Rola państwa burżuazyjnego w koncepcjach konwergencyjnych

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S

FOLIA OECONOMICA 72, 1987

J o a c h im M e is n e r* ,

s *

ROLA PAŃSTWA BURŹUAZYJNEGO V KONCEPCJACH KONWERGENCYJNYCH

T e o r i a k o n w e r g e n o ji mote e ta n o w ić dogodny punkt w y j ę c ia d l a a n a l i z y r o l i pańetw a k a p i t a l i s t y o in eg o w s t e r o w a n i u p r o c e s a m i g o - epodarozym i i sp o łe c z n y m i w i j ę o i u w s p ó ł c z e s n e j ekonom ii b u r ż u a -z y j n e j . Te-zy o u p o d a b n i a j ą c e j e w o l u c j i k a p i t a l i -z m u 1 s o c j a l i z m u o p i e r a bowiem n a p r z e s ł a n k a o h , k t ó r e po c z y ś c i b e z p o ś r e d n i o d o t y -c z ą r o l i p ańetw a b u r ż u a z y j n e j w t y -c i u gospodar-czym krajów k a p i -t a l i s -t y c z n y c h 1 p r z e m ia n , j a k i « w -t e j d z i e d z i n i e m ia ły m ie js c e * T e o r i a k o n w e r g e n c ji J e s t oo prawda z b io re m r a o z e j ró ż n y c h koncep-c j i d o t y koncep-c z ą koncep-c y koncep-c h h i p o t e t y koncep-c z n e g o ro z w o ju w opółozeonykoncep-ch s p o łe o z e ń s tw k a p i t a l i s t y c z n y c h i « o o j a l l e t y c z n y c h n i ż J e d n o l i t ą i z w a r tą t e -o r i ą . W s z c z e g ó l n -o ś c i m-ożna t w i e r d z i ć , że l e t n i e j e w ię k s z a zgodn o ś ć oo do ocezgodny t e zgodn d e zgodn o j i rozw ojow ych, a zgodn i ż e l i w s p o s o b i« u z a s a d -n i a -n i a t a k i e g o rozw oju* N ie m -niej moż-na w y o d ręb -n ić t r z y podstawowe p r z e s ł a n k i , na k tó z y o h o p i e r a j ą a i ę k o n c e p c j e k o n w e rg e n c y jn e , b i o r ą c e z a punkt w y l á c i a z j a w i s k a «konom ioen«. N a l e ż ą do n i c h t p r z e k o z t a ł o e n l « k rajów s o o j a l l s t y o z n y o h w k r a j e przem ysłow e, w z r o s t e k o n o m ic zn e j r o l i pańatw k a p i t a l i s t y c z n y c h w g o s p o d a rc e o r a z rozw ój p la n o w a n ia o c h a r a k t e r z e o g ó ln o g o sp o d a rc z y m . Z p u nktu w i d z e n i a te m a tu r o z p a try w a n e g o s z c z e g ó l n i e i n t e r e e u - J ą c e a ą p o g lą d y J* K. G a l b r a i t h a * Dokonał on a n e ü l s y g o s p o d a r k i a m e r y k a ń s k i e j 1 w o p a r c i u o n i ą d o s z e d ł do w n io s k u , że p r o c e s p r z e o b r a ż e ń w g o s p o d a rc e k a p l t a l l e t y c z n e j z m i e r z a w pewnych d z i e d z i n a c h w k i e r u n k u r o z w ią z a ń i s t n i e j ą c y c h w k r a j a c h s o c j a l i s t y c z -nych* Innym i słowy można p o w i e d z i e ć , i ż r e p r e z e n t u j e on p o g ląd

* P r o f . d r h a b . . I n s t y t u t Ekonomii P o l i t y c z n e j , Akademia Eko- n o m io sn a , K a to w ic e .

„ : '.n o s tro n n e g o u p o d o b n i e n i a a i ę k a p i t a l i z m u do s o c j a l i z m u . Jego k o n c e p c j a r ó S n i s i ę zatem od t y o h t e o r i i k o n w e rg e n c y jn y c h , k t ó r e w id z ą p r o c e s y kocw ergenoyjne w u p o d a b n ia n i u s i ę s o c j a l i z m u do k a p i t a l i z m , o r a z od t y c h , k t ó r e g ł o s z ą r u o h obu systemów я k i e r u n ku je d n e g o optym alnego u s t r o j u . P o glą dy J . K. G a l b r a i t h a z a s ł u g u j ą na s z c z e g ó l n ą uwa^ę d l a t e g o , t a qą n a jm o o n ie j o p a r t e n a a n a l i -z i e r -z e c -z y w i s t o ś c i g o s p o d a r c -z e j 1 j e j o b i e k t y w n i e uwarunkowanych t e n d e n c j i rozwojowych a n i ż e l i na powierzchownych porów naniach p rzejaw ów . P i e r w s z a p r z e s ł a n k a , p r z y j ę t a m ilcz ą o o lu b a z p r e a s l a v e r b i s , t o o s i ą g n i ę c i a g o s p o d a r k i s o c j a l i s t y c z n e j . Ha t l e przemyałowego ro zw o ju krajów so c j a l l s ty езду oh i p r o c e s u n i w e l a o j i r ó ż n i o w po-z io m ie r o po-zw o ju g o s p o d a rc po-z e g o międpo-zy k r a j a m i k a p i t a l i s t y c po-z n y m i 1 s o c j a l i s t y c z n y m i t e o r e t y c y k o n w e r g e n c j i w s k a z u ją p r z e d e w szystkim n a rozw ój t e o h n l k l 1 Jego s k u t k i j a k o na J e d e n в czynników powo-d u j ą c y c h , I c h zpowo-da nie m , u p o powo-d a b n i a j ą c ą e w o lu c ję obu system ów . Wz a - c h o d n lo n le m ie c k lm s ło w n ik u ekonomiczny» ozy tamy i " T e o r i a konwer-g e n c j i J e s t p r z e t o s p e c j a l n ą t e o r i ą porównań eyatemów 1 wyrazem u t r a t y monopolu przemysłowego o y w i l i a a o j i a a o h o d n l e j " 1 . Mamy t u do o z y n l e n l a ze swego r o d z a j u determ lnlzm em te c h n i c z n y m , słu ż ą c y m równym a u to ro m do fo rm u ło w a n ia r ó ż n y c h w niosków . Drugą podstawową p r z e s ł a n k ą J e a t w z r o s t r o l i p a ń s tw a b u r ż u a c y jn e g o w ekonomice kra* jów k a p i t a l i s t y c z n y c h . Z n i ą w l ą t e s i ę á o i é l e d a l s z a , t r z e c i a p r z e s ł a n k a , a m ianow ioie p o j a w i e n i e s i ę w k r a j a o h k a p i t a l i s t y c z -nych elem entów p la n o w a n ia o g ó l n o g o s p o d a r c z e g o . N i e k t ó r z y a u t o r z y u w a ż a ją to naw et za d e o y d u jąp y c z y n n ik w p r o c e s i e u p o d a b n i a n i a s i ę obu u s t r o j ó w .

0 r o s n ą c e j r o l i p a ń s tw a b u r ż u a z y jn e g o w ekonomioe k rajów k a -p i t a l i s t y c z n y c h -p i s z ą r ó w n i e t i n n i a u t o r z y , n i e będący z w o l e n n i -kami t e o r i i k o n w e r g e n o ji . Cl o s t a t n i j e d n a k u w a ż a ją , że państw o b u r ż u a z y jn ą s p e ł n i a j u ż t a k i e f u n k c j e 1 w ta k im a a k r e s l e , że moż-na mówió o p r o c e s i e konw ergencyjnym . Państw o - j a k wiadomo - j e s t od p o o z ą tk u i s t n i e n i a g o s p o d a r k i s o c j a l i s t y c z n e j j e j podstawowym podm iotem . W g o s p o d a rc e k a p i t a l i s t y c z n e j w z r o s t ekorx>mlosnej f u n -k c j i p a ń s tw a n a s t ę p u j e d o p i e r o począwszy od l a t t r a y d z i e s t y c h

x W öerterbuch d e r p o l i t i s c h e n Ökonomie, H r s g , G. von E у - n e r n , Opladen 1973, s . 1 0 8 .

b i e ż ą o e g o s t u l e c i a . Co prawda w XVI 1 XVII w. dominowała w Euro-p ie d o k t r y n a m e r k a n t y l i s t y o z n a , k t ó r a a f i r m o w a ł a ekonom iczną r o l ę pa ń e tw a, l e o z t y l k o t a k d ł u g o , j a k d łu g o r e p r e z e n t o w a ł o ono i n t e r e s y r o d z ą o e j s i ę b u r ż u a z j i w o k r e s i e p i e r w o t n e j a k u m u l a c j i k a p i -t a ł u . Kiedy J e d n ak p ry w a -tn a p r z e d s i ę b i o r c z o ś ć k a p i t a l i s t y c z n a u t r w a l i ł a e i ę - i n t e r w e n c y j n a p o l i t y k a ^ p a ń e t w a s t a ł a s i ę z j a w i s - kiem niepożądanym i h a s ł a l a i e s e z - f a i r e , l a i s e e z - p a s s e r , * l a i o e z - - a l l e r o k r e ś l a ł y e t a p r o z w o ju k a p i t a l i z m u , w którym p r o c e s y g o s - p o d a ro z e reg u lo w a n e były na p o d s ta w ie swobodnej gry s i ł rynkowych - o k r e s u l a i s s e z f a i r e ' y z m u . U podstaw p row adzonej p o l i t y k i g o s -p o d a r c z e j l e ż a ł o -p r z e k o n a n i e , którem u d a ł wyraz Adom S m itht " I n t e r e s y pryw atne i d ą ż e n i a J e d n o s t e k s k ł a n i a j ą l u d z i z n a t u r y r z e -czy do t e g o , by u m i e s z c z a l i swe k a p i t a ł y w t a k i s p o s ó b , J a k i w zwykłych p r z y p a d k a c h J e s t d l a s p o ł e c z e ń s t w a n a j b a r d z i e j k o r r y s t n y

bez j a k i e j k o l w i e k i n t e r w e n o j i ze s t r o n y prawa p ry w a tn e i n -t e r e s y i s k ł o n n o ś c i l u d z i prow adzą i o h w n a -t u r a l n y sposób do t e -g o , że d z i e l ą i r o z d z i e l a j ą k a p i t a ł y każde-go n p o ł e c z e ń e t w a na rófc- ne c e l e w s t o s u n k u , k t ó r y odpowiada i n t e r e s o m s p o ł e c z e ń s t w a J a -ko c a ł o ś c i . W sze lk ie z a r z ą d z e n i a sy ste m u m e r k a n t y l i s t y o z n e g o mus z ą w więkmuszym l u b mniejmuszym mus t o p n i u z a k łó o a ć ów n a t u r a l n y i n a j -k o r z y s t n i e j s z y r o z d z i a ł -k a p i t a ł u " 2 . O-kres t e n t r w a ł w p r z y b l i ż e -n i u do w i e lk i e g o k r y z y s u , p r z y p a d a ją c e g o -na l a t a 1 9 2 9 - 3 3 . Kryzysy n a d p r o d u k c j i w y k a z a ły , że i n t e r e s y p ry w a tn e n i e a ą zgodne z i n t e resem s p o ł e c z e ń s t w a . I J a k o p r ó b a p a ń e tw a b u r ż u a z y j n e j z a p e w n ie -n i a rów-nowagi g o s p o d a r c z e j p o j a w i ł s i ę i -n t e r w e -n c j o -n i z m państw owy. Z n a l a z ł on t e o r e t y c z n e u z a s a d n i e n i e p r z e d e w s z y s tk im w p ra c y J . !4 K ey n e sa , w k t ó r e j p is z e « "C hooiaż wiyo r o z s z e r z e n i e f u n k c j i r z ą -dowych Q . 7 | wydawałoty s i ę Ja k ie m u ś am erykańskiem u f i n a n s i ś c i e s t r a s z l i w y m zamaohem na i n d y w i d u a l iz m , t o Jed n ak s t a j ę w Jego o - b r o n l e . To r o z s z e r z e n i e f u n k c j i rządowych J e s t bowiem Jedynym ś r o d k ie m , k t ó r y pozw ala u n i k n ą ć z n i s z c z e n i a obecnych form g o sp o -d a r k i w c a ł o ś c i o r a z warunkiem ponyńlnego fu n k c jo n o w a n ia I n i c j a -tywy i n d y w i d u a l n e j " 3 . Od l a t t r z y d z i e s t y c h ekonomiczne f u n k c j e 2 A. S m i t h , B a d a n ia nad n a t u r ą i p rzy c z y n a m i b o g a c tw a narodów , t . 2 , Warszawa 1 954, s . 3 0 9 . 3 J . U. K e y n e s , Ogólna t e o r i a z a t r u d n i e n i a , p r o c e n t u i p i e n i ą d z a , Warszawa 1956, a . 494.

państw * burA uasyJnego n i e u s t a n n i e r o a n ą , t e o r i a J . M. Keynesa o - k r e ś l a n a J e s t J a t o r e w o lu o j a я b u r ż u a z y j n e j e k o n o m ii* , a George Cabot Lodge, t w i e r d s ą o , że Stany Zjednoczone z n a j d u j ą c l ę w ś r o d ku t r a n s f o r m a c j i , porównywalnej do t e j , k t ó r e z a k o ń c z y ł a ś r e d n i o -w iecze na Z achodzie 1 że r o d z i s i ę no-wa am erykańska I d e o l o g i a , za-l i c z a n a do j e d n e j z c z t e r e c h c e ch ekspansyw nej r o za-l i i z ą d u . P i s z e on; "Po c z w a r t e , r o l a r z ą d u « i e u c h r o n n i e r o s e z e r z a s i ę t a k , że obejm uje k o n c e p o ję p a ń s tw a Jako p l a n i s t y . Rząd s t a j e s i e wyzna-czającym n a s z e p e rspe ktyw y 1 a r b i t r e m p o t r z e b s p o ł e o z n o ś o i . W spo-sób n ie u c h r o n n y weáraie na s i e b i e bezpreoedeneow e wailne z a d a n i a k o o r d y n a c j i , w y z n a c z ają c p r i o i y t e t y i p l a n u j ą c w n a js z e r s z y m s e n -s i e , 1 na dobre l u b z ł e -s t a n i e -s i ę b a r d z i e j a u t o r y t a t y w n y "■*. Da-l e j Lodge s t w i e r d z a , t e "Rząd w S t a n a c h ZJednoozonych J e a t ogrom-n y , p r z y p u s z c z a l ogrom-n i e w p r o p o r o j i do ogrom-n a s z e j , l u d ogrom-n o ś c i większy ogrom-n i ż w k r a j a c h , k t ó r e nazywamy s o c j a l i s t y c z n y m i . Około 16% s i ł y r o b o c z e j p r a c u j e o b e c n ie d l a j e d n e j l u b i n n e j a g e n o j i r z ą d o w e j , a w 1980 » o d s e t e k b ę d z ie w y ższy. W c o r a z s z ersz y m z a k r e s i e l n s t y t u o j e amer y k a ń s k i e ż y j ą ze s z c z o d amer o b l i w o ś c i amer zą d o w ej z s u b s y d ió w , z a s i ł -ków, k o n tra k tó w z f a r m e r a m i , k o r p o r a c j a m i 1 u n i w e r s y t e t a m i - i po-dobne k o r z y ś c i o s i ą g a j ą J e d n o s t k i z t y t u ł u u b e z p le o z e ń s p o ł e c z -n y c h , o p i e k i z d ro w o t-n ej i d o t a c j i m ieszka-niowyoh"

W podobnym duchu w y p o w ie d z iał s i ę ró w n ież p r o f e s o r nauk p o l i t y c z n y c h H. L. N i e b u r g . B ył on z a s t ę p c ą d y r e k t o r a Centxum P r o g r a -mów A dm inistrow anych p r z e z Rząd U n i w e r s y te t u w C hicago i Jego t w i e r d z e n i a n i e s ą w y łą c z n ie t e o r e t y c z n ą s y n t e z ą , l e c z s ą ró w n ież o p a r t e na b e z p o śre d n im w g lą d z ie w p r a k t y k ę a m e ry k ań e k ą . P i s z e oni "Rząd p r z e s t a ł być J e d y n ie pasywnym a r b i t r e m r e g u ł g r y i J e s t zmuszony s t a ó s i ę w szechobecną s i ł ą b i l a n s u j ą c ą k o n k u r e n c ję war-t o ś c i i k o n war-t r o l u j ą c ą dynamikę zmian s p o ł e c z n y c h . Rząd s war-t a ł

s ię

najw iększym nabywcą i konsumentem w g o s p o d a r c e . K o n t r a k t rządow y, improwizowany ad hoc i w dużym s t o p n i u n i e k o n t r o l o w a n y , s t a ł s i ę rosnącym ważnym środkiem i n t e r w e n c j i w sprawy p u b l i c z n e , n i e t y l -ko u z y s k a n i a d-Sbr i u s ł u g , l e c z by o s i ą g n ą ć ró ż n o r o d n o ś ć s p r e o y

-* P o r . m. i n . i P . D e a n e , The E v o l u t i o n o f Eoonomlo I d e a s , Cambridge 1979, s . 1 7 5 .

5

G. C. L o d g e , The New American I d e o l o g y , New York 1977, s . 1 9 .

zowaaych l u b przypadkowych celów p o l i t y c z n y c h - & lokująo zasoby narodow e, o r g a n i z u j ą c w y s i łe k l u d z k i , s ty m u l u ją o aktywnońó g o ap o

-7

d a r c z ą i r o z d z i e l a j ą c s t a n o w is k a i w ła dz ę" • N ie b u rg doc h o d z i do w niosku, że w S ta n a c h Z jednoczonych w y k s z t a ł c i ł o e i ę "państw o k ontraktow e"® i że " z a m i a s t ayatemu w olnej p r z e d s i ę b i o r c z o ś c i roa- wijamy e i ę w k i e r u n k u ayatemu p iy w a tn y o h zyeków subsydiow anych p r z e z r z ą d " ^ . Podobne oceny d z i a ł a l n o ś o i p a ń e tw a można ftnaleźó t a k ż e u i n n y c h autorów * Te nowe f a k t y d a ł y asumpt zwolennikom t e -o r i i k -o n w e r g e n c ji d-o g ł -o s z e n i a te z y p t a k i a w z r -o á c i e r -o l i pańetw a burżuazy;) ne g o , że s t a ł o a i ę ono _ z p u n k tu w i d z e n ia p e łn i o n y oh f u n k c j i - podobne do pańetw a s o c j a l i s t y c z n e g o . Ani Lodge, a n i t e ż N ie b u rg n i e g ł o s z ą t e o r i i k o n w e r g e n o ji , l e o z i c h e n a l i z a nowych f ak tó w j e s t przejmowana l u b przyjmowana p r z e z zwolenników t e o r i i k o n w e r g e n c j i . Do wniosków H. L . N ie b u rg a odw ołuje a i ę m. i n . J . L . G a l b r a i t h 1 0 . 3 t w i e r d z a o n , że " k o n w e rg e n c ja z a c z y n a a i ę w raz в now oczesną p r o d u k c j ą na w i e l k ą s k a l ę , p o t r z e b ą w i e l k i e g o k a p i t a ł u , w y ra fin o w a n e j t e c h n o l o g i i , a p r z e d e w a ^ s t k i m w y ra fin o w a n e j o r g a -n i z a c j i . Te z a ś p o t r z e b u j ą k o -n t r o l i ce-n 1 - t a k d a l e c e , J a k to t y l k o możliwe - w s z y s t k i e g o , oo po t y c h c e n a c h J e a t kupowane. To znacjęy, że p la n o w a n ie n u a i z a a t ą p i ó r y n e k " 1 1 . A n a l i z u j ą c g o a p o - d a rk ę am erykańską G a l b r a i t h a t w l e r d z a , że r o z w i n ę ł a a i ę a f e r a g o -s p o d a r k i , "w k t ó r e j r o z w i n i ę t a t e c h n i k a ł ą c z y -s i ę z ogromnym n a -kładem k a p i t a ł u 1 k t ó r e j n a j b a r d z i e j r z u c a ją c y m a i ę w oczy p r z e -jawem J e a t w apółoz ea na w i e l k a k o r p o r a o j a " 1 . Tyoh w i e l k i c h k o r p o - r a o j i J e a t o k . 5 0 0 6 0 0 . Są one c e n t r a l n ą i n s t y t u c j ą ayatem u p r z e -mysłowego i a ta n o w lą d o m in u ją c ą oeohę p a ń a tw a p rzem ysłow ego. W du-ż e j , d o j r z a ł e j k o r p o r a o j l w ładae spoczywa n i e w r ę k a c h J e d n o s t e k , l e o z o r g a n i z a c j i , k t ó r ą o k r e á l a Jako t e o h n o s t r u k t u r a 1 3 . Z p u n k tu w i d z e n ia i n t e r e s u j ą c e g o n a s t e m a tu oiekaw e e ą a p o s t r z e ż e n i a G a l-b r a i t h a d o t y c z ą c e stosunków między państwem a d o j r z a ł ą k o r p o r a c j ą

^ H. L , N i e b u r g , I n th e Name o f S c i e n c e , Chicago 1 9 7 ^ a . 1 8 4 . I Tamże, i X Tamże, s. 1 8 6 . 10 P o r . J. K. G a 1 b r a 1 t h , The New I n d u e t r i a l S t a t e , B o sto n 1 972, s . 313. Tamże, s , 392. Tamże, s . 9 . Tamże, s . 7 1 .

i t e o h n o s t r u k t u r ą . 0 t 6 ż s t w i e r d z a o n t że s to s u n e k t e o h n o s t r u k t u r y do p a ń stw a J e a t Jakby a m b iw a le n tn y . 2 j e d n e j s t r o n y państw o może z a g r a ż a ć a u to n o m ii t e c h n o a t r u k t u r y , o te g o s i ę ona n a j b a r d z i e j o b a w ia , Jako że autonom ia J e a t j e j pierwszym c e le m . Z d r u g i e j e tr o n y t e o h n o s t r u k t u r ą i d o j r z a ł a k o r p o r a c j a p o t r z e b u j ą p a ń e tw a . S tą d t e ż " s y s te m przemysłowy J e a t w i a t o o i e n i e r o z e r w a l n i e z w ią -zany z państwem. D o j r z a ł a k o r p o r a c j a J e a t pod wieloma względami ram ieniem p a ń e tw a . Pańatwo z a á J e a t pod wieloma względam i n a r z ę - dzieA ayatem u przem ysłow ego"1 4 . R e l a o j e pomiędzy państwem a d o j -r z a ł ą k o -r p o -r a c j ą k s z t a ł t u j ą s i ę z u p e ł n i e i n a c z e j n i ż -r e l a o j e mię-dzy państwem a p r z e d a ię b i o r a t w e m t r a d y c y jn y m . Te o a t a t n i e m iały p r z e d e w s z y s tk im c h a r a k t e r f in a n a o w y , oeohow ała Je c h w i e j n o ś ć . J e á l i p r z e d s i ę b i o r ą two b y ło a i l n e - mogło ono nawet w y k o rz y a ta ó władzę państwową do z w i ę k s z e n i a sw oich zysków, gdy z a ś pańatw o by-ł o s i l n e - to mogby-ło o g r a n i c z a ć awobodę d z i a by-ł a n i a g o s p o d a r k i p r y -w a t n e j , a na-wet z n a o jo n a li z o -w a ć dane p r s e d a i ę b i o r ą t-w o. S ł a b o ś ć j e d n e j e t r o n y b y ł a l u b m ogła być w y k o rz y a ta n a p r z e z d r u g ą a t r o n ę . "Pańatwo m ia ło do z a o f i a r o w a n i a w i e l e k o r z y ś c i m a t e r i a l n y c h , a r ó w n o c z eś n ie b y ło z d o ln e za pomooą podatków i u s ta w u c z y n ić w i e l e w k i e r u n k u o d e b r a n i a zyaków f i r m i e . Z k o l e i p r z e d a i ę b i o r a two m ia-ł o w i e l e środków , k tó ry m i mogia-ło p ia-ł a o i ó za t o , ozego o h c i a ia-ł o . A i s t n i a ł o t y l k o n i e w i e l e prawnych l u b in n y o h p r z e a z k ó d , k t ó r e by nu t o u n i e m o ż l i w i a ł y " 1 5 . Odmiennie u k ł a d a j ą a i ę a t o a u n k i między p a ń - atwem a d o j r z a ł ą k o r p o r a c j ą * K s z t a ł t o w a n i e g l o b a l n e g o p o p y tu p r z e z p a ń e tw o , zapoczątkow ane w l a t a c h t r z y d z i e a t y o h , może być po-mocne w r e a l i z a c j i celów k o r p o r a c j i i J e a t b a rd z o i s t o t n e d l a efektyw nego p la n o w a n ia w s y s te m ie przemysłowym. R e d y s t r y b u c j a do-chodu narodowego za p o ś re d n ic tw e m p o d a tk u p rogresyw nego o r a z wprowadzenie u b e z p ie c z e ń s p o łe c z n y c h samo w s o b i e n i e J e s t m ile w i d z i a n e . Ale t e o h n o s t r u k t u r ą szybko d o s t r z e g ł a k o r z y ś c i p ły n ą o e z t a k i e j p o l i t y k i d l a d o j r z a ł e j k o r p o r a c j i . Nie J e a t to J e d n ak p ł a s z c z y z n a k o r z y ś c i w y n ik a ją c y c h * d z i a ł a l n o ś c i p a ń a tw a . D o j r z a ł a k o r p o r a c j a p o t r z e b u j e p r z e d e w sz y stk im k w a l if i k o w a n e j a i ł y r o -b o c z e j , k t ó r a J e a t n i e z -b ę d n a do sprawnego funkoJonow ania a ystem u przem y sło w eg o . O ś w ia ta , w y k s z t a ł o e n i e , od k t ó r y o h z a l e ż ą k w a l i f i -k a c j e pracow ni-ków , r e a l i z o w a n e a ą p r z e d e w s z y s t-k im p r z e z s e k t o r

, 2 Tamże, a . 2 5 8 . Tamże, a . >00.

p u b l ic z n y « Państwo f i n a n s u j ą c s y s te m o ś w i a ty d o s t a r o z a Batem d o j -r z a ł e j k o -r p o -r a c j i t e g o , c z e g o n i e może ona sema s o b ie z a p e w n ić . W p r z e c i w i e ń s t w i e do s i ł y r o b o c z e j , k a p i t a ł , k t ó r y k iedy é b y ł d e - cydująoym c z y n n ik i e m , p o c h o d z i z s e k t o r a p r y w a tn e g o . Również w ię -k s z o ś ć i n n o w a c j i nau-kowych i t e c h n i c z n y c h J e a t finansowanych p r c e z państwo l u b subsydiow anych p r z e z s e k t o r p u b l i c z n y . Dotyczy to p r z e d e w sz y stk im u n i w e r s y t e tó w i i n s t y t u t ó w badawazyoh. Poxa • tym rynek z b y tu z n a c z n e j c z ę ś c i p r o d u k c j i wym agającej nowoczesnej t e c h n o l o g i i i e ta r a n n e g o p la n o w a n ia z n a j d u j e s i ę ta k ż e w s e k t o r z e p u b lic z n y m . T ra d y c y jn e p r z e d s i ę b i o r s t w o n i e b y ł o w ta k im s t o p n i u z a l e ż n e od p a ń s tw a , Jak d o j r z a ł a k o r p o r a c j a . D o j r z a ł a k o r p o r a c j a , p o z o s t a j ą c z państwem w t r w a ł y c h i b l i s k i c h s t o s u n k a c h , p o t r z e b u -j e ła tw e g o d o s tę p u do o d p o w ie d n ic h i n s t y t u a -j i państwowych i r z ą -dowych o r a a do p o s z c z e g ó ln y c h u r z ę d n ik ó w . B ę d z ie ona u n i k a ć w s z e l-k i e j zdecydowanej i d e n t y f i l-k a o j i z J a l-k ą ś p a r t i ą p o l i t y c z n ą i n i e b ę d z ie wypowiadać s i ę w s p o r n y c h spra w ao h p o l i t y c z n y c h : "W Jakim ś s t o p n i u być może u t o ż s a m ia ć s i e b ę d z ie z poglądem k a ż d e j p a r -t i i , k -t ó r a z n a j d u j e s i ę u w ładzy" . W t e n sp o s ó b d o j r z a ł a k o r p o -r a c j a um acnia swoje s ta n o w is k o * u z y s k u ją c wpływ na i s t o t n e ważne d e c y z j e . B ędzie mogła o d d z ia ły w a ć n a p o l i t y k ę z a g r a n i c z n ą i s t r a -t e g i ę m i l i -t a r n ą , k -t ó r ą - r z e c z J a s n a - b ę d z ie k s z -t a ł -t o w a ć z punk-t u w i d z e n ia w ła s n y c h i n punk-t e r e s ó w . Wskazując na ś c i s ł e p o w ią z a n ia k o r p o r a c j i * państwem, a z w ł a s z c z a к Jego p o l i t y k ą z a g r a n i c z n ą i wojskową G a l b r a i t h s tw ie r d z a » "System przem ysłow y, J a k w i d z in y , p o t r z e b u j e dużego s e k t o r a p u b l ic z n e g o celem s t a b i l i z a c j i ogólnego p o p y t u . A plonow anie w ramach s y s te m u . J a k w idzim y, o s i ą g a n a j -w yższą f a z ę s-wego r o z -w o ju -w e-w iązku z no-woczesnym z a o p a t r z e n i e m wojskowym. Na z a o p a t r z e n i e to p r z e z n a o z a s i ę duże susy p i e n i ę d z y . P i e n i ą d z e t e o trz y m u je s i ę z ł a t w o ś c i ą w edług u s t a l o n e j p r o o e d u - r y i p r e z y d e n t m usiałby dokonać o w i e l e w ię k s z e g o w y s i ł k u , by wy-d a t k i m i l i t a r n e o b n iż y ć o 20%, n i ż Je powy-dwyższyć o t ę stuną sumę. A n a j l e p i e j J e s t u trz y m ać J e n a o k re ś lo n y m poziom ie l u b t e ż (Зееэ- c z e l e p i e j ) p o z w o lić na umiarkowany i c h w z r o s t e ro k u n a ro k "

Ze w zrostem ekonom ioznej r o l i p a ń s tw a b u r ż u a z y J n e g o w iąże s i ę ś c i ś l e d a l s z a p r z e s ł a n k a t e o r i i k o n w e r g e n c j i , a m ia n o w lo ie p o j a w ie n ie s i ę w k r a j a o h k a p i t a l i s t y c z n y c h elem entów p lo n o w a n ia o g ó l

-Tamże, в . 318. ' Tamże, s . 3 2 9 .

n o g o o p o d a rc s e g o , P lan o w an ie t a k i e uznano k ie d y ż w y łą c z n ie z a a t r y -b u t g o s p o d a r k i e o c j a l i e t y c z n e j . Do w i e lk i e g o k ry z y s u z l a t 1929- 19 3 3 w k r a j a c h k a p i t a l i s t y c z n y c h n i e b y ło p la n o w a n ia o C h a r a k te -r s « ogóln o g o sp o d a-rczy m , p ie -r w e z e p-róby p o d j ę t o d o p ie -r o w o k -r e e i e ro zw o ju nowoczesnego in te rw e n o jo n iz ra u państw owego. P lanow anie s t a -ł o s i ę n a rz ę d z ie m p o l i t y k i i n t e r w e n o j o n i s t y c z n e j i wobeo te g o J « - g$ c e l e p o z o s t a ł y * ś c is ł y m zw iązku z c e la m i in te r w e n o jo n lz m u i wraz z nim w ykazują pewną e w o l u o ję . Jednym z i s t o t n y c h bodźoów p o j a w i e n i a s i ę p lan o w a n ia o g ó ln o g o sp o d a rc z e g o w k a p i t a l i z m i e b y ły pomyślne e f e k t y g o s p o d a r k i p lanow ej w Związku R a d z ieo k im . W 1947 r . E . H. C a r r p i s a ł « "Ekonomiczny wpływ Związku R a d z ie c k ie g o na p o z o s t a ł y ś w i a t można u j ą ć Jednym słowem« p l a n o w a n ie " 1 0 . W. 3 . Lucklngham w 1958 r . s t w i e r d z a n a t o m i a s t , t e "p la n o w a n ie i s o c j a -l iz m n i e a ą w ca-le Jednym i tym saraym"1 ^ , gdyż "w p r a k t y c e p l a n o -wanie g o s p o d a rc z e J e s t o z ę ś c l ą aamej s t r u k t u r y rz ą d u we w s z y s t

-ОЛ k i c h u przem ysłow ionych k r a j a c h " .

Dla J . K. G a l b r a i t h a p o j a w ie n i e s i ę p l a n o w a n ia , a z w ła s z c z a k o n ie o z n o ś ć p la n o w a n ia o g ó ln o g o sp o d a rc z e g o J e s t n i e t y l e n a ś l a d o -waniem p r a k t y k i krajó w e o c j a l i s t y o z n y c h , i l e p r c e d « w szy stk im im-peratywem t e c h n o l o g i i « "wrogiem ryn k u n i e J e s t i d e o l o g i a , l e o z

21

i n ż y n i e r " . W ielka k o r p o r a c j a c h a r a k t e r y z u j ą c a s i ę p r o d u k c j ą na w i e l k ą s k a l ę i w ykorzystaniem n o w oczesnej t e c h n o l o g i i p o t r z e b u j e planow ania« " T e o h n o lo g ia we w s z y s t k i c h o k o l i c z n o ś c i a c h prow adzi do p l a n o w a n ia " 2 2 . P lan o w an ie mą u G a l b r a i t h a dwa z n a c z e n i a . Z j e d -n e j s t r o -n y d z i a ł a l -n o ś ć p l a -n i s t y c z -n a p r z e d s i ę b i o r s t w a p o le g a na p rzew idyw aniu d z i a ł a ń , k t ó r e będą n ie z b ę d n e pomiędzy rozp o o zęciem p r o d u k c j i a j e j zak o ń cz e n ie m . N ależy ta k ż e p r z e w i d z i e ć m o żliw ie w s z e lk ie e w e n tu aln e n ie p la n o w a n e s y t u a c j e , k t ó r e mogą w y ło n ić s i ę w to k u p r o c e s u p r o d u k c j i o r a z opracow ać w zw iązku .z tym schem at odpow iedniego p o s tę p o w a n ia w t a k i c h s y t u a c j a o h . Z f a k t u k o n i e c z -n o ś c i p la -n o w a -n ia -n i e wy-nika bowiem, że J e s t o-no zawsze s k u t e c z -n e .

18

E . H. C a r r , The S o v i e t Im p a o t on t h e W e ste rn World, Hew York 1947, s . 20 .

19

W. S. B u c k i n g h a m , T h e o r e t i c a l Economic S y s tem a A C o m parative A n a l y s i s , New York 1 950, s . 4 6 3 .

20 Tamże, a . 458. 21

G & l b r a i t h , o p . c i t . , a . 3 2 . Tamże, a . 12.

D ru g i a s p e k t p la n o w a n ia sprow adza e i ę do z a s t ą p i e n i a oen i ту ku j a k o mechanizmu o k r e ś l a j ą o e g o p r o d u k c ję p r z e z a r b i t r a l n e u e t a l o -n i e t e g o , co ma by í produkowa-ne i ko-nsumowa-ne, po-nadto za jaW« cenę.«O ba a s p e k t y w p r a k t y c e a ą ze eobą ś c i ś l e z w i ą z a n e . K o n ie c z -n o ść pla-nowego k s z t a ł t o w a -n i a ry-n k u wyprowadza G a l b r a i t h -n i e t y l k o z im peratywu t e c h n o l o g i i , l e c z ta k ż e ze z j a w i s k a r o s n ą c y c h dooho- d<5w s p o ł e c z e ń s t w a . W p rz y p a d k u etoaunkowo małych dochodów p o a a - o z e g ó ln y c h członków można z d u ż ą do z ą pew ności p r z e w i d z i e ć k i e r u -nek i o h wydatkowania (za k u p ż y w n o ś c i, o d z ie ż y i m i e e z k a n i e ) . W m iarę z a ś w z r o s tu dochodów m o żliw o śc i w tym z a k r e s i e aą c o r a z bas- d z i e j r ó ż n o r o d n e . N adal pewna o z ę ś ć dochodów b ę d z ie wydatkowana na p o t r z e b y podstawowe (ohoó może t u p o ja w ić s i ę t e n d e n c j a do z a -s p o k o j e n i a ty o h p o t r z e b za p» *ooą d ó b r o wyż-szej J a k o ś c i ) , l e c z z n a cz n a i c h c z ę ś ć może być s s i e r o w a n a na z a s p o k o j e n i e p o t r z e b b ę -dących wyrazem ró ż n y c h in d y w id u a ln y c h p r e f e r e n c j i . D o j r z a ł a k o r -p o r a c j a -p r o d u k u ją o a n a w i e l k ą s k a l ę musi n i e t y l k o m ieć z o z e z n a - n i e oo do e w e n tu a ln y c h kierunków r o zw o ju k o n s u m p c j i, a l e musi j e ta k ż e k s z t a ł t o w a ć . Z tym wiąże s i ę rów nież p ro b le m o s z c z ę d n o ś c i . G a l b r a i t h t w i e r d z i , ż e w p r z e s z ł o ś c i i s t n i a ł a t e n d e n c j a do n a d -miernego t w o r z e n i a o s z c z ę d n o ś c i , co n i e z a p e w n ia ło d o s t a t e c z n e g o w z r o s tu g o s p o d a r o z e g o . Z problemem o s z c z ę d n o ś c i k o r p o r a o j a j e d n a k s o b ie n i e r a d z i , n i e z b ę d n a j e s t i n g e r e n c j a p ańetw a i d l a t e g o " p o t r z e b n e e i ę s t a ł o d a l s z e p la n o w a n ie w c e l u z a p e w n ie n ia z a in w e s -to w a n ia o s z o z ę d n o ś o i " 2^ . W j e d n e j z p ó ź n i e j s z y c h p r a c G a l b r a i t h s t a w i a p o s t u l a t p l a n o w a n ia państwowego J e s z c z e b a r d z i e j k a t e g o r y - o z n i e , n i e o g r a n i c z a j ą c p r z y tym p l a n o w a n ia w y ł ą c z n i e do zrówna-n i a o s z c z ę d zrówna-n o ś o l i i zrówna-n w e s t y c j i . P i s z e ozrówna-ni "Państwo podejm ie k r o k i z m i e r z a j ą c e do p o d w y ż s z e n ia s k u t e c z n o ś c i k o o r d y n a c j i , do ozego s y -s te m p l a n o w a n ia j e -s t n i e z b ę d n y . Nakaże ono pow-szechne p la n o w a n ie o p a r t e na s y s te m ie p l a n o w a n i a . To J e s t n a s t ę p n y i o a ł k o w l c i e pewny k r o k w ro zw o ju ekonoalozpewnym k r o k , k t ó r y j e s t s o l i d n i e p o p a r t y l o g i k ą s y s te m u p l a n o w a n ia " 2 4 . P o s t u l u j e t a k ż e t w o r z e n i e p u b l i -c z n e j w ładzy p l a n o w a n ia , k t ó r a powinna s i ę z n a l e ź ć pod ś -c i s ł ą kon-t r o l ą praw n ą . N a j kon-t r u d n i e j s z y m z a ś zadaniem b ę d z ie z a p e w n ie n ie

Tamże, s . 34* Ol

J . K . G a l b r a i t h , Economics and t h e P u b l i o P u r -p o s e , B oston 1 973, s . 3 1 8 .

z g o d n o ś c i p l a n o w a n ia z oe la m i p u b l i c z n y m i . Pla n o w a n ie w s k a l i n a rodowej J e s t J e d n a k ż e n i e w y s t a r c z a j ą c e . Firmy o b j ę t e systemem p l a -now ania a i e d z ą bowiem "o k ra k ie m na g r a n i c a c h państw ow ych". W ielo-narodowe k o r p o r a c j e s ą ó c i ć l a pow iązane s innym i gosp o d a rstw a m i narodow ymi, J e á l i poza k raje m m a c ie rz y s ty m n i e b ę d z ie i s t n i a ł s y -stem p la n o w a n ia l u b J e ś l i narodowe eyetemy p la n o w a n ia n i e będą skoordynow ane, wówczas p o j a w i e i ę mnóstwo t r u d n o ś c i w r e a l i z a o j i narodowych planówt "Jedynym ś ro d k ie m zaradczym J e a t k o o r d y n a c j a p o l i t y k i p la n o w a n ia pomiędzy narodowymi system am i p l a n o w a n ia " 2 5 . K o o rd y n a o ja powinna d o ty c z y ć o g ó l n e j p o l i t y k i d y s t r y b u c j i k a p i t a

-ł u pomiędzy ró ż n e g a -ł ę z i e p rz e m y s -łu o r a z wepólnyoh p r z e d s i ę w z i ę ć w c e l u k o n t r o l i s p i r a l i p ł a o i o e n . 1 w t e j d z i e d z i n i e G a l b r a i t h wypowiada a i ę za i s t n i e n i e m p u b l i c z n e j władzy k o o r d y n u ją c e j p l a -nowanie w s k a l i m ię d z y n a ro d o w e j. G a l b r a i t h z d a j e e o b le sp ra w ę , że Jego te z y n i e w szystkim będą a i ę p o d o b a ć . P o w ia d a , że każdy wolny c z ło w ie k może n i e l u b i ć t a k i e j s y t u a c j i , l e c z J e á l i J e j n i e l u b i , n i e może atakow ać p l a n o w a n i a . P ow inien n a t o m i a s t a takow ać j e g o b e z p o ś r e d n i ą p r z y c z y n ę . W t e n sp o s ó b p o d k r e ś l a Jakby n i e u c h r o n -n o ś ć p l a -n o w a -n i a . S t w i e r d z a t a k ż e , że "Dla r a d z l e o k l e g o 1 z a c h o d -n i e g o sy ste m u -n i e ma t e -n d e -n o j i k o -n w e r g e -n o y j-n e J , p o l e g a j ą c e j na i c h p ow roole do r y n k u . Oba w y ro s ły * n i e g o . I s t n i e j e wymierna kon-w e r g e n c ja kon-w z a k r e s i e t e j samej formy p l a n o kon-w a n ia " , W p o g lą d a c h J , K. G a l b r a i t h a na p la n o w a n ie można w yodrębnić dwie p ł a s z c z y z n y : J e d n a d o ty o z y f a k t ó w , d ru g a p o s t u l a t ó w . Trudno n i e z g o d z ić s i ę z G a l b r a i th e m co do k o n i e c z n o ś c i r o z w o ju planow a-n i a g o s p o d a rc z e g o w k r a j a c h o w y s o k ie j k o a-n o e a-n t r a o j i k a p i t a ł u i d u ż e j s k a l i p r o d u k c j i . L o g ic z n y J e s t w n io s e k , że p lan o w a n ie w s k a -l i i n t e r e s u j ą c e j p o s z c z e g ó -l n ą k o r p o r a c j ę n i e J e s t w y s t a r c z a j ą c e i że n i e z b ę d n e j e s t p lanow anie p r z e z p a ń e tw o . S ł u s z n y , w r e s z o i e , wydaje s i ę p o s t u l a t k o o r d y n a c j i planów narodowych w s k a l i m iędzy-narodow ej , Można by p o w i e d z ie ć , że t a k a t r i a d a planów l u b t a k i z a k r e s p la n o w a n ia p r z e d s t a w i a i d e a l n y o b r a z t e g o , co powinno n a - a t ą p i ć lu b oo przeczuwamy, że n a s t ą p i . P o s t u l a t p la n o w a n ia l u b k o o r d y n a c j i d z i a ł a l n o ś c i w a k a l i m iędzynarodowej wynika n i e t y l k o z k o n i e c z n o ś c i k o o r d y n a c j i narodowych plan ó w , l e c z t a k ż e z k o n i e -25 Tamże, a , 3 2 2 . J . K. G a 1 b r a i t h , The New I n d u s t r i a l . . . , a . 1 0 8 .

c z n o ś c i e k s p l o a t a c j i zasobów n a t u r a l n y c h , g l e b y , wód i t p . z punk-t u w i d z e n ia i n punk-t e r e s ó w l u d z k o ś c i j a k o j e d n e j s p o ł e c z n o ś o i ,

J . K. G a l b r a i t h z d a j e s o b i e sp ra w ę , że rozw ój p la n o w a n ia ogół- n o g o sp o d a rc z e g o wymaga zmiany c e ló w , gdyż obecne s ą p o d porzą dko-wane i n t e r e s o m k a p i t a ł u . F i s z e bowiem, ż e : " T y l k o n iew in n y r e f o r - r m ator i tę p y k o n s e r w a t y e t a w yobraża s o b i e państw o Jako i n s t r u m e n t p rze m ia n n i e z a l e ż n y od i n t e r e s ó w i a s p i r a c j i t y o h , k t ó r z y J e two-r z ą . I n t e two-r e s y i p o t two-r z e b y sy ste m u ptwo-rzemysłowego s ą p o p i e two-r a n e z wy-rafin o w a n ie m i s i ł ą " 2^ . Uśw iadom ienie s o b ie klasow ego c h a r a k t e r u pańetw a 1 uwarunkowania je g o celów d z i a ł a n i a s p r a w i ł o , że s t a n o -wisko J . K. G a l b r a i t h a r ó ż n i s i ę od I n n y c h k o n c e p c j i konw ergen- c y j n y c h , m. i n . od poglądów I . T i n b e r g e n a , k t ó r y rów nież dużo m i e j s c a p o ś w ię c a plan o w a n iu gospoda rc z e m u, a z w ł a s z c z a teohnikom p l a n i s t y c z n y m . S t w i e r d z a o n , że "Ponieważ c e l e p o l i t y k i s o c j a l n e j i g o s p o d a r c z e j Zaohodu i Wsohodu Cj.ľ] z b l i ż a j ą s i ę do s i e b i e i ponieważ wśród l i c z n y c h w y o b ra ż a ln y c h s t r u k t u r i s t n i e j e t y l k o J e d na o ptym alna o b ie s t r u k t u r y będą s i ę stopniow o r o z w i j a ł y w k i e -runku teg o optimum. Teka k o n w e rg e n cja b ę d z ie p r z y s p i e s z o n a p r z e z l e p s z e p o z n a n ie s i ł s p o łe c z n y c h o r a z p r z e z odpow iednio z a e to s o w a

-28

ne t e c h n i k i p l a n i s t y c z n e " . T in b e r g e n z a s t r z e g a p rzy tym, że w ła ściw e s i ł y wzajemnego z b l i ż e n i a tk w ią w mechanizmie epołeoznyn, a n i e w t e c h n i k a c h progra m ow a nia , n a l e ż ą c y c h do każdego plan o w a -n i a . Mimo t y c h z a s t r z e ż e ń rozw a ża potem s z e r o k o wpływ t e o h -n i k pla- n l s t y o z n y o h , k t ó r e rozum ie b a rd z o e z e r o k o , a m ia n o w ic ie n i e t y l k o Jako "Metody naukowe wykorzystyw ane w p la n o w a n iu , l e c z ta k ż e o r -g a n i z a t o r s k i e p o stęp o w an ie w s z e lk i e -g o p l a n o w a n ia " 2^ . T ln b e rg o n uważa, że p lan o w a n ie w k r a j a c h k a p i t a l i s t y c z n y c h ma p r z e d e wszys tk i m c h a r a k t e r m akroekonomiczny, p o d c z awszys gdy w ZSRR c h a r a k t e r y -s t y c z n a J e -s t o r i e n t a c j a m ikroekonom iczna i e m p i r y c z n a . Z poglądom J . T i n b e r g e n a co do r o l i t e o h n i k p l a n i s t y c z n y c h p o le m iz u je K. C. T h a lh e im . Porów nuje on t e c h n i k ę p la n o w e n ia z t e c h n i k ą p r o d u k c j i i s t w i e r d z a , że s ą to z j a w i s k a systemowo n e u t r a l n e . P o d d a je on t a k -2^ Tamże, s . 3 6 1 . 28 I . T i n b e r g e n , Die R o lle d e r P l e n u n g s t e c h n i k e n b e i e i n e r Annaeherung d e r S t r u k t u r e n i n O st und » 'e a t, w» W i r t -s c h a f t -s p l a n u n g im O -s t b l o c k . Beginn e i n e r L i b e r a l i -s i e r u n g , S t u t t -g a r t -Be r l i n - K o e l n 1966, e . 3 5 . Tamże *

że * w ą tp liw o ś ć i s t n i e n i e J e d n e j t y l k o o p ty m a ln e j s t r u k t u r y uwa-l a j ą c , że s t r u k t u r a g o s p o d a r c z a b ę d z ie zawsze z a uwa-l e ż n a od optyma-liz o w a n e g o o e l u " ^ ,

J e a t r n e c a ą c h a r a k t e r y e t y o z n ą , że w k o n c e p c ja c h k o n w e rg e n c y j- ayoh n i e p r e y p i e u j e e i ę w iększego z n a c z e n ia s e k to r o w i w ła e noóoi p a ń s tw o w e j. J a k wiadomo s e k t o r t e n r o z w i n ą ł s i ę d o s y ć z n a c z n ie w k r a j a o h z a c h o d n i o e u r o p e j s k i c h , wymienia e i ę - co praw da, wńród czynników m ających u z a s a d n i ć t e z y o z b l i ż a n i u e i ę obu eyetemćw do s i e b i e w z r o e t rozm iarów s e k t o r a p u b l ic z n e g o w k r a j a o h k a p i t a l i -s t y c z n y c h , a l e p rze w a ż n ie t y l k o Jako p r z y k ł a d w z ro e tu z n a c z e n i a p a ń s tw a w g o s p o d a rc e w o g ó l e 3 1 . Wydaje e i ę to wynikać z f a k t u , t e p r z e d s i ę b i o r s t w a s ta n o w ią c e w ła s n o ś ć p u b l i c z n ą e ą z a r z ą d z a n e w d w o ja k i epoaóbł a l b o b e z p o ś r e d n i o , a lb o t e ż za poárednictw em u - d z i a ł u w k a p i t a l e akcyjnym . W tym o s t a t n i m przy p a d k u f u n k c j o n u j ą one n a o g ó ln y ch z a ea d a o h (rynkowych) i s t ą d t e ż sam f a k t , że s t a -nowią w ła s n o ść p u b l i c z n ą n i e odgrywa w z a s a d z i e w konoepojaoh konw ergenoyjnych w i ę k s z e j r o l i .

R ea su m u ją c , można zatem t w i e r d z i ć , że w z r o s t r o l i p a ń e tw a buj^ ż u a z y j n e g o , a z w ła s z c z a p la n o w a n ie g o s p o d a rc z e odgrywa w t e o r i i k o n w e r g e n c ji podstawową r o l ę J a k o dowód, że w k r a j a c h k a p i t a l i -s ty c z n y c h n a -s t ą p i ł y p r o c e -s y u p o d a b n i a j ą c e Je w tym w z g lę d z ie do państw s o c j a l i s t y c z n y c h . A b s t r a h u j ą c od wniosków k o n w e rg e n c y j- n y e b , n a l e ż y s t w i e r d z i ć , że J e a t to o d b icie m zmian w s t r u k t u r z e e konom icznej krajów k a p i t a l i s t y c z n y c h , a z w ła s z c z a f a k t u , że r o z -s z e r z e n i e ekonomioznyoh f u n k o j l p a ń -s tw a j e -s t konleoznym warunkiem fu n k c jo n o w a n ia t e j g o s p o d a r k i . Zw olennicy t e o r i i k o n w e r g e n c j i s ą Jakby b a r d z i e j o t w a r c i w o c e n i e nowych z j a w i e k w g o s p o d a rc e k a p i t a l i s t y c z n e j , l e c z wydaje e i ę , że n i e r z a d k o p r z e c e n i a j ą same i n s -t y -t u c j o n a l n e fo rm y . Akcep-t i j ą o n i w z a s a d z i e rozw ój nowych z j a -wisk i i n s t y t u c j i . Dotyczy t o ta k ż e w z r o s tu ekonom ioznej f u n k o j i pańetw a o r a z p la n o w e n ia g o s p o d a r c z e g o . Powyższe uwagi o dnosz ę e i ę do ty c h kon w e rK e n o jo n istó w , k t ó r z y g ł o s z ą ewoje k o n c e p c je n i e w

■>0

* P o r . K. C. T h a 1 h e i ®, B edeuten d i e W i r t s c h a f t s r e -forrr,eji i n den O s t b lo c k la«jndern e i n e n Syetem w andel?, wj W ir t-s c h a f t e p l a n u n g . . . , a . 57»

31

P o r . I . T i n b e r g e n , Do Communist and F r e e Econo-mics íifcow н C onverging P a t t e r n ? " S o v i e t S t u d i e s " 1961, v o l . X I I .

c e l u « a l k i I d e o l o g i c z n e j z s o c ja l iz m e m . Gdy J e d n a k nawet I d e o l o -g i c z n i e " n e u t r a l n i " -g ł o s i c i e l e k o n w e r -g e n c ji p o d k r e ś l a j ą w z r o s t g o s p o d a r c z e j f u n k c j i państw a b u rżu a z y J n e g o 1 w s k a z u ją n a roiswój pla n o w a n ia g o sp o d a rc z e g o - t r z e b a p a m ię ta ć ,' że J e e t to w ł a ć n ie w z r o s t f u n k o j i państw a b u r ż u a z y j n e g o . Rozwój g o s -p o d a rc z y c h f u n k c j i -p a ń s tw a , -p la n o w a n ie g o s -p o d a ro z e 1 dys-ponowanie c o r a z większym budżetem s t a w i a r a p o rz ą d k u dziennym k w e s t i ę c e l ó ^ w im ię k t ó r y c h państwo i ^ k o r z y s t u j e sw o ją p o tę g ę * Sam f a k t wzros t u z n a c z e n i a p a ń wzrostw a w ekonom ice n i e p r z e wzros ą d z a J e wzros z c z e o I n t e r e -s a c h , którym ono -s ł u ż y .

J o a ch im M e is n e r

ROLE OF THE BOURGEOIS STATE IM CONVERGENCE CONCEPTS

The a r t i c l e a n a l y z e s th e problem o f t h e s t a t e ' s r o l e i n the t h e o r i e s o f c o n v e rg e n c e a g a i n s t th e background o f th e t h e s i s qtout oonvergenoeo i n e v o l u t i o n o f c a p i t a l i s m and s o c i a l i s m prom oted by many t h e o r i s t s o f t h e b o u r g e o i s economy end p o l y t o l o g y . I n t h i e c o n t e x t , а е ^ е * ! d e a l o f a t t e n t i o n h a s been d e v o te d to J . K. G al-b r a i t h ' s v i e w s , and e s p e c i a l l y to h i s t h e s i s t h a t the p r o c e s s of t r a n s f o r m a t i o n s i n t h e c a p i t a l i s t economy t e n d s i n c e r t a i n s p h e -r e s to w a -rd s s o l u t i o n s e x i s t i n g i n e o o l a l i s t s t a t e s . A w id e ly d i s - o u s s e d example of s u c h a s p h e r e i s th e n a t i o n a l economic p l a n n in g , The a u t h o r u n d e r l i n e s , how ever, t h a t f o r J . K. G a l b r a i t h p l a n n i n g i s an i m p e r a t i v e o f tec h n o lo g y and i t d oes n o t r e s u l t from t h e vo- ry e s s e n o e o f s o c i a l r e l a t i o n s , t h a t i t o a l l s f o r a change of g o a l s and p r i o r i t i e s , b e c a u s e a t p r e s e n t th e y a r e s u b o r d i n a t e d to th e i n t e r e s t s o f c a p i t a l .