Tomasz Rokosz
Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach
N
N
a
a
I
I
w
w
a
a
n
n
a
a
,
,
n
n
a
a
K
K
u
u
p
p
a
a
â
â
a
a
–
–
o
o
w
w
s
s
p
p
ó
ó
â
â
c
c
z
z
e
e
s
s
n
n
y
y
m
m
i
i
t
t
r
r
a
a
d
d
y
y
c
c
y
y
j
j
n
n
y
y
m
m
œ
œ
w
w
i
i
ę
ę
t
t
o
o
w
w
a
a
n
n
i
i
u
u
l
l
e
e
t
t
n
n
i
i
e
e
g
g
o
o
p
p
r
r
z
z
e
e
s
s
i
i
l
l
e
e
n
n
i
i
a
a
w
w
o
o
k
k
o
o
l
l
i
i
c
c
a
a
c
c
h
h
B
B
i
i
e
e
l
l
s
s
k
k
a
a
P
P
o
o
d
d
l
l
a
a
s
s
k
k
i
i
e
e
g
g
o
o
&HOHPDUW\NXâXMHVWDQDOL]DVWUXNWXU\]QDF]HľLIXQNFMLZVSyâF]HVQHM imprezy 1D,ZDQDQD.XSDâD RGE\ZDMĊFHMVLęZ'XELF]Dch Cerkiewnych, SRZLDW%LHOVN3RGODVNL ZNRQWHNœFLHPDWHULDâyZWHUHQRZ\FKGoW\F]ĊF\FK WUDG\F\MQHM REU]ęGRZRœFL OHWQLHJR SU]HVLOHQLD %D]Ċ PDWHULDâRZĊ VĊ SU]e-WUDQVNU\ERZDQHVSURILORZDQHWHPDW\F]QLHZ\ZLDG\]PLHV]NDľFDPLRNROLF Dubicz Cerkiewnych, przeprowadzone przez autora w czerwcu i lipcu 2010 URNXZ'XELF]DFK&HUNLHZQ\FK'XELDů\QLHL.D]LPLHU]XQDG:LVâĊ7e-matyka wywiadów dotyczy zarówno omawianej imprezy, jak i tradycyjnej REU]ęGRZRœFL] RNROLF %LHOVND 3RGODVNLHJR 'UXJL]HVSyâPDWHULDâyZ sta-nowi SHâQ\]DSLVLPSUH]\1D,ZDQDQD.XSDâD z 17.07.2010 r. (wideo i au-dio) oraz wywiady z jej uczestnikami zarejestrowane przez autora podczas REVHUZDFMLXF]HVWQLF]ĊFHM'RGDWNRZRZ\NRU]\VWDQH]RVWDâ\Z\ZLDG\SU]e-prowadzone przez autora w 2011 r. z PLHV]NDľFDPL &]\ů 0DOLQQLND i %UDľVND SRZLDW%LHOVN3RGODVNL -DNRŭUyGâRLQIRUPDFMLX]XSHâQLDMĊF\FK XZ]JOęGQLRQRWDNůHGRVWęSQĊOLWHUDWXUęGUXNLXORWQHIROGHU\RUD]PDWHULDâ\ opublikowane w Internecie.:\ZLDG\ SURZDG]RQH E\â\ ]DUyZQR SRG NĊWHP ]UHNRQVWUXRZDQia lokalnego kontekVWXRSLV\ZDQHJRREU]ęGXL]Z\F]DMyZ]QLP]ZLĊ]DQ\FK MDNLSRGNĊWHP]LGHQW\ILNRZDQLDVWUXNWXU\LIXQNFMLPDVRZHMLPSUH]\– 1D ,ZDQDQD.XSDâD=RVWDâ\RQHSU]HWUDQVNU\ERZDQH]QDJUDľDLFKZHUVMęSi-VDQĊQaOHů\X]QDý]DZWyUQĊZREHFZersji ustnej.
3RGNUHœOLýQDOHů\ůHZ\ZLDG\Z\NRU]\VWDQHZDUW\NXOHSURZDG]RQH E\â\SRSROVNXbowiem ludQRœýZVFKRGQLHMF]ęœFLSRZLDWXEialskiego jest dwuję]\F]QD:HZâDVQ\PJURQLHEDGDQHRVRE\F]ęœFLHMUR]PDZLDMĊMHGQDN w miejVFRZHMJZDU]HXNUDLľVNLHM SU]HFKRG]ĊFQDQLĊVSRQWDQLF]QLHQDZHW w trakcie wywiadu. Uwaga ta jest istotna zarówno w perspektywie lingwi-VW\F]QHMMDNLZNRQWHNœFLHRNUHœOHQLDWRůVDPRœFLHWQLF]QHMEDGDQ\FKRVyE :NRQWDNWDFKURG]LQQ\FKXů\ZDMĊRQHSU]HZDůQLHPLHMVFRZHMJZDU\XNUa-iľVNLHM Z&]\ůDFKELDâRUXVNLHM ZNRQWDNWDFK]REF\PL– Mę]\NDSROVNLHJR
:\ZRâDQHZWUDNFLHEDGDľWHUHQRZ\FKWHNVW\Z\ND]XMĊZV]HONLHFe- FK\XVWQ\FKZ\SRZLHG]L1DMZDůQLHMV]H]QLFKWR DGG\W\ZQDVNâDGQLDOLFz-QHSRZWyU]HQLDSDX]\]DEXU]RQ\V]\N]GDľ zdania eliptyczne, wielokrotne Xů\FLH F]ęœFL PRZ\, takich jak zaimki (WHQ, WHJR) w funkcji przerywników, ZUHV]FLH EâęG\ Mę]\NRZH :\PLHQLRQH FHFK\ Z\SRZLHG]L ]RVWDâ\ FHORZR zachowane w transkrypcjach.
W nagraniach Vâ\FKDýWDNůHRNUHœORQĊLQWRQDFMę ]GDľtempo mówie-QLDSDX]ęVLâę JâRVXLLQQHMHJRFHFK\RVREQLF]H3RUXV]DQ\WHPDWLNRn- WHNVWUR]PRZ\E\âSU]\F]\QĊUHDNFMLWDNLFKMDNœPLHFK]DVWDQRZLHQLHXůy-cie pauz, wzdychanie rozmówców. Zazwyczaj wymienione cechy wypowie-G]LQLHPRJâ\E\ýXFKZ\FRQHL]DFhowane w transkrypcjach.
-ę]\NRPDZLDQ\FKZ\SRZLHG]LWRJZDURZDIRUPDMę]\NDSROVNLHJR NWyUĊPRůQD]DOLF]\ýGRJZDUSRGODVNLFK1DMEDUG]LHMVâ\V]DOQĊFHFKĊIRQe-W\F]QĊMHVWWXZ\PRZDV]HUHJXFLV]ĊFHJR]H]PLęNF]HQLHP P\V·P\, V·SLHZDOL). Wszyscy starsi inIRUPDWRU]\ZVZRLFKZ\SRZLHG]LDFKUHDOL]XMĊSU]HGQLRMę ]\NRZR]ęERZHâ, NWyUHZWUDQVNU\SFMDFKQRWXMHVLęstandardowo. W nagra-QLDFKSRMDZLDVLęWDNůHJZDURZDOHNV\ND– QSQD]Z\REU]ęGXRUD]VWDELOi-]RZDQHSRâĊF]HQLDZ\UD]RZH– IUD]HRORJL]P\DQDZHWFDâHWHNsty, takie jak SU]\VâRZLD 3LHUZRWQLH Z\VWęSXMĊ RQH Z ZHUVML XNUDLľVNLHM Z ZLęNV]RœFL PDMĊ MHGQDN RGSRZLHGQLNL Z Mę]\NX SROVNLP OXE HZHQWXDOQLH VĊ ZWyUQLH WâXPDF]RQH QD SROVNL SU]H] LQIRUPDWRUyZ 2GQDMGXMHP\ WHů VSHF\ILF]QH GOD3RGODVLDHOHPHQW\VNâDGQL np. GODœZLęWHJR-DQDœFLHOLJâRZę). 0LNRâDM5RVz- F]HQNRSRZRâXMĊFVLęQDEDGDQLDMę]\NR]QDZF\:âDG\VâDZD.XUDV]NLHZi-cza, pisze:
/XGQRœýSUDZRVâDZQD.OHV]F]HOLRNROLFSRGREQLHMDNFDâHJRSyâQRFQHJR3RGODVLDPLęG]\%XJLHP i 1DUZLĊ SRVâXJXMH VLę SRGODVNĊ JZDUĊ XNUDLľVNĊ ]DOLF]DQĊ GR ZRâ\ľVNR-poleskiej grupy dialektów SyâQRFQRXNUDLľVNLFKEęGĊFLFKSyâQRFQR-]DFKRGQLPNUDľFHPµ ROSZCZENKO2002: 283).
:DUWRMHGQDNGRGDýůHEDGDQLDWHUHQRZHZ\NRQDQHSU]H]HPQLHSRND]Dâ\ ůHPLHV]NDľF\&]\ůOHůĊF\FKNLONDQDœFLHNLORPHWUyZQDSyâQRFRG'XELF] &HUNLHZQ\FK DGXůRSRQLůHMOLQLL1DUZL RNUHœODMĊVLęMXůSU]HZDůQLHMDNR PQLHMV]RœýELDâRUXVND0DWRWDNůHZ\UDŭQHSU]HâRůHQLHQDXů\ZDQĊSU]H] QLFK JZDUę1 /XGQRœý SyâQRFQHJR 3RGODVLD PLęG]\ %XJLHP L 1DUZLĊ QLH
stanowi wcale grupy jednolitej Mę]\NRZR FR NRUHVSRQGXMH WHů ] UyůQĊ WRůVDPRœFLĊ QDURGRZĊ : RNROLFDFK 'XELDů\QD L 'XELF] &HUNLHZQ\FK
VNĊGSRFKRG]Ċ]HEUDQHGRQLQLHMV]HJRDUW\NXâXZ\ZLDG\Z\VWęSXMĊSU]H-1 Por. rozprzestrzenienie gwar na omawianym obszarze w: $WODVJZDUZVFKRGQLRVâRZLDľVNLFK%LDâRVWRF
F]\]Q\SRGUHG6WDQLVâDZD*OLQNL$QWRQLQ\2EUęEVNLHM--DEâRľVNLHML-DQXV]D6LDWNRZVNLHJRW:Uo-FâDZ-Warszawa-Kraków-*GDľVN-áyGŭ
ZDůQLH ZVLH Z FDâRœFL ]DPLHV]NDQH SU]H] OXGQRœý SRVâXJXMĊFĊ VLę QD FR G]LHľ JZDUĊ XNUDLľVNĊ L Z\]QDMĊFĊ SUDZRVâDZLH OXE wsie mieszane, w NWyU\FKPLHV]NDMĊWDNůHPyZLĊF\SRSROVNXNDWROLF\ ZUyůQ\PXNâDG]LH procentowym). Dominuje WHů QD W\P WHUHQLH NXOWXUD ]EOLůRQD GR XNUDLľ-skiej. W kierunku zachodnim od BielskD ]DF]\QDMĊ SU]HZDůDý QDWRPLDVW wsie katolickie i polski idiom kulturowy.
3UREOHPWRůVDPRœFLPLHV]NDľFyZEDGDQHJRPLNURUHJLRQXMHVWGRœý VNRPSOLNRZDQ\]UyůQLFRZDQ\JHRJUDILF]QLHKLVWRU\F]QLHDQDZHWLQG\Zi-dualnie2. 7RůVDPRœýPLHV]NDľFyZXVWDODýPRůQDZRSDUFLXRWU]\JâyZQH NU\WHULD Mę]\NRZHUHOLJLMQHLQDURGRZH1DMQRZV]Hto kryterium narodowe – MHVWRQRSRFKRGQĊGZyFKSLHUZV]\FKLPD]ZLĊ]HN]DNWXDOQĊV\WXDFMĊ SROLW\F]QĊ: SU]HV]âRœFL Z ]DVDG]LH GR SRF]ĊWNX;;ZLHNX PLHMVFRZL PLHV]NDľF\PyZLĊF\ ZJZDU]HXNUDLľVNLHMLZ\]QDMĊF\SUDZRVâDZLH]Z\NOH QLHRNUHœODOLVLęMDNR8NUDLľF\ DQDSyâQRF\UHJLRQXMDNR%LDâRUXVLQL PLę G]\LQQ\PLGODWHJRůH%LDâRUXœL8NUDLQDQLHIXQNFMRQRZDâ\MDNRQLHSRGOe-JâHSDľVWZD3U]H]GâXJLczas QLHLVWQLDâRUyZQLHůVXZHUHQQHSDľVWZRSRl-VNLH:NRQVHNZHQFMLQDRPDZLDQ\PREV]DU]HF]ęVWRIXQNFMRQoZDâDQD]ZD WXWHMV]\6ZRMĊPRZęPLHMVFRZLF]ęVWRRNUHœODOLMDNRUXVNĊ, SURVWĊ, mówienie SRVZRMRPX (ROSZCZENKO 2002: 283).
7RůVDPRœý QDURGRZD EXG]LâD VLę na opisywanym terenie powoli. W MHMNV]WDâWRZDQLXRJURPQ\XG]LDâPLDâDVIHUDMę]\NRZDLUHOLJLMQDDOHWDk-ůHNXOWXURZD
'R ZVSyâF]HVQ\FK G]LDâDľ NXOWXURWZyUF]\FK LQWHJUXMĊF\FK OoNDOQĊ PQLHMV]Rœý ]DOLF]\ý QDOHů\ m.in. RUJDQL]DFMę LPSUH] QDZLĊ]XMĊF\FK GR Ou-GRZHMREU]ęGRZRœFL,QWHUHVXMĊF\SU]\NâDGstanowi RGZRâ\ZDQLHVLęGRDr-FKDLF]QHMREU]ęGRZRœFLOHWQLHJRSU]HVLOHQLDNWyUD]QDMG]LHVLęZFHQWUXP QDV]\FK]DLQWHUHVRZDľEadawczych w niniejszym artykule.
3U]HGVWDZLFLHOH PQLHMV]RœFL XNUDLľVNLHM QD 3RGODVLX RG ZLHOX MXů ODW organizuMĊ QDMZLęNV]Ċ Z UHJLRQLH LPSUH]ę R QD]ZLH1D ,ZDQD QD .XSDâD. :OLF]DMĊF r.RGE\âDVLęRQDZ'XELF]DFK&HUNLHZQ\FKVLHGHPQDœFLH ra]\:HGâXJLQIRUPDWRUyZSRF]ĊWNLWHJRW\SXVSRWNDľVĊMHGQDNVWDUV]H 3LHUZV]\UD]RGE\â\VLęRQHZ r. w Mielniku nad Bugiem, a po kilku HG\FMDFK]RVWDâ\SU]HQLHVLRQDGR'XELF]&HUNLHZQ\FK
2PDZLDQDLPSUH]DW\ONRZQLH]QDF]QHMF]ęœFLF]HUSLH]DXWHQW\Fznej NXOWXU\ OXGRZHM QDZLĊ]XMĊF GR XNUDLľVNLHJR ZDULDQWX REU]ęGX OHWQLHJR
2 &]âRQNRZLHMHGQHMURG]LQ\PRJĊLQDF]HMRNUHœODýVZĊWRůVDPRœýQDURGRZĊ&]DVHPPRůHP\
PyZLýQDZHWRÅSRGZyMQHMWRůVDPRœFL – QSZSU]\SDGNXPDâůHľVWZmieszanych i dzieci wychowu-MĊF\FKVLęZWDNLFKPDâůHľVWZDFK
przesilenia. W praktyce funkcjonuje jako wVSyâF]HVQDLPSUH]DPDVowa. Po F]ęœFL stanowi SU]\NâDG QRZHJR LGLRPX NXOWXURZHJR EOLVNLHJR NXOWXU]H pRSXODUQHM 2EVHUZRZDQ\ ÅZ\WZyUµ WR VZRLVWD ÅQRZD WUDG\FMDµ NRn-VWUXRZDQD]Z\EUDQ\FKHOHPHQWyZNXOWXU\OXGRZHMLZVSyâF]HVQHM:VSyâ czesna impreza 1D ,ZDQD QD .XSDâD ma charakter masowy i stanowi ele-PHQW NV]WDâWRZDQLD WRůVDPRœFL ORNDOQHM VSRâHF]QRœFL XNUDLľVNLHM 2ERN funkcji estetycznych, ludycznych i zabawowych SHâQLWDNůHZDůQĊIXQNFMę LQWHJUXMĊFĊ ORNDOQĊ VSRâHF]QRœý – VSDMD RNUHœORQĊ JUXSę HWQLF]QĊ GDMe moůOLZRœýVSoWNDQLDMHMF]âRQNyZ
:VSyâF]HVQDLPSUH]D1D,ZDQDQD.XSDâD RGE\ZDMĊFDVLęZ'XEi-czach Cerkiewnych ma umocowanie etnograficzne w historii i kulturze re-JLRQX 2 ORNDOQHM REU]ęGRZRœFL OHWQLHJR SU]HVLOHQLD GRZLDGXMHP\ VLę ]a-równo z publikowaQ\FK œZLDGHFWZ JâyZQLH G]LHZLęWQDVWRwiecznych, jak i (w mniejszym stopQLX ZVSyâF]HVQ\FKZ\ZLDGyZWHUHQRZ\FK
O NXSDOH VREyWNDFK Z REZRGDFKZâRGDZVNLP UDG]\ľVNLP L ELDl-VNLPSLVDâZU.D]LPLHU]:âDG\VâDZ:yMFLFNL3.
2EU]ęGWHQE\âZyw-czas wedle autora na opisywanym terenie powszechn\8F]HVWQLF]\â\Z nim zarówno kobiety, MDNLPęůF]\ŭQL6WRVNXSDOQ\XNâDGDQR]GU]HZHNVâXůĊ F\FKGRXPDMHQLDGRPyZZ=LHORQHŒZLĊWNL3U]\RJQLX]]DSDORQHJRVWRVX JRWRZDQRUyZQLHůSRWUDZ\NWyUHSRWHPZVSyOQLHVSRů\Zano. Wykonywa-QRWDNůHRU\JLQDOQ\UHSHUWXDUSLHœQLNXSDOQ\FK4
*UDQRWDľF]RQRLbawio-QRVLę WÐ-&,&., 1842: 47-48).
6Ċ MHGQDN SHâQLHMV]H ]DSLV\ LQWHUHVXMĊFHJR QDV REU]ęGX ] RNROLF Bielska Podlaskiego, a konkretnie z .OHV]F]HOL RNRâR NLORPHWUyZ QD SRâXGQLH RG 'XELF] &HUNLHZQ\FK $XWHQW\F]QD REU]ęGRZRœý OHWQLHJR SU]HVLOHQLDZSHâQHMIRUPLHSUDNW\NRZDQDE\âDZ.OHV]F]HODFKZ;9,,,Z., DZRNROLF]Q\FKZVLDFKXWU]\PDâDVLęMHV]F]HGR;,;Z-y]HI-DURV]HZLF] urodzony w Bielsku Podlaskim historyk i badacz Podlasia i Wielkiego .VLęVWZD /LWHZVNLHJRZ MHGQHM ]H VZRLFK SUDF SWÅ:LDGRPRœFL R NXSDO-QLFDFK QD3RGODVLXµ QLHW\ONRSRWZLHUG]DLVWQLHQLHREU]ęGXNXSDOQHJR 3 .D]LPLHU]:âDG\VâDZ:yMFLFNL=DU\V\GRPRZHW,,,:DUV]DZD]D5XœSRGODVND - 3RUyZQDMWDNůH .D]LPLHU]:âDG\VâDZ:yMFLFNL3LHVQLOXGX%LDâRFKUREDWyZ0D]XUyZL5XVL]QDG%u-gu SRGUHG+HOHQ\.DSHâXœZ\GIRWRW\SLF]QHSLHUZRGUXNX]UW2VVROLQHXP V-202 – RSXEOLNRZDQRWXWU]\LQWHUHVXMĊFHSLHœQLNXSDOQH]5XVL3RGODVNLHM,FKZDULDQW\SRMDZLĊVLę w przekazie Jaroszewicza z 1846 roku.
4 ,QWHUHVXMĊFHVĊPDWHULDâ\SRUyZQDZF]H]WHUHQX:Râ\QLDQDG]LVLHMV]HM8NUDLQLH– szczególnie
ZVSyOQDNXSDOQDXF]WDRUD]]Z\F]DMH]ZLĊ]DQH]NXSDOQ\PGU]HZNLHPSRU-y]HID0RV]\ľVNDKupaM âRWXG]LHů]DEDZ\GRURF]QHLLQQH]GRGDWNLHPQLHNWyU\FKREU]ęGyZLSLHœQLZHVHOQ\FKOXGXXNUDLľVNLHJR]RNROLF%La-âHM&HUNZLLÅ=ELyU:LDGRPRœFLGR$QWURSoORJLL.UDMRZHMµWV-43.
Z .OHV]F]HODFK L RNROLFDFK DOH GDMH MHJR LQWHUHVXMĊF\ RSLV -DNR JâyZQ\ powód zaniku obrzęGX ZVND]XMH QLHV]F]ęœOLZH Z\SDGNL SRGF]DV VNRNyZ SU]H] RJLHľD WDNůH ÅUR]WRSLHQLH VLęµ VWDUHM SU]HGFKU]HœFLMDľVNLHM WUDG\FML w LQQ\FK REU]ęGDFK ZLRVHQQ\FK NRQNUHWQLH Z REU]ęG]LH QD]\ZDQ\P URKXONL =D WDNĊ WH]Ċ SU]HPDZLDâR ]DUHMHVWURZDQH SU]H] -DURV]HZLFza ]PLHV]DQLH UHSHUWXDUX SLHœQLRZHJR : WUDNFLHURKXOHN (rozumianych jako REU]ęG QLH MDNR JDWXQHN SLHœQLRZ\ Z\NRQ\ZDQ\FK RG :LHONDQRF\ GR SU]HZRGQLHM QLHG]LHOL œSLHZDQR WDNůH SLHœQL NXSDOQH 2WR QDMEDUG]LHM LQWHUHVXMĊF\QDVIUDJPHQWZVSRPQLDQHJRWHNVWX: :LDGRPRœýNWyUĊWXXPLHV]F]DPZLQLHQHPMHJRPRœFLNVLęG]X$QWRQLHPX6RVQRZVNLHPXERILFMDâRZL a GRWĊGSDURFKRZLFHUNZLŒ0LNRâDMDZ.OHV]F]HODFKPLHœFLHSRZLDWXELHOVNLHJR 1LHMHGQRNURWQLHVâ\V]DâNVLĊG]$QWRQL6RVQRZVNL]XVWVZRMHJRG]LDGDZ.OHV]F]HODFKU]URG]RQe- JRLWDPůH]PDUâHJRLůWHQPDMĊFODWZLG\ZDâZWHPPLHœFLH]DEDZ\OXGXNWyUHVLęWDNRGE\ZDâ\ ZZi-JLOLęŒ-DQDQD]PURNX]ELHUDâDVLęPâRG]LHůRERMJDSâFLQDSODFXJG]LHVLęGZLHSU]HFLQDâ\XOLFH7XNDůG\ SU]\FKRG]ĊF\SU]\QRVLâ]HVREĊVWDUHJRVSRGDUVNLHQDF]\QLDMDNRWRIDVNLZLDGUDQLHFNLLWSLVNâDGDâWRQD JURPDGę SRF]HPWRZV]\VWNR]DSDODQRDNLHG\VLęRJLHľGREU]HMXůUR]QLHFLâRWDF]DOLJRNRâHPLUR]SRF]\QDOL œSLHZ\œUyGNWyU\FKSDUDPLOXESRMHG\QF]RVNDNDOLSU]H]RJLHľRVREOLZLH]DœZWHQF]DVJG\FDâ\FKyUœSLHZDNyZ SRZWDU]DâZVWUoIDFKZ\UD]\ (M.XSDâD.XSDâDW\%RůHQDV]:LHONDV]NRGDůHWHMSLRVQHF]NLZNWyUHMWDND E\âDR.XSDOHZ]PLDQNDQLHPRůQDMXůG]LVLDMGRœOHG]Lý3RZLDGDâG]LDGNVLęG]D6RVQRZVNLHJRůHJG\MHGQHJR UD]XSRGF]DVREFKRGX.XSDOQLHGZLHRVRE\VNDF]ĊFUD]HP]SU]HFLZQ\FKVWURQVWRVXœUyGVDPHJRRJQLVNDXGe-U]\ZV]\VLęRVLHELHQDZ]QDNSDGâ\LQLPSRœSLHV]RQR]UDWXQNLHPPRFQRVLęSRSLHNâ\SU]\SDGHNWHQ]U]ĊG]Lâ LůRGWĊGWD]DEDZDMHV]F]H]DODWMHJRPâRGRœFLZ.OHV]F]HODFKXVWDâD/HF]MHůHOLZVDPHPPLDVWHF]NX]DSo-PQLDQR]F]DVHPR.XSDOQLFDFKEDUG]RGâXJRVLęRQH]DFKRZDâ\ZRNROLF\DQDZHWGRWĊGMHV]F]HZHGZyFKZVLDFK GRSDUDILLUXVNLHMNOHV]F]HORZVNLHMQDOHůĊF\FKFRURF]QLHSRQDZLDQHE\ZDMĊ:V]DNůH]DEDZ\WHVWUDFLâ\MXůQLe-PDâR]GDZQLHMV]HMVZRMHMIRUP\]HZQęWU]QHMDQDZHWF]DVZNWyU\PSU]\SDGDâ\]PLHQLRQ\]RVWDâ MXůERZLHP QLHQDŒ-DQOHF]ZW\JRGQLXPLęG]\:LHONDQRFĊD3U]HZRGQLĊ1LHG]LHOĊREFKRG]RQHE\ZDMĊ0RůHOXGQDJa- QLDQ\SU]H]GXFKRZLHľVWZR]DQLHFKDZV]\œZLęWRMDľVNLFKZLHF]RUyZLSDOHQLDRJQLD DOHWRW\ONRZRNROLF\.OHVz-F]HO SLHœQL.XSDOQLHSRâĊF]\â]SLHœQLDPLœSLHZDQ\PLZUyZQLHGDZQHMXURF]\VWRœFLVâRZLDľVNLHMNWyUD]SRF]ĊW NLHPZLRVQ\PLDâDPLHMVFH-DNRůRERNSLHœQLNXSDOQLF]\FKNWyUHQLůHMZ\SLVXMHP\GDMHVLęVâ\V]HýZH]ZDQLH Œ -HU]HJRDE\ZLRVQęSU]\œSLHV]\â ŒZLDW\-XU\+U\KRU\Z\SXVWLWUDZLFLX 3XRMG\GR%RKDSRNOXF]\LRGRPNQL]HPOLFLX […] 3RVNRľF]HQLXWHJRFKRURZRGXLGĊ]NROHLUR]PDLWHSLHœQL=W\FKQDVWęSXMĊFD]PDâĊRGPLDQĊNRâR.OHV]F]HO L Z %U]HVNLHP œSLHZDQD L GR .XSDOQLF Z\UDŭQLH QDOHůĊFD SRGREQD MHVW FRNROZLHN GR GZyFK XPLHV]F]RQ\FK Z]ELRU]H:yMFLFNLHJR 3LHœQLOXGX%LDâRFKUREDWyZ0D]XUyZL5XVL]QDG%XJX -HVWWRZ\V]\G]DQLH FKâRSFyZ
0DODMDQXRF]ND.XSDâQXRF]ND 1DV]\PRâRGFLQHZ\VSDOLVLD =DZRâDPLLGXWFKOLSDMXF]\
6OR]DPLRF]\VW\UDMXF]\ :HOLNDMDQXRF]ND.XSDâQXRF]ND 1DV]\GLZRľNLZ\VSDOLVLD =DZRâDPLLGXWVSLZDMXF]\ 6ZRMLFKXVWRľNLZ\V]\ZDMXF]\ :LHœQLDF\ZSRZLHFLHEU]HVNR-OLWHZVNLP]WDNĊRGPLDQĊWęSLRVQNęœSLHZDMĊ 0DODMDQXRF]ND.XSDâQXRF]ND 1DV]\PRâRGFLQHZ\VSDOLVLD =DZRâDPLLGXWFKâ\SDMXF]\ &KZRVWDPLRF]\SURWLUDMXF]\ %\FLX%\FLX3Rů\F]FKZRVWD 3URWU\RF]\SRVOLQRF]\ :Hâ\NDQXRF]ND.XSDâQXRF]ND 1DV]\MHGLHZRľNLZ\VSDâ\VLD =DZRâDPLLGXWVSLZDMXF]\ 6]RZNRPFKXVWRľNLZ\V]\ZDMXF]\(JAROSZEWICZ 1846: 7–23, za 5XœSRGODVND 1995: 86-89)
=LGHQW\ILNXMP\ QDMZDůQLHMV]H LQIRUPDFMH GRW\F]ĊFH REU]ęGX SRMD-ZLDMĊFHVLę w przedstawionej relacji. Pierwszy przekaz o .XSDOQLFDFK PRůHP\ GDWRZDýQDURN$XWRUF\WRZDQHMSRZ\ůHMUHODFML]DSURSRQRZDâMHJR QRZĊQD]Zę .XSDOQLFHE\ýPRůHPDMĊFĊRGQLHVLHQLHGRQD]Z\UHJLRQDOQHM5
. :DUWR MHGQDN GRGDý ůH Z SU]HSURZDG]RQ\FK ZVSyâF]HœQLH Z\ZLDGDFK LQIRUPDWRU]\]RNROLF%LHOVND3RGODVNLHJRSRVâXJLZDOLVLęZ\âĊF]QLHVFKU\- VWLDQL]RZDQ\PLQD]ZDPLDQDOL]RZDQHJRœZLęWD:\UDŭQLHRGG]LHODOLWHůQR-ZHQD]Z\NWyUHSRMDZLâ\VLęQLHGDZQRRGVWDU\FK]DFKRZDQ\FKZSDPLęFL
–[T. R.]6 -DNPyZLOLNLHG\œQDWRœZLęWR"
[A. M.]7 ,ZDQD,ZDQD.XSDâD.XSDOQRFNDWRMXůWHUD]
)RUPD REU]ęGX SU]HND]DQD SU]H] -DURV]HZLF]D ma charakter bez ZĊWSLHQLD RU\JLQDOQy i archaiczny -HJR UHDOL]DFMD Z\QLNDâD ] DNWXDOQHJR NRQWHNVWXZLHU]HQLRZHJR2EU]ęGVSHâQLDâSRGVWDZRZHIXQNFMHGODORNDOQHM ZVSyOQRW\ ŒZLDGF]\ R W\P MXů IDNW ůH XF]HVWQLF]\ Z QLP F]\QQLH FDâD miejscowa spoâHF]QRœý ŒFLœOHRNUHœORQHVĊ F]DV ZLJLOLDœZ-DQDSRF]ĊWHNU\WXDâXR]PURNX LPLHMVFH QDSODFXJG]LHVLęSU]HFLQDâ\GZLHXOLFH VSUDZRZDQLDREU]ęGX 5 ,QWHQFMĊ-DURV]HZLF]DE\âRFK\EDZ\HNVSRQRZDQLHQD]Z\G]LHZF]ĊWELRUĊF\FKXG]LDâZREU]ę
G]LHSRUELDâRUXVNDNXSDOLQNDDOHWHůNXSDOLH – jakRQD]ZDELDâRUXVNLHJRREU]ęGX1DMEDUG]LHMSo-ZV]HFKQĊZVFKRGQLRVâRZLDľVNĊQD]ZĊREU]ęGXMHVWNXSDâD lub ,ZDQ.XSDâD.
6 [T. R.] – Tomasz Rokosz. 7 [A. M.] – Anna Mojsik.
3UDNW\NLREU]ęGRZHVNXSLRQHVĊZRNyâRJQLD]DUyZQRSU]HVWU]HQQLH (RWDF]DOLJRNRâHP MDNLV\PEROLF]QLH6]F]HJyOQLHLQWHUHVXMĊFHVĊQDVWęSXMĊFH G]LDâDQLD U\WXDOQH SDOHQLH VWDU\FK SU]HGPiotów (symboliczne odnowienie i oczyszczenie œZLDWD VNRNL SU]H] RJLHľ SRMHG\QF]R L SDUDPL FKyUDOQH œSLHZDQLHRNUHœORQ\FKSLHœQL
0RůHP\ Z\FLĊJQĊý ZQLRVHN ůH RU\JLQDOQH SLHœQL NXSDOQH E\â\ ZSLVDQHZRNUHœORQĊVWUXNWXUęREU]ęGX– Z\]QDF]Dâ\MHJRHWDS\=F\WR-ZDQHJRSU]HND]XGRZLDGXMHP\VLęůHVNRNLSU]H]RJLHľRGE\ZDâ\VLęJG\ FDâ\FKyUœSLHZDNyZSRZWDU]DâZVWURIDFKZ\UD]\ (M.XSDâD.XSDâDW\%RůHQDV]. 3LHœľ œSLHZDQD E\âD JUXSRZR E\ý PRůH SU]\ ]DDQJDůRZDQLX ZV]\VWNLFK XF]HVWQLNyZ U\WXDâX – QLH PDP\ ůDGQHM LQIRUPDFML R SRG]LDOH ZHGâXJ katHJRULLSâFL&KRFLDů]DFKRZDâVLęMHG\QLHIUDJPHQWZVSRPQLDQHMSLHœľ w MHM FDâRœFLRZHM UHNRQVWUXNFML PRJĊ E\ý SU]\GDWQH ELDâRUXVNLH ZDULDQW\ SLHœQLNXSDOQ\FK]SRGREQ\PLUHIUHQDPL9. 3RGDZDQHQD]DNRľF]HQLHUHODFML
-DURV]HZLF]D SLHœQL R LQFLSLFLH 0DODMD QXRF]ND .XSDâQXRF]ND QDOHůĊ GR EDUG]LHM SRSXODUQ\FK SLHœQL NXSDOQ\FK =QDQH VĊ Z ZDULDQWDFK WDNůH w &KHâPVNLHP SRUKOLBERG 1964: 147-149), na zachodniej Ukrainie oraz
w wersji polskiej w Lubelskiem10.
$XWRU SRGDMH UyZQLHů SU]\F]\Q\ ]DQLNX REU]ęGX – VĊ QLPL JURŭQH Z\SDGNLSRGF]DVVNRNyZSU]H]RJLHľRUD]G]LDâDQLDGXFKRZLHľVWZD
'RGDMP\ůHREDSU]HND]\-DURV]HZLF]DSRFKRG]Lâ\]ÅGUXJLHMUęNLµ– RGSUDZRVâDZQHJRNVLęG]D NWyU\]NROHLSU]\ZRâ\ZDâZVSRPQLHQLDVZR-jego dziadka) – E\ýPRůHQDVWĊSLâ\ZLęFWXSHZQHQLHœFLVâRœFL11. &KRFLDů SRZ\ůV]\SU]HND]SRZLQQLœP\WUDNWRZDý]SHZQĊUH]HUZĊSRGDQHZQLP LQIRUPDFMHGDMĊVLę]ZHU\ILNRZDýSR]\W\ZQLHZNRQWHNœFLHSRUyZQDZF]\P 9 =DœSLHZ\ǎǻdzǭǹǻǶ(%RůHPyM) RGQDMGXMHP\ZUHIUHQDFKNLONXELDâRUXVNLFKSLHœQLNXSDOQ\FK3LHœQLWH ]EXGRZDQHVĊQD]DVDG]LHGLDORJXG]LHZF]\Q\]HœZLHNUHPLœZLHNUĊNWyU]\QLHFKFĊMHMSuœFLýQDNXSDOOLH (por. /LV$VWDäHYLÿTaulaj 1985: 110). 10 PoUyZQDMZDULDQW\SLHœQLZ /XEHOVNLH -466. 11 .VLęG]XQLHZ\SDGDâRSU]HFLHůXF]HVWQLF]\ýRVRELœFLHZOXGRZ\FKREU]ęGDFKDSU]HNazywane mu
SU]H] ZLHUQ\FK LQIRUPDFMH PRJâ\ E\ý ÅFKU\VWLDQL]RZDQHµ L ÅUHWXV]RZDQHµ '\VNXV\MQ\P SUREOHPHP NWyUHJRQLHEęG]LHP\WXUR]ZLMDýMHVWQSSRâĊF]HQLHZGUXJLPSU]HND]LH SRFKRG]ĊF\PMXů] czasów G]LDâDOQRœFLGXV]SDVWHUVNLHMNV6RVQRZVNLHJR .XSDOQLF z URKXONDPL3LHUZRWQLHE\â\WR] SHZQRœFLĊGZDRd-UęEQHREU]ęG\DSURFHVLFKHZHQWXDlnej kontaminacji nie jest do kRľFDMDVQ\
:WHMRSW\FHMDNRPDMĊFH]ZLĊ]HN]NXSDâĊ i VREyWNĊWUDNWXMHNV6RVQRZVNLWDNůHVRERW\SRPLQDOQH 7H]DWDMDNNROZLHNLQWHUHVXMĊFDSRGZ]JOęGHPSRGREQHJRWHUPLQXSDOHQLDVREyWHN QSQDSRâXGQLX3Rl-VNL HW\PRORJLLQD]Z\REU]ęGXRUD]]DGXV]NRZ\FKIXQNFMLREU]ęGyZOHWQLHJRSU]HVLOHQLD SRUKLINGER
GRVWęSQ\FKZVSyâF]HœQLHPDWHULDâyZELDâRUXVNLFKLXNUDLľVNLFK 12VĊWHů
niezwykle interesuMĊFHQDWOHSROVNLHMOLWHUDWXU\ŭUyGâRZHM13
.
3U]HGVWDZLOLœP\ GRW\FKF]DV JâyZQLH Z\EUDQH KLVWRU\F]QH PDWHULDâ\ GRW\F]ĊFH REU]ęGRZRœFL OHWQLHJR SU]HVLOHQLD QD LQWHUHVXMĊF\P QDV REV]DU]H 0RůHP\MHGQDNSRVWDZLýS\WDQLH -DNLHHOHPHQW\LQWHUHVXMĊFHJRQDVREU]ędu dorocznego i w jakim stopnLX ]DFKRZDâ\ VLę ZVSyâF]HœQLH Z SDPLęFL PLHV]NDľFyZ RNROLF %LHOVND 3RGODVNLHJR" 2Wyů ZVSyâF]HVQH Z\ZLDG\ WHUH-QRZH]'XELDů\QDLRNROLFZQRV]ĊLQWHUHVXMĊFHLQIRUPDFMHR REU]ęGRZRœFL ]ZLĊ]DQHM]NXSDâĊ LNRœFLHOQ\PœZLęWHP-DQD&KU]FLFLHOD ,ZDQD.XSDâ\ -HVW WRRW\OHLVWRWQHůHRPDZLDQ\VHJPHQWREU]ęGRZRœFLGRURF]QHMXZDůD VLę za QLH]Z\NOHDUFKDLF]Q\ MXůSU]H]2VNDUD.ROEHUJDRNUHœODQ\MDNRZ\JDVDMĊF\ , i bardzo rzadko, a ZUęF]VSRUDG\F]QLHdokumenWXMHVLę obecnie w Polsce.
Oto obszerny fragment wywiadu przeprowadzonego przez autora z -DQHP7RPF]XNLHPL:DOHQW\QĊ7RPF]XN]'XELDů\QD
[T. R.] -&]\QD,ZDQD.XSDâęOXG]LHVSRW\NDOLVLę"
[J. T.]14%\âRWDNRSDQLHMDSDUęFKâRSFyZSDUęG]LHZF]\QRJQLVNRVLęUR]SDOLâRSRVNDNDâRVLęSU]H]RJQLVNRL
FDâD LPSUH]D 7DN ]ZDQD NU]DNRWHUDSLD QR DOH E\âR QR -HV]F]H Z PRLFK ODWDFK MDN P\V·P\ V·SLHZDOL w V]HV·G]·LHV·LRQWHODWDWRE\âRLFRUD]EOLůHMGRVWDQXZRMHQQHJRDVWDQZRMHQQ\ZV]\VWNR]DPNQĊâLWRVLęSU]Hâa-PDâRZV]\VWNR:V]\VWNRVLęSU]HâDPDâRMDNSRV]âRWRWHJRL]DPDUâR [T.R.] -*G]LHVLęRGE\ZDâDWDNXSDâD" [J. T.] 3RGU]HNĊ]DZV]HůHE\VWDU]\QLHZLG]LHOL -,OHE\âRJUXSNWyUHVSRW\NDâ\VLę" [J. T.] .LONDJUXSWRSRSDUęRVyE3DUęG]LHZF]\Q=LHPQLDF]NDVLęXSLecze, tego. [T.R.] -6 lipca wieczorem? [J. T.] 1LHQLHNRQLHF]QLHQLHNRQLHF]QLHZW\PW\JRGQLX$OHSU]HZDůQLHVRERWDF]\QLHG]·LHOLDůHE\WRE\âRZLH SDQůHQLHSRV]HGâZFLĊJX«œURGDDRMFLHFREHUZDâXV]\ -:MDNLPZLHNXOXG]LHSU]\FKRG]LOLQDWHRJQLVND"
12 Por. Arsenij Lis, S.7$VWDäHYLÿ*DOLQD7DXODM RSUDFRZDQLH .XSDOVNLMDLSLDWURXVNLMDSHVQL, Minsk
1985, Taulaj Galina, %LHORUXVVNRHNXSDO·H2EUMDGSHVQMD, Minsk 1986.
13 3RUyZQDM]ZâDV]F]D 0DUFLQ]8U]ęGRZD+HUEDU]SROVNLWMRSU]\URG]HQLX]LyâLGU]HZUR]PDLW\FK
i LQQ\FKU]HF]\GROHNDUVWZQDOHůĊF\FKNVLęJLGZRMH. Kraków 1595, s. 31- -ęGU]Hj Kitowicz, 2SLVRE\F]DMyZ]D SDQRZDQLD $XJXVWD ,,,, ZVWęS 0DULD 'HUQDâRZLF] :DUV]DZD V 2VNDU .ROEHUJ ']LHâD :V]\VWNLH: t. 2 6DQGRPLHUVNLH:URFâDZ W/XEHOVNLH F],,:URFâDZ V -120; t. 27, 0a-]RZV]H F],9 :URFâDZ-PozQDľ V -137, 394-396; t. 28, 0D]RZV]H F]9 :URFâDZ-3R]QDľ 1964, s. 91-98, 348-349; t. 34, &KHâPVNLH F],:URFâDZ-3R]QDľ V-153; Kazimiera Zawisto-wicz-Adamska, 2EU]ęG\œZLęWRMDľVNLHZ3ROVFH Å:LHG]DLŮ\FLHµ 5QU -RDQQa i Ryszard To-miccy, 'U]HZRů\FLD OXGRZDZL]MDœZLDWDLF]âRZLHND, Warszawa 1975; Jan Adamowski, 1DGEXůDľVNLHVREyW kiÅ(WQROLQJZLVW\NDµ WV 105-113; 3ROVNDSLHœľLPX]\NDOXGRZDŬUyGâDLPDWHULDâ\, t. 4, /XEHOVNLH, cz. 1, 3LHœQLLREU]ęG\GRURF]QHUHG-HU]\%DUWPLľVNLUHGVerii Ludwik Bielawski, Lublin 2011, s. 464-488.
[J. T.] 0âRGHVLHGHPQDœFLHRVLHPQDœFLHGZDG]LHœFLDODW6WDUV]HQLHGZDG]LHœFLD7DPFLWRPLHOL VZRMHJUXSHMDPLDâVZRMHJUXSę%RMDQLHPyJâSLHUZV]\]DXFKRZ\NRSLĊMHV]F]HGRU]HNL ZU]XFĊ [T. R.] -7RLOHE\âRW\FKJUXS]UyůQLFRZDQ\FKZLHNRZR" [J.T.] 3RSURVWXZLHSDQQDSHZQRQLHE\âRWDPPęůDWHNDMDNE\âDLVWDUV]DMDNDœWDPG]LHZF]\QDSDQQDWR WHůV]âD2WRMXůPĊůVNyUęE\MHMZ\JDUERZDâ0\ZMHGQHVWURQęRQLZGUXJHVWURQęERWRRJURPQHXQDVE\â\ WU]ęVDZLVND>«@ [T. R.] -7RWDU]HNDZDůQDE\âD" [J. T.] 2FDâHů\F·LH5DNL]ELHUDF·NĊSDýVLę.DůGDQLHG]LHODWROHůHOLQDU]HFHNocyk. [T. R.] -$PyZLOLůHE\GR,ZDQDQLHNĊSDýVLę" [J. T.] ,QDF]HMPyZLOLGRSyNLů\WRQLHURQLW3yNLů\WRQLHNZLWQLHGRZRG\QLHZFKoG]LV] [T. R.] – $NLHG\ů\WRNZLWQLH" [J. T.] 0DMNRQLHFNRQLHFPDMDSRF]ĊWHNF]HUZFDGRSyâF]HUZFD%RMHVWWDNNDůHF]W\U\W\ůGQLSRVLHMHWWRURVWH ů\WRF]W\U\W\ůGQL [T. R.] -$QLHPyZLOLůHVâRľFHVNDF]H" [J. T.] 1LHWHJRQLHE\âR-DZLHPRFRFKRG]LDOHXQDVWHJRQLHE\âR7\ONREDEFLHKRZRU\OL 2MVRQFHVLDUDGXMH ZůHEXGH]PLHQDSRKRG\" [T. R.] -$]ELHUDOLMDNLHœ]LRâDQD,ZDQD" [Walentyna Tomczuk] $SU]HFLHůXQDVœZLęFĊ
[J. T.] 8QDVœZLęFĊ7RWDPVLęELHU]HLNORQLSLRâXQLLQQHWDPWHJR [W. T.] 0LęWęOLSęUXPLDQHN [J. T.] 7RZV]\VWNRSRWHPPRůQDMHœOLMHVWSU]HFLĊJSU]HFLĊJQLHF]âRZLHNDVWDQLHV]SDQZRNQLHLMHVWSU]HFLĊJWR VLęNDG]LW\PELHU]HVLęSDUęZęJLHONLQDMDNLHœWDPV]XIHONęLVLęREFKRG]L0yZLVLę2MF]HQDV]F]\LQQĊPRGOi-WZęLWRGRRNRâDRNDG]LVLęWRVLęQD]\ZDRNDG]HQLHLWRSU]HVWDMHEROHý [T. R.] -,WRW\PL]LRâDPLœZLęFRQ\PLQD,ZDQD" [J. T.] 7\PLLW\ONRW\PLNZLDW\OLœFLHLMHV]F]HMHGQDVSUDZD-HœOLF]âRZLHNXPLHUDWRW\PLNZLDWDPLNâDG]LHVLę oWXSU]\JâRZLH [T. R.] -3RFRVLęWRNâDG]LH" [J. T.] 3RSURVWXŮHWRMHVWœZLęFRQHůHE\RGJDQLDý]âHGXFKL-HV]F]HMHůHOLZSXV]F]DMĊWDPZPRJLâęWR]W\FKOi-œFLWRMHVWURELRQ\QRWDNLSURZL]RU\F]Q\MDNWRVLęQD]\ZDEDWLXV]NDZNâDGDOLœFLHZZRGęLNURSLWUXPQęW\PL OLœýPLLWRMHVWQDSRůHJQDQLHLU]XFDWRQDWUXPQęUHV]WęZRG\Z\OHMH>«@=WHJRSęF]NDZ\ELHU]HVLęF]WHU\SLęý OLVWNLWXVLęSRâRů\SRJâRZLH [W. T.] 2WDNWRZ\JOĊGDEXNLHFLN]WDPWHJRURNX>«@
U nas zawsze, jak nie ma to dRVĊVLDGDSROHFLSRů\F]\D]DZV]HSRâRů\ [T. R.] --DNVLę]HEUDOLSU]\RJQLVNXWRVLęNĊSDOL"
[J. T.] &DâH ů\FLH VLę NĊSDOL 7R WX RJQLVNR VLę SDOL WX VLę NĊSLĊ WX Z\VNRF]\ ] ZRG\ SU]HVNRF]\ VNXEQLHWDNOXŭQRE\âR7RQLHE\âRWDNůHWXP\REFKRG]LP-DQD$OHQD-DQDWRRERZLĊ]NRZR PXVLDâRVLęRJQLVNRERQDLQQHZLHF]RU\WRVLęQLHSDOLâR$QD-DQDWRMXůZ]DOHůQRœFLZMDNLG]LHľ VRERWDQLHG]LHOD7ZRMHLPLHQLQ\"7RVLęVNRPELQRZDâRRGRMFDZLQRVLęSU]\QLRVâR]DF]WHU\]âRW\FK Tu skoczy, WXG]LHZF]\Q\WXRQLœSLHZDMĊZ\VNRF]\VNXEQLHQRWDNLHQDOX]LHFDâ\F]DV
[J. T.] 1LHEDUG]DZR0RůHNLHG\œD]DPRMHMSDPLęFLWRQLHE\âRW\FKZLDQNyZ:LDQHNWRRQD VWUDFLâDSRGNU]akiem15.
:DUWR]D]QDF]\ý ůHWHPDWNWyUHJRGRW\F]\âZ\ZLDGE\âGODLQIRU-PDWRUyZGRœýLQW\PQ\:\ZLDGPyJâE\ý]UHDOL]RZDQ\GRSLHURSRZHMœFLX ZEOLůV]ĊUHODFMęSRPLęG]\GHSR]\WDULXV]DPLWUDG\FMLDEDGDF]HP:V]HU-V]HM SHUVSHNW\ZLH QLH PRůH ZLęF G]LZLý U]DGNLH SU]HND]\ZDQLH WHJo typu LQIRUPDFMLRVRERP]]HZQĊWU]
Mimo ůH RSLV\ZDQH Z Z\ZLDG]LH G]LDâDQLD QLH PDMĊ MXů FKDUDNWHUX REU]ęGRZHJR a raczej zwyczajowy, to VĊ MHGQDN HFKHP GDZQ\FK WUDG\FML =DFKRZDâ VLę ]Z\F]DM SDOHQLD RJQLD DOH stanowi to raczej formę ]Z\NâHJR ogniska, SRGF]DV NWyUHJR QDVWęSXMH VSRQWDQLF]QD ]DEDZD ] Z\UDŭQ\P podtekstem erotycznym. Za tradycyjne moůQD X]QDý PLHMVFH QDG U]HNĊ i czas opisywanych praktyk. W przypadku realizacji czasowej obserwujemy tu UR]OXŭQLHQLHUHJXâ RSLV\ZDQHMXůZ;,;ZLHNX MXůZWHG\VREyWNDRGE\ZDâD VLę F]ęVWR QLH Z QRF\ ] QD F]HUZFD D ZâDœQLH Z QDMEOLůV]Ċ WHM GDFLH VRERWę SRULISSOWSKI :F\WRZDQHMUHODFMLœZLęWR-DQD&KU]FLFLHOD
,ZDQD.XSDâ\ ORNDOL]RZDQHMHVWOLSFDZHGâXJNDOHQGDU]DMXOLDľVNLHJRFR jest charakterystyczne dla obszaru, na którym wyznawaQH MHVW SUDZRVâDZLH 2SLV\ZDQD ]DEDZD PLDâD WHů, jak widzimy charakter imieninowy (imieniny Janów i Janin, którzy przynosili alkohol).
%UDN Z SU]HND]LH LQIRUPDFML R U\WXDOQHM NĊSLHOL XWUZDORQ\ ]RVWDâ natomLDVW ]DND] NĊSLHOL Z WHUPLQLH GRSyNL ů\WR QLH URQLW. W tradycyjnym V\VWHPLH DJUDUQ\P ZRGD RGSRZLDGDâD ]D Z]URVW ]ERůD SU]\QDMPQLHM GR F]DVXMHJR NZLWQLHQLD FR SU]HNâDGDâR VLęQD ]HVSyâ RNUHœORQ\FKZLHU]Hľ (por. Z$'52Ů<Ľ6.$ 1985: 123; TOMICCY 1975: 198). W Polsce
SRZV]HFKQLH ]D F]DVRZĊ JUDQLFę ]DND]X NĊSLHOL X]QDMH VLę G]LHľ ZLJLOLę œZLęWHJR -DQD DOH WDNůH %RůH &LDâR16
– œZLęWR UXFKRPH 0RW\ZDFMD WHJR zakazu ma charakter symboliczny, na poziomie wierzeniowym. Zakaz NĊSLHOLSyNL ů\WR QLH NZLWQLH ma zapeZQH ]ZLĊ]HN ] IXQNFMDPL DJUDUQ\PL DUFKDLF]QHJR F\NOX REU]ęGyZ ZLRVHQQ\FK ]ZLĊ]DQ\FK SLHUZRWQLH ] V\V-WHPHPUROQLF]\PRSDUW\PQDF\NOLF]QRœFLSU]HPLDQSU]\URG\:DůQHE\âR WXV]F]HJyOQLHů\WR SROH]ů\WHPF]ęVWRGHWHUPLQRZDâRORNDOL]DFMęREU]ęGX kupalnego QD%LDâRUXVL 7DNůHOLWHZVNDQD]ZDREU]ęGXOHWQLHJRSU]HVLOHQLD
15 Wywiad z Janem Tomczukiem, XUZ UZ'XELDů\QLHL:DOHQW\QĊ7RPF]XNXUZ U
w &]HUHPV]HSU]HSURZDG]Lâ7RPDV]5RNRV]L9,, r.
16
– œZLęWRURV\QDZLĊ]XMHGRÅUDVRMD– ů\GLµ OLW – ÅURVDů\WDµ– MHVWWRS\âHN NZLDWRZ\NWyU\XQRVLVLęJG\]ERůHNZLtnie17
.
2JQLVNDRUJDQL]RZDQHZ'XELDů\QLHZWHUPLQLHRNRâRœZLęWRMDľVNLm E\â\ LVWRWQH ]ZâDV]F]D GOD PâRG]LHů\ 'RELHUDâD VLę RQD QD VSRWNDQLD ZHGâXJNDWHJRULLZLHNXRUD]VWDQXF\ZLOQHJR EUDNPęůDWHN NWyU\ZLĊ]Dâ VLę ] RNUHœORQĊ ÅUHSXWDFMĊµ LPSUH]\ VSHâQLDMĊFHM IXQNFMę NRMDU]HQLD SDU 2SLVDQH SU]H] LQIRUPDWRUD VSRWNDQLD PâRG]LHů\ SU]\ RJQLVNDFK Z MHJR UHODFMLSHâQLâ\SU]HGHZV]\VWNLPIXQNFMę]DEDZRZĊRUD]IXQNFMęNRMDU]HQLD SDU %UDN WX QDWRPLDVW DUFKDLF]QHJR ]HVSRâX ZLHU]Hľ ]ZLĊ]DQ\FK ] ]D-SHZQLDQLHP XURG]DMX RUD] QLV]F]HQLHP ]âD ]JRGQLH ] SRZV]HFKQ\PL wierzeniami szczegóOQLHDNW\ZQHJRSRGF]DVOHWQLHJRSU]HVLOHQLD 0RůHP\ ZQLRVNRZDý ůH WH IXQNFMH REU]ęGX NXSDOQHJR FKDUDNWHU\VW\F]QH SUDNW\-F]QLHGODFDâHJRVâRZLDľVNLHJRDUHDâXzredukowano F]ęœFLRZRD F]ęœFLRZR SU]HVXQLęWo QD VFKU\VWLDQL]RZDQH SUDNW\NL œZLęWRMDľVNLH ]ZLĊzane z zio-âDPL,QIRUPDWRURSLVDâ]ELyU]LyâRUD]ZLFLHLœZLęFHQLHZLDQNyZQD,ZDQD, NWyUH VĊ SRWHP Xů\ZDQH Z PHG\F\QLH OXGRZHM RUD] Z U\WXDâDFK SRJU]H-ERZ\FKJâyZQLHZIXQNFML]DEH]SLHF]HQLDVLęSU]HG]PDUâ\PTen bardzo archDLF]Q\]HVSyâSUDNW\NLZLHU]Hľ]ZLĊ]DQo pierwotnie z zaduszkowymi IXQNFMDPL LNRQRWDFMDPL REU]ęGXNXSDOQHJR18
.
:LWROG .OLQJHU X]QDZDâ ZLJLOLę œZLęWHJR -DQD ]D F]DV SRZURWX QD œZLDWXPDUâ\FK KLINGER 3RGREQHZQLRVNLIRUPXâRZDQHVĊWHů
w nowszych badaniach N. Winogradowa, S.M. Tolstaja na podstawie PDWHULDâyZWHUHQRZ\FK]3ROHVLD. UdRZRGQLâ\one SRNUHZLHľVWZRNXSDâ\ z REU]ęGHPSRJU]HERZ\P SRUWINOGRADOWA, TOLSTAJA 1990). Na
po- ]LRPLHVWUXNWXU\REU]ęGXDXWRUNLZLG]Ċ]ZLĊ]HNNXSDâ\LSRJU]HEX]ZâD-szcza w motywie RGSURZDGzin – RGGDOHQLDLXQLFHVWZLHQLDÅQLHF]\VWHMVLâ\µ 1DSR]LRPLHDNFMRQDOQ\PSU]HMDZLDVLęWRZ\U]XFHQLHPXWRSLHQLHPVSD-OHQLHP UR]HUZDQLHP QD F]ęœFL RNUHœORQ\FKREU]ęGRZ\FK UHNZL]\WyZ]Dœ na poziomie przedmiotowym – VDP\P Xů\FLHP UHNZL]\WyZ WDNLFK, jak NRľVNDF]DV]NDNXNâDZLHGŭP\ REU]ęGRZHGU]HZNRSDOZLDQHN (WINO
-17 3RUWHNVW1LMROė/DXULQNLHQė5DVRMDQÿLŧUXJLŧäYHQWė
(ŒZLęWRNZLWQĊFHJRů\WD >Z @ÅãLDXUėV$WėQDLµ8-06-06, nr 895: *G\VLęXZ]JOęGQLůHSRGF]DVœZLęWD.XSDâ\ZV]F]HJyOQ\VSRVyEWUDNWXMHVLę]ERůHůHLVWQLHMHFDâ\]HVSyâ SRœZLęFRQ\FKPXREU]ęGyZMDNUyZQLHůGRFKRG]LGRMHJRSRHW\]DFMLZWRZDU]\V]ĊF\FKœZLęWXSLHœQLDFKWRQDOHů\VWZLHUG]LýůH ÅURVD ů\WDµLS\OHQLHů\WDSRGF]DVœZLĊWPRJâRVSHâQLDýV]F]HJyOQDUROę7RœZLęWRMDNPRůQD]DXZDů\ýZQLHNWyU\FKQDUUa-FMDFKPLDâR]DSHZQLýSâRGQRœýXURG]DMQRœý >WâXPDF]HQLHQDSROVNL9DOHQW\QD.Uupoves]. Oryginalny tekst po OLWHZVNX GRVWęSQ\ QD VWURQLH http:// eia.libis. lt:8080/ archyvas/viesas/20101226222208/http:// www. culture.lt/ satenai/ ?leid_id=895&kas=straipsnis&st_id=16019.
GRADOWA, TOLSTAJA 1990: 101). Rosyjskie folklorystki za szczególnie
ZDůQHX]QDMĊWDNůHSRMęFLHQLHEH]SLHF]QHJRF]DVXNWyU\ZLĊůHVLę]SU]H-QLNDQLHP JUDQLF\ PLęG]\ SU]HVWU]HQLĊ ů\FLD L WDPW\P œZLDWHP WINO
-GRADOWA, TOLSTAJA 1990: 99-100). Takie postrzeganie czasu
charakte-rystyczne jest zarówno dla okresu letniego przesilenia, jak i okresu SRPLęG]\œPLHUFLĊDLQKXPDFMĊF]âRQNDNXOWXU\WUadycyjnej.
'R SRGREQ\FK RJyOQ\FK ZQLRVNyZ GRV]âD *DOina Taulaj, EDGDMĊF PHORG\Nę U\WPLNę L NRQWHNVW Z\NRQDZF]\ SLHœQL ]ZLĊ]DQ\FK ] NXSDâĊ
(TAULAJ :HGâXJQLHMSRJDľVF\6âRZLDQLHZLĊ]DOL]DUyZQR
solarne, jak i agrarne kulty, z kultem martwych przodków, którzy mogli ZSâ\QĊý QD XURG]DMQRœý ]iemi (TAULAJ %LDâRUXVND EDGDF]ND
ZLĊůH WDNůH ]H ]Z\F]DMDPL SRJU]HERZ\PL VWDZLDQLH EXNLHWyZ NXSDOQ\FK NZLDWyZGRJDUQNyZ]SRSLRâHP RZVFKRG]LHVâRľFDSRSLyâUR]U]XFDQR po ulicach, a garnek rozbijano) (TAULAJ SRU WDNůH
M26=<Ľ6.,1929/1930: 83-84). Taulaj SLV]HWDNůHRGRPLQXMĊF\PPRW\ZLH
ZV]\VWNLFKZUyůENXSDOQ\FKNWyU\PMHVW WUDNWRZDQHELQDUQLHSU]\S7 R.) ]GURZLH L œPLHUý TAULAJ 1986: 9). Przedstawione wnioski rosyjskich
i ELDâRUXVNLFK EDGDF]HN PRůHP\ RGQLHœý GR LQWHUSUHWDFML ZVSyâF]HœQLH ]HEUDQHJR QD SRWU]HE\ QLQLHMV]HJR DUW\NXâX PDWHULDâX : W\P NRQWHNœFLH MDVQ\ VWDMH VLę V\PEROLF]Q\ L IXQNFMRQDOQ\ ]ZLĊ]HN RSLV\ZDQ\FK ZVSyâ- F]HœQLHZZ\ZLDG]LHSUDNW\N]ZLĊ]DQ\FK]H]PDUâ\P]UHNZL]\WDPLœZLęWR-MDľVNLPL=ZLĊ]HNWHQRGV\âD QDVGRDUFKDLF]QHJRZ]RUFDREU]ęGXNWyU\ PRůHP\]UHNRQVWUXRZDýQDSRGVWDZLHVWDUV]\FKŭUyGHâHWQRJUDILF]Q\FK
:DůQH LQIRUPDFMH RGQRœQLH ]ELRUX ]Lyâ œZLęWRMDľVNLFK LFK Syŭ- QLHMV]\FKIXQNFMLLZLHU]Hľ]QLPL]ZLĊ]DQ\FKGRNXPHQWRZDâHPWDNůHZLQ-nych wywiDGDFK ] 'XELDů\QD L RNROLF NWyUH QLH PRJĊ E\ý ]DF\WRZDQH w FDâRœFL]XZDJLQDREMęWRœýDUW\NXâX -HGHQ]WDNLFKSU]HND]yZSRFKRG]L RG-XOLL)LRQLNXUZ UZ7\PLDQFHNRâR6LHPLDW\F] SRZ\MœFLX]DPĊů zamieszkaâHMZ'XELDů\QLH :LOLZLDQNLSOHWOLNZLDW\]U\ZDOLW\ONRSROQH-XWUR-DQDWRG]LVLDMV]OL]U\ZDOLQDâĊFHNZLDW\ERWRWDNLH PâRG]LXWNLHE\OLSRWU]\QDœFLHODW$WHVWDUV]HQDVMXůZ\œOĊůHE\P\NZLDWyZQDUZDOLW\ONRMHG\QLH]âĊNL , SOHWOLZLDQNLLJG]LHZHZVLE\âNU]\ůWDPZLHV]DOLZLDQNLQDGUHZQLDQ\PNU]\ůXWRXELHUDOLDUHV]WDWRE\OL PDOHľNLHWDNLHLWHPDOHľNLHLWDNNDůG\PLDâVZRMĊQD]Zę>«@ WRJURPRWQLN WREâ\VNRWQLNMDNWREâ\VND i PXVLDâRE\ýW\FKZLDQNyZW\OHFRDSRVWRâyZ– GZDQDœFLH,VLęZLHV]DâRQDGGU]ZLDPLMDNJU]PLWRQLE\WR PLDâRSRPDJDýRGJU]PLHQLD,RQLZV]\VWNLHWHGZDQDœFLHZLDQXV]NyZMXůSU]H]FDâHODWRZLVLHOLQDGGU]ZLDPL
$ SRWHP NVLĊG] WR œZLęFLâ L MXů QDG GU]ZLDPL WU]\PDOL L NDůGD SDQQD PXVLDâD PLHý SU]HG GU]ZLDPL WH ZLDQXV]NL
Podobny przekaz pochodzi od Anny Mojsik urodzonej w 1939 r. w Dubia-ů\QLH SRZ\MœFLX]DPĊů]DPLHV]NDâHMZ.RV]NDFK
=DZV]H QD -DQD UZDOLV·P\ ]·LHOLH NO·LRQ UXPLDQHN L WR ZV]\VWNR ZLĊ]DOLV·P\ L GR FHUNZL QLHV·OLV·P\ L WR EDWLXV]NDV·ZLęFLâWRDWR]LHOLHE\âREDUG]RSRPRFQH
&\WRZDQH IUDJPHQW\ œZLDGF]Ċ R SRZV]HFKQRœFL QD RSLV\ZDQ\P REV]DU]H]Z\F]DMXœZLęFHQLD]LyâQDœZLęWHJRJana, rytualizacji ich zbioru i ZLHOXSUDNW\N]QLPL]ZLĊ]DQ\FK,nIRUPDWRUNDSRGNUHœODůH]U\ZDQHE\â\ W\ONRSROQHNZLDW\]âĊNLFRWDNůHPLDâR]DSHZQHX]DVDGQLHQLHQDSR]LRPLH wierzeniowym21. 1LPLZâDœQLHR]GDELDQRNU]\ůHL]QLFKSOHFLRQRZLDQNL ,VWRWQ\ MHVW IDNW ůH QDG GU]ZLDPL ZLDQNL œZLęWRMDľVNLH PXVLDâD SRZLHVLý NDůGD SDQQD 6\PEROLF]QD L PRW\ZRZDQD ELEOLMQLH MHVW OLF]ED ZLDQNyZ – GRVWU]HJDP\ WX Z\UDŭQĊ FKU\VWLDQL]DFMę HOHPHQWyZ REU]ęGRZRœFL œZLęWR-MDľVNLHM:LG]LP\Z\UDŭQHDQDORJLH ]SUDNW\NĊœZLęFHQLDZLDQNyZX kato-lików w oktawę %RůHJR&LDâD:SUDZRVâDZLX Wego stosunkowo nowego œZLęWa (wprowadzonego w XIII wieku, a w Polsce rozpowszechnionego od XV w.) nie obchodzLVLęD ORNDOL]DFMDœZLęFHQLD]LyâZURNXREU]ęGRZ\P Z\GDMHVLęWXSLHUZRWQDœFLœOH]ZLĊ]DQD]WUDG\FMĊOXGRZĊ,QWHUHVXMĊFHVĊ UyZQLHů QLHNWyUH PRW\ZDFMH ORNDOQ\FK QD]Z ]Lyâ JURPRWQLN Eâ\VNRWQLN – Z\UDŭQLH ]ZLĊ]DQH ] DSRWURSHLF]Q\P G]LDâDQLHP W\FK URœOLQ – JâyZQLH RFKURQĊSU]HGEXU]Ċ
2SLVDQ\ SRZ\ůHM ]HVSyâ SUDNW\N ]ZLĊ]DQ\ ] OHF]QLF]\P RUD] DSR-WURSHLF]Q\P ]DVWRVRZDQLHP ]Lyâ PRW\ZRZDQ\ MHVW V\VWHPHP ZLHU]H-QLRZ\P : SU]\SDGNX ZLDU\ Z QLH]Z\NâH ZâDœFLZRœFL RNUHœORQ\FK ]Lyâ V]F]HJyOQLH]ZUDFDXZDJęQLHW\ONRLFKSU]\QDOHůQRœýJDWXQNRZDLQD]Z\ DOHWDNůHPHGLDF\MQ\FKDUDNWHU:LĊůHVLę RQEH]SRœUHGQLR]F]DVHPSU]HâR- PX RNUHœORQHURœOLQ\]U\ZDQHZF]DVLHSU]HVLOHQLD]ZLęNV]DMĊZHGOHSRZ-V]HFKQ\FK ZLHU]Hľ VZRMĊ PRF 3U]HGVWDZLRQH ZLHU]HQLD L SUDNW\NL QDOHů\ V\WXRZDýZREUęELHUHOLJLLLPDJLL
19 :\ZLDG]-XOLĊ)LRQLNXUZ UZ7\PLDQFHNRâR6LHPLDW\F]SU]HSURZDG]Lâ7RPDV]5okosz
25VI 2010 r.
20 :\ZLDG]$QQĊ0RMVLNXUZ Z'XELDů\QLHSU]HSURZDG]Lâ7RPDV]5RNRV]9,U 21
$QDVWD]MD6LGRU]DPLHV]NDâDZ3XľVNXSU]HND]DâDPLZZ\ZLDG]LHůHPQLHMV]RœýOLWHZVND]ELe-UDâD QLHJG\œ RNUHœORQĊ OLF]Eę ]Lyâ œZLęWRMDľVNLFK WU]\ OXE G]LHZLęý ] WU]HFK SU]HVWU]HQL âĊNL ODVX i EU]HJXMH]LRUD2NUHœORQH]LRâD]JRGQLH]LFKVSHF\ILNĊE\â\Z\NRU]\VW\ZDQHSyŭQLHMZRNUHœORQ\FK ZUyůEDFKLOHF]HQLX0RůHP\ZQLRVNRZDýůHSU]HVWU]HľâĊNL ZUD]]W\PFRQDQLHMURœQLH w prze- FLZLHľVWZLHGRSU]HVWU]HQLODVXE\âDSRGGDQDVLOQHPXG]LDâDQLXVâRľFDV\PEROLF]QLHE\âDZLęF]a-pewne z nim kojarzona.
: F\WRZDQ\P ZF]HœQLHM Z\ZLDG]LH ] -DQHP 7RPF]XNLHP RSLVDQo QDWRPLDVW LQQ\ ]HVSyâ G]LDâDľ – spotkania przy ognisku z wyekspo-QRZDQ\PZĊWNLHPHURW\F]Q\PLIXQNFMĊNRMDU]HQLDSDU FKDUDNWHU\VW\F]QĊ WDNůHGODDXWHQW\F]QHJRREU]ęGXNXSDOQHJR 0DMĊRQHUDF]HMœZLHFNLLOX-G\F]Q\ FKDUDNWHU 7H GZD ]HVSRâ\ G]LDâDľ UHDOL]RZDQH SLHUZRWQLH Z DX- WHQW\F]Q\PREU]ęG]LHNXSDOQ\P]RVWDâ\]DSHZQHQDSHZQ\PHWDSLHSU]H-mian tradycji rozdzielone.
Zastanawia brak na omawianym obszarze zwyczaju puszczania wianków, WDNFKDUDNWHU\VW\F]QHJRGODFDâHM3ROVNLLZ\VWęSXMĊFHJRWDNůHZ obiegu folklo-U\VW\F]Q\PZWUDNFLHZVSyâF]HVQHMLPSUH]\1D,ZDQDQD.XSDâD.
6SRQWDQLF]QH RJQLVND GODPâRG]LHů\ SU]\ZRâ\ZDQH Z SDPLęFL -DQD 7RPF]XND]RVWDâ\]DVWĊSLRQH ]]DFKRZDQLHPSHZQHMFLĊJâRœFLQLHNWyU\FK VHQVyZ SU]H] GXůĊ LPSUH]ę R FKDUDNWHU]H PLęG]\QDURGRZ\P NWyUD ]DF]ęâD E\ý RUJDQL]RZDQD ZHGâXJ LQIRUPDWRUD SR VWDQLH ZRMHQQ\P F]\OL wtedy, kiedy przestano organi]RZDýRJQLVNDQDGU]HNĊ:W\PNRQWHNœFLH GOD PLHMVFRZHM OXGQRœFL RJyOQRNXOWXURZ\ VHQV VSRWNDQLD 1D ,ZDQD QD .XSDâD MHVWMDVQ\1DVWęSXMHWXRGZRâDQLHGRSRZV]HFKQHMZLHG]\LZLHU]Hľ ]QDQ\FK Z REUęELH FDâHM VâRZLDľV]F]\]Q\ :VSyâF]HVQD LPSUH]D Z\SHâ-nianD MHVW MHGQDN QRZ\PL WUHœFLDPL QLHMDNR WZRU]RQD RG SRGVWDZ QLH ]DZV]H Z QDZLĊ]DQLX GR ORNDOQHJR LGLRPX 5HDOL]RZDQD MHVW WX ]DSOD-QRZDQDRGJyUQLHNRQFHSFMDPDMĊFDVSHâQLDý]DâRůRQHSU]H]RUJDQL]DWRUyZ IXQNFMHNWyUHQLHSRNU\ZDMĊVLę]WUDG\F\MQ\PLIXQNFMDPLREU]ęGXNXSDO- QHJR0DP\WXGRF]\QLHQLDMXůQLH]DXWHQW\F]Q\PIRONORUHPD]IRONOR-U\]PHP = WUDG\FML Z\ELHUDQH VĊ W\ONR WH HOHPHQW\ NWyUH RGSRZLDGDMĊ RUJDQL]DWRURP L SXEOLF]QRœFL Xů\WH ]JRGQLH ] RNUHœORQĊ QRZĊ LGHRORJLĊ 3U]\NâDGRZR HNVSRQuje sLę ]Z\F]DM SXV]F]DQLD ZLDQNyZ L U\WXDOQHM NĊSLHOL NWyU\QLH]DFKRZDâVLęZORNDOQ\PZDULDQFLHSUDNW\NœZLęWRMDľVNLFK EUDNJR WHů Z SU]HND]DFK KLVWRU\F]Q\FK ] ;9,,, L ;,; Z :DůQĊ UROę RGJU\ZD ]DSURV]RQ\ ] 8NUDLQ\ ]HVSyâ 3UH]HQWDFMH ORNDOQ\FK ]HVSRâyZ PQLHMV]RœFL XNUDLľVNLHMQLHPDMĊEH]SRœUHGQLHJR]ZLĊ]NX]HœZLęWHPOHWQLHJRSU]HVLOHQLD
:]ZLĊ]NX]SRZ\ůV]\PPRůHP\]DGDýS\WDQLHGRW\F]ĊFHZęGUyZNL NRQNUHWQ\FKPRW\ZyZREU]ęGRZ\FKGDZQLHMFKDUDNWHU\VW\F]Q\FKMHG\QLH dla konkretnego regionu. W struktur]HZVSyâF]HVQHMLPSUH]\1D,ZDQDQD KupaâD GRVWU]HJDP\âĊF]HQLHUyůQ\FKWUDG\FML ]ZâDV]F]DW\FK]]DFKRGQLHM 8NUDLQ\ NWyUHSLHUZRWQLHQLHPLDâ\]HVREĊQLFZVSyOQHJR REU]ęGVREyW-NRZ\ L NXSDOQ\ LVWQLDâ Z ZLHOX EDUG]R UyůQ\FK UHJLRQDOQ\FK ZDULDQWDFK 7DN E\âR QD SU]\NâDG ] Z\NRU]\VWDQLHP Z WUDNFLH NXSDâ\ REU]ęGRZHJR GU]HZNDLSDOHQLHPNXNâ\– G]LDâDQLDPLFKDUDNWHU\VW\F]Q\PL]ZâDV]F]DGOD 3ROHVLDL]DFKRGQLHM8NUDLQ\1DWHUHQLH3ROVNLWHSUDNW\NLPDMĊQLHFRLQQ\
FKDUDNWHU L SU]\SRU]ĊGNRZDQH VĊ LQQ\P REU]ęGRP GRURF]QHJR F\NOX (FKRG]HQLH]JDLNLHPWRSLHQLH0aU]DQQ\).
: WUDNFLH VSRWNDľ 1D ,ZDQD QD .XSDâD prezentXMH VLę zazwyczaj teatralizowanĊ rekonstrukcję REU]ęGXZZ\NRQDQLX]DSURV]RQHJR]HVSRâX z Ukrainy. Dla organizatorów nie jest istotna rekonstrukcja lokalnej wersji REU]ęGX NWyU\ PyJâE\ E\ý UHDOL]RZDQ\ QD SU]\NâDG SU]H] PLHMVFRZ\ ]HVSyâœSLHZDF]\F]\WHDWUREU]ęGRZ\-DNZ\QLND]F\WRZDQ\FKPDWHULDâyZ WHUHQRZ\FKRUJDQL]DWRU]\PLHOLE\GRF]HJRVLęWXRGZRâDý5HDOL]XMĊLQQĊ NRQFHSFMę HNVSRQXMĊFĊ JâyZQLH âĊF]QRœý PQLHMV]RœFL XNUDLľVNLHM ]DPLH-V]NDâHMZ3ROVFH]MHMXNUDLľVNLPWU]RQHPNXlturowym.
-HGQDNLGLRPNXOWXU\XNUDLľVNLHMQLHstanowi monolitu, a ustabilizo-ZDQDVWUXNWXUDRNUHœORQHJRREU]ęGXZFDOHQLHma charakteru oczywistego, ]ZâDV]F]DZSU]\SDGNXPQLHMV]RœFL]DPLHV]NXMĊFHM3ROVNęNWyUDZFKâDQLD ORNDOQHZLHU]HQLDLRE\F]DMH2GQRœQLHdo wariantów widowiska i jego cha- UDNWHU\VW\NLHWQRJUDILF]QHMLQIRUPDWRU]\SRGNUHœODOLIDNWUR]ELHůQRœFLSo-PLęG]\ORNDOQĊWUDGyFMĊDWUDG\FMĊÅF]\VWRXNUDLľVNĊµ [J. T.] 'ZDODWDWHPXWRP\œP\PLHOLZRGQLNDŮ\ZDEDEDLZRGQLNâDSDâVLęGRZRG\VNDNDâRLZRGQLNWDNL W\ONR]WU]FLQ\PLDâWX]URELRQHWHJRRSDVNęLSâ\ZDOLµ [T. R.]-&]\FRœWDNLHJRE\âRWXZPLHMVFRZHMWUDG\FML" [J. T.] 7RRQL]8NUDLQ\SU]\ZLHŭOL7RRQLF]\VWRXNUDLľVNLHZWHG\SU]\ZLHŭOL7RWDNMDNWHUD]]WĊEU]y]NĊ 7RMHVWF]\VWRXNUDLľVNLHXELHUDQLHWHMEU]y]NLQRV]HQLH7RMHVWF]\VWRXNUDLľVNLH$F]\XQDVWHJRE\âRWRMDQLH SDPLęWDPůHE\XQDVQRVLOLEU]y]NęV]PXVNę0yZLęXQDVWRE\âRWDNSDUWLDPLSDUWLDPLSRVNDNDâWHJRSo-SOXFKDâVLęZZRG]LHV]F]\SQĊâWHJRLZV]\VWNRµ [T. R.] -$Z'XELF]DFK&HUNLHZQ\FKQDLPSUH]LHPDUHQęSDOLOL" [J. T.] 7RFK\EDUD]E\âRUD]WRQDWDNLPNLMXQLHœOL$WHUD]SU]HZDůQLHSU]\MHůGůDMĊ]EU]y]NĊ$OHPRůHWR LOůHMV]HERQLHWU]HEDZLHŭýWXEU]y]NęZ\WQĊ ,QIRUPDWRUPDœZLDGRPRœýůHZORNDOQHMWUDG\FMLQLHSU]HND]DâD wa-ULDQWyZ SU]HGVWDZLDQHJR REU]ęGX Z NWyU\P JâyZQ\P UHNZL]\W stanowi ubrane kupalne drzewko, palona jest 0DUHQD, itd. (por. S/$9,$16.,( '5(
-91267, 2004: 180-KDVâR
0DUHQD 1LHSU]HWUZDâ\RQHZSDPLęFLF]âRn- NyZORNDOQHMVSRâHF]QRœFL1LHPDP\WHůůDGQ\FKLQQ\FKKLVWRU\F]Q\FKGo-ZRGyZůHWDNLHZDULDQW\REU]ęGXE\â\QDEDGDQ\PWHUHQLHUHDOL]owane.
2VRE\ XG]LHODMĊFH Z\ZLDGyZ WUDNWXMĊ LPSUH]ę1D ,ZDQD QD .XSDâD MDNRVZRLVWĊQRZĊWUDG\FMęRWZDUWHZLGRZLVNRZNWyU\PQLHPDUHJXâFKa-UDNWHU\VW\F]Q\FKGODORNDOQHMDXWHQW\F]QHMWUDG\FML2EU]ęGRZRœýOHWQLHJR SU]HVLOHQLD]DFKRZDâDVLęZLFKSDPLęFLMHG\QLHV]F]ĊWNRZRDMHMF]ęœýMDN
to MXůRSLVDQR]RVWDâDVFKU\VWLDQL]RZDQDLSU]\âĊF]RQDGRREU]ęGyZNo-œFLHOQ\FK1DVWĊSLâMHMUR]SDGEUDNuje ZLęFLGHQW\ILNDFML]NRQNUHWQ\POo-NDOQ\PZDULDQWHPREU]ęGXRUD]SU]\ZLĊ]DQLDGRQLHJR1LHVWDQRZLRQMXů GODORNDOQHMVSRâHF]QRœFL DQi dla poszczególnych jej przedstawicieli) warto- œFLVDPHMZVRELHQLHVSHâQLDLVWRWQ\FKGODQLHMIXQNFMLLGODWHJRPRůHpod-OHJDý dekonstrukcji, rekonstrukcji, zamianie wariantów i wszelkim innym RSHUDFMRP RGE\ZDMĊF\PVLę MHGQDN]DVDGQLF]R ZREUęELH ZVFKRGQLRVâo-ZLDľVNLHJRLGLRPX:âDœQLHGODWHJRREFHZDULDQW\REU]ęGXWUDNWRZDQHVĊ MDNRXERJDFDMĊFH FLHNDZH LQWHUHVXMĊFH D QLHQDUXV]DMĊFHZâDVQĊ WUDG\FMę :SHZQ\PZLęFVHQVLHV\WXDFMDWDRGGDMHVâDERœýLUR]SDGV\VWHPXDXWHn-tycznej kultury tradycyjnej.
OpiV\ZDQHSURFHV\Z\GDMĊVLęFKDUDNWHU\VW\F]QH]ZâDV]F]DGODREU]ę GRZRœFLOHWQLego przesilenia, w autentycznej wersji nie praktykowanej od lat, NWyUD MHGQDN Z SRWRF]QHM œZLDGRPRœFL ZFLĊů IXQNFMRQXMH QD V]F]HJyOQ\FK SUDZDFK SU]Hů\WNX NXOWXURZHJR 3RZV]HFKQD L oczywista jest podstawowa ZLHG]D R QLHM ]ZâDV]F]D ZUyůE\ œZLęWRMDľVNLH VNRNL SU]H] RJLHľ ]Z\F]DM U]XFDQLDQDZRGęZLDQNyZSRV]XNLZDQLDNZLDWXSDSURFL -HVWWRVZRLVWDED]D NXOWXURZDZVSyOQDSU]HGHZV]\VWNLPGOD6âRZLDQLQDW\PGRSLHURSR]LRPLH UyůQLcowana na wariant wschodnio- L]DFKRGQLRVâRZLDľski.
: NXOWXU]H WUDG\F\MQHM QDMZLęNV]H œZLęWD ]ZLĊ]DQH ]ZâDV]F]D ] ND-OHQGDU]RZ\PL SU]HVLOHQLDPL :LJLOLD NXSDâD NRQFHSWXDOL]RZDQH E\â\ MDNR QLHEH]SLHF]QHLZ]EXG]DMĊFHOęN SRUWINOGRADOWA, TOLSTAJA 1990: 100;
BYLINA :LĊ]DâR VLę WR SU]HGH ZV]\VWNLP ] ZLDUĊ Z ]ZLęNV]RQĊ
DNW\ZQRœý LVWRW GHPRQLF]Q\FK L SyâGHPRQLF]Q\FK ZâDœQLH Z momentach SU]HVLOHľ – SU]HNUDF]DQLD RNUHœORQ\FK JUDQLF F]DVRZ\FK Ů\ZL ZFKRG]LOL ZWHG\ Z NRQWDNW ]H œZLDWHP SU]RGNyZ ]PDUâ\FK L LVWRW GHPRQLF]Q\FK 7UDG\F\MQ\REUD]W\FKœZLĊWLREU]ęGyZ]QLPL]ZLĊ]DQ\FKPDZLęFQLHZLHOH ZVSyOQHJR ] UDGRVQ\P ZVSyâF]HVQ\P SLNQLNLHP L IHVW\QHP /HWQLH SU]HVLOHQLH IXQNFMRQXMH G]Lœ Z SRWRF]QHM œZLDGRPRœFL MDNR ZHVRâH œZLęWR PLâRœFL L ]DEDZ\ F]DV VSRWNDQLD L RGSRF]\QNX QD SODQ GDOV]\ VFKRG]Ċ QDWRPLDVW MHJR DUFKDLF]QH IXQNFMH DJUDUQH F]\ DSRWURSHLF]QH :VSyâF]HVQ\ F]âRZLHNZ\ELHUDWHHOHPHQW\WUDG\FMLNWyUHZDUWRœFLXMHSR]\W\ZQLH
:\GDMHVLęůHWDNDNRQFHSWXDOL]DFMDREU]ęGXZLĊůHVLę]SUzemianami ZVSyâF]HVQHMNXOWXU\ NRQVXPHU\]DFMDNXOWXU\SU]HPLDQ\GRW\F]ĊFHUROQLFWZD LXSUDZ\]LHPLHNVSR]\FMDZĊWNyZOXG\F]Q\FKWDEXL]DFMDœPLHUFL 3U]HPLDQ\ WH QLH PRJĊ E\ý V]F]HJyâRZR DQDOL]RZDQH Z W\P PLHMVFX ,VWRWQH MHVW VWZLHUG]HQLH GXů\FK UR]ELHůQRœFL SRPLęG]\ DXWHQW\F]QĊ WUDG\FMĊ D MHM ZVSyâF]HVQĊ IRONORU\VW\F]QĊ ZHUVMĊ 5R]ELHůQRœFL WH XMDZQLDMĊ VLę QD ZLHOX
SR]LRPDFK V\VWHPXZLHU]HľLZ\REUDůHľRœZLHFLH VWUXNWXU\IRUP\LVSR-VREXRGJU\ZDQLDZLGRZLVND QDHVWUDG]LH]QDJâRœQLHQLHPPLNURfonowym, a nawet playbackiem); wreszcie nowych funkcji opisywanych praktyk.
6]F]HJyâRZD LQWHUSUHWDFMD IXQNFML L V\PEROLNL UHNZL]\WyZ Z\NR-U]\VWDQ\FK ZH ZVSyâF]HVQ\P ZLGRZLVNX REU]ęGRZ\P ZVND]XMH QD SU]H-PLDQ\WUDG\FML&]âRQNRZLH]HVSRâXÅ'ůHUHOFLHµ]Ů\WRPLHU]D RNRâR NP QD ]DFKyG RG .LMRZD NWyU]\ Z U SUH]HQWRZDOL UHNRQVWUXNFMę REU]ęGXQDLPSUH]LHZ'XELF]DFK&HUNLHZQ\FKSU]HND]DOLZZ\ZLDG]LHůH ]JRGQLH]LFKUHJLRQDOQĊWUDG\FMĊZREU]ęG]LHSRZLQQDE\ýZ\NRU]\VWDQD wierzba, na miejscu w PolsFHQLHPRJOLMHGQDNWDNLHJRGU]HZND]QDOHŭý23
. W ich ocenie palenie 0DUHQ\ QLHVLHWDNůH]âHHPRFMH – MHVWQLHPLâH]DUyZQR GOD ZLG]yZ MDN L DNWRUyZ GODWHJR QD UDGRVQHM Z VZHM Z\PRZLH ZVSyâ-F]HVQHMLPSUH]LHXů\ZDMĊMDNRREU]ęGRZHJRUHNZL]\WXNXSDOQHJRGU]HZka, a nie 0DUHQ\ – NXNâ\V\PEROL]XMĊFHMZLHGŭPę:LGDýWXZLęFZ\UDŭQLHGR-ZROQRœý Z\ERUX NWyUHJR GRNRQXMĊ ZVSyâF]HœQL Z\NRQDZF\ 0RJĊ RQL ]DPLHQLDý SLHUZRWQH HOHPHQW\ WUDG\FML PDMĊF\FK ]QDF]HQLH V\PEROLF]QH ŒZLDGF]\ WR R UR]SDG]LH SLHUZRWQ\FK VWUXNWXU ich teatralizacji, a przede ZV]\VWNLP RGVHPDQW\]RZDQLX SLHUZRWQ\FK ]QDF]Hľ RUD] EUDNX UHDOQHM ZLDU\ Z G]LDâDQLH VSUDZF]H œFLœOH RNUHœORQ\FK SUDNW\N ,QQH VĊ WHů motywacje wykonawców RGJU\ZDMĊF\FK SU]H] SXEOLF]QRœFLĊ RSUDFRZDQ\ OXGRZ\REU]ęG
Informator biRUĊF\XG]LDâZRPDZLDQHMLPSUH]LHMDNRZLG]S\WDQ\ V]F]HJyâRZR R UHNRQVWUXNFMę WHM ZHUVML REU]ęGX SU]HND]Dâ QDVWęSXMĊFĊ ZâDVQĊLQWHUSUHWDFMęREVHUZRZDQ\FKG]LDâDľ
[T.R.] – &RR]QDF]DâZELW\SU]HGVFHQĊNRâHN]SU]\ZLĊ]DQĊGRQLHJRSDSURFLĊ"
[Jan Tomczuk] -DXZDůDPůHWRMHVWV\PEROWHMQRF\VZLęWRMDľVNLHMZLęFHMQLF]HJRWXWDMWHJRQLHE\âR1LHSU]\ QLHVOLSDSURF·LůHE\SRVDG]LýWRXZLĊ]DOLGRNRâNDERůHE\SRVDG]LOLWR]GHSWDOLE\OXG]LHQR3RGQLHœOLQDNRâHN ůHE\WRE\âROXG]LRPZLGDý-DNRV\PEROSDSURýVZLęWHJR-DQDQRF\VZLęWRMDľVNLHMůHE\SRVDG]LOLWR]GHSWDOLE\Ou-G]LH'DwQLHMWHJRQLNWQLHURELâQDSHZQR 3U]\PRFRZDQLHSU]HGVFHQĊEXNLHWXSDSURFLGRGUHZQLDQHJRNRâND wbitego w ziePLęLQIRUPDWRULQWHUSUHWXMHMDNRQDGU]ęGQ\V\PEROœZLęWDDle WDNůHÅXW\OLWDUQLHµ– MDNRG]LDâDQLH]DEH]SLHF]DMĊFHEXNLHWSU]HG]QLV]F]e- QLHP,QDF]HMMHGQDNQDOHůDâRE\LQWHUSUHWRZDýSU]HGVWDZLRQ\SRZ\ůHMUe-NZL]\W Z SHUVSHNW\ZLH GDQ\FK HWQRJUDILF]Q\FK NWyU\FK ] SHZQRœFLĊ QLH ]QDâLQIRUPDWRU :DUWRZVSRPQLHýůHZ kulturze tradycyjnej wschodnich 6âRZLDQ JâyZQLH%LDâRUXVLQyZL8NUDLľFyZ SęN]LHOHQL]DWNQLęW\QDNLMX
23 :\ZLDG]]HVSRâHPÅ'ůHUHOFLHµ]Ů\WRPLHU]DSU]HSURZDG]Lâ7RPDV]5RNRV]9,UZ
'XELF]DFK &HUNLHZQ\FK 3RUyZQDM WHů PDWHULDâ\ ] WHM F]ęœFL 8NUDLQ\ -y]HID 0RV]\ľVND.XSDMâR WXG]LHů]DEDZ\GRURF]QHLLQQH]GRGDWNLHPQLHNWyU\FKREU]ęGyZLSLHœQLZHVHOQ\FKOXGXXNUDLľVNLHJR]RNROLF%LDâHM &HUNZLLÅ=ELyU:LDGRPRœFLGR$QWURSRORJLL.UDMoZHMµWV-43.
E\âV\PEROLF]QĊDQDORJLĊNXNâ\ 0DUHQ\) (por. WINOGRADOWA, TOLSTAJA
:VSyâF]HœQLHMHVWWRLQWHUSUHWDFMDQLHGRVWęSQDGODXF]HVWQLNyZ widowiska24.
Impreza 1D,ZDQDQD.XSDâD QLHMHVWEH]SRœUHGQLR]ZLĊ]DQD]HVIHUĊ UHOLJLMQĊ :SLVDQD MHVW MHGQDN Z GRURF]QĊ F\NOLF]QĊ VHNZHQFMę œZLęW\ – œZLHFNL SUDFD – odpoczynek, post – NDUQDZDâ : NDOHQGDU]X SUDZRVâDZQ\PRG7URMF\ œZLęWRUXFKRPH RERZLĊ]XMHpost, tzw. SLHWURZND (3LHWURZSRVW Z F]DVLH NWyUHJR QLH PRůQD RUJDQL]RZDý KXF]Q\FK ]DEDZ =tego powodu termin 1D,ZDQDQD.XSDâD ]DOHů\ RG]DNRľF]HQLDSRVWX LPSUH]DPRůHRGE\ýVLęSROLSFD 25
.
:RSLV\ZDQ\PIHVW\QLHXMDZQLDVLęW\SRZROXG\F]Q\œZLecki aspekt, NWyU\ MHVW MHGQDN VNRUHORZDQ\ ] VDFUXP L RNUHœORQ\PL HOHPHQWDPL ZVSyâF]HVQHMNXOWXU\ZREHFNWyU\FKVWDQRZLRSR]\FMę:LG]LP\WRGRSLHUR z szerszej perspektywy powtarzalnej sekwencji cyklu rocznego (roku REU]ęGRZHJR RUD] ZVSyâF]HVQHJR F\NOX Sracy i edukacji. 1D ,ZDQD QD .XSDâD UR]SRF]\QD RNUHV NDUQDZDOLF]Q\ MHGQRF]HœQLH ]DP\NDMĊF RNUHV SRVWX RWZLHUDWHůZSHZQ\PVHQVLHRNUHVZDNDF\MQ\LÅWXU\VW\F]Q\µ7DN ZâDœQLHPRůQDUR]XPLHýF]DV]DEDZ\LNRQVXPSFMLRUD]DWPRVIHUęSLNQLNX i relaksu panuMĊFĊ Z WUDNFLH LPSUH]\ :QLRVNL WH PRůHP\ VIRUPXâRZDý GRSLHURSRZQLNQLęFLXZZ\]QDZDQ\V\VWHPZDUWRœFLORNDOQHMVSRâHF]QRœFL XNUDLľVNLHM
3U]HNâDGD VLę WR UyZQLHů QD GREyU UHSHUWXDUX VFHQLF]QHJR UHNRQ-VWUXRZDQH VĊ IUDJPHQW\ REU]ęGX QLHNWyUH MHJR HWDS\ VĊ LQVFHQL]RZDQH WHDWUDOQLH SXV]F]DQLH ZLDQNyZ SU]H] G]LHZF]ęWD L LFK Z\âDZLDQLH SU]H] PâRG\FK FKâRSFyZ Z\VWęSXMĊFH ]HVSRâ\ GRELHUDMĊ RNUHœORQH SLHœQL PLâRVQHZLRVHQQHZUHV]FLHNXSDOQH OHF]LFKLORœýMHVWRJUDQiczona).
.DUQDZDOLF]QRœý LPSUH]\ odzwLHUFLHGOD VLę WDNůH Z LQQ\FK IDNWDFK UHMHVWURZDQ\FKZF]DVLHREVHUZDFMLXF]HVWQLF]ĊFHM ZWUDNFLH1D,ZDQDQD .XSDâD powstaje na wydzielonym terenie ogromny park rozrywki. Widzimy WX VWUDJDQ\ VWU]HOQLFH ]MHůGůDOQLH GOD G]LHFL FDâ\ ÅDSDUDWµ RGSXVtowo-feVW\QRZ\ MDNL RIHUXMH ZVSyâF]HVQD NXOWXUD SRSXODUQD 3DUN UR]U\ZNL PD RNUHœORQ\XNâDGSU]HVWU]HQQ\ZNWyU\PZDůQ\PLSXQNWDPLVĊVFHQDoraz MH]LRUR:SREOLůXVFHQ\UR]SDODQHMHVWWHůRJQLVNR– stanowi to szeroko rozpowszechnionĊ praktykę na imprezach nawiĊ]XMĊF\FK GR OHWQLHJR
24 (ZHQWXDOQLH]GDMĊVRELH]QLHMVSUDZęMHG\QLHRUJDQL]DWRU]\LPSUH]\RGWZDU]DMĊF\ZLGRZLVNR
]HVSyâIRONORU\VW\F]Q\RNUHœORQDNDWHJRULDZLG]yZ IRONORU\œFLHWQRJUDIowie, itd.
25 3LHWURZSRVW NRľF]\VLę]DZV]HOLSFD ZHGâXJNDOHQGDU]DMXOLDľVNLHJRF]HUZFD =DF]yQDVLę
po niedzieli :VLHFK6ZLDW\FK SR]DNRľF]HQLXœZLęWD3LDWLGLHVLDWQLF\ RNUHœODQHMSU]H]LQIRUPatorów jako 7URMFD UyůQDMHVWZLęFMHJRGâXJRœýZ]DOHůQRœFi od terminu Wielkanocy.
przesilenia. Podstawowa dla tego REU]ęGXV\PEROLNDRJQLDLZRG\MHVW ZLęF uznanawana ZVSyâF]HœQLH SU]H] RUJDQL]DWRUyZ ]D ZDůQĊ L JRGQĊ SU]\-ZRâDQLD:W\PSU]\SDGNXREHFQRœýQDWXUDOQHJR]ELRUQLNDZRG\stanowi warunek podstawowy, który XPRůOLZLDUHDOL]DFMęZDůQHJRHWDSXZLGRZLVND MDNLPMHVWSXV]F]DQLHZLDQNyZQDZRGę
:VSyâF]HVQDLPSUH]D1D,ZDQDQD.XSDâD LQWHJUXMHSRGODVNĊPQLHj-V]RœýXNUDLľVNĊLQDZLĊ]XMHGRRJyOQHMLGHLRSLVDQHJRREU]ęGX=DF\WXMP\ kolejne narracje wielokrotnych uF]HVWQLNyZW\FKZ\GDU]HľNXOWXUDOQ\FK
[T. R.] -$MDNWHUD]Z\JOĊGDœZLęWRZDQLH,ZDQD.XSDâDWDPZ%DFKPDWDFK"
[Anna Mojsik] 2MMDNDWDPLPSUH]D,OHWDPUHGDNWRUyZ,WDNLF]DUQ\SU]\MHůGůDâQDJU\ZDýUHGDNWRUFRWR WHXNUDLľVNLHSURZDG]LWRWHůE\â7RWHůG]LZRZDâVLęůHW\OHOXG]LW\OHOXG]L
[T. R.] -$FRWRWH%DFKPDW\"7RQD]ZDZVL"
[Anna Mojsik] 7RWDNDQD]ZDO·LDVXWHJRXURF]\VND8URF]\VNR%DFKPDW\NRâR'XELF]&HrNLHZQ\FK [T. R.] -$NLHG\WDPVLęGRNâDGQLHRGE\ZDWDLPSUH]D"
[Anna Mojsik] 3RGZXQDVW\P>OLSFD@]DZV]HERGRGZXQDVWHJRMHVWSRVW=DUD]SRGZXQDVW\PNWyUDEęG]LH VRERWD >(OůELHWD7RPF]XN@ ,PSUH]DRJURPQDDOHSUDZGęPyZLĊFREU]ęG\VĊRGWZDU]DQHSU]H]]HVSRâ\]8NUDLQ\ 'XůDLPSUH]DQRWDNDPDVRZDůHWDNSRZLHP [T. R.] -,]HVSRâ\WDPSU]\MHůGůDMĊW\ONR]8NUDLQ\" >(OůELHWD7RPF]XN@ 0LHMVFRZHL]8NUDLQ\WDPWDNDMXůEDUG]LHMLPSUH]DGODPâRG]LHů\QRDOHREU]ęG SXV]F]DQLDZLDQNyZ]DZV]HMHVWLMDNLœWDPLQQ\REU]ęGMHVW:W\PURNXEęG]LHVLHGHPQDVWHJR>OLSFD@'ODWHJR ůH Z'XELF]DFKMHVWœZLęWR3LRWUDL3DZâDLZFHUNZLMHVWSRVWL]DZV]HURELP\SRDSRQLHZDůMHVWWRLPSUH]D WDľFHQLHURELP\WHMLPSUH]\PDVRZHMZW\PF]DVLHMDNMHVWSLHWURZND
[Lubow Tomczuk] ELDâRUXVNLHWRMHVWZSRœFLHZSRœFLHURELĊ -$RGNLHG\WHQSRVWWUZD"
>(OůELHWD7RPF]XN@ 2G7URMF\GR3LRWUDL3DZâD:LęFDQLœOXEyZDQLQLFZLęFůHE\QLHURELýNRQIOLNWyZQLH URELP\
[Lubow Tomczuk] %R%LDâRUXVLQLWRQLHZSRVWURELĊZSRœFLHURELĊZ%LDâoZLHů\1LHSU]HVWU]HJDMĊSRVWX >(OůELHWD7RPFzuk] 2QLURELĊWęLPSUH]ęRGGDZQDWR.XSDOHZ%LDâRZLHů\7RMHVWWHůVNLHURZDQHGRWXU\ VWyZ=DZV]HZSLHUZV]ĊVRERWęOLSFDQLHZDůQHF]\ZWHG\MHVWSRVWF]\QLH$WRWDNDLPSUH]DW\SRZRGLVNRSRORZD [T. R.] -3HZQLHWHůQLHSU]\SDGNRZRQDW\FK%DFKPDWDFKWD.XSDâDVLęRGE\ZD"
>/XERZ7RPF]XN@%RWDPMHVWZRGD0RůHWDPWRZV]\VWNRE\âRQDSU]\URG]LHWDNL]DOHZWDP Sâ\QLHU]HF]ND$WDPWHůWXU\VW\26.
W narracjach uczestników imprezy 1D,ZDQDQD.XSDâD ZLGDýZ\UDŭ QLHSR]\W\ZQHZDUWRœFLRZDQLHWHJRZ\GDU]HQLDZZHUVMLXNUDLľVNLHM3Rd-NUHœODQHVĊMHJRUR]PLDU\– PDVRZRœýPDWXZ\PLDUSR]\W\ZQ\%LDâRUXVND LPSUH]DMHVWSRVWSRQRZDQD]UDFMLWHJRůHRGE\ZDVLęZWUDNFLHSRVWX– pie-WURZNL i narusza zasady religijne.
'RGDMP\ ůH SRWRF]Q\ Z\PLDU DQLPR]ML SRPLędzy opisywanymi PQLHMV]RœFLDPLGRVWU]HJDOQ\ZZ\ZLDGDFKSU]HNâDGDVLęQDV]HUV]ĊSâDVz-F]\]Qę:LHOHHPRFML]ZâDV]F]DZœUyGEDGDF]\XNUDLľVNLFKEXG]LSUREOHP JZDUSU]HMœFLRZ\FKELDâRUXVNR-XNUDLľVNLFKRUD]LGHQW\ILNDFMLHWQLF]QHMOXd- QRœFL]RNROLF%LHOVND3RGODVNLHJR6SRU\WHRGů\â\LVĊGRœýLVWRWQH]ZâDVz- F]DRGODW ;;ZRGNLHG\%LDâRUXœL8NUDLQD]DF]ęâ\IXQNFMRQRZDýMa- NRQLHSRGOHJâHSDľVWZD0LHMVFRZDOXGQRœýZRNROLFDFK.OHV]F]HO'XELa-ů\QDL'XELF]&HUNLHZQ\FKLGHQW\ILNXMHVLęZZLęNV]RœFLMDNR PQLHMV]Rœý XNUDLľVND27 :\ZLDG\SU]HSURZDG]RQH]PLHV]NDľFDPL&]\ůOHůĊF\FKNLl- NDQDœFLHNLORPHWUyZQDSyâQRFRG'XELF]&HUNLHZQ\FKSRND]Dâ\ůHWDm-WHMV]DOXGQRœýRNUHœODVLęMXůSU]HZDůQLHMDNRPQLHMV]RœýELDâRUXVND28 Ana-logicznie TowaU]\VWZR%LDâRUXVNLHorganizuje w tamtym mikroregionie od wielu lat .XSDOLH (Topolany, Mielnik, Hajnówka, Gródek) – LPSUH]ęEDUG]R SRGREQĊZIRUPLH]DPLHU]HQLDFKLIXQNFMDFKGRWHMRGE\ZDMĊFHMVLęZ'u- ELF]DFK&HUNLHZQ\FKDGUHVRZDQHMMHGQDNGRPQLHMV]RœFLELDâRUXVNLHM:Dr-to MHGQDN SRGNUHœOLý Sâ\QQRœý SRG]LDâyZ HWQLF]Q\FK – ]HVSyâ Å5RG\QDµ RNUHœODMĊF\VLęMDNRXNUDLľVNLE\â]DSUDV]DQ\ZLHORNURWQLHWDNůHQDLPSUH]\ ELDâRUuskie. :\EyUSU]H]XNUDLľVNLFK LDQDORJLF]QLHELDâRUXVNLFK G]LDâDF]\]Fa-âHJRURNXREU]ęGRZHJRZâDœQLH NXSDâ\QLHE\âSU]\SDGNRZ\'HF\GRZDâ\ R W\P]DSHZQH]ZâDV]F]D F]DVUHDOL]DFMLREU]ęGX SRF]ĊWHNZDNDFML– wol-QHGODPâRG]LHů\GQLDVSHNWWXU\VW\F]Q\ SRUDURNX– XPRůOLZLDMĊFD]Rr- JDQL]RZDQLHLPSUH]\SRGJRâ\PQLHEHPZIRUPLHSLNQLNX UDGRVQ\FKa-rakteU REU]ęGX ZH ZVSyâF]HVQHM NRPHUF\MQHM MHJR ZHUVML XQLNDWRZRœý i
Z\UyůQLHQLHVLęQLPQDWOHSROVNLHMNXOWXU\ SROVNLHVREyWNLUyůQLĊVLęZLe-26 :\ZLDG]$QQĊ0RMVLN/XEĊ7RPF]XNL(OůELHWĊ7RPF]XN pU]HSURZDG]Lâ7RPDV]5RNRV]
VI 2010 r.
27 Jednak imprezy typu 1D,ZDQDQD.XSDâD OXEELDâRUXVNLH.XSDOLH RUJDQL]RZDQHZâDœQLHQDW\FK
WHUHQDFKœZLDGF]ĊWDNůHRW\PůHMHVW WRWHUHQSRJUDQLF]DELDâRUXVNR-XNUDLľVNLHJR7RůVDPRœýNXOWu-URZD PLHV]NDľFyZ RSLV\ZDQHJR PLNURUHJLRQX MHVW SRGNUHœODQD L XWZLHUG]DQD ZâDœQLH SRSU]H] uczestnictwo w tego typu imprezach.
ORPDV]F]HJyâDPL PRůOLZRœýRGZRâDQLDVLęGRXNUDLľVNLFKZ]RUyZNXOWu-URZ\FK PRůOLZRœýSURPRFMLNXOWXU\XNUDLľVNLHM VSHNWDNXODUQRœýREU]ęGX MHJR QDWXUDOQD WHDWUDOQRœý L PX]\F]QRœý Z\NRU]\VWDQLH QDWXUDOQHM SU]e-VWU]HQLZRG\RJQLDLREU]ęGRZ\FKUHNZL]\WyZ
,PSUH]DRGE\ZDMĊFDVLęFRURF]QLHRG U., sama w sobie wytwo-U]\âD SHZQĊ QRZĊ WUDG\FMę IHVWLZDOX-spotkania. Setki osób uczestniczy w QLHM FKęWQLH RG ZLHOX ODW .DůGHJR URNX RSUyF] ORNDOQ\FK ]HVSRâyZ ]DSUDV]DQHVĊFRUD]WRLQQHJUXS\]8NUDLQ\FRSURZDG]LGRQDZLĊ]\ZDQLD nowych kontaktów.
: VDP\P ]DâRůHQLX ZLG]LP\ HNOHNW\]P RSLV\ZDQHM LPSUH]\ :VSyâF]HVQ\ REUD]REU]ęGXVWZRU]\âD literatura LV]WXNLSODVW\F]QHF]ęVWR SU]\ XG]LDOH PHGLyZ 1D WDNLHM ZâDœQLH ED]LH ]RVWDâD VWZRU]RQD MHJR ZVSyâF]HVQDZHUVMDRFKDUDNWHU]HPDVRZ\PWykreowano go od podstaw, FKRýZQDZLĊ]DQLXGRWUDG\FML1LHstanowi ona rekonstrukcji najbardziej SHâQHJR]DSLVXREU]ęGX].OHV]F]HOLJG]LHXGRNXPHQWRZDQRLQWHUHVXMĊFH archaiczne lokalne zwyF]DMHLSLHœQL
= SU]HGVWDZLRQHM SRZ\ůHM DQDOL]\ LPSUH]\ 1D ,ZDQD QD .XSDâD Z\QLNDMĊ WHů ZQLRVNL QDWXU\ RJyOQHM NWyUH GD VLę ]DVWRVRZDý GOD LQnych imprez sobótkowych i kupalnych typu masowego. Widzimy tu liczne SRGRELHľVWZD GXů\ UR]PLDU LPSUH]\ OLF]RQ\ Z W\VLĊFDFK XF]HVWQLNyZ VFHQLF]QRœý Z\VWęSyZ SRG]LDâ QD ZLG]yZ L Z\NRQDZFyZ F]ęVW\ EUDN ]ZLĊ]NX UHSHUWXDUX Z\VWęSXMĊF\FK ]HVSRâyZ ] LVWRWĊ œZLęWD SLHUZV]R-SODQRZ\ L SU]HQLNDMĊF\ ZLęNV]Rœý G]LDâDľ NRQVXPHU\]P – zapewnianie XF]HVWQLNRP ZV]HONLFK GRVWęSQ\FK IRUP UR]U\Zki, lokalizacja imprezy w SREOLůXZRG\Xů\FLHRJQLDLZRG\MDNRUHNZL]\WX:LęNV]RœýWHJRW\SX LPSUH]ZSRZLHU]FKRZQHM]HZQęWU]QHMRFHQLHZ\JOĊGD]DWHPSRGREQLH
5yůQLFH GRVWU]HJDOQH VĊ GRSLHUR QD QLůV]\FK SR]LRPDFK UHDOL]R-ZDQLD SU]H] RUJDQL]DWRUyZ RNUHœORQ\FK NRQFHSFML D FR ]D W\P LG]LH UyůQ\FK VFHQDULXV]\ REU]ęGRZ\FK GRERUX NRQNUHWQ\FK ]HVSRâyZ VSHNWDNOLSLHœQL FRPRůHE\ýWDNůHZDUXQNRZDQHUHJLRQDOQĊVSHF\ILNĊoraz JXVWDPL RUJDQL]DWRUyZ RUD] RGELRUFyZ =UyůQLFRZDQ\ PRůH E\ý ]DNUHV LQWHQFML RUJDQL]DWRUyZ L RF]HNLZDľ XF]HVWQLNyZ :LGDý WR Z SU]\SDGNX opisywanej imprezy 1D,ZDQDQD.XSDâDNWyUDVSHâQLDZDůQHIXQNFMHGOD ORNDOQHM VSRâHF]QRœFL -HVW MHGQ\P ] F]\QQLNyZ NV]WDâWXMĊF\FK L SRG-WU]\PXMĊF\FKWRůVDPRœýORNDOQHMVSRâHF]QRœFLXNUDLľVNLHM
:DUWR SRGNUHœOLý ůH Z SU]\SDGNX RPDZLDQHJR REV]DUX 3RGODVLD IXQNFMRQXMH ZVFKRGQLRVâRZLDľVNL D œFLœOHM XNUDLľVNL ZDULDQW REU]ęGX OHWQLHJR SU]HVLOHQLD NWyU\ Z\UDŭQLH RGUyůQLD VLę QD ZLHOX SR]LRPDFK RG W\SRZR SROVNLHM VREyWNL QLHJG\œ Z\VWęSXMĊFHM Z ZLęNV]RœFL UHJLRQyZ
3ROVNL1DMEDUG]LHMLVWRWQHUyůQLFHGRW\F]ĊNZHVWLLV]F]HJyâRZ\FK VWUXNWXU\ REU]ęGX L ZWyUQLH MHJR UHNRQVWUXNFML UHSHUWXDUX Z\NRQ\ZDQ\FK SLHœQL rekwizytów, czasu realizacji. Widzimy jednak UyZQLHů SRGRELHľVWZD QD SR]LRPLH RJyOQ\P SXV]F]DQLH ZLDQNyZ Z\EyU PLHMVFD Z SREOLůX ZRG\ Xů\FLHRJQLD$QDORJLF]Q\charakter ma RJyOQRNXOWXURZ\VHQVREU]ęGXFR œZLDGF]\R ZVSyOQ\FKHOHPHQWDFKREU]ęGRZRœFL6âRZLDQDZ]DVDG]LHMHM ZVSyâF]HVQHMNRQFHSWualizacji.
Bibliografia
ADAMOWSKI J.,[1991] 1DGEXůDľVNLHVREyWNL Å(WQROLQJZLVW\NDµV-113.
$7/$6 *:$5 :6&+2'1,26á2:,$Ľ6.,&+B,$á2672&&=<=1<, pod red. S. Glinki, A. OEUęEVNLHM--DEâRľVNLHM L -. 6LDWNRZVNLHJR W :URFâDZ-Warszawa-Kraków-*GDľVN-áyGŭ
BYLINA S., [1999] .XOWXUD OXGRZD 3ROVNL L 6âRZLDľV]F]\]Q\ œUHGQLRZLHF]QHM,
Warszawa.
JAROSZEWICZ J., [1846] :LDGRPRœFL R NXSDOQLFDFK QD 3RGODVLX Å2QG\QD
DruskienickicKŬUyGHâ3LVPR]ELRURZH*URGQR]HV]\Ws. 7-23.
KITOWICZ J., [1999] 2SLVRE\F]DMyZ]DSDQRZDQLD$XJXVWD,,,, ZVWęS0DULD
'HUQDâRZLF]:DUV]DZD
KLINGER W.,[1931] 'RURF]QHœZLęWDOXGRZHDWUDG\FMHJUHFNR-U]\PVNLH, Kraków.
KOLBERG O.,']LHâD:V]\VWNLH: t. 2, 6DQGRPLHUVNLH:URFâDZ[1962]; t. 16, /XEHOVNLH F],,:URFâDZ[1962], s. 190-120; t. 27, 0D]RZV]H F],9:URFâDZ-3R]QDľ[1964], s. 133-137, 394-396; t. 28, 0D]RZV]H F]9:URFâDZ-3R]QDľ[1964], s. 91-98, 348-349; t. 33, &KHâPVNLH cz. I:URFâDZ-3R]QDľ[1964], s. 147-153.
K83,6,Ľ6., Z., [2007] ŒPLHUý MDNR Z\GDU]HQLH HVFKDW\F]QH =Z\F]DMH REU]ęG\ i ZLHU]HQLD SRJU]HERZH RUD] ]DGXV]NRZH PLHV]NDľFyZ UHJLRQX RSRF]\ľVNLHJR
,5$'206.,(*2,LUBLIN.
LIS A., A67$ã(9,þS.T., TAULAJ G. (oprac), [1985] .XSDOVNLMD L SLDWURXVNLMD
SHVQi Minsk.
LISSOWSKI L., [1892] 6REyWND >G]LDâ3RV]XNLZDQLD@Å:LVâDµW
LUBELSKIE 2011 – 32/6.$ 3,(ŒĽ , 08=<.$ /8'2:$ Ŭ5Ð'á$ , 0$
-7(5,$á<, T.4,/8%(/6.,(, CZ.1,3,(Œ1,,2%5=Ę'<'252&=1(,[2011]
red. J. %DUWPLľVNL red. serii L. Bielawski, Lublin.
MARCIN Z U5=Ę'2:$, [1595] +HUEDU]SROVNLWMRSU]\URG]HQLX]LyâLGU]HZ
M26=<Ľ6.$J., [1881] .XSDMâRWXG]LHů]DEDZ\GRURF]QHLLQQH]GRGDWNLHPQLHNWyU\FK REU]ęGyZLSLHœQLZHVHOQ\FKOXGXXNUDLľVNLHJR]RNROLF%LDâHM&HUNZLLÅ=ELyU :LDGRPRœFLGR$QWUoSRORJLL.UDMRZHMµWV-43. M26=<Ľ6.,K., [1929/1930] =Z\F]DMHœZLęWRMDľVNLHQD]DFKRGQLP3ROHVLXÅ/XG 6âRZLDľVNLµWV-88. N,-2/Ė L., 5DVRMDQÿLŧUXJLŧäYHQWė (ŒZLęWRNZLWQĊFHJRů\WD >Z @ÅãLDXUėV$WėQDLµ 2008-06-06, nr. 895; [http:// eia.libis. lt:8080/ archyvas/ viesas/20101226222208/http://www.culture.lt/satenai/?leid_id=895 &kas= straipsnis&st_id=16019].
ROSZCZENKO M., [2002] KOHV]F]HOH, Bielsk Podlaski – Kleszczele.
58Œ 32'/$6.$ 32'/$6,( : 23,6$&+ 520$17<.Ð:, [1995], wyboru GRNRQDâLRSUDF-. Hawryluk, Bielsk Podlaski.
S/$9,$16.,('5(91267,(712/,1*9,67,þ(6.,-6/29$5’, red. Nikita Ilicz Tolstoj, t. 3, Moskva 2004.
TAULAJ G., [1986] %LHORUXVVNRHNXSDO·H2EUMDGSHVQMD, Minsk.
TOMICCY J.iR.,[1975] 'U]HZRů\FLD OXGRZDZL]MDœZLDWDLF]âRZLHND, Warszawa.
WINOGRADOWA N., TOLSTAJA S. M., [1990] 0RWLYÅXQLF]WRůHQLMD– SURZRGRY
QHF]LVWRM VLO\µ Y YRVWRF]QRVODYMDQVNRP NXSDOVNRP REULDGH, w: ,VVOHGRZDQLMD w REODVWLEDOWRVODYMDQVNRMGXFKRZQRMNXOWXU\, s. 99-118.
WÐ-&,&.,K. W., [1976] 3LHœQLOXGX%LDâRFKUREDWyZ0D]XUyZL5XVL]QDG%XJX, SRGUHG+HOHQ\.DSHâXœZ\GIRWRW\SLF]QHSLHUZRGUXNX]UW 1, Ossolineum.
WÐ-&,&.,K.W., [1842]=DU\V\GRPRZH, t. III, Warszawa.
Z$'52Ů<Ľ6.$A., [1985] 3RZWDU]Dý F]DV SRF]ĊWNX 2 œZLęWRZDQLX GRURF]Q\FK œZLĊWZ3ROVFH, Warszawa, s. 123.
ZAWISTOWICZ-ADAMSKA K., [1933] 2EU]ęGRZRœý œZLęWRMDľVND Å:LHG]D
i Ů\FLHµR. 4, nr 7, s. 1-10.
ZAWISTOWICZ-ADAMSKA K., [1929] 2EU]ęG\œZLęWRMDľVNLHZ3ROVFH Å:Ledza
LŮ\FLHµ5QU
Summary
1D,ZDQDQD.XSDâD– about the contemporary and traditional cele-bration of the summer solstice in the region of Bielsk Podlaski
The aim of the paper is to describe and analyse the contemporary HYHQW 1D ,ZDQD QD .XSDâD LQ WKH FRQWH[W RI ILHOG UHVHDUFK PDWHULDO concerning traditional summer solstice rites. The author analyses both publications of ethnographic material from the region of Bielsk Podlaski
and interviews with local people made by himself. In the Podlasie district an East Slavonic (Ukrainian) variant of the summer solstice ritual existed, which, in spite of similarities on the general level (location near water, throwing garlands of flowers into the water, use of fire), differs in details from the typical Polish Midsummer Night. The present-day event discussed in the paper draws only slightly on the authentic folk culture, referring to the Ukrainian variation of the summer solstice ritual. In practice, it functions as a contemporary mass event, close to the popular culture idiom. Apart from the aesthetic, ludic and playful function, the event called Na ,ZDQD QD .XSDâD KDV DOVR DQ LPSRUWDQW UROH RI LQWHJUDWLQJ WKH ORFDO Ukrainian minority.
6âRZDNOXF]RZH obU]ęGRZRœýNRQFHSWXDOL]DFMDVWUXNWXUDREU]ęGX
