Ziemlińska-Odojowa, Włodzimiera
Badania archeologiczne Muzeum
Mazurskiego w roku 1959
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 150-151
W alne zebranie czło n k ó w O ddziału, które m iało m ie jsc e w dniu 17 II 196 0 p o w o ła ło w ład ze O ddziału na n o w y rok, dok oop tow u jąc do Z arządu, k tó r y p o zo sta ł w c a ło ści w ty m sa m y m składzie, dw óch n o w y ch człon k ów , a to t-
р. G en o w efę W iśn iew sk ą i red. A. W akara.
W ŁODZIM IERA Z IE M L lN SK A -O D O JO W A
B A D A N IA A RC HEOLOG ICZNE M UZEUM M A ZU R SK IE G O W R O K U 1959 W roku 1959 D ział A rch eo lo g ii M uzeum M azu rsk iego w O lszty n ie p o d ją ł p ierw sze po w o jn ie sy ste m a ty c z n e bad an ia w y k o p a lisk o w e na cm en ta rzy sk u cia ło p a ln y m z k ręgam i k a m ien n y m i w N ied a n o w ie, pow . N id zica (sta n o w isk o 2), poch od zącym z późn ego ok resu la teń sk ieg o i w c z e sn e g o ok resu rzy m sk ieg o . C m entarzysko w N ied a n o w ie położone jest na w y so c z y ź n ie na p ółn oc od z a le w isk o w e j d olin y rzek i N id y, a na p o łu d n ie około 0,5 k m od za b u d o w a ń w si N ied an ow o. C m en tarzysk o ob ejm u je rzadko za k rzew io n y n ieu ży tek o p o w ierzch n i około 1,5 ha, w y d z ie lo n y jako rezerw a t arch eo lo g iczn y w o k resie
m ięd zy w o jen n y m przez badaczy n iem ieck ich .
T eren ten d zisiaj w y d a je się zn aczn ie oborany, cera m ik a w y stę p u je g ęsto ,, zw ła szcza na polu p rzy leg a ją cy m do n ieu ży tk u od stron y p o łu d n io w ej. O w y borze teg o ob iek tu do badań w d użej m ierze za d ecy d o w a ły w z g lę d y k o n se r w a
to rsk ie oraz ch ęć u zysk an ia m a teria łu ek sp o zy cy jn eg o do p r z y g o to w y w a n ia sta łe j w y sta w y a rch eologiczn ej w M uzeum M azurskim .
W izja lok aln a cm en tarzysk a p o zw o liła zlo k a lizo w a ć b ad an ia n ie m ie c k ie na p ó łn o cn o -w sch o d n ich k rań cach cm en tarzysk a. W yn ik i b adań arch eo lo g ó w n ie m ieck ich uk azały się jed y n ie w e w z m ia n k a c h х). N ie zn a m y też lo só w d o k u m en ta cji an i m a teria łó w z p rzeb ad an ych przez arch eo lo g ó w n iem ieck ich v/ roku 1937 czterech k ręg ó w k am ien n ych .
B ad an ia M uzeum M azu rsk iego w roku 1959 ob jęły 3 ary w e w s c h o d n ie j części cm en tarzysk a. W trak cie badań odkryto 30 grob ów cia ło p a ln y ch oraz jedną jam ę w y p ełn io n ą w ę g la m i d rzew n ym i, zw iązan ą za p ew n e z obrząd k iem grzeb aln ym . G roby w y stę p o w a ły na g łęb o k o ści 20 — 80 cm . P ły cej p ołożon e groby b y ły p ra w ie ca łk o w icie zn iszczon e przez k orzen ie k rzew ów . P o c h ó w k i od k ryw an o w p ły tk ich , w przek roju w o rk o w a ty ch , jam ach o ś r e d n ic y 20 — 80 cm. O gólnie groby m ożna p od zielić na: p o p ieln ico w e, ob syp an e szczą t k am i stosu (18 grobów ) i jam ow e (5 grobów ), oraz n ie d a ją ce się o k reślić z p o w od u siln eg o zn iszczen ia (7 grobów ).
W yp osażen ie grobów sta n o w iła przede w sz y stk im ceram ik a. Ilo ścio w e w y p o sa żen ie grobów p o p ieln ico w y ch w n aczyn ia b yło różne (od 1 do 9 n a czy ń w jednym grobie). G roby p o p ieln ico w e z w ięk szą ilo ścią n aczyń p o sia d a ły za w sze dużą lśn ią co czarną p op ieln icę, przyk rytą m isą. O bok p o p ieln icy u s ta w io n e b yły p rzy sta w k i n iek ied y w tó rn ie p rzepalone. W in n y ch w y p a d k a ch p o p ieln ica m i b y ły m n iejsze n aczyn ia o form ach k u b k ów , czerp ak ów , naczyń d on iczk ow atych lu b d w u u szn y ch szeroko o tw orow ych . W dw u w y p a d k a ch w p o p ieln ica ch na w a r stw ie k o ści odkryto p ołu p a n e k a m ien ie. G roby ja m o w e z a w iera ły n ieliczn e fra g m en ty ceram ik i, w jed n ym w y p a d k u ca łe n aczynie- p rzepalone w ogniu.
Z 30 odk rytych grobów ty lk o 10 w y p o sa żo n y ch b y ło w p rzed m ioty m e ta lo w e i inne. B y ły n im i fib u le brązow e, fib u le żelazne, noże żelazne, ig ły ż e la z n e , sprzączki żelazne, b rzy tw a żelazna, szy d ło żelazne, p r z ę ślik i g lin ia n e . P r z e d m io ty m eta lo w e zn ajd ow an o przede w sz y stk im w grob ach p o p ieln ico w y ch *
1) A lt-P r e u sse n , 1938, H. 3, s. 73, ryc. 14, s. 75, ryc. 15.
N a od k ry tej 3-a ro w ej p rzestrzen i u ch w y co n o w c a ło ści jeden krąg k am ien n y s k ła d a ją c y się z 9 d obranych w ie lk o ś c ią g ła zó w ułożon ych dosyć regu larn ie "koliście w okrąg o śred n icy około 6 m. O d k ryty w ew n ą trz k ręgu grób p o p ieln i
c o w y p o ło żo n y b y ł poza środ k iem kręgu.
W y k ry cie d a lszy ch ew en tu a ln y c h k ręgów , ich zw iązek z poch ów k am i na cm en ta r z y sk u w N ied a n o w ie m o żliw y b ęd zie po od k ryciu w ię k sz e j p rzestrzeni. B a d a n ia m i a rch eo lo g iczn y m i p la n u je się objąć c a ły teren cm en tarzysk a.
D o ty ch cza so w e m a teria ły z cm en ta rzy sk a w N ied a n o w ie n ie p o zw a la ją -w y su w a ć szerszych w n io sk ó w d o ty czą cy ch sto su n k ó w sp ołeczn o-ek on om iczn ych
lu d n o ś c i u ży tk u ją cej cm en tarzysk o.
T y m cza so w a próba a n a lizy w y p o sa żen ia grob ow ego w. oparciu o an alogię p rzed m io tó w m eta lo w y ch (szczeg ó ln ie fib u l) oraz ty p o lo g ię n iek tó ry ch form n a c z y ń p o zw a la u sta lić o g ó ln ie ch ron ologię cm en tarzysk a odnoszącą je do p ó źn eg o ok resu la te ń sk ie g o i w c zesn eg o okresu rzym sk iego (I w . p. n. e. —
II w . n. e.). ;
C m en ta rzy sk a z k ręgam i k a m ien n y m i w y stę p u ją w zw artym zesp o le na t e r e n ie p o łu d n io w o -za ch o d n iej c zęści w o je w ó d z tw a o lszty ń sk ieg o . Ze w zg lęd u n a sw o ją ciek a w ą p rob lem atyk ę, zw iązan ą z n ie w ą tp liw y m i w p ły w a m i z te r e n ó w S k a n d y n a w ii, cm en tarzysk a te n ależą do szczególn ych z a in tereso w a ń ^archeologów .
* * *
W ram ach K o m p lek so w ej E k sp ed y cji J a ć w ie sk ie j D zia ł A rch eo lo g ii M uzeum M azu rsk iego p row ad ził ró w n ież b ad an ia a rch eologiczn e na S u w a lszczy źn ie
m ie jsc o w o śc i Ż yw a W oda, p ow , S u w a łk i. B ad an ia w 1959 r. b y ły k on tyn u acją p o s z u k iw a ń 2) na cm en ta rzy sk u k u rh a n o w y m z okresu rzym sk iego, p row ad zo n y c h na tym ob iek cie już czw a rty sezon.
U k oń czon o ek sp lo ra cję k u rh an ów , rozpoczętą w r. 1958 (12 i 13) oraz w y ek sp lo r o w a n o dw a d alsze k u rh an y (14 i 15) z częścio w o zn iszczon ym i w sp ó ł c z e ś n ie n a sy p a m i k a m ien n y m i.
W k u rh an ach odkryto ogółem 11 p o ch ó w k ó w sz k ie le to w y c h i 1 ciałop aln y. Z o góln ej liczb y 12 grob ów 8 b y ło w y ra b o w a n y ch p ierw o tn ie. G roby n ie w y r a - b o w a n e b y ły bardzo b ogato w y p o sa żo n e. G roby k o b iece p o sia d a ły n a szy jn ik i b rązow e, n a szy jn ik i z p aciork ów , b ra n so lety b rązow e, fib u le brązow e, p ie r śc io n k i brązow e, sp rzączk ę i b rązow e okucia p asa, p rzęślik g lin ia n y . W g r o b ie m ęsk im zn alezion o uprząż koń sk ą, sk ład ającą się z ozdobnych ro zd zieln ik ó w b rą zo w y ch oraz fra g m en tó w rzem ien i n a b ija n y ch n ita m i brązow ym i, fib u lę posreb rzan ą, za u szn icę srebrną, żela z n y grot do oszczep u oraz nóż żelazny. W w y ra b o w a n y ch grob ach od k ry to szczątk i ró w n ież b o gatego w y p o sa żen ia g rob ow ego n a jczęściej w u k ła d zie przem ieszczon ym . B y ły n im i fib u le brązow e, p aciork i, fra g m en ty n ieo k reślo n y ch p rzed m iotów żelazn ych , g roty oszczepów , um bo żela zn e, n ity b rązow e, p ierścio n k i b rązow e. S zczą tk i k o stn e zarów n o w gro b a ch w y ra b o w a n y ch , ja k i n ie w y ra b o w a n y ch , zach ow an e b y ły bardzo źle.
W stęp n a an aliza m a teria łó w , u zy sk a n y ch z cm en ta rzy sk a w Ż y w ej W odzie w roku 1959, n ie zm ien ia d o ty ch cza s u sta lo n ej ch ron ologii odn oszącej je ogóln ie do p ó źn eg o ok resu rzy m sk ieg o . M a teria ły w n o szą n o w e d ane do r y tu a łu p o grzeb ow ego na cm en ta rzy sk u . R e w e la c ją jest b ogate w y p o sa ż e n ie grobów nie w y r a b o w a n y ch , d a ją ce n o w e św ia tło do pozn an ia u stroju sp o łeczn o -g o sp o d arczego J a ć w ie ż y w ok resie rzym sk im i w ęd ró w ek lu d ów .
2) S p ra w o zd a n ie z badań za rok 1956 op u b lik o w a ły : W iad om ości A rch eo lo g iczn e t. X X IV , rok 1957, z. 1 — 2, str. 99 — 106; sp raw ozd an ia z b ad ań za la ta 1957 — 1958 — tak że w W iad om ościach A rch eo lo g iczn y ch , t. X X V I (w druku]. S p ra w o zd a n ie za r. 1959 o p u b lik o w a n e b ęd zie w I t. „R ocznika B ia ło sto c k ie g o ” J w d ru k u ].
