BOGUMIŁ TASZEK SWilltokrzyska Stacja 'rerenowa IG
ZAGADNIENIE POSZUKIWANIA
ŁUPKOWBITUMICZNYCH
W REGIONIE
SWIĘTOKRZYSKIMPRACE POSZUKIWAWCZE .nad łupkami bitu-micznymi, które występują na obszarze paleozoicz-nego jądra Gór Swiętokrzyskich . .podjęto w 1956 r.
na mocy uchwały Prezydium .Rządu.
Fakt występowania łupków bitumicznych na obsza-rze świętokrzyskim znany jest już od lat.
Wspomi-nają o nich w swych pracach: J. Czarnocki (1, 2, 3; 4, 5, 6), J. Samsonowlcz, Cz. Kuźniar(8, 9), K. Tołwiń
ski (10), J. Idrianówna ('t), H. Tomczyk (11, 12, 13). Jak wynika z literatury oraz z ustnych informa-cji geologów pracujących na obszarze Gór Swięto
krzyskich, łupki bitumiczne występują tu w kambrze (Góry Pieprzowe i Krajno), sylurze (Zbrza) i górnym dewonie (Łagów, Bratków, Sluchowice, Kowala, Gru-chawka i okolice Radlina).
Określenie łupek bitumiczny stosowane jest dla
skał ilastych lub ilasto-marglistych, zawierających
rożnorodną mieszaninę węglowodorow. Ich znaczenie praktyczne polega na tym, iż wydZielają one w temp. 450-500° olej podobny do ropy naftowej. Jak wy-nika z doświadczeń krajów prowadzących
eksploata-cję tych łupków, opłacalność zaczyna się od
zawarto-ści w s,kale 4-5·/0 olejU łupkowego i zależy ona w
du-żej mierze również od pierwiastków towarzyszących
jak wanad, uran oraz od przerobki pó~oksu utywa-nego w budownictwie do prefabrykatów.
Poszukiwania w Górach Swiętokrzyskich łupkÓW
oleistych (oU shale, (jlschiefer, bItuminoznyj słaniec)
zwanych w literaturze łupkami bitumicznymi były
i są prowadzone, nie objęły one jednak wapieni bitu-micznych, węgli i torfów· mogących zawierać znaczny nieraz procent oleju łupkowego. .
Przy pracach polowych ozrlaczenie łupkÓW bitu-micznych odbywałO się za pomocą palnika spirytu-sowego. Mając laboratoryjnie oznaczoną zawartość
Oleju łupkowego we wzorcach, przez porównanie ich
płomienia (palność) oznaczono prowizorycznie
procen-towązawartość tego oleju w badanYCh skałach. Po-bierane próbki przesyłano następnie do Instytutu cheInlcznej Przeróbki Węgła w Krakowie w celu wykonania analiz Chemicznych.
W utworach kambryjskiCh występujących w Kraj-nie i Górach PIeprzowych stwierdzono, te pobrane próbki z profilu tzw. kambryjskich łupków ałunowych
nie zawierają bituminów. Prace te nie zostały jednak jeszcze zakończone, gdyż nie zbadano pełnego profilu
. odsłoniętych warstw. Biorąc pod uwage: dwe zmiany
zawartości oleju łupkowego w łupkach bitumicznych zarówno w profilu pionowym, jak i poziomym ich
wYstępowanie VI partiach przykrytych lub niezba-danych jest .możliwe.
Jednocześnie rozpoczęto badanie nad bitumicznością
utwor6w sylursklc~ występujących w Zbrzy, a opisa-nych po raz pierwszy przez H. Tomczyka (12), któ-rego uprzejmości zawdzięczam wiele cennych infor-macji i materiałów do badań nad łupkami bitumicz-nymi tego okresu.
Po przeprowadzeniu badań stwierdziłem, że są
to
łupki o najwyższej dotychczas znanej In! w GórachSwiętokrzyskich zawartości oleju łupkowego.
Bitu-miczność w łupkach sylurskich - stwierdziłem nie tylko
w
Zbrzy lecz rownież w Dębniaku, Widełkach l Brzezinach, gdzie utwory te napotkano VI otworach wiertniczych.Do marca 1957 r. przeprowadzone były prace gór-nicze na terenie Zbrzy mające na celu dokładne zba-danie miąższości łupków ilasto-krzemionkowych
za-wierających bituminy oraz uzyskanie materiałów do analiz. Prace te· nie dały Jednak pozytywnych wy-nQtów, bowiem najgłębszy z wykonanych tu · szybi-k6w do głębokości 22 m nie przebił łupków bitumicz-nych, poniewai upad
wantw
wyn08l 80°. Wedlu&H. Tomczyka miąższość tyCh łupk6w wynosi w Zbrzy 17 m. Ponieważ tektonika terenu jest bardzo skom-plikowana, należy przeprowadzić tu dalsze prace ba-dawcze w celu szczegółowego opracowania złoża.
Charakterystycznym zjawiskiem było występowanie
w tych łupkach konkrecji pirytowych na głęb. 7-9 m oraz niebieskich nalotów FeJ+ na spękaniaCh na głę
bokości 8-14 m.
Próbki przesłane w dniu 7 VI 1957 r. Centralnemu Laboratorium IG do analizy. na minerały
towarzy-szące wykazały następujące zawartości: .
S,O -11,0 m Cu Ni Pb spektralnie V,Oopó1:llnściowo
.
<
0,1 =e;;; 0,1<:
0,1<
0,1·<
0,01 11,0 - 22,0 m =e;;; 0,1 =e;;; 0,1 < 0,1 ~ 0,1< 0,01
Próbka wysłana do analizy chemicznej i mikro-skopowej do· Głównego Instytutu Górnictwa w Kato-wicach przez H. TOlnczyka dała następujące wyniki:
wodahydroskopijna 1,40'/.
popiół 90,35°/,
części lotne 6,34°/.
Wydajność prasmoły według Fischera wynosi 1,3""" Badania mikroskopowe wykazały, że substanCje organiczne .występują przeważnie w drobnych strzę
pach oraz bardzo drobnych ziarnach, nierownomier-nie rozmieszczonych w skale. W świetle przechodzą
cym naj drobniejsze ziarno oraz część większych
strzę-. p6w posiada kształty i barwę brunatnoczerwoną
cha-rakterystyczną dla witrynitu. Część okruchów posiada
własności· pośrednie między eksynitem a witrynitem,
bliżej nie zidentyfikowane. Wyjątkowo występują
ciałka barwy cytrynowoMltej, przypuszczalnie
na-błonki sporo Alg typu bogbedowego nie stwierdzono.
Jeśli chodzi o wiek tych łupków, to należą one do dolnego walentu (birkhUl) poziom Akidogr.o.ptu,
o.cu-młnatu8 - Pristłograptua cllPhUs. Na terenie Zbrzy
zawartość bituminów, (słabsza) zaznacza się rownież
w ordowiku (karadok - poziom Diorllnog~ptua
cUn-gllnł).
W celu zapoznania si~z .przejawami bituminizacji w utworach ·syluru prowadzono prace badawcze na obsiz'aorze mięctzy Ka1etanowem a Nową &uplą. N~estety
wyniki tych prac, z uwagi na całkowite przykrycie syluru grubą powłoką czwartorzędową, nie są miaro- .
dajne. Zagadnienie to zostanie rozwiązane
w
miarę postępu prac wiertnicżych '1 górniczych.. Wtoku badań oad gómodewOOsldmi łupkam:i bltu-m.ImIllymi, od kt!lr'ych badania roZIPoczęto,
stwierdllo-no
jak doI;ydlCz.as, że zawartość oleju ~o jest w nlch bal"cI~'J() maka (do O,8°/e). Najlepsrr.e w~uzy-Skam w kamieniołcmle SluchowOOe między Clzamowem
a Nlewachlowem (ok. 0,9'/&). Niską (ok. 0,5 - O,S'/.)
zawartość bituminów stwierdzono w łagowskich łup
kach bitumicznych opisanych przez J. Czarnockie-go (3).· .
Łupki te stanowią Określony poziom stratygraficz-ny należący do najwyższych warstw górnego dewonu.
Są one utworem facjalnie ograniczonym do pewnego tylko obszaru, tj. występują w ob~ębie depresjI
kie-lecko-łagowskiej, osiągając miąższość l,S do 1,2 m.
Łupki te są wapnlste i prielawicone wkładkami wa-pieni. . .
Prace górnicze przeprowadzone na terenie Łagowa
miały wyjaśnić charakteJ' tego złoża, niestety jednak z przyczyn natury technicznej prace te nie mogły być kontynuowane, w dalszym ciągu więc złoże to nie jest dostatecznie dobrze poznane.
. Niską zawartość· bituminów (ok. O,2'1t) stwierdzono vi . wa'l'Sbwach najn.i:ższego I\vlzerw Górna, gdzie ~
wadzone były wiercenia Zakładu Surowców Che-niicznych IG. Ponadto Objawy bitumm{zacj! napot-kam w ·u~h kulmu na terenie Lechówka li
pna Swd.ę1xikr.zySlaą SI;aoję TeMMWą IG W K'fei.c.łciJ'
~ce bada:wc:Ile mające lIR celu ustalenie' jegośtta- . tygrafll.
Przy badaniu materiałów: więrtniczych z otworów Kajetanów, Cmińsk i Występa wykonanych w latach 1951-52 przez Instytut Geologiczny 'zauważyłem
wkładki łupkÓW bitumicznych rzędu kilku centyme-trów, występujących na większych głęboko3ciach.
W Kajetanowie 1,5 cm wkładka łupku bitumicz-'
nego występuje wśród wapieni na głębokości 74 In,
w Cmińsku trzy skupienia asfaltytu (1) stanowiące
wkładki w wapieniu zjawiają się na głębokości
574,8 - 576,0 In, w otwon:e Występa I występują tyl-ko cienkie wkładki wapieni bitumicznych, ale na' , ~łębokości od 36,00 - 210,50 m.
Z . dotychczasowych badań wynika, że najbardziej
obieCUjącą dla występowania łupków bitumicznych
formaCją jest sylur I, dlatego dalsze badania idą
w kierunku pozna:nia ich zawartości w łupkaCh sylur-skich GÓrSwiętokrzyskich.
LITERATURA
1"
C
z a r n o c kiJ. - O budowie geologicznej NIe-stachowa I Daleszyc. ,,Pos. Nauk. PIG" nr 8. War-szawa 1924.2. C z a r n o c k i J . - Spostrzeżenia w zakresie
'tektoniki' SE zbocza Gór SWiętokrzyskich. ,,Pos. Nauk; PIG" nr 29. Warszawa 1931.
'3. C z a r n o c kiJ. - Sprawozdanie z badań wy-konanych w okolicach Wó1czy, Chęcin i Ł8.gowa . . "Pos. Nauk. PIG" nr 27. Warszawa 1930.
4. ' C za;r n Q
ci
kiJ. - Sprawozdanie z prac wlertnl- ' '<:zo-badawczych w Bostowle Starym.· Biul. PIG.nr 31. Warszawa 1946.
5. Oz a
r
no
Ci k i J . - Stratygrafia warstw gra-nicznych między dewonem i karbonem w okoli-cach Kowali. "Pos. Nauk. PIG" nr 35.Warsza-wa 1933. , .
6. C z a r n o c kiJ. - Z poszukiwań łupków bitu-, micznych w okolicach Kielc. ,,Pos. Nauk. PIG"
nr' 32. Warszawa 1932.
7. I d r i a n ó w n a, J. - Wyciąg danych dotyczą
cych bituminizacji na obszarze Gór Swiętokrzy
sklch. Archiwnm IG. 1932.
8.
S
a m s on o w i c z J. - Objaśnienia arkusza Op!ltów. Warszawa 1934.9. Samsonowicz J., Kutnlar Cz. - Spra-wozdanie z wierceń poszukiwawczych wykona-nych w 1933 r. w okolicach Nowej Słupi i Łago
wa. "Pos. Nauk. PIG".
nr
47. Warszawa 1937. 10. T o ł w i ń s k i K. - Nowe perspektywykopal-nictwa naftowego w Polsce. Kraków 1947. . 11. T o m c z y k H. - O przejawaCh bituminizacji'
,niektórych poziomów łupków graptolitowych ordowiku i syluru w Górach Swiętokrzy.skich
(r1:-kopis). 1937.
12. T o m c z y k H. - SprawozdanIe z hadań wy-konanych w lat!lch 1953, 1954 1 1P35 nad
straty-grafią syluru siodla zbrzańskiego Gór
Swięto-krzyskich. Archiwum IG. 19j5. '
13. T o m c z y k H. - Wen lok i ludlow w svnkllnie Kieleckiej Gór Swiętokrzysk!ch. "Prace IG"
