XVIII Konferencja z cyklu Statygrafia Plejstocenu Polski pt. Rozwój i zanik
l¹dolodu fazy pomorskiej zlodowacenia wis³y na Pomorzu Wschodnim
Stara Kiszewa (k. Koœcierzyny), 5–9.09.2011
W dniach od 5 do 9 wrzeœnia 2011 r. odby³a siê w StarejKiszewie, na Kociewiu, XVIII Konferencja z cyklu Stratygra-fia Plejstocenu Polski, pt. Rozwój i zanik l¹dolodu fazy pomor-skiej zlodowacenia wis³y na Pomorzu Wschodnim. Spotkanie zosta³o zorganizowane przez Instytut Geografii i Przestrzenne-go ZaPrzestrzenne-gospodarowania Polskiej Akademii Nauk z Torunia oraz Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy z Warszawy. Obrady zosta³y otwarte przez prof. dr. hab. Marka Degórskiego – dyrektora IGiPZ PAN oraz prof. dr. hab. Jerzego Nawrockiego – dyrektora PIG-PIB. Wœród 90 uczestników byli równie¿ goœcie z Niemiec i Czech.
W sesjach referatowych przedstawiono zagadnienia straty-graficzne, geologiczne, klimatyczne i paleoekologiczne, doty-cz¹ce obszarów objêtych ostatnim zlodowaceniem (Pomorza Wschodniego, Polski pó³nocno-wschodniej, pó³nocnej Meklem-burgii w Niemczech) oraz obszarów staroglacjalnych. Du¿o uwagi poœwiêcono problematyce wykszta³cenia osadów górne-go plejstocenu oraz procesom peryglacjalnym. Poruszono rów-nie¿ zagadnienia zwi¹zane z rekonstrukcj¹ zmian klimatycznych i œrodowiskowych w holocenie. Na ostatniej sesji zaprezentowa-no ponad 20 posterów, a ich autorzy mieli mo¿liwoœæ krótkiego omówienia wyników badañ. T¹ sesj¹ bardzo sprawnie pokiero-wa³ dr hab. Wojciech Wysota.
Podczas burzliwej koñcowej dyskusji poruszono m.in. zagadnienie kompleksu œrodkowopolskiego i interglacja³u lubawskiego oraz osadów vistuliañskich i ich stratygrafii w rejonie Doliny Dolnej Wis³y. Wysuniêto równie¿ propozycjê szerszego zastosowania w stratygrafii plejstocenu podzia³u chronostratygraficznego opartego na stosunkach izotopo-wych tlenu (18
O/16
O).
Kociewie to malowniczy i ma³o znany region pó³noc-no-wschodniej Polski, po³o¿ony przy pó³nocnej granicy Borów Tucholskich, w dorzeczu Wierzycy i Wdy. W se-sjach terenowych prezentowane by³y stanowiska doku-mentuj¹ce strefê czo³owomorenow¹ l¹dolodu korelowan¹ z faz¹ pomorsk¹ ostatniego zlodowacenia w rejonie Starej Kiszewy. Przedstawiono zarówno stanowiska geologiczne, jak i elementy rzeŸby m³odoglacjalnej.
W stanowisku w Chwarznie, Miros³aw B³aszkiewicz, Olaf Jushus i Adam Krupa zaprezentowali oz, który po ust¹pieniu l¹dolodu podlega³ przekszta³ceniom w warun-kach peryglacjalnych. Referuj¹cych wspiera³ Piotr Czubla, który wraz z O. Jushusem przedstawi³ eratyki przewodnie z ods³oniêcia i omówi³ ich mo¿liwe kierunki transportu przez l¹dolód plejstoceñski.
W Wygoninie M. B³aszkiewicz, Marek Degórski i Adam Krupaza zaprezentowali i szczegó³owo scharaktery-zowali strefê sedymentacyjnej krawêdzi kontaktu lodowe-go, stanowi¹c¹ proksymaln¹ czêœæ wysokiego poziomu sandrowego. Poruszono równie¿ zagadnienia zwi¹zane z wkraczaniem wieloletniej zmarzliny na obszary ods³aniane od l¹dolodu. W profilu glebowym mogliœmy obserwowaæ zapis warstwy czynnej wieloletniej zmarzliny.
W kolejnym dniu terenowym, nad rzek¹ Wierzyc¹, (stanowisko Bo¿e Pole Szlacheckie) M. B³aszkiewicz i Jar-mila Krzymiñska omówili ewolucjê póŸnoglacjalnego
jeziora wype³niaj¹cego depresjê koñcow¹ oraz ci¹g³oœæ sedymentacji zbiornikowej od momentu ust¹pienia l¹dolo-du (z uwzglêdnieniem procesu wytapiania bry³ martwego lodu) po okres holoceñski.
W stanowisku zlokalizowanym w obrêbie rynny Jezior Borzechowskich problematykê rozwoju jezior po³¹czono z ewolucj¹ doliny Wdy (M. B³aszkiewicz, M. S³owiñski). W za-prezentowanym profilu osadów równiny zalewowej (wier-cenie wykonane sond¹ Wiêckowskiego) obserwowaliœmy mi¹¿sz¹ seriê osadów jeziornych, na które wkroczy³a delta Wdy.
Uczestnicy konferencji mogli zobaczyæ strefê margi-naln¹ lodolodu z fazy pomorskiej ostatniego zlodowacenia w rejonie Borzechowa, wykszta³con¹ w postaci krótkich i widocznych w morfologii rynien subglacjalnych oraz powi¹zanych z nimi sto¿ków marginalnych. £¹cz¹ siê one w jeden du¿y szlak sandrowy towarzysz¹cy rynnie Jezior Borzechowskich.
W stanowisku Lipinki Piotr Gierszewski omówi³ pro-blematykê ozu starogardzkiego.
W ods³oniêciu Gniew-Piaskownia przedstawiono stra-tygrafiê osadów vistulianu dla obszaru Doliny Dolnej Wis³y. W wyrobisku wystêpuje seria osadów piaszczystych (o szoœci 25 m) przykryta warstw¹ gliny morenowej (o mi¹¿-szoœci 3,5 m). W osadach piaszczystych licznie wystêpuj¹ muszle miêczaków morskich, czêste s¹ równie¿ skamie-nia³e koœci zwierz¹t. Seria piaszczysta reprezentuje osady rzeki p³askodennej o kierunku przep³ywu z N na S. Kontakt serii piaszczystej z wy¿ej le¿¹c¹ glin¹ wskazuje na znaczn¹ dynamikê l¹dolodu górnovistuliañskiego.
Problem zastoiska gniewskiego z mi¹¿sz¹ seri¹ i³ów gniewskich zosta³ przedstawiony w stanowisku Gniew-Keramzyt przez Beatê Gruszkê i M. B³aszkiewicza.
Ostatnim punktem by³o stanowisko Szlaga zlokalizo-wane w œrodkowym odcinku doliny Wdy. Przedstawiono tam póŸnoglacjaln¹ dolinê rzeki Wdy „porzucon¹” na odcinku o d³ugoœci ok. 3 km. Obecnie jest to „suche” zakole dolinne stanowi¹ce czêœæ dobrze rozwiniêtego systemu rzeki jed-nokorytowej. B³aszkiewicz omówi³ zagadnienia zwi¹zane z kszta³towaniem siê systemów rzeczno-jeziornych na ob-szarach m³odoglacjalnych. Geofizyka Toruñ zaprezento-wa³a sondê Geoprobe, która pozwala na pobranie rdzenia osadów mineralnych o nienaruszonej strukturze. Wykona-no wiercenie do g³êbokoœci 6 m o profilu: (od do³u) torf, gytie jeziorne oraz osady jeziorne, deltowe i fluwialne.
Uczestnicy obrad odwiedzili rezerwat archeologiczny Krêgi Kamienne w Odrach – najwiêksze w Polsce cmen-tarzysko skandynawskich Gotów. O walorach przyrodniczych rezerwatu stanowi¹ unikalne porosty na g³azach narzutowych.
Ostatnim punktem konferencji by³a wizyta w Rezerwacie Cisów Staropolskich im. Leona Wyczó³kowskiego w Wierz-chlesie. Pod ochron¹ prawn¹ (od 1900 r.) znajduje siê wyj¹tko-we w skali Europejskiej stanowisko cisa pospolitego (Taxus baccata), porastaj¹cego wzniesienie po po³udniowej stronie jeziora Mukrz. O geomorfologii i geologii obszaru objêtego rezerwatem opowiada³ Miros³aw T. Karasiewicz, problematy-kê zwi¹zan¹ g³ównie ze spadkiem populacji cisa przybli¿y³ 764
Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 12, 2011
Jaros³aw Paj¹kowski. Na podstawie badañ palinologicznych Agnieszka Noryœkiewicz omówi³a zagadnienie sukcesji roœlin-nej i œlady dzia³alnoœci cz³owieka w tym rejonie.
Organizatorom konferencji nale¿¹ siê s³owa uznania za doskona³y wybór miejsca, œwietne warunki zakwaterowania (hotel Wrota Kaszub w Starej Kiszewie), sprawny przebieg zarówno sesji referatowych, jak i terenowych, przygotowa-nie ods³oniêæ oraz znakomit¹ atmosferê. W tym miejscu sk³adamy szczególne podziêkowania dla Hanny Bargiel za
nieoceniony wk³ad organizacyjny oraz dla licznej grupy stu-dentów i wolontariuszy z IG UKW w Bydgoszczy za pomoc w przygotowaniu ods³oniêæ i w obs³udze konferencji.
Streszczenia referatów oraz opis stanowisk znajduj¹ siê w przewodniku konferencji, który jest dostêpny w zasobach biblioteki PIG-PIB.
Katarzyna Pochocka-Szwarc, Miros³aw T. Karasiewicz & Joanna Rychel Serwis fotograficzny na str. 807
Miêdzynarodowe Sympozjum o Zarz¹dzaniu Geostanowiskami
pt. Zarz¹dzanie geostanowiskami w obszarach chronionych
Chámbery–Eterlou–Chamonix (Francja), 7–10.09.2011
Konferencja poœwiêcona udostêpnianiu geostanowisk w obszarach chronionych zosta³a zorganizowana przez pracow-ników Laboratorium EDYTEM (Environnement Dynamiques
et Territoires de Montagne) Uniwersytetu Sabaudii (Université de Savoie) z siedzib¹ w Chámbery, pod naukowym patronatem
Grupy Roboczej Geomorphosites Miêdzynarodowego Stowa-rzyszenia Geomorfologów. Kierownikiem sympozjum by³ Fabien Hoblea. G³ównym celem spotkania by³o stworzenie forum do wymiany doœwiadczeñ w zakresie selekcji, przygoto-wania i udostêpniania dla turystyki geostanowisk znajduj¹cych siê na obszarach pozostaj¹cych pod ochron¹ prawn¹, takich jak parki narodowe, obszary chronionego krajobrazu i rezerwaty przyrody. W konferencji wziê³o udzia³ 79 uczestników z 18 pañstw, w wiêkszoœci z Francji, ale tak¿e z innych krajów base-nu Morza Œródziemnego, Europy Œrodkowej i kilku krajów pozaeuropejskich. Zosta³o przedstawionych 30 referatów i 10 prezentacji posterowych, których streszczenia s¹ dostêpne pod adresem: http://edytem.univ-savoie.fr/spip/IMG/pdf/ abstracts_booklet_ isgm2011.pdf.
Na program sympozjum sk³ada³y siê sesje referatowe, podzielone na cztery sekcje oraz sesje terenowe. Tematyka kolejnych sekcji referatowych to:
Geostanowiska obszarów chronionych – jak je roz-wijaæ i dla jakiej publicznoœci?;
Cyfrowe narzêdzia inwentaryzacji, ochrony i walo-ryzacji geostanowisk;
Dziedzictwo Ziemi jako podstawa rozwoju lokalnego; Geostanowiska – pomiêdzy dziedzictwem przyrodni-czym i kulturowym.
W 1. sesji zosta³ zaprezentowany wspólny referat Piotra Migonia (Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego Uni-wersytetu Wroc³awskiego) i Roksany Knapik (Karkonoski Park Narodowy) na temat wyznaczania geostanowisk i roz-woju turystyki w Karkonoskim Parku Narodowym i Geoparku Krajowym Karkonosze. Inne wyst¹pienia dotyczy³y dziedzic-twa Ziemi i jego udostêpniania w obszarach chronionych Francji, Hiszpanii, W³och, Szwajcarii, Niemiec, Republiki Czeskiej, Rumunii, Norwegii, Turcji, Chin, Tajlandii i Brazylii. Istotn¹ czêœci¹ sk³adow¹ konferencji by³y sesje tereno-we. Ju¿ pierwszego dnia, podczas przejazdu z kampusu Uniwersytetu Sabaudii do oœrodka turystycznego w Eterlou w wapiennym masywie Bauges na pó³nocny wschód od Chámbery, mieliœmy okazjê zobaczyæ klasyczny przyk³ad grzbietu synklinalnego Arclusaz (ryc. 1) i rzadki w Alpach przyk³ad drumlinu na prze³êczy Frêne, przez któr¹ w plej-stocenie dokona³a siê transfluencja jêzora lodowca doliny Isére. Dwa kolejne dni spêdziliœmy w masywie Bauges, maj¹cym status regionalnego parku przyrodniczego (Parc
Naturel Régional). W ostatnim czasie, w ramach starañ o
przyjêcie do Europejskiej Sieci Geoparków (co zreszt¹ nast¹pi³o wkrótce po konferencji, pod koniec wrzeœnia 2011 r.), wyznaczono w nim kilka pieszych i samochodo-wych tras geoturystycznych.
Sesja terenowa drugiego dnia obejmowa³a przejœcie fragmentem trasy geoturystycznej na grzbiecie Margeriaz, gdzie powszechnie wystêpuj¹ zjawiska krasowe, w tym roz-leg³e pola lapiezu i rozbudowane, g³êbokie systemy jaskiñ. Z odcinka trasy powy¿ej górnej granicy lasu rozci¹ga³y siê znakomite widoki na ca³y masyw Bauges, ilustruj¹cy ró¿no-rodne zwi¹zki rzeŸby terenu ze stylem budowy geologicznej.
Trzeciego dnia, po ostatniej sesji referatowej, odby³ siê przejazd dolin¹ rzeki Cheran, któr¹ prowadzi trasa dla zmotoryzowanych. Jej kulminacj¹ by³ postój przy zabytko-wym moœcie l’Abime, przerzuconym nad g³êbok¹ (ponad 100 m) gardziel¹, która powsta³a na granicy kredowego masywu wapiennego i znacznie mniej odpornych utworów molasowych z prze³omu oligocenu i miocenu. Z mostu by³a dobrze widoczna grupa wapiennych ostañców Tour St. Jacques, odspojonych od progu skalnego i zeœliz-guj¹cych siê po ilastym pod³o¿u w stronê dna doliny w tempie oko³o 2 cm na rok (ryc. 2).
Ostatniego dnia konferencji odby³a siê sesja terenowa w okolicach Chamonix. Obejmowa³a ona wjazd kolejk¹ linow¹ na Aguille du Midi (wysokoœæ górnej stacji 3777 m), sk¹d rozci¹gaj¹ siê fantastyczne widoki na najwy¿sze par-tie Alp, z górn¹ czêœci¹ lodowca Mer de Glace i podle-gaj¹cymi szybkiej recesji lodowcami na pó³nocnych stokach Mont Blanc (zob. zdjêcie na ok³adce g³ównej). Po po³udniu mia³ natomiast miejsce wjazd kolejk¹ linow¹ na po³o¿ony po przeciwnej stronie doliny szczyt Brévent (2526 m), sk¹d w pe³nej okaza³oœci widaæ zarówno masyw Mont Blanc, jak i gnejsowy masyw Aguilles Rouges na pó³noc od Cha-monix. Przedmiotem dyskusji w terenie by³y koncepcyjne problemy wyznaczania geostanowisk w punktach widoko-wych i przekazu informacji w takich miejscach, jak i bar-dzo praktyczne zagadnienie za- gro¿eñ wielu stanowisk w najwy¿szych czêœciach Alp przez obrywy i odpadanie, zin-tensyfikowane w ostatnich latach wskutek przyspieszone-go zaniku wieloletniej zmarzliny.
Konferencja by³a bardzo interesuj¹cym i po¿ytecznym spotkaniem naukowców i praktyków z ró¿nych obszarów chronionych. W planach jest opublikowanie zaprezento-wanych referatów i posterów, prawdopodobnie na ³amach
Geoheritage i Cahiers EDYTEM.
Piotr Migoñ Serwis fotograficzny na str. 808
765 Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 12, 2011
XVIII Konferencja z cyklu Statygrafia Plejstocenu Polski pt. Rozwój i zanik
l¹dolodu fazy pomorskiej zlodowacenia wis³y na Pomorzu Wschodnim
Stara Kiszewa (k. Koœcierzyny), 5–9.09.2011 (patrz str. 764)
807 Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 12, 2011
Ryc. 1. Kontakt serii piaszczystej i gliny bazalnej, najprawdopodobniej z fazy pomorskiej stadia³u g³ównego zlodowacenia wis³y w
stanowisku Gniew-Piaskownia. Za g³azem widoczne œlady p³u¿enia. Ods³oniêcie znajduje siê 0,5 km na pó³noc od Gniewskich M³ynów na terenie kopalni piasków dla Cegielni Gniew. Obie fot. T. Karasiewicz
5c
m
Ryc. 2. Fragment œciany ods³oniêcia w skarpie rzeki Wierzycy, gdzie widoczne s¹ muszle miêczaków w warstwie jeziornych osadów
!["W stronę trzeciego tysiąclecia. Kościół wobec przemian społeczno-ekonomicznych", Witold Kawecki, Kraków 1999 : [recenzja]]()