obrzeżeniu. Wszystko to utrudnia ustalenie kie-runku prac poszukiwawczych, a sugerowany przez Spangenberga kierunek NE - SW należy uważać za problematyczny.
tMożna jedlnak przypuszczać, że skupienia skały chromitowej wiążą się z jakąś starszą, uskokową linią, którą później, dzięki istnieją <;ym na niej roiluźnieniom, wykorzystały do wdareia się w kwaśne iyły.
Erzy młożeniu, że występowanie młodszych
od procesu se.rpeill:tynizacji ikwaśnych skał ży łowych wiąże się
z
osłabionymi, starszymi stre- . f.ami tektonicznymi, które często towarzyszą gniazdom chromitów· - słuszne wydaje się skierowanie .prac paszrukiwawczychza
mdami Cr. na te pa•rtie masywu serpentynitowego, gdzie ·żyłyte
po'jawiają się w większej ilości.LITERATURA
l. C h m u r a K. - Charakterystyka serpentynitu grochowskiego "Przegląd GeOtlog." 1960, nr 7. 2. F i n ck l L. - Erliiuterungen zur geOtlogischen
Karte von Preussen. Blwtt Zobten. P.reuss. Geol. Landesanstalt. Berlin 1882.
3. G a j e w s k i Z. - Mineralizacja magnezytowa na północnym przedlP<>lu wzgórza "Kielczyn" na Dolnym Sląsku. "Frzegl. Geol." 1961, nr 9 .. 4. H o r m i n g er G. - Beobachtungen am Erzinhalt
von Gesteinen und an Chromerz aus Tampadeł in Schlesien. "Tschermaks Mirtt." 52, Wien 1941. 5. K o s m a n n B. - Chromeisenstein von &h warzen Berge bei Tampadeł in Schlesien. "Z. Dtsch. Geol. Ges." 44. Berlin 1890.
6. S p a n g e n b e r g K - Die Chromerzlagerstiitte von Tampadeł am Zobten. "Z. Prakt. Geol." 51 Berlin 1943.
7. Tra u b e H. - Gesteine und Minerale von der Chromitlagerstiitte Tan~padel in Zobtengebirge. "Z. Dbch. Geol. Ges." 46. Berlin 1894.
SUMMARY
Occurrence of chromites at Tąpadła in the Lower Silesia area, is genetically connected with the · ser-pentinite rocks originated from the basie dunite-perodite magma.
On the basis of the cartographical observations made in the mine workings on the northern slope of the Czarna Góra, the autbor ·presents the geological structure of the area of chromite occurrence as well as discusses · the characteristics of these chromites.
R<>cks <>ccurring round about the nests of chromites may be generally subdivided into two groups, viz: group of the serpentinite rocks and that of the vein rocks. Depending on the weathering and trans-formatlon degree, one has distinguished three varieties of the serpentinite rocks (Figs. l 2, 3). Within the vein rocks, however, only feldspathic-quartzose aplites and. lampraphyres have been observed there.
Chromites occurring in nests are develaped as compact, bunchy and disseminated masses.
Reguła-rity in arrange:ment of these forms of chro-mites, occurring in nests, h"as not been confirmed at Tąpadła.
Directions of the longest axes of nasts are various and concentrations of greater quantity of joints are not to be seen there.
PE31()M E
XpoJ14HTOBhie rrpommeHHR: !B ToMrra.Aax B HHlKlłeit CHJie3HH ·reHeTH<IecHH CBR:3aHbi c ceprreHTHHHTQoBhlMU rropo,n&'Vllł, o6pa'30Ba!B'IIIHIMHCR: H'3 OCHOBHOit ,lzyHHTOBO-rrepH·AOTHT<JIBOit Mlłii'Mbl.
Ha OCHQBaHHH xaprol.'paQ>H<~ecKoro o6cne,noBaHHR: ropHbiX Bbipa6oTOK, npoH:me,neRHbiX Ha ceaepHOM CKJIO-He r. qapHa rypa, a'Brop orrm::hmaer reonorH'lecKoe CTpoeHHe paitoHa XpoiMHTOBbiX IIpOR:BJieHHit H IIpWBOAHT HX xapaKTeplł'CTHKy.
IlO'pO,!V>I BCTpeqa~HecR: 'BORpyr XpOMHTOBbiX rHe3A MOlKHO no,npa3,neJIHTb Ha ABe rpynnhl - rpynrry cep-rreHTHHHTO'BbiX nopo.n H rpynrry lKHJibHhiX rrapo.n. B 3a-BHCHMOCTH OT CTellleHH BbFBeTpHBaHHJI H H3MeHeHHR:, Cpe.,nH ceprteHTHHHTOBbiX nopo,n 'Bbi,neJieHbi TpH pa3HD-BHAHOCTH (pHC. l, 2. 3). Cpe,nH lKHJ!bHbiX rropo,n Bbl-,neJieHl>I noneBoiiirraTQBo-K'Bap~eahie arrnHThi H
naMIIpo-qmphi. .
XpoMHThi, 3anera~He B <flopMe rHe3,n; npe.n-CTa'BJieHhi oiiJIOTHbi'MH, rpOO,neBHAHblMH HJIH OCJieHHblMH pa'3HOCTR:MH.
B Tor.ma.nnax He Ha6mo,naereR: 3aKOHOMepHocTH B paCIIOJIOlKeHHH IIepe•mCJieHHbiX pa3HOCTeit XpoMHTOB B rHe3,nax. OpHeHTHpo:ąKa AJIHHHbiX ocen .rHe3A Herro-CTOR:HHa~ BOKpyr XpoMHTOBbiX rHe3,n He QÓHapymeHO CKOIIJieH'Ił·it r:peiU"KHQBaTOCTPI.
MIECZYSŁAW l{R!ZYZ.ANOWSKI
Przedsiębiorstwo Geologiczne w Krak<>wie
DOTYCHCZASOWE WYNIKI
BADAŃNAD
PRZYDATNOŚCIĄDIATOMITÓW
Z LESZCZA WKI
O
GŁOSZONE WYNIKI badań naddiatomi-tami
z
Leswzaw!ki :(6) i powstałe stąd.możliwości stworzenia w Polsce wiasnego prze-mysłu ziem lekiitiiCh skłoniły Ministerstwo Bu-downidwa i Rrremysłu Materia~ów Budowla-nyoh do podjęcia prac w celu praktycmego ·wykorzystania ska·ł diatomitowyoh.
P.rzed przystąpieniem do szczegółowych ba-dań goeologi'Cznych w 1960 r. zostały wykona-ne prace zmierzające do wy;jaśnienia przydat-ności skał diatomitowy<:h dla relów przemysło· wy<:h. Skały tego typu z nagromadzeniem pan-cerzyków oklrzemek, dkreślone jaiko menility i ·łupki ~zemionlmwe, od dawna były oma-wiane w polskdej
literaturze
geologi~Cmej (1,4,7), a ostatnio są propozycje wprowad.7Jenia dla niektórych ich odmian w paśmie Les:z.czawka
-Huta !Poręby nazwy diatomitu (6): Przyjęcie i utrżyinanie ,proponowa:niej nazwy będzie jed-nak dosyć trudne re względu na metyrpowe i odmienne wŁaściwości fizyczne tyoh utWOl'ów w porównaniu do ustalony:oh już ceoh dla su-•rowców diato.initowycll, przez które powszech-nie .ro7Jllmie się ziemie okrzemkiowe lelkikii:e, po-rowate, o ciężarze objętościowym w gJ>anicach 0,3 do· 0,5 G/om3, iuźne lurb sła1bo scemento-wane, zbudowane przede wszystkim z pance-rzyków wddorośli. ·Na tereni·e Leszczawki
spo-tykamy się natomiast ze skałą zwartą i łup kowatą o ciężarze 01bję1;ościowym wyższym niż
1,2 G/em8, w l'óżnych gatunkach i o odmien-ny-ch właściwościa-ch fizyko-chemicznych cha-rakterystycznych dla diatomitów.
Ponieważ o wa.rtośoi ekonornicZIIlej każdego zł~ zawsze decyduje użyteczność przyszłego ·surowca, dlatego wstępnie prowadzone badalilia
. teohnologicZIIle łupku okrzemkowego miały
·stwierdzić możliwości :jego wszechstronnego zastosowania.
Geograficzne poł<tż.enie terenów występowa . .nia złoża nie należy w 1chwili obecnej do ko-rzystnych. Brak tu bowiem :1:imi. kolejowych, • a miejscami nawet dogodnych dróg kołowych,
co stwaTza trudności w prZJewozie jakiejkolwiek masy towarowej. Wieś Leszczawka, połoOO.na przy asfaltowej szosie Przemyśl - Sanok,
od-dalana jest od najbliższej staeji kolejowej P,rZJemyśl około 5'4 km. Odległość Huty Poręby w linii powie'trZIIlej od najbliższej stacji ko-lejki wąskotorowej w Dynow.ie, połOŻJollliej na lewym brzegu Sanu i odkialonej 49 km od stacji kolei normalnotorowej w iP.rrewarsku, wynosi 11 km.
Istniejące swego ezasu 'bezpośredlllie połącze
nie kołowe między Hutą a Dynowem jest w chwili obecnej pr2lel'!Wane :z 'br~u mostu na
Sanie, który rozxlznela obie miejscowości.
Złore łupków okrremJmwych wiąie się
z jednostką 'l;elktóni!cZIIlą Karpat iPI'ZJemy.s~ich, z synkliną Leszczawki (T.rzciań<:a), ciągtnącą
się w kierunku płn.-zach. i płd.-wsch. na ·
od-cinku olroło 17 km, między mi•ejscowościami Kuźrillna- Leszczawka- Huta iPoręby. Seria. łupków, jako naJjmłodsze Olgniwo synkliny, proobiega pasem smrokim 100- 400 m wśród
warstw środlkow~eńskicll, zbudowany-ch z piaskow-ców, łupków krzemionkowych i ro-goweów. Seria diatomitowa (6) ma zm1enne
miążs2'Xlści. W Skład jej wchodzą g.rubołupliwe łupki !krzerniookowe, :różniące się między sobą
zarówno stopniem diagenezy, jak i obecnością róźnych domieszek. łiupki wietrz;ejąe sypią się
w ikawałfki o ostrych kiriawędzdach. Barwa łrup 'ków zmienia się od jasnokremowej, przez
brą-zowobelżową do popielatosza:rej, siwej. ·
IRrofi1 odsłanięcia serii łupków oik.rzemko-wycll w Hucie Poręby, wg J. Kotlarezyka,
po-daje poni:iBzy szkic.·
Upad warstw zaznacza się w kierunku SW. Odmiany diatQm'i!tu oonaczone
m
11, 10 i 9od-powiadają ,pobra:nym do !badań próbkom łupku oknemikowego osym!bolach: L i - Hi; L2- H2
i L3 - Hs
z
terenów Leszczawik,i (L) iub HutyPoręby (H).
Badania nad określeniem rodzaju i jakości Skał oklrzemkowydh z terenu Leszczawici były
prowadzone w różnych okresa<:h czasu i przez rożne instytucje naukowe.
iPierwsza praca (3) opulblikowallla w roku 1957 przez zespół prtaoawmków Instytutu
Ma-teriałów Ogniotrwałych za'jęła się ustałeniem
własności t~go surowca i wykorzystaniem go jaJko materiału: .
1) do proidukeji lekkich wyrobów ceramicz-nych,
2) do celów filt:oocy'jnych.
Skład chemiczny oraz niektóre własności fi-zyczne "diatomitu" z Leszczawki w ujęciu wspomiilianych autorów podaje tabela I. Bada-ne c1Jbery próbki wylkazują dość jednorodny skład chemiezny, pomimo iż były typowymi odmianami skalnymi tego terenu.
Badanie próbnde wypalonych iwla,cyJnych eegieł ceramicznych z miesza!Iltki o Składzie: 50°/o skały diatomitowej
+
40°/o węgla bru~ natnego+
100fo gliny O'g,niokwałej plastyez-nej - dało następująee wyniki: nasiąkliwość 80- 90°/11, porowatość w21ględ.na powyżej 650fo, ciężar objętościowy ok. 890 kG/m3 (nOTmypolskie ustalają c.o. w g,ranitcach 550-750 kG/m3), wytrzymałość na xgniatanie powyrej 15 kG/cm2 {noomy poLskie - 12 do 6 kG/cm2 ),
temperatura topnienia ok. 1400°.
W wyniku pr.reprowadronych 1badań autorzy
(3) sądzą, że skała (diatomit) z Leszczawiki mo;. że ZIIlaleźć zastosowanie:
a) do produkeji lekkich wyrobów cerami-cz-nych (izolacyjcerami-cz-nych) o ciężarze olbjętościowym ok. 860 kG/m3 , które mogłyiby być wypalane w •temp. do 1100° oraz
Odkrywka serii diatonui.towej w Hucie Poręby. Podziałka l : 50.
1 - diatomit ilasty, czarnobrązowy łupkowy, 2 - diatomit zapiaszczony, barwy stalowej, wietrzejący gruzełkowato,
3 - diatomit biały, u góry laminowany i piaszczysty, 4
-diatomit biały, zbity, o zlewnym przełamie, w środku la-miny brązowe, 5 - łupek krzemionkowy, .twardy, brązowy,
laminowany biało, 6 - piaskowiec drobnoziarnisty, popie-~aty, 7 - diatomit stalowy, piaszczysty, twardy, płytki
1-3 cm gr. przełam muszlowy, 8 - piaskowiec drobnoziar-nisty, brązowy, ślady muskowitu, u dołu spływy, 9 - dia-tomit ilasty, stalowoszary, miękki, łupie się na 0,5 cm płytki z żółtym nalotem, 10 - diatomit brązowy, twardy, laminowany biało, 11 - diatomit beżowy, właściwy, poro-Raty, łupie się na grube bloki, 12 - rumosz z gllną
zwie-trzellnową
Duterop of diatomite series at Huta. Scale 1:50 1 - clayey schistose diatomite, black-brown in colour, 2
-sandy diatomite, steel-grey in co~our, weatbering into clots, 3 - wbite diatomite, laminated and arenaceous in tbe upper part, 4 - wbite compact diatomite, witb flowing fracture: in tbe middle part - laminea, bronze in colour,
5 - sillceous schist, bard, bronze in colour, wbitely Iamt· nated, 6 - fine-grained sandstone, gray, 7 - arenaceous diatomite, bard, steel..grey in . colour; lamellae l - 3 cm tbick· concboidal fracture, 8 - fine-grained sandstone, brome in colour, witb traces of musQOv.ite; flowages are to be seen in the lower part, 9 - clayey diatomite, steel-grey in colour; spllts into 0,5 cm tbick laminae with yellow ltilrnish, 10 - dialtomite, bard, bronze in colouT,
whitely larninated, 11 - proper diatomitei beige in colour, porous; spllts into tbick blocks, 12 - rubb e witb weatbered .
clay.
Tabela l
PODSTAWOWE WŁASNOSCI CHEMICZNE I FIZYCZNE SUROWCA Z LESZCZAWKI
Własności
l
l Skład chemiczny: · Si01 Al108 + Ti01 77,29 7,25 Fe208 4,55 · CaO <t,50 MgO 0,75 K20 0,92 Straty prażenia 8,37 Teinp. topnienia - C0 1470 Ciężar właściwy w Gfcm• 2,17 Ciężar objętościowy Gfcm8 1,21 Porowatość względna 41,20Wytrzym. kostek na zgniatanie w staniepow.suchym
w kGfcm8 320
Po wypaleniu w temp. ok: 1250°:
l) skurczliwość całkowita w % 8,9
~) Wytrzym. kostek na zgniatanie w kGfcm1 927
b) d9 innych celów !Ilp. ·jatko materiał chłon
ny w przemyśle chemicznym po uprzednim oczys2!czeniu surowca sposobem mechanicznym lub chemicznym.
Druga praca (2) opublikowana w 1959 11".
na-śWtie1lliła dmrakter ohemi.czno-petrograrficzny
skał diatomitowych partii przypowierzchnio-wych {zwietrzałych) ·i głębSzych (nie
zwietrza-łych), przewierconych pochyłym otwOII"em wiertniczym. Autorzy (2) uznali fiz)11CZ~ly wskaźnik ciężaru objętościowego jako najważ niejszą oechę jakości skał diatomitowych i na tej podstawie, ok.reślają.c ·mrienności utworów w prrebiegu serii diatomitow)11Ch, wydzielili
następujące trzy odmiany:
Typ I ~ o ciężarze Objętościowym 1,4 do 1,5 · G/cm3 - skały jasnoszare
z
od-cieniem żółtawym, o powierwhnijasnożółtej.
Typ II - o ciężaJrze objętościowym 1,6 do
1,7 G/.cm3 - .skała szara z odcie-niem brązowym.
· Typ III - o ciężarze objętościowym powyżej 1,7 G/cm3 -.skała ciemnobrązowa
o odcieniu brązowym, niekiedy czarne IIlaloty.
Ciężar objętOIŚciewy zwietrzałych skał
diato-mitewYICh 'jest od 0,2 do 0,3 G/cm3 niższy od
cięmru objętościowego odmian nie
zwietrza-łych.
Obecność substancji bitumicznych w skałach
diatomitowych skłO!Iliła do przeprowadzenia ki·lku oznaczeń metodą F.is.chera - Sch!rodera
zawartości oleju łupkowego. Badania
te
wyka-zały, że między łupkiem diatomitowym a łup
kami men:ili!rowymi z Kołaszy·c l•ulb
z
Iw1i k ..Dukli nie ma istotnych · różnic w zawartości
substancji bitumiocmyoh i że ilość oleju łupko
wego w badany•c:h próbkach zmienia się od
l do 20fo. ·
Dla wydzielonych trz·eoh odmia!Il serii dia-tomitowej badania petrograficzne wy:kazały
Nr próbki
l
Uwagil
2l
3l
4 77,16 75,40 77,20 Analizy wg opracowania 9,22 8,52 8,37 (3) 1,58 2,38 1,98 0,53 0,83. 0,55 0,75 0,91 0,81 1,14 1,09 1,08 8,93 10,00 9,16 1530 1550 1460 2,18 2,19 2,14 1,46 1,43 1,39 ą1,90 33,90 33,10 262 438 461 7,4 8,0 8,3 848 682 838pod miko:oskopem poza maklroSkopowymi róż
nioami w zabarwieniu skały oraz w
padziel-IliOIŚCi grubo- (typ I) i cienkoławicowej (typ II i III) typowe struktury ooganiczno-okrzem:kowe (typ I i III) z ró:lmoraką domieszką składnika
detryty.cmego.
Telkstura skał zmienia się od bezładnej (typ I, HI) do :równoległej {typ II). Struktury orga-niczno-okrzemkowe w typie II są slaibo ozna-czone lwb w ogóle niewidoczne. Su:b.stancja izotropowa rozmiesz;c:rona jest ['Ów;nolegle i zawiera niekiedy wydłużone skupienia ciem-nej sulbstancji bitumiczciem-nej. W typie III zazna-<:za się silne ·mpiaszczenile.
Prowadzone od października 1959 r. przez b. Przedsiębior$\Vo Geologiczne Surowców Skalrnj11Ch w Kratkowie aż do chwili obecnej prace doświadczalne nad przydatnością łupku
okrzemkowego, nrlały już pewien określony
pr.zez inwestora zakres badań, który między
irmymi miał ustaJić możliwaść wykorzystania
łupku ·jako:
l) materiału do irolaiC'ji cieplnej d. dźwię
kowej,
2) surowca do produkcji lekkich wyrobów oeramiiCmych,
3) napełniacza :filtrów,
4) kruszywa na. ciepłdbetony.
Dla :rozwiązania postawionych zadań zostały
wykonane badania mnie.rzająoe do:
a) O'lm'eśłenia charakterystyki petrograficz-no-mineralogicznej oraz chemiczno-fizycznej poszczególnych odmian łupków,
b) ustalenia przydatności ·technologicznej
su-rowca na podstawie dcmych laboratoryjnYICh
i w sk:ali półprzemysłowej.
Badamia prowadzono na trzech odmianach
łupków z Leszczawki (L1-Ls) i Huty Poręby
(H1-Hs), wyróźniających się
makrosko-powo ciężarem objęta~ciowym oraz za. -barwieniem. Odmiany (L1 i H1) stanowi łupek miękki, :zibity, gruoboławicowy, barwy
jasno-TaWa D
ZESTAWIENIE SKŁADU MINERALNEGO i.UPKU OKRZEMKOWEGO Z LESZf:::ZAWKI WEDŁUG M. TURNAU-MORAWSKIEJ
oznaczony xoikrotnetrycznie Skład Illineralny w % objętości ;.
Lt
l
L•l
L.Chalcedon.. i opal w okrzetn-kach
+
agregatykrzelllionko-wo-ilaste 96,70 89,00 87,20 Łyszczyki 0,20 1,70 0,60 Kwarc i skalenie 1,40 5,30 7,10 Glaukonit 0,90 1,70 1,90 Tlenki żelaza 0,30 ·1,00 2,10 Fosforany 0,50 1,30 1,10 Raz e In: 100,00 100,00 100,00
kremowej do kremowożółtej o c1ęzarze obję tościowym 1,14 (Ht) do 1,28 G/cm3 (L1).
Od-miany L2, (H2)
to
łupki 2Jbite cienkołupliweo przełamie muszlowym, barwy
brunatnobe-żowej o ciężarze olbjętościowym 1,42 (H2) do
1,65 L2 G/crn3 • Do odmian L3 i '(H3) zostały
za-licZO!Ile łupki
zbite,
cie.nikołupliwe barwy ciem-noszarej - siwej z żółtym .nalotem, o p.r2'Jełam1e muszlowym i ciężarze objętościowym
1,65 (Lz) G/cm3• Do odmian Ls i (Hs) zastały
za-TUII"'niłu-MorawSka .(tabela II) wykazała, że
próbki skał
z
I...esrem.w'ki mikroskopowo' mającechy skonsolidowanej ziemi o:IDrzeink:owej. Konsolidacja skały na,stąpiła wskutek wzy-puszczalnie diagenety~znej sylifilk.acji i cZęścio
wej relkrystalimcji uwodnionego opalu w
chal-cedOIIl. ·
,
z
tym wiązałyłby się dalsze własności tychskał, jalk: nmiejsm d.oh porowatość, wyższy cię ża.r objętościowy oraz minimalna
rozpuszczal-ność opalowej krzemionki w węglanie sodowym. Chemiczne i fizyczne właściwości badanych
łupków (tabele III i IV) . oraz porównawcze
wskaźniki jakości liliektórych diatomitów i
try-obliczony z analizy chelllicznej
Skład Illineralny %wagowe
Ll
l
L•l
LaKrzelllionka nie związana 67,50 51,09 50,54
Woda 3,95 4,09 4,83 Folidoid 12,73 15,61 13,16 Kaolinit 13,69 22,95 23,95 Skaleń potasowy
-
2,01 2,48 Albit . 0,85 2,12 1,86 Glaukonit 1,00 1,70 2,00 Tlenki żelaza 0,18 0,75 (piryt} Fosforany 0,74 1,10 0,99 100,64 100,67 100,56pli
z
ZSRR pozwalają stwierdzić następujące różnice w poszczególnych elementachcharak-terystyk . ·
Zawartość tlenku krzemu w badanych prób-kach
z
Leszczawki waha się od 700/&. (Hs) do 820/o .(Ht). W diatomicie właściwym wynosi ona ok. 82°/I'J.,z
tym że trypla zawiera więcejaktywnej kir.remionki niż diatomit. Analiza chemiczna normalnie określa całkowitą·
zawar-tość tlenku :IDrzemu w .su!hstancji, tzn.
zarów-no
w
okrzemlkach diatomitu, jak i w domiesz-kach mineraiłów towarzyszący·ch (piasek, gli-nokrzemiany). Stąd ilość wolnej krzemionki na podstawie przeliczonego składu mineralnego spada w niektórYICh odmianach krajowego łupku okrzemkowego (L2 i Ls) do 500/n (twb. II).
Zawartość tlenku glinu rzmieniająca się od 5,49 (Ht) do 14P/o (H2 i Hs) świadczy o macz-nych domieszkach ilastych, które z kolei
obni-żają właściwości fizyczne łupku okirzemkowego.
Ciężar właściwy łupków okrzemkowych waha
się od 2,1 do 2,3 G/cm3 ; ciężal- objętościowy
lrostek w stanie powietr2lllo-suchym zmieroa się
od 1,2 do 1,7 G/orn.3 {diatomit właściwy 0,70 Tabela III
ZESTAWIENiE PORÓWNAWCZE CHEMICZNYCH WŁASNOSCI SKAŁ DIATOMITOWO- TRYPLOWYCH ZSRR I ŁUPKU
OKRZEMKOWEGO Z LESZCZA WKI
Składniki Ll La L. Hl Ha Ha Trypla Diatoinit
w% z Dabttży in zeński l 2 3 4 5 6 7 8 Wilgoć 3,83 4,35 4,00 3,38 3,39 3,85 5,78 5,50 Strata praż. 6,89 8,62 9,33 7,79 7,11 8,38 2,72 6,22 Si01 81,54 73,33 72,29 82,73 73,18 70,10 83,99 82,89 Alu O a 7,99 13,33 13,34 5,49 14,36 14,20 7,23 5,51 Fe108 1,79 1,80 1,87 1,44 0,45 2,72 2,79 2,22 CaO 0,41 0,61 0,55 0,82 1,47 . 1,30 0.76 0,59 MgO 0,73 0,95 0,82 0,55 0,63 1,04 0,62 1,02
S08 brak brak 0,52 brak brak 0,50
-
-Nal,O 0,10 0,25 0,22 0,12 !,60 1,07
-
-Ka 0,92 1,50 1,45 .0,65 1,67 1,25
-
-P20, ślady 0,06
-
--
-
-
-Sutna 100,37 100,45 100,39 99,59 100,47 100,56 98,11 98,45
Analizy chemiczne łupku poz. 1-6 wykonało Laboratortum Chemiczno-Ceramiczne PGSS, poz. 7 1 8 (cyt. ·ldJt. 8).
153
'do 0,83 G/cm3), c1ęzar objętościowy w stanie
luźnym k.Mjowego łupiku okrzemkowego wy .. nosi 0,59 do 0,85 G/cm3 (dla właściwego
dia-tomitu
oo
0,25 do 0,35; w odmianie tryplowe:J0,35 do 0~40 G/cms). _ - _
Porowatość łupku okrzemkowego (taib. IV) waha się w g.rani.cacll od 25 do 44°/o i jest prawie o 50G/o mniejsza od .Ji.czJby porowatości
spotykanej w diatomitach :normalnych. Naj-·baniziej porowate odmiany diatomitu
odzna-czają się 'wysokimi własnościami adso!lbcY'jny-·
mi, ·filtracyjnymi i zdoLnościami odlbarw.iają:.
cynii, są przeważnie tymi bardzo ~zukiwa
nyrni surow-cami przez przemysł chemiczny.
-Nasiąkliwość łupku omrzemkowego wynosi
od 12 do 31°/~J. Wartości tego wskaźnika w dia-tomitach właściwych zmieniają się od 140 do
350%.
Ilość rozpuszczalnej kł"zemionki w łupkach
okrzemkowych jest bardzo mała i waha się
od 3 ~L2) do 6°/o (L1), gdy w odrnianie tryplo-wej utrzymuje się ·ooa w grainkach od 27 do
42%. . . ' .
Wytrzymałość na zgniatanie (w kG/cm1) łup
ku okrzemkowego po wysuszeniu wynosi śred
nio od, 500 (L1) do '690 {Ls); w stanie
nasyco-nym Wiodą !Spada do średniej 196 (L1), a :pO
za-mrożeniu do 87 kG/.cm2 • ·
· Odporność na zamrażanie - zmienna.
Naj-więkSzą odporność WY'kazują odmiany
kremo-wożółte (L1), naj.mniejszą - z·ielonawoszare (Ls),
meoo
lepszą ·beżowobrunatne (L2).Badania nad wykarzy!Staniern łupku. ok!rzem-]{owego z Les2Jczawki dla potrzeb prremysłu
'budowlanego prowadziły dwie instytucje:
.a) Zespół Ośrodka Badawczo-Instruktażowe go Budownictwa z Materiałów·· Miejsoowy.ch w Kralkowje - nad zastosowaniem odmian L2
i Ls w stanie surowym jako kruszywa do
be-t-onu jedinofrakcyjnego dla potrzeb
budow-. nictwa wiejSkiego. Badania wykazały, że może
on 1być użyty na ściany kon.Strukcy.jne
budyn-. ków · wiejsldoh przy wysokości ścian do dwu kondygna-cji i użydu cem€1lltu Inairki 250 w ilości od 150 do 200 kG (maks.) na l m3
mie-:.
szanki. Cięża.r betonu jednofrak-cyjnego waiha
się w @ranica.ch od 870 d-o 1017 kiG/m3• Stwier-dwno również odporność bet<:m.u . :na zmiany temperatury.
b) Kraikowskie Zakłady Materiałów
Izola-cyjnych w •Zail:Jierzowie k. Krakowa - nad
za-stosowaniem łupku ok.rzemkowego (L1) do pro-du~cji cegie:l termalitowych. Otrzymane z tego
surow-ca płytlki terma li to we o wymiarach
250 X 65 mm, przy c. o. ok. 800 kG/m3 i
nis-kiej wytrzymałości
na zgnia·talllie w
prz~bliżeniu 2,3 kG/cm2 , miały przewodnictwo cieplne h = 0,132 kcal (m/godz) stopień przy średniej
temperaturze 30,4°.
WNIOSKI
l. Ocena jakości skał "diatomitowych" na podstawie wyników chemi-emej analizy, bez
uwzględnienia ich :właściwości fizyczny-ch,
-często doprowadza do powa'imycll pomyłek, co
znalazło również potwierdzenie i w przypadku o1na:wianego złoża z Leszczawki.
2. Skały z LESzczawk>i należą do typu zdia-genezowany.ch łupków ok.rzemkowych o od- ,
m.iennych ·własnościach fizyko-cllem.iicznych niż
diatomity w sensie ścisłym.
3. Skały z Leszczawki nie mogą znal-eźć za-stosowania i nie 111ada'ją się jalko: pochłania-cze (przemysł naftowy), środki filtracyjne
(prze-mysł 'Cuikrowy), surowce do produkcji s1Jkła
wodnego '(przemysł chemiczny), domieszki
Tabela IV
POROWNANIE FIZYCZNYCH WŁ~SNOSCI SKAŁ DIATOMITOWO-TRYPLOWYCH ZSRR I ŁUPKU OKRZEMKOWEGO
:
;
Z LESZCZAWKI
Jedn. Łupek okrzemkowy
Wyko-Własnoś~
miary . z Leszczawki - odmiany naw c a badań
.·.
L t
l
L,l
LaCiężar właściwy skały kG/m3 2160 . 2290. 2310 ITB
Ciężar objętościowy kostki
· wysuszonej przy 110° do
stałego ciężaru ·. kG/m3 1240 1710 1350 PGSS
Ciężar objętościowy skały
w stanie luźnym u~zęsio- kG/m3 590 850 830 PGSS
nym 880 1250 1250
Porowa toś~ % 42 25 44 ITB
Nasiąkliwość % 31 12
-
ITBRozpuszczalnoś~ Si02 w ,5%
Na1C03 · ; % 6,17 . _3,16' 4,26 PGSS
WytrzymałOś~ · kostek :na
zgniatanie :..., średnia kGfcm1 500 659 692 ITB
Odpornoś~ na zamrażanie odpryski rysy w rozwarst- ITB
; ! po 17 2 cyklu wienie
cyklach w
·
-wodzie '
PGSS - Przedsiębiorstwo Geologiczne Surowców Skalnych w Krakowie ITB - Instytut Techniki Sudowlarre_J-w Warszawie 6 Y.tllHIO. r-•.
Diatomit Trypla Wartości
inzeński z Dabuży praktyczne
(maksym.)
-
- 1900-2200 700 835 250-350 350--400 70 63 do 85 - - 140-350 27,0--42,0 - - (trypla) 30-
-.niemniej - --hydrauliczne do cementu (przemysł cemen-towy).·
4. Ustal()(l)J(), •że skały z Leszczawid w stanie surowym mogą 1być użyte w budow.nictwie j:ako kruszywo do betonów· jednatrakcyjnych na·
ŚJCiany konstrukcyjne budynków wiejskich przy .
wysokości ścian do dwu kondygnacji.
5. Przeprowadzone badania i uzyskane
wy-niki należy traktować jako . wstępne. Dalsze roze:zmania właściwości technicznytCih skał
z Leszczawid są koniieczne. Celowe jest ·zatem kOIIltynuowanie !badań nad masowym wyko-rzystaniem łupku okrzemkowego dla potrzeb
przemysłu budowlanego, któ.I'e prowadzą:
a) Inatytut Materciałów Wiążących w
Gro-szowieach - nad możliwością uzyskania z
prze-palOlilego łupku kruszywa lekkiego do betonów konstrukcyjnych Jub
termoizolacyjno-konstruk-cyjnych, .
1b) Zakład Badań i DOświadczeń P.rzemySłu
Silikatowego w Warszawie - nad możliwością
wykorzystania łupku w stanie surowym do produkcji betonów kom611kowych,
c) Zakład Technologii Ceramiki Czerwonej AGH w Krakowie - nad ustaleniem
szcregó-łowego reżimu technologicznego dla produ:lrej-i
cegieł termalitowych zgodnie z polskimi nor-mami budowlanymi.
Wyniki tytCih hadań pozwolą ostatecznie
roz-strzygnąć pytanie o przydatności łupku OiklrZJein-kowego i o możliwości jego szerszego
wyko-, rzystania, a tym samym mogą ustałić celowość pddjęcia większych d•nwestycji prremysł~h
w tym :rej<mie bardzo słabo gospoda.rezo
rozwi-nięt~lm.
LITERATURA
l. B u j a l s k l B. - Sprawozdanie z badań wyko-nanych w r. 1933 na ark. Dobromil. Pos. Nauk.
PIG tlil' 39. Wars:z:awa 1934.
2. G r u s z c z y ·k H., P e l c z a r A. - Charakte-rystyka skał diatomitowych z Leszczawki.
"Ma-teriały OgniotJmTałe" z. 1/2. Gliwice 1959.
3. G u z e k Zb., S w i ę c i c k i Zb., T o k a r s k i Zb. - Skały diatomitowe z olrolic Sanoka . . ,Biu-l·etyn Materiałów Ogniiotrwał)"Ch" z. 3. Gliwice
1957. . .
4. G u z i k K., P o
z
a ry
s k i W. - Fałd Biecza.PIG Biul. 53. Warszawa 1950.
5. Jucha S., Kotlarczyk J . - Próba ustałe-:
nia nowych poziomów korelacyjnych w warstwach
krośnieńskich Karpat Polskich. "Acta Geologica Polonica" Vol. IX, 1959.
6. Kotlarczyk . J. - Wstępne wyniki badań nad
diatomitami kaą>ackimi. "Przegl. Geol." 1958. nr 2.
7. Ku ź n i ar Cz. - W sprawie genezy łupków
menilitowych. "Rocz. PTG", t. XXII z. 4. Kraków
1952.
11. Ł u c z i ck i j W. I. - Pietrografija t. II. Moskwa
1949.
SUMMARY
Discovery of the diatomaceous slates of a
"doiato-. mite" type existing witbln the Sub-Carpathłan Cre-taceous sediments illl the vicinity of LeszczaJWika, ·nea1
Pł'Zemyśl, has called an interest of an idustrial
cba-racter. · '
Petrographic-mineralogieal -studies have shown that the varieties of slates at Leszczawka have the same
rn1erosoop1cal features as have the oonsalldated dia-tomaceous earths there. The oonsolldation might have taken place probably as a result of diagenetic silicl-fication of the hydroopal in to the chalcedony. On the basis of the . results . obJained during examinatlon. the rbcks. have been determined as diagenetic diato-maceous slates.
Physico-chemical investigations of the varieties of slates did not corroborate the properties characteri-stic for the typical light diatomaceous earths (diato-mites). Therefore, these raw materials cannot be used as absorbents of filter media, neither as
ma-. terials for wat-er glass production, nor as hydraulic cement admixtures, too.
At present, the study is being made on utilization of the light in colour variety of slate for produetlon of thermalite bricks and of the dark burnt varietles, as light crushed materiał, for both the construction and the thermo-isolating concretes; the raw variety of slates, dark in colour, may be used as filling
ma-teriał for celi concrete. Results of these studies will decide upon possibility of utilizing the slates from Leszczawka as a masa bu!Jdinlg materiaol.
PE310M E
- BoJiblliYIO 3aHHTepecOBaHHOCTb npoMbiWJieHHOCTH
Bbi3'BaJIO O'l'KpbiTHe ,l{lł8TOIMOBbiX CJI8HI.IeB <<AJłaTOMHTO
BOrO» Tlffia B MeJIOBbiX o6pa30B3JUUIX Ilpe.l{KapnaTbH,
B OKpecTHOCTHX C. Jl~aBKa OKOJIO IlWeMbiCJIH.
MHHepanoro-neTJ)OI1>aqllł'łectme HCcJieAoBaHHH nOKa·
38JIH, 'ITO pa:3HOBHJlHOCTH cna~uea H3 Jle~asKH n
po-HBJIHIOT MHKJ)OCKO'IIH'łecKH 'łepTbl nJIOTHOit )llł8TOMOBOit
3eMJIH. YnJIOTHeHHe HBJIHeTCH, no aceit aepoHTHOCTH,
pe3yJibT8TOM ,l{HareHeTH'łeCKOit ClłJIHUHcplłR81Uiłlł Ił 'ła
CTił'łHOit nepeKplłCT8JIJIK38~1łlł rH,l{p8Tił'31łpOB8HHOrO
onana 'B xanueAoH. Ha ocHIO'BaHHH nonyqeHHbiX
pe3yJib-TaToB lłCCJie,l{OIBaHHi!: 3TH TIOpO,l{bl H83B8Hbl :~ViaJI'eHe31ł
poaaHHbi'Mił AJł8TOMOBbiMił CJiaHU3Mił.
<l>H3HK<rXHMH'łeCKHe KCCJie,l{OB8HiłH pa3HOBił,l{HOCTeti
CJI8HqeB He iBbiHBHJIIł CBOitCT.B, xapaKTepHbiX ,l{JIH Tlł
nH'ł.HOO Jie.rnoit WfaTOMOBOit 3eMJIIł (AHaTOMHTar :3TH nopO.l{bl He MOI'YT TaKlKe RCnOJib30B8TbCH B BH,l{e no·
rJIOTHTeJieti, I\E!HTJ>OB cpHJib~lłlł, MaTeplłaJIOB ,l{JI.ii
npoH:mO,l{CTBa lKHAKOI'O CTeKJia HJIH B BH,l{e
rH.l{paBJIH-'łeCKOti illpHJMeCH R U.etMeHTy.
B HJaCTOHlll.ee IłpetMH npOBO,l{HTCH HCUbiTaHiłH no
HCUOJib30B8HHIO C'BeTJibiX pa3HOBHAHOCTeti CJiaH~eB ,l{JI.R
npoH3BO,l{C1"B8 OI"Heynoplroi'O KHipnH'ł8, TeMHO~eTHbiX
npOORlKeimbiX pa3HOBH)l,HOCTeit - B BH,l{e Jle:I'KOro KOM
-noHeHTa KOHCTPYK~HOimOCO HJIH
TePMOH30JIHJ:QłOHlł0-KORCTpyKU.HOHIHOrO 6eTOHa l { CblpbiX pa3HOBH,l{HOCTeit
TeMH~BeTHbiX CJI~eB - B BH,l{e HaiiOJIHłri'eJUI Ka-MepHoro 6eroHa. Pe3yJibTaTbi STHX accne.l{OBaHHit onpe-AeJlHT B03MOORHOCTb HCnOJib30Ba.HWI CJiaHU.eB H3
Jle-~8'BKH 'B BH'Ae •Maccoaoro CTpOHTeJibHoro MaTepaaJia.
