[2007/Nr 4] Badania nad składem mineralnym podgrzybka zajączka (Xerocomus ubtomentosus) (L.) Quelet

(1)

Aleksandra Chojnacka, Jerzy Falandysz

BADANIA NAD SKŁADEM MINERALNYM

PODGRZYBKA ZAJA˛CZKA (Xerocomus subtomentosus) (L.) Quéletx*

)

Zakład Chemii S

´

rodowiska i Ekotoksykologii Uniwersytetu Gdan´skiego Kierownik: prof. dr hab. J. Falandysz

Okres´lono zawartos´c´ niekto´rych składniko´w mineralnych (Al, Ba, Ca, Cd, Cu, Fe, K, Mg, Mn, Na, P, Pb, Rb, Sr, Zn oraz Hg) w owocnikach podgrzybka zaja˛czka (Xerocomus subtomentosus) z czterech przestrzenie odległych stanowisk w kraju. Omo´wiono zawar-tos´c´ Cd, Pb i Hg w podgrzybku zaja˛czku w s´wietle ustawy z 2003 r.

Hasła kluczowe: grzyby, skład mineralny, nagromadzanie, metale cie˛z˙kie.

Key words: mushrooms, mineral composition, accumulation, heavy metals.

Grzybobranie w Polsce i wielu innych krajach europejskich ma długa˛ tradycje˛

i wspo´łczes´nie pozostaje popularnym zaje˛ciem o charakterze

praktyczno-rekreacyj-nym. Zatem znajomos´c´ jakos´ci zdrowotnej, jak i składu mineralnego grzybo´w

jadalnych pozyskiwanych z ro´z˙norodnych tereno´w w Polsce, w tym takz˙e

naraz˙o-nych na zanieczyszczenia silnie toksycznymi metalami (np. kadm, rte˛c´, oło´w)

jest zagadnieniem aktualnym. Zwłaszcza, iz˙ ro´z˙norodnos´c´ miejsc, z jakich

pozys-kiwane sa˛ grzyby jadalne w skali całego kraju jest duz˙a. Wykazano, z˙e wiele

gatunko´w grzybo´w jadalnych posiada zdolnos´ci do nagromadzania w owocnikach

metali i metaloido´w w ilos´ciach znacznie przekraczaja˛cych zawartos´c´ w substracie

(1 – 3). Badania miały na celu okres´lenie składniko´w mineralnych w podgrzybku

zaja˛czku (Xerocomus subtomentosus) z czterech ro´z˙nych stanowisk na terenie

Polski.

MATERIAŁ I METODYKA

Owocniki podgrzybka zaja˛czka zebrano z 4 stanowisk z terenu Polski po´łnocnej w latach 2003 – 2004. Ogo´łem zebrano 56 pro´bek. Na pro´bke˛ jednostkowa˛ składało sie˛ od 1 do 6 owocniko´w. Owocnik dzielono na kapelusz i trzon i suszono w temp. 40°C w suszarce laboratoryjnej przez 48 godz., a naste˛pnie ucierano na proszek w moz´dzierzu agatowym. Pro´bki o masie od 0,4 do 0,5 g mineralizowa-no z 6 cm3_{ste˛z˙. roztworu HNO}

3w kuchni mikrofalowej MARS 5 (firmy CEM) (4, 5). Zawartos´c´ Al, Ba, Ca, Cd, Cu, Fe, K, Mg, Mn, Na, P, Pb, Rb, Sr, Zn oznaczano metoda˛ atomowej spektrometrii emisyjnej z plazma˛ wzbudzona˛ indukcyjnie (ICP-AES), a rte˛ci technika˛ zimnych par bezpłomieniowej atomowej spektroskopii absorpcyjnej (CV-AAS).

*)

Badania w cze˛s´ci dofinansowane przez Ministerstwo Szkolnictwa Wyz˙szego i Nauki (BW 8000-5-0262-5).

(2)

WYNIKI I ICH OMO

´

WIENIE

Analizowane makroelementy, tj. fosfor, magnez, potas, so´d i wapn´, wyste˛powały w kapeluszach podgrzybka zaja˛czka w ilos´ci, kolejno: 5700 – 7700, 740 – 1000, 31000 – 49000, 8 – 170 i 18 – 40 mg/kg m.s. Natomiast zawartos´c´ tychz˙e składniko´w w trzonach zaja˛czka wyniosła, odpowiednio, 3700 – 4400, 550 – 710, 25000 – 36000, 320 – 1200 i 77 – 100 mg/kg m.s. (tab. I).

T a b e l a I

Zawartos´c´ makroelemento´w (mg/kg m.s.) w kapeluszach i trzonach podgrzybka zaja˛czka (Xerocomus subtomentosus)

T a b l e I

Macroelements concentration (mg/kg d.w.) in caps and stalks of Yellow – cracking Bolete (Xerocomus subtomentosus)

Stanowisko n Ca P Na Mg K kapelusze Aleksandro´w Kujawski 15 a)₁₈_±₇a) a)_{8 – 30}b) 5700±320 5000 – 6300 170±110 40 – 460 740±60 630 – 900 38000±2300 34000 – 44000 Gmina Słupsk 11 27±9 11 – 42 6500±1900 1100 – 8200 110±75 36 – 300 890±60 800 – 1000 31000±2400 28000 – 35000 Gmina Rzeczenica 15 40±30 10 – 140 7700±1100 5900 – 9700 88±60 30 – 250 990±140 770 – 1200 46000±4200 38000 – 54000 Rezerwat – Potoczek 15 40±10 3 – 63 7300±600 6400 – 8800 140±100 30 – 360 1000±60 940 – 130 49000±4100 41000 – 58000 trzony Aleksandro´w Kujawski 15 100±50 38 – 220 3700±420 2900 – 4600 1200±700 440 – 3000 560±40 490 – 610 29700±2900 25000 – 36000 Gmina Słupsk 11 90±32 40 – 150 4400±850 3100 – 6100 670±490 90 – 1600 610±90 490 – 800 25000±5900 17000 – 37000 Gmina Rzeczenica 15 84±40 35 – 190 3700±860 2400 – 5000 320±270 110 – 940 550±130 350 – 840 36000±8700 16000 – 49000 Rezerwat – Potoczek 15 77±30 30 – 170 3700±920 2500 – 5700 1200±1400 74 – 5700 710±90 570 – 880 35000±5000 26000 – 41000

n – liczba pro´bek,a)_{– wartos´c´ s´rednia}_±_odch.stand.,b)_{– rozste˛p.}

Spos´ro´d tzw. mikroskładniko´w wykazano, iz˙ pierwiastki takie jak glin, miedz´, rubid i cynk przecie˛tnie wyste˛puja˛ w podgrzybku zaja˛czku w ilosći, odpowiednio, 126 – 230, 16 – 21, 165 – 380 i 125 – 149 mg/kg m.s. trzonach wyniosła 64 – 200, 7 – 12, 101 – 276 i 87 – 123 mg/kg m.s. (tab. II). W przypadku baru stwierdzono, iz˙ jego zawartosć´ w kapeluszach i trzonach jest tego samego rze˛du wielkosći (< 1 mg/kg m.s.). Podobnie było z z˙elazem i manganem (s´rednio po ok. 50 i 20 mg/kg m.s., tab. II).

Analizuja˛c wartosći ilorazu z zawartosći badanych pierwiastko´w w kapeluszach do ich zawartosći w trzonach moz˙na wykazac´, z˙e glin, miedz´, rte˛c´, potas, fosfor, rubid oraz cynk wykazuja˛ tendencje˛ do selektywnego nagromadzania sie˛ w kapeluszach, podczas gdy wapn´, so´d, mangan i stront sa˛ bio-nagromadzane w trzonach podgrzybka zaja˛czka.

Ws´ro´d oznaczanych pierwiastko´w znalazły sie˛ ro´wniez˙ te dla człowieka o działaniu toksycznym, tj. oło´w, kadm i rte˛c´, kto´rych ste˛z˙enia w kapeluszach wyniosły, odpowiednio, 0,3, 0,7 – 1,0 i 0,08 – 0,3 mg/kg m.s. Wykazane wartosći s´rednie ste˛z˙enia ołowiu, kadmu i rte˛ci w suszu z podgrzybka zaja˛czka nie przekraczaja˛ wartosći tolerancji ustalonych dla tych metali w grzybach suszonych (suszu grzybo-wym) (6). Tereny, z kto´rych zebrano materiał do badan´ znajduja˛ sie˛ w tych rejonach po´łnocnej cze˛sći Polski, gdzie uprzemysłowienie i liczba zakłado´w emituja˛cych zanieczyszczenia sa˛ nieduz˙e. Pozys-kiwane tamz˙e owocniki podgrzybka zaja˛czka w s´wietle obowia˛zuja˛cych do niedawna norm polskich cechuje mała zawartosć´ takich pierwiastko´w toksycznych jak oło´w, kadm i rte˛c´.

(3)

T a b e l a II

Zawartos´c´ mikroelemento´w (mg/kg m.s.) w kapeluszach i trzonach podgrzybka zaja˛czka (Xerocomus subtomentosus)

T a b l e II

Microelements concentration (mg/kg d.w.) in caps and stalks of Yellow – cracking Bolete (Xerocomus subtomentosus) Stanowisko n Al Ba Cu Fe Mn Rb Sr Zn kapelusze Aleksandro´w Kujawski 15 a)₂₃₀_±₅₀a) a)_{150 – 350}b) 0,2±0,2 0,1 – 0,8 16±2 13 – 22 44±55 18 – 234 8±4 5 – 21 380±155 178 – 649 0,1±0,03 0,02 – 0,15 136±17 108 – 158 Gmina Słupsk 11 150±58 80 – 300 0,6±1,0 0,1 – 3,7 21±10 11 – 42 66±43 30 – 182 15±6 7 – 26 165±60 5 –225 0,1±0,04 0,04 – 0,15 125±29 74 – 176 Gmina Rzeczenica 15 126±40 83 – 213 0,3±0,2 0,1 – 0,6 19±6 12 – 34 36±11 20 – 57 28±18 10 – 69 216±57 151 – 354 0,1±0,1 0,04 – 0,20 149±38 78 – 202 Rezerwat – Potoczek 15 194±45 116 – 269 0,3±0,1 0,1 – 0,4 18±8 11 – 32 52±19 30 – 86 28±7 18 – 42 286±71 188 – 379 0,11 – 0,03 0,06 – 0,16 144±56 78 – 261 trzony Aleksandro´w Kujawski 15 200±105 85 – 639 0,5±0,7 0,1 – 4,0 12±5 4 – 22 47±67 18 – 336 14±13 5 – 71 276±154 105 – 649 0,18±0,16 0,02 – 0,67 123±25 81 – 158 Gmina Słupsk 11 97±30 57 – 150 0,7±0,4 0,2 – 1,7 9±5 3 – 23 46±21 27 – 95 19±7 9 – 30 101±23 81 – 148 0,25±0,14 0,10 – 0,62 90±18 68 – 125 Gmina Rzeczenica 15 64±31 32 – 131 0,3±0,1 0,2 – 0,6 7±3 4 – 13 31±12 17 – 64 24±14 6 – 63 105±40 51 – 173 0,19±0,08 0,10 – 0,44 87±26 46 – 129 Rezerwat – Potoczek 15 136±50 62 – 230 0,4±0,2 0,1 – 1,0 7±4 1 – 14 50±35 23 – 147 22±6 7 – 32 165±50 97 – 290 0,19±0,08 0,06 – 0,41 94±32 59 – 175

n – liczba pro´bek,a)_{– wartos´c´ s´rednia}_±_{odch. stand.,}b)_{– rozste˛p.}

T a b e l a III

Zawartos´c´ ołowiu, kadmu i rte˛ci (mg/kg s.m.) w owocnikach podgrzybka zaja˛czka (Xerocomus subtomentosus)

T a b l e III

Concentration of Pb, Cd and Hg (mg/kg d.w.) in fruiting bodies of Yellow – cracking Bolete (Xerocomus subtomentosus) Kapelusze Trzony Stanowisko n Pb Cd Hg Hg Aleksandro´w Kujawski 15 a)_0,3_±_0,3a) a)_{0,1 – 1,0}b) 0,7±0,2 0,3 – 0,9 0,08±0,02 0,04 – 0,1 0,06±0,03 0,01 – 0,13 Gmina Słupsk 11 0,3±0,2 0,1 – 0,8 1,0±1,2 0,3 – 4,8 0,3±0,2 0,1 – 0,7 0,15±0,06 0,06 – 0,24 Gmina Rzeczenica 15 0,3±0,1 0,1 – 0,6 0,9±1,6 0,3 – 6,5 0,09±0,04 0,04 – 0,19 0,16±0,22 0,04 – 0,96 Rezerwat – Potoczek 15 0,3±0,1 0,1 – 0,5 0,7±0,3 0,3 – 1,8 0,08±0,03 0,04 – 0,13 0,06±0,1 0,01 – 0,41 Dopuszczalny poziom (2003) 2,00 1,0 0,50 0,50

n – liczba pro´bek,a)_{– wartos´c´ s´rednia}_±_odch.stand.,b)_{– rozste˛p.}

(4)

A. C h o j n a c k a, J. F a l a n d y s z

MINERAL COMPOSITION OF YELLOW-CRACKING BOLETE (XEROCOMUS SUBTOMENTOSUS) (L.) QUELET

S u m m a r y

The aim of this study was to determine Al, Ba, Ca, Cd, Cu, Fe, K, Mg, Mn, Na, P, Pb, Rb, Sr, Zn, Hg contents of the fruiting bodies of Yellow-cracking Bolete (Xerocomus subtomentosus) collected at four spatially distant sites in northern part of Poland, and to compare the Cd, Pb and Hg levels with current hygienic standards. In total, 56 samples of Yellow-cracking Bolete from four sites were tested. The metallic elements were assayed by ICP-AES after pressurized wet digestion of the samples with HNO3in Teflon vessels. Lead, cadmium and mercury content of Yellow-cracking Bolete fruiting bodies from any of the four sites did not exceed the tolerance limits set for dried mushrooms in Poland.

PIS

´

MIENNICTWO

1. Falandysz J., Bona H., Danisiewicz D.: Silver content of wild-grown mushrooms from Northern Poland. Z. Lebensm. Unt. Forsch., 1994; 199: 222-224. – 2. Soylak M., Saraçog˘lu S., Tüzen M., Mendil D.: Determination of trace metals in mushroom samples from Kayseri. Turkey. Food Chem., 2005; 92: 649-652. – 3. Vetter J.: Toxic elements in certain higher fungi. Food. Chem., 1993; 48: 207-208. – 4. Brzostowski A., Falandysz J.: Cynk w krowiaku podwinie˛tym Paxillus involutus (Batsch) Fr. zebranym z ro´z˙nych ekosystemo´w les´nych Polski, Cynk w s´rodowisku – problemy ekologiczne i metodyczne. Zeszyty Naukowe Komitetu „Człowiek i s´rodowisko” PAN, 2002; 33: 385-389. – 5. Falandysz J., Lipka K., Gucia M., Kawano M., Strumnik K., Kannan K.: Accumulation factors of mercury in mushrooms from Zaborski Landscape Park. Poland. Environ. Int., 2002, 28: 421-427. – 6. Dziennik Ustaw, 2003; nr 37: poz. 326.

Adres: 80-952 Gdan´sk, ul. Sobieskiego 18.