A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FO LIA LITTER A R IA POLONICA 9, 2007
O lg a G łó w k o , J a n S o s n o w s k i
SETNA ROCZNICA URODZIN
PROFESORA MŚCISŁAWA OLECHNOWICZA
W ro k u Jubileuszu sześćdziesięciolecia U niw ersytetu Łódzkiego pragniem y przypom nieć społeczności akadem ickiej postać prof. M ścisław a Olechnowicza (1905-1982) - org an izato ra studiów rusycystycznych w naszej uczelni, twórcy i wieloletniego kierow nika K ated ry Filologii Rosyjskiej U Ł, doskonałego znawcy kultury i języków w schodniosłow iańskich.
Życiorys stanow i jedynie część niezwykle bogatego i ró żnorodnego m a -teriału, jak i został zaprezentow any na uroczystej sesji upam iętniającej setną rocznicę urodzin P rofesora. W sesji zorganizow anej przez In sty tu t Rusycys- tyki U Ł (26 lutego 2005 r.) wzięło udział ponad sto osób, a w śród nich - członkow ie rodziny P rofesora, Jego przyjaciele, w spółpracow nicy, liczne grono w ychow anków o raz władze uczelni i W ydziału Filologicznego. D ziałal-ność P ro feso ra - ja k o badacza, nauczyciela, opiek u n a szczególnie zaintere-sow anego kształceniem m łodej kadry - przedstaw iały referaty, w spom nienia sam ych uczestników , w ystaw a publikacji i zdjęć, a także film, któ ry pow stał n a podstaw ie taśm udostępnionych organizatorom przez w nuka Profesora, P an a P io tra P ietrasa.
T em a ty k a referatów dotyczyła zakresu bad ań , podejm ow anych przez P rofesora oraz przejaw ów Jego aktyw ności organizacyjnej i naukow ej:
— Profesor Mścislaw Olechnowicz ja k o współtwórca powojennej rusycystyki
polskiej (prof. Ja n W awrzyńczyk);
- Profesora M ścisław a Olechnowicza zw ią zk i z kulturą białoruską (prof. Eliza M ałek).
W czasie sesji odsłonięto tablicę pam iątkow ą, u fu n d o w an ą przez przy-jaciół, w spółpracow ników i w ychow anków P rofesora. Jednocześnie sala,
w której znajduje się tablica, otrzym ała imię prof. M ścisław a Olechnowicza. W uroczystości odsłonięcia tablicy i n ad a n ia im ienia sali uczestniczyli h o -norow i goście In sty tu tu Rusycystyki: córka prof. O lechnow icza Liliana Pietras, re k to r U niw ersytetu Łódzkiego prof. W iesław Puś, dziekan W ydziału Filologicznego, prof. B ogdan M azan.
Szczególnej wym owy n ab iera zbieżność „o k rągłych” d a t - uroczystość u p a-m iętniająca setną rocznicę urodzin P rofesora O lechnow icza (ur. 22 lutego
1905 r.) odbyła się w ro k u jubileuszu sześćdziesięciolecia Uczelni, w której P an P rofesor wiele lat pracow ał.
P rofesor M ścisław Olechnowicz urodził się 22 lutego 1905 r. w G rodnie, w rodzinie nauczyciela gim nazjalnego. Po zdaniu m atu ry w 1932 r. w G im -nazjum w H om lu rozpoczął studia na W ydziale H um anistycznym U niw er-sytetu im. S tefana B atorego w Wilnie. W ro k u 1934 w stąpił na W ydział P raw a tej uczelni, gdzie w 1938 r. otrzym ał dyplom m ag istra praw . S tarał się też dokończyć studia hum anistyczne. W 1939 r. był studentem IV roku W ydziału H um anistycznego (sekcja etnologii i etnografii). Ja k o student, później absolw ent, pracow ał naukow o w sekcji językoznaw stw a bałtosłow iań- skiego In sty tu tu N aukow o-B adaw czego w W ilnie (1934-1939). W latach 1936-1939 pełnił p o n ad to funkcję referenta w wileńskiej Izbie Przemys- łow o-H andlow ej, w ykorzystując swą profesjonalną znajom ość praw a.
W sierpniu 1939 r. został zm obilizowany. Brał udział w kam panii wrześ-niowej, uczestniczył w w alkach z A rm ią C zerw oną. D o stał się do niewoli radzieckiej, trafił do obozu w Ostaszkowie, skąd ja k o szeregowy żołnierz został w krótce zw olniony. W latach 1939-1941 pracow ał w redakcji czaso-pism a „C zerw ony S ztan d ar” w Wilnie. W ykładał też język rosyjski i lite-ra tu rę n a U niw ersytecie Ludow ym olite-raz w szkole średniej. D o października
1944 r. pracow ał w Z arządzie D rogow ym m. W ilna. W m ieszkaniu Janiny i M ścisław a Olechnowiczów zatrzym yw ał się w czasie swych pobytów w W ilnie Stanisław T ruszkow ski m jr „S ztrem er” , org an izato r i dow ódca b a ta -lionu A rm ii K rajow ej na W ileńszczyźnie, kolega M . O lechnow icza ze stu-diów . U nich - ja k pisze we w spom nieniach - m iał zawsze przyjazną przystań, źródło w iadom ości tow arzyskich o losach inteligencji wileńskiej i wszelkie w iadom ości ze świata. W listopadzie 1944 r. M . Olechnowicz został skierow any przez Związek P atriotów Polskich d o L ublina; PK W N m ianow ał go zastępcą dyrek to ra, a następnie - w 1948 r. - dyrektorem P aństw ow ego U rzędu R epatriacyjnego. F unkcję tę pełnił w Lublinie i Łodzi d o 1951 r. U rząd zajm ow ał się organizowaniem tran sp o rtu m igrantów i opie-k ą nad nimi w opie-kraju. W 1949 r. podjął pracę w U niw ersytecie Łódzopie-kim ja k o w ykładow ca języka rosyjskiego. Od 1953 r. był też tłum aczem przysięg-łym przy Sądzie W ojew ódzkim w Łodzi. W 1954 r. objął kierow nictw o Studium Języków O bcych U niw ersytetu Łódzkiego. S tanow isko to zajm ow ał d o 1965 r. P o n ad to w latach 1952-1969 był zatrudniony w Studium Języków O bcych A kadem ii M edycznej.
W 1963 r. M . Olechnowicz doktoryzow ał się n a podstaw ie rozpraw y z dziedziny etnografii pt. Polskie zainteresowania ludem białoruskim (od
Ba-ranow skiego i o b ro n ił n a W ydziale Filolozoficzno-H istorycznym U Ł. D w a lata później (22 X 1965 r.) habilitow ał się w A kadem ii N au k Pedagogicznych w M oskw ie n a p odstaw ie pracy Сист ема ударения в р усском язы ке
и м ет одика его изучения в ш колах Народной П ольш и. W 1966 г. otrzym ał
stanow isko d ocenta, zaś w 1974 r. - tytuł p ro feso ra nadzw yczajnego nauk hum anistycznych.
W latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku d r M . O lechnow icz organi-zow ał rusycystykę na Uniwersytecie Ł ódzkim . T w orzył ją od podstaw , gdyż po K atedrze Filologii Rosyjskiej z lat czterdziestych i pięćdziesiątych (działal-ność dydak ty czn ą K a te d ry zawieszono w 1953 r.) nie pozo stało ani śladu. N ajpierw , w ro k u akadem ickim 1964/1965 filologia rosyjska została w prow adzona ja k o d ru g a specjalność dla prow ychoprow ankóprow K a te d ry Filologii K la -sycznej. D r M . O lechnow icz, wówczas jeszcze kierow nik Studium Języków O bcych U Ł , spraw ow ał opiekę nad specjalizacją rusycystyczną. N astępnie objął kierow nictw o Studium W ieczorowego Filologii Rosyjskiej d la czynnych nauczycieli - absolw entów Studiów Nauczycielskich, pow ierzono m u też opiekę nad studiam i eksternistycznym i II stopnia. Z aró w n o studia wieczo-row e, ja k i eksternistyczne rozpoczęły się w ro k u akadem ickim 1965/1966. W 1966 r. doc. M . Olechnowicz został kierownikiem wznawiającej działalność 1 października tego ro k u K atedry Filologii Rosyjskiej ze studiam i stacjo n ar-nymi. K iedy K a te d rę przekształcono w In sty tu t Filologii Rosyjskiej, został jego dyrektorem o ra z kierow nikiem Z akładu Językoznaw stw a. Z ad b ał o
wykształcenie kad ry specjalistów. D o ro k u 1975 w yprom ow ał dziewięciu d o k -torów w zakresie językoznaw stw a rosyjskiego, w tym czterech pracow ników In stytutu (S. Grzybowskiego, G . Rytter, S. Staszewskiego i J. W awrzyńczyka) oraz był recenzentem trzech rozpraw habilitacyjnych, w tym rozpraw y jednego praco w n ik a Insty tu tu (K. Bajora). Przed odejściem P rofesora na em eryturę (1975) w Instytucie było zatrudnionych 30 pracow ników naukow o- dydaktycznych i 5 naukow o-technicznych. O gólna liczba studentów wynosiła praw ie 680, z czego n a studiach dziennych było 310 osób, n a studiach zaocznych - 232 (głównie nauczyciele), n a wieczorowych - 56; studium m agisterskie dla absolw entów W SN liczyło 68 osób, a studium eksternis-tyczne - 10 osób.
P rofesor M . O lechnow icz był redaktorem serii „F ilologia R osyjska” w ram ach w ydaw anych przez U Ł „Zeszytów N au k o w y ch ” . Przez długi czas pełnił funkcję re d a k to ra naczelnego „Języka R osyjskiego” (od 16 września
1967 r. do 16 stycznia 1982 r.). Był przew odniczącym R ady Redakcyjnej „P rzeglądu R usycystycznego” . W spółpracow ał z placów kam i naukow ym i Z S R R : z Instytutem Językoznaw stw a im. J. K o łasa B iałoruskiej Akadem ii N auk w M ińsku, z M iędzynarodow ą A socjacją Języka i L iteratury Rosyjskiej w M oskw ie, O środkiem N aukow o-M etodycznym przy U niw ersytecie im. M . Ł om onosow a w M oskwie, z Instytutem N aukow o-B adaw czym Języka
Rosyjskiego d la szkól mniejszościowych przy A kadem ii Pedagogicznej w M o -skwie. W k ra ju uczestniczył w zebraniach kom isji program ow ych dla szkol-nictw a podstaw ow ego i średniego, w posiedzeniach kom isji program ow o- podręcznikow ej szkolnictw a wyższego i kom isji przygotow ujących tem aty na egzam iny dla k an d y d a tó w na studia nieneofilologiczne. Był członkiem Ł ódz-kiego T ow arzystw a N aukow ego.
D oro b ek naukow y P rofesora jest znaczący i bogaty tem atycznie, obejm uje ok. 100 pozycji. Są w nim publikacje językoznaw cze, glottodydaktyczne i etnograficzne. Prace językoznaw cze są pośw ięcone głów nie akcentologii języków w schodniosłow iańskich i litewszczyzny, w szczególności akcentow i w yrazow em u języka rosyjskiego. Pierwsza rozpraw a z tego zakresu pt. A k-
centuacja wyrazów pochodnych i zapożyczeń w ję z y k u rosyjskim została
opub lik o w an a w 1959 r. D oceniona przez specjalistów, w yw arła niemały wpływ n a k ieru n k i b a d a ń n ad przyciskiem rosyjskim . Przez wiele lat prof. M . O lechnow icz badał rosyjski system akcentuacyjny w ścisłym p o -w iązaniu ze sło-w ot-w órst-w em języka rosyjskiego. Wiele u-wagi poś-więcił akcentow i rzeczow ników zapożyczonych, szczególnie z języka niemieckiego. W kilku publikacjach traktujących o tendencjach rozw oju akcentu rosyjskiego (i w schodniosłow iańskiego) twierdził, że zm iany polegają przede wszystkim n a stałym przesuw aniu się akcentu do przodu. Tezę tę przedstaw ił m .in. w syntetycznym referacie pt. K ierunki rozwoju akcentu wyrazowego w językach
wschodniosłowiańskich na k o n feren q i naukow ej „Języki i literatury wschod-
niosłow iańskie” , k tó ra odbyła się w Łodzi w 1976 r. Uwieńczeniem badań P ro feso ra nad akcentem rosyjskim są książki: R o syjski system akcentuacyjny (1974), Teoretyczne zasady dystrybucji rosyjskiego akcentu wyrazowego (1974) o raz A kcen t rosyjski (1977). Prace z om aw ianego zakresu były w ielokrotnie cytow ane przez akcentologów w Polsce, Z S R R , Bułgarii, F rancji i innych krajach.
P rofesor M . Olechnowicz jest zarazem tw órcą dyd ak ty k i akcentuacji rosyjskiej. O publikow ał książkę М рт одика обучения русско м у ударению
в польской ш коле (1976), Z biór ćwiczeń z rytm iki, intonacji i akcentuacji rosyjskiej (1973) oraz Ćwiczenia z intonacji i akcentuacji rosyjskiej (1974).
Z ainteresow ania językoznawcze P rofesora dotyczyły także słow otw órstw a, leksyki, grafiki i ortografii rosyjskiej. D użym i ciągle znaczącym osiągnięciem polskiego językoznaw stw a rusycystycznego jest G ram atyka opisowa ję zy k a
rosyjskiego. Fonetyka. Fonologia. Pismo (1976, wyd. II 1986), n apisana
z S. G rzybow skim i J. W awrzyńczykiem . M . O lechnow icz jest autorem rozdziału trzeciego pt. Письмо. Pierwsze, łódzkie w ydanie podręcznika ukazało się pod redakcją P rofesora. D o dziś zalecam y tę pozycję studentom . W ysoko została oceniona przez specjalistów G ram atyka dydaktyczna ję zy k a
rosyjskiego (1979), której w spółautorem jest O. Spirydowicz. Jej teoretyczną
Szczególne m iejsce w b adaniach i d o ro b k u naukow ym P rofesora zajm uje etnografia, a ściślej m ów iąc - folklor białoruski (i poleski). T em atyki tej dotyczy jego p raca d o k to rsk a, artykuły oraz obszerny wstęp d o t. 52 Dzieł
w szystkich O. K olberga pt. Białoruś - Polesie Oskara Kolberga (1969). Z racji
d o k o n ań w zakresie języka i folkloru białoruskiego nazwisko Profesora trafiło d o t. 1 Białoruskiej encyklopedii radzieckiej (1969; por. hasło А ляхновш
М сщ слау AwnoHaein). O statnią książką P rofesora, której m aszynopis
nie-długo przed śm iercią złożył w W ydaw nictw ie Ł ódzkim , jest m onografia
Polscy badacze fo lklo ru i ję zy k a białoruskiego w X I X w. T a niezwykle cenna
pozycja u k azała się drukiem dopiero w 1986 r. i od razu zajęła należne jej m iejsce w podstaw ow ym spisie polskich prac białorusoznaw czych.
P rofesor M . Olechnowicz jest autorem artykułów z zakresu glottodydak- tyki, zbiorów ćwiczeń d o nauki języka rosyjskiego o ra z autorem lub w spół-autorem wielu zbiorów tekstów dla lektoratów na studiach m edycznych i uniw ersyteckich. D o swoich wczesnych zainteresow ań n aukam i praw nym i naw iązał ja k o w spółautor Rosyjsko-polskiego słownika prawniczego (1960).
Był niew ątpliw ie uczonym bez reszty oddanym spraw ie nauki języka rosyjskiego, je d n a k - ja k pisał E. R osiński we w spom nieniu pośm iertnym 0 Profesorze - daleki był od zaściankowości i odznaczał się szerokim spojrzeniem n a nauczanie języków obcych zgodnie z potrzebam i kraju 1 zainteresow aniem społecznym . Stąd też zrozum ienie d la konieczności n a-uczania języków zachodnioeuropejskich i popieranie idei m ożliwie wczesnego rozpoczęcia ich nau k i w szkole.
P rofesor M . Olechnowicz był bardzo dobrym dydaktykiem . W yprom ow ał wielu m agistrów . Żywo interesow ał się spraw am i studenckim i. Brał udział w zebraniach (przynajm niej tych ważniejszych) koła naukow ego. Z a czasów P rofesora studenckie koło naukow e łódzkich rusycystów m ogło się pochw alić pow ażnym i osiągnięciam i w skali ogólnopolskiej.
W zespole pracow niczym K atedry, a później In sty tu tu Filologii Rosyjs-kiej, pan o w ała bardzo d o b ra, koleżeńska atm osfera. N a p o rz ąd k u dziennym była w zajem na pom oc w spraw ach m erytorycznych i organizacyjnych. T o P rofesor stw orzył taki zespół, a jego życzliwość i pogodny nastrój udzielały się pracow nikom .
Zaw sze uśm iechnięty, skrom ny, doceniający osiągnięcia swych podw ład-nych i szanujący ich, wym agający, ale także w yrozum iały dla ludzkich słabości - taki był prof. M ścisław Olechnowicz i takim pozostał w naszej pam ięci.
Z a działalność naukow ą, dydaktyczną i społeczną P rofesor był odznaczony m .in. K rzyżem K aw alerskim O rderu O drodzenia Polski, Z łotą O d -zn ak ą Z N P , Z ło tą O d-znaką U Ł i O d-znaką Tysiąclecia P aństw a Polskiego.
P rofesor M ścisław Olechnowicz zm arł 24 lipca 1982 r. Z ostał pochow any n a Starym C m entarzu w Łodzi.
О
н
Bibliografia
r u s z k o w s k i S. (1968), Partyzanckie wspomnienia, Warszawa, s. 33.
l e c h n o w i c z M . (1976), Z dziejów rusycystyki h> Uniwersytecie Łódzkim, [w:] Gramatyka konfrontatywna języka polskiego i rosyjskiego, Łódź, s. 5-12.
R o s i ń s k i E. (1983), Mścislaw Olechnowicz (z osobistych wspomnień), „Język Rosyjski” , nr 1, s. 3.
Mścislaw Olechnowicz (1995), oprać. J. Wawrzyńczyk, [w:] J. K i t a , S. P y t l a s , Profesorowie Uniwersytetu Łódzkiego w latach 1945-1994. Pro Memoria, Łódź, s. 155-157.
