¦

= = = M i z i z M i ij ij S j x a x w , (4)

wi,j - wydajno miesiczna i-tego modułu w j-tym systemie

1

ij

x

_{- ilo komputerów w i-tym module j-tego systemu}

z i

x

_{- ilo z-tego składnika infrastruktury do obsługi stanowisk komputerowych w i-tym}

module

z

a

- parametr jednostkowego udziału z-tego składnika infrastruktury na stanowisku komputerowym

S - liczba systemów informatycznych M - liczba modułów funkcjonalnych

4. Kryteria optymalizacji

Aktualny problem, jak wikszo realnych problemów decyzyjnych, trudno rozstrzyga za pomoc jednego, cile zdefiniowanego kryterium. Z uwagi na potrzeb uwzgldnienia wielorakoci celów formułowane jest zadanie optymalizacji wielokryterialnej. Ujcie takie pozwala na uzyskanie rozwiza optymalnych w sensie Pareto, które gwarantuj zadowalajcy poziom realizacji poszczególnych celów. Analiza problemu wskazuje na moliwo przyjcia dwóch celów optymalizacji:

- minimalizacj łcznych kosztów miesicznych utrzymania modułu wraz z niezbdn obsług i infrastruktur

- maksymalizacj wskaników jakoci modułu i zwizanej z nim infrastruktury technicznej Podstaw wyboru systemu informatycznego stanowi generowane przy udziale decydenta kompromisowe rozwizanie decyzyjne.

Uogólnion posta kryterium minimalizacji kosztów opisuje nastpujca funkcja: ` 1 3 1 2 2 1 1 1 , 1

¦

= = = = = + + M i M i z i z i Z z i i M i ij j i S j x k x k x k →_min, ₍₅₎ gdzie: 1 ij

x

i

x

_{- ilo osób do obsługi stanowisk komputerowych w i-tym module}

z i

x

module

1

ij

k

- łczne koszty zakupu i utrzymania jednej licencji i-tego modułu w j-tym systemie w okresie miesica

2

i

(6)

miesica

z i

k

_{- koszt zakupu i utrzymania z-tego składnika infrastruktury w i-tym module w okresie}

miesica

Maksymalizacja kryterium (6) pozwala za na uzyskanie najwyszej jakoci systemu informatycznego

¦¦

¦

= = = = + Z z M i z i z i M i ij j i S j x j x j 3 1 1 1 1 , 1 → max, (6) 1 ij

x

i

x

_{- ilo osób do obsługi stanowisk komputerowych w i-tym module}

z i

x

module

1

ij

j

- łczny standaryzowany i normalizowany wskanik jakoci i-tego modułu w j-tym systemie

z i

j

_{- łczny standaryzowany i normalizowany wskanik jakoci z-tego składnika infrastruktury w}

i-tym module

Warto zaznaczy, e wyznaczanie wskanika jakoci moe odbywa si przy uyciu jednej z metod oceny systemów informatycznych. Gospodarowicz [9] proponuje zastosowanie tutaj miedzy innymi metod macierzowych (Metoda punktowa, Metoda z wykorzystaniem wag dla kryteriów, Metoda z wykorzystaniem wag dla grup kryteriów).

5. Wyniki bada testujcych

Dla potrzeb niniejszego artykułu posłuono si uproszczonym modelem. Wybór dokonywany jest pomidzy trzema dostpnymi systemami Finansowo- Ksigowymi. Ich miesiczne koszty amortyzacji (bd dzierawy – rozwizanie outsourcingowe) wynosz kolejno: x2=150. x3=200.

x4=250 PLN/miesic. Załoony koszt utrzymania jednej osoby obsługi wynosi x12=2500

PLN/miesic. Do wyboru dysponujemy dwoma platformami operacyjnymi Windows 98 oraz Windows NT o odpowiednich miesicznych kosztach amortyzacji: x13=30 PLN/miesic i x14=40

PLN/miesic. oraz dwoma typami drukarek (laserowa sieciowa i atramentowa) o miesicznych kosztach amortyzacji x15=150 PLN/miesic oraz x16=60 PLN/miesic. Miesiczny koszt

utrzymania serwera to 500 PLN. W funkcji celu minimalizujemy całkowite miesiczne koszty infrastruktury informatycznej.

1 ij

(7)

Tabela 1

Przykładowy katalog rozwiza.

Składnik J.m. WydajnoĞü i koszty systemów Koszt obsługi stanowiska Licencja System I PLN/miesic 150.00 150.00 50.00 5.00 5.00 5.00 Licencja System II PLN/miesic 200.00 200.00 200.00 200.00 200.00 200.00 Licencja

System III PLN/miesic 250.00 250.00 250.00 250.00 250.00 250.00 Obsługa PLN/miesic-_osoba _2500.00 _2500.00 _2500.00 _2500.00 _2000.00 _1480.00 System operacyjny W 98 PLN/miesic 30.00 30.00 30.00 30.00 30.00 30.00 System operacyjny W NT PLN/miesic 40.00 40.00 40.00 40.00 40.00 40.00 Drukarki sieciowe PLN/miesic 150.00 150.00 150.00 150.00 150.00 150.00 Drukarki atramentowePLN/miesic 50.00 50.00 50.00 50.00 50.00 50.00 Serwer PLN/miesic _500.00 _500.00 _500.00 _500.00 _500.00 _500.00 Wydajno System I dokument/miesic 1000.00 900.00 900.00 900.00 900.00 900.00 Wydajno System II dokument/miesic 1000.00 1000.00 1000.00 1000.00 1000.00 1000.00 Wydajno

System III dokument/miesic 1000.00 1000.00 1000.00 1000.00 1000.00 1000.00 Wydajno System I - okres szczytowy dokument/10 dni 330.00 300.00 300.00 300.00 300.00 300.00 Wydajno System II - okres szczytowy dokument/10 dni 330.00 330.00 330.00 330.00 330.00 330.00 Wydajno System III - okres szczytowy dokument/10 dni 330.00 330.00 330.00 330.00 330.00 330.00 Ksigowanie własne sztuk/miesiąc 50.00 50.00 50.00 50.00 50.00 50.00 Wejcie zewntrzne sztuk/miesic 200.00 200.00 200.00 200.00 200.00 200.00 Przelewy sztuk/miesic _40.00 _40.00 _40.00 _40.00 _40.00 _40.00 Bilanse sztuk/miesic _2.00 _2.00 _2.00 _2.00 _2.00 _2.00 Dekrety KP sztuk/miesic _65.00 _65.00 _65.00 _65.00 _65.00 _65.00 Ilo licencji W 98 sztuk 8.98 8.98 8.98 8.98 8.98 9.87 Ilo licencji W NT sztuk 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 Koszty całkowite PLN/miesic 30143.59 30592.37 30592.37 30592.37 24982.53 19137.81

(8)

6. Wnioski

Umieszczenie modelu doboru infrastruktury informatycznej jako składowej strategii informatyzacji pozwala zaplanowa i obniy koszty informatyzacji rozumianej jako całoci. jak równie tworzy moliwo modelowania ewentualnych przyszłych stanów. Dodatkow zalet proponowanego rozwizania stanowi moliwo zarzdzania zarówno ogółem jak i kadym składnikiem infrastruktury informatycznej przedsibiorstwa jednoczenie. Propozycja niniejsza winna stanowi uzupełnienie dostpnych metod o ilociow analiz systemów i infrastruktury informatycznej przedsibiorstwa.

Bibliografia

1. Kisielnicki J. Soroka H., Systemy informacyjne biznesu, Agencja Wydawnicza Placet Warszawa 1999.

2. Budziski R., System rachunkowoci transakcyjnej PAN – IBS, Warszawa 1998.

3. Ziemba E., Strategia informatyzacji organizacji podstaw skutecznego wdraania zintegrowanych systemów informatycznych zarzdzania, Mat. Konferencyjne „Komputerowo zintegrowane zarzdzanie” Red. R. Knosala, WNT, Warszawa 2000. 4. Earl M., Management Strategies for Information Technology, Prentice Hall, Nowy

York1989.

5. Pakowska M., Zarzdzanie zasobami informatycznymi, Difin, Warszawa 2001.

6. Kubiak B.F. Korowicki A., Strategie informatyzacji organizacji gospodarczych. Materiały konferencjne „Systemy informatyczne w zarzdzaniu strategicznym”, Szczecin 1997.

7. Szyjewski Z., Metoda analizy strategicznej SWOT systemów wytwarzaniu systemów informatycznych, Materiały konferencyjne „Systemy informatyczne w zarzdzaniu strategicznym”. Szczecin 1998.

8. Weihrich, The TOWS Matrix. A Tool for Situational Analysis, "Long Range Planning", 1982.

9. Gospodarowicz A. Metody analizy i oceny pakietów programowych, Wydawnictwo AE, Wrocław 1997

10. Guitouni A., Martel J., Tentative guideline to Help Choosing an Appropriate MCDA Method, European Journal of Operational Research, 1998

Jarosław Wtróbski

e-mail: jwatrobski@wi.ps.pl Instytut Systemów Informatycznych Politechnika Szczeciska