NOTATKI NAUKOWE —
NOTES SCIENTIFIQUES — SCIENTIFIC CONTRIBUTIONS
„TURYZM" 1992, z. 2
W osil Marinow
W YPOCZYNEK W EEKENDOW Y W STR EFIE P O D M IE JSK IE J SO FII LE REPOS DE W EEK-END DANS LA ZONE SUBURBAINE DE SO FIA W EEKEND RECREATION IN SUBURBAN ZONE OF SOFIA
1. W A R U N K I R O ZW O JU W Y PO C Z Y N K U W EEK ENDO W EG O
Sofia jest najw iększym politycznym , ekonom icznym i k u ltu ra ln y m cen tru m Bułgarii. Sarna stolica d aje 13% dochodu narodow ego k raju . Liczba ludności w ynosi 1140 tys. m ieszkańców, a w raz z pobliskim i osie dlam i, ch arak tery zu jący m i się w ysokim stopniem urban izacji i silnym i zw iązkam i z m iastem osiąga 1220 tys., co stanow i 13,6% ludności B u ł garii w końcu lat osiem dziesiątych. W okresie pow ojennym decydujący udział w przyroście rzeczyw istym ludności Sofii m ieli m igranci z p ie r wszego pokolenia (40— 50%), k tó ry ch liczba razem z dziećm i w yniosła około 500— 600 tys. osób. W stru k tu rz e społecznej ludności ponadp rze
ciętne udziały, w porów naniu ze średnim i w ielkościam i dla k ra ju i dla ludności m iejskiej, m ają g ru p y socjalne o w ysokiej aktyw ności re k re a cyjn ej. Do gru p tych należy ludność w w ieku 25— 60 lat, zatrudniona w sferze niepro du k cyjnej, zajm ująca się pracą um ysłow ą, z w yższym w ykształceniem i w ysokim i dochodami. Około 40% rodzin dysponuje w łasnym sam ochodem osobowym i m niej więcej ty le samo drugim do m em (daczą). Dalsze 30% rodzin m a możliwość regularnego k orzystania z daczy lub dom u poza m iastem u swoich k rew nych lub przyjaciół. D u ża część drugich dom ów zlokalizow ana jest w znacznej odległości od Sofii (łącznie około 1/3 daczy położona jest w odległości powyżej 100 km ) — w rejo nie P ern ik a (9%), K ju stiendila (6%), w północno-za- chodniej B ułgarii (10%) i w innych rejonach, w tym rów nież na w y brzeżu M orza Czarnego.
U przem ysłow ienie i żyw iołow y rozwój m iasta spow odow ał pogarsza nie się w nim w aru n ków życia i w ypoczynku. Obecnie 60% ludności m ieszka w w a ru n k a ch n iekorzystnych pod w zględem ekologicznym (G i u- l e m e t o w a 1984). W złych i nieodpow iednich do w ypoczynku w a ru n
kach m ieszka ak tu aln ie 56% ludności m iasta; w osiedlach m ieszkanio w ych o b ejm u je to 52% ogółu m ieszkających tam osób. To prow adzi do dużego zapotrzebow ania na k ró tk i w ypoczynek (w dom u i za m iastem ) i w yjaśnia trakto w an ie obszaru podm iejskiego jako podstaw ow ego śro dow iska do w ypoczynku, zwłaszcza w eekendowego (90% m ieszkańców latem i 70% zimą).
Sofia położona jest w obszernej kotlinie otoczonej góram i o wysokości dochodzącej do 2925 m n.p.m. Dotychczasowe badania zasobów re k re a cy jn y ch B ułgarii zaliczają ten obszar do rejonów o dobrych w aru nk ach do organizacji w ypoczynku ( W o d i e n s k a 1978, Prirodnijat i... 1989). D obre w aru n k i istn ieją tu ta j dla w szystkich podstaw ow ych typów za jęć rek reacyjn ych , przy czym są w yraźnie zróżnicow ane przestrzennie ( M a r i n o w 1985). Szczególnie korzystne są w a ru n k i do w ypoczynku stacjonarnego i tu ry sty k i pieszej, w ystępujące w 25— 40% ocenianych jednostek tery to rialny ch , do sportów zim owych w 8% i do w ypoczynku w w aru n k ach przyw odnych w 4% . W obszarze podm iejskim najlepsze i dobre w a ru n k i do w ypoczynku w y stęp u ją w średnio w ysokiej części gór. W w ielu przypadkach k orzystne w aru nk i do rek re a cji zagrożone są przez zanieczyszczenia pow ietrza i wody: dotyczy to zwłaszcza północno- -w schodniej i w schodniej części K otliny Sofijskiej, średniogórskich r e jonów m iasta, Topolnicy i in.
Region stołeczny ch a ra k te ry z u je się stosunkow o dobrym w yposaże niem technicznym . R adialny sy stem transportow y, którego głów nym w ęzłem jest Sofia, zapew nia we w szystkich kieru n k ach dobry dojazd do terenów w ypoczynkow ych. Dla obsługi podróży rek reacy jn y ch podsta wowe znaczenie m a tra n sp o rt drogow y — obsługuje około 65% w y jeż d żających (w tym 40% p rzypada na sam ochody osobowe), m niejsze zn a czenie m a kolej, k tó ra obsługuje 16— 17% w yjazdów , i tra n sp o rt lino w y (10%). Przedsiębiorstw a tu ry sty czn e dysponują 30 tys. m iejsc; głów nie w dom ach w ypoczynkow ych (36%), w hotelach (22%), obozach pio- n :erskich (17%) i dom ach tu ry sty czn y ch (12%). Lokalizacja w ym ienio n y ch przedsiębiorstw tu rysty czn y ch w ykazuje w ysoką koncentrację p rze strz e n n ą w rejon ie W itoszy (13%), Borow ca (15%), B an kii1 (10%), Go- w edarczi (5%), K ostenec-M om ina (4%), P anczarew a (3%), K opriw sztycy (3%), k tó re c h a ra k te ry z u ją się w całości dobrze rozw iniętą in fra s tru k tu r ą tu ry sty czn ą. N atom iast d ru g ie dom y (około 50 tys.) rozm ieszczone są w sposób bardziej rozproszony, chociaż uk ształtow ało się też kilka dużych skupień: u podnóża W itoszy (5 tys.), w rejonie przełom u rzeki Isk y r (5 tys.), u Panczarew o-K okalanie (2,5 tys.), w B ankii (1,5 tys.).
1 P iso w n ia n a z w y u zd r o w isk a B enkia zgod n a z tra n sk ry p cją na ję z y k p o lsk i .alfabetu b u łg a rsk ieg o .
2. P O tO K I RUCHU W EEKENDO W EG O
Badania wielkości, kierunków , sezonowości i innych cech potoków ru ch u weekendowego przeprow adzono przy pomocy an kiety na rep re z en tacyjn ej próbie 350 osób ( M a r i n o w 1988, 1989). W yniki badań w ska zują, że m ieszkańcy Sofii ch a ra k te ry z u ją się w ysoką aktyw nością re k re a cyjn ą w końcu tygodnia, bowiem 3/4 b adanych uczestniczyło w w y jeź dzić w eekendow ym nie m niej niż jeden raz w m iesiącu, w tym 1/1 p ra wie każdego tygodnia. Zaobserw ow ano wysoki udział w yjazdów d w u dniow ych (38%), szczególnie latem (53%). Ogólna liczba statystyczn y ch osób uczestniczących w w eekendach poza m iastem szacow ana jest na 20 m in osób rocznie, w tym latem 35% (550 tys. uczestników tygodnio wo), zimą 19% (310 tys.), wiosną i jesienią po 23% (360 tys.). J e d n o ra zowe uczestnictw o w w yjeździe w ekendow ym oszacowano na 360 tys. osób latem (30% ludności), 170 tys. zimą (14%), 210 tys. wiosną i jesie n ią (18%).
F o rm y zachow ań rek reacy jn y ch w ykazują, podobnie jak w p rzy p a dku wielkości uczestnictw a w w yjazdach w eekendow ych, zróżnicow anie sezonowe. K ażdy sezon ch a ra k te ry z u je się specyficzną s tru k tu rą zajęć rekreacyjn y ch. L atem najpo p u larn iejsze są kąpiele słoneczne (14%) i w o dn e (10%), a zimą narciarstw o i pozostałe sporty zimowe (13%). N ie k tó re zajęcia rek reacy jn e, tak ie jak tu ry sty k a piesza i in., c h a ra k te ry z u ją się dużą popularnością w ciągu całego roku.
Na w eekend często w yjeżdża się na duże odległości (10% badanych jeździ reg u larn ie na odległość powyżej 100 km), k tó re znacznie w y k r a czają poza tra d y c y jn e w yobrażenia o podm iejskiej strefie rek reacy jn ej. B y r z a k o w (1972) określił, że 85% w yjeżdżających na w eekend pozo staje w granicach podm iejskiej stre fy rek re a cy jn e j, zaś B a c z w a r o w (1982), że 96% uczestników w eekendów pozostaje w granicach sofijskie- go regionu turystycznego. R ysunek 1 pokazuje m iejsca docelowe w y jazdów w eekendow ych, k tó re skoncentrow ane są w rejonie położonym na południe od Sofii (skupiają powyżej 70% uczestników weekendów), co zw iązane jest z w ysoką atrakcyjnością i zagospodarow aniem re k re a c y j nym tych obszarów.
W yjazdy w eekendow e są jednocześnie bardzo w yraźnie zróżnicow a ne w czasie i przestrzeni. L atem w yjazdy te są bardziej rozproszone, natom iast zimą bardziej skoncentrow ane przestrzennie. N ajbardziej po pu larn y m i m iejscam i w ypoczynku w eekendow ego latem są: P a rk N aro dowy W itosza i osiedla drugich domów u podnóża W itoszy (tradycyjn e m iejsca w ypoczynku jeszcze z pierw szej połowy tego stulecia) sk u p ia jące odpowiednio 20% i 10% uczestników w ypoczynku, B ankia (jeden
A - L A T O J 1 . / O r V /q 24 V-^ii V---- "C> 0 2 5 i 0 j e ' x * T \ / 0 /.'è-i /
Oo
V B - Z I M A r > . ^ / o » 011V J t ( n9 " 1¿ _ ° ' 5 ¿ _0,6
/!
^ ~ 0 \ ! v O 2’ v~''*Ov,ta'r ^ x"1^ ly ) u tO OhV_, » ? r" L p)22 V / \ O " O ’ ¿ Q O “ . ° S ^ ^ O.30 l v 100 tys \ 40 V 20 0^2 ° » ¿ i ) » . 0 ,2 24 36KMR ys. i, R o z m ie sz c ze n ie ruchu w e e k e n d o w e g o w r e g io n ie Sofii
A — g r a n ic a s o f ijs k ie g o re g io n u tu r y s ty c z n e g o w g M . B a c z w a r o w a (1982)i B — g r a n ic a r e g io n u w y p o c z y n k u w e e k e n d o w e g o S o fii w g I . B y r z a k o w a (1972)
1. W ito s z a ( w y so k a c z ę ś ć ), 2. W ito s z a (p o g ó rz e ), 3. B a n k ia , 4. L u lin , 5. P a n c z a r e w o —K o k a la n e , 6. K o k r la n e — I s k y r , 7. P ia n a , 8. Ł o z e n s k a , 9. p ó łn o c n a i p ó łn o c n o - w s c h o d n ia c z ę ś ć K o tlin y S o fij- s k ie j, 10. G o d o cz—P e tr o c h a n , 11. p rz e ło m I s k y r u , 12. M y rg a s z , 13. B o te w g ra d z k o , 14. P ra w e s z k o , 15. J e tr o p o ls k o , 16. r e j o n k o le i p o d b a ł k a ń s k ie j , 17. K o p riw s z tic a , 18. I c h tim a n s k o , 19. K o s te n e c — D o ln a B a n ia , 20. B o ro w ie c , 21. G o w e rd e c z i, 22. S a m o k o w s k o , 23. S ta n k e D im itro w — S a p a r e w a B an ia, 24. D ra g o m a n s k o , 25. B o ż u risz te —K o s tin b o r g — S liw n ic a , 26. P e r n is z k o , 27. T r y n s k o , 28. B re z n isz k o ,
29. K a w a c z e w c z i—Z e m e n —P c z e lin a , 30. K u s te n d ils k o
D e ssin 1. La d isp o sitio n du m o u v e m en t de récréa tio n de w e e k -e n d dan s la rég io n d e Sofia
A — La lim ite d e la r é g io n to u r i s t iq u e d e S o fia s e lo n M . B a c z w a r o w (1982); B — La lim ite d e la r é g i o n d e r é c r é a ti o n d e w e e k - e n d d e la v ille d e S o fia s e lo n I. B y r z a k o w (1972) 1. W ito s z a (la h a u te p a r t ie ) , 2. W ito s z a (le p la te a u ) , 3. B a n k ia , 4. L u lin , 5. P a n c z a r e w o —K o k a la n e , 6. K o k a la n e — îs k y r , 7. P la n a , 8. L o z e n s k a , 9. la p a r t ie n o r d e t n o r d - e s t d e la v a l lé e d e S o fia , 10. G o d e c z — P e tr o c h a n , 11. la g o r g e d 'I s k y r , 12. M y rg a s z , 13. B o te w g ra d s k o , 14. P r a w e s z k o , 15. J e t r o p o ls k o , 16. la r é g io n d u c h e m in d e fe r a u p ie d d e s B a lk a n s , 17. K o p riw s z tic a , 18. Ic h tim a n s k o , 19. K o s te n e c —D o ln a B an ia, 20. B o ro w ie c , 21. G o w e rd n c z i, 22. S a m o k o w s k o , 23. S tc n k o D im itro w — —S a p a r e w a B an ia, 24. D ra g o m a n s k o , 25. B o ż u risz te —K o s tin b r o g — S liw n ic a , 26. P e r n is z k o , 27. T ry n s k o ,
28. B re z n is z k o , 29. K a w a c z e w c z i—Z e m e n —P c z e lin a , 30. K u s te n d ils k o
z najw iększych k u ro rtó w balneologicznych Bułgarii) razem z przy leg a jącym i zboczami góry L ulin — 10%, dolina rzeki Isk yr na południe od Sofii (Panczarew o nad Iskyrem jest podstaw ow ym m iejscem w ypoczyn ku przyw odnego i sportów wodnych) — 7%, starop łaniń ski przełom rz e ki Iskyr (jedno z w iększych skupień drugich domów w Bułgarii) — 6%, rejon podbałkańskiej linii kolejow ej (wypoczynek w daczach) — 4%. N a tom iast zimą n a w eekend w yjeżdża się głównie do ośrodków sportów zi m ow ych w w ysokiej części W itoszy (33%) i do Borowca (jeden z n a j w iększych k u ro rtó w zim owych Bułgarii) — 12%.
Na rys. 2 przedstaw iono zróżnicow anie w intensyw ności w ykorzy stania poszczególnych obszarów przez ru c h w eekendow y. W ystępuje
15 30 100 250 6 5 0 o io b /k -n 2
R ys. 2. In te n s y w n o ś ć w y k o rz y sta n ia s o fij-k ie g o reg io n u w y p o c z y n k o w e g o a — g r a n ic e p o d re g io n ó w ? b — g r a n ic e m i k r o r e g io n ó w ; c — g r a n ic e g m in o s ie d li w y p o c z y n k o w y c h 1. p o d r e g io n p o d m ie js k i: IA — m ik r o r e g io n B a n k ia — L u lin : 1. B a n k ia , 2. G ó rn a B an ia? IB __ m ik r o r e g io n W i to s z y : 1. Z o ł o ty je M o s ty , 2. A le k o ; IC — m i k r o r e g io n I s k y r - p o łu d n ie : 1. Ł o z e n s k a , 2. I s k y r , 3. Piana,* ID — M y r g a s z j II. p o d r e g io n s ta r o p ł a n iń s k i: IIA — m i k r o r e g io n G o d ecz? I IB — m ik r o r e g io n S w o g e? IIC — m ik r o r e g io n B o te w g r a d z k o - J e tr o p o ls k i: 1. B o te w g r a d —P r a w e c , 2. J e tr o p o l e ; III. p o d r e g io n p o d b a łk a ń s k o - ś r e d n io g ó r s k i: IIIA — m ik r o r e g io n p o d b a łk a ń s k i? IIIB __ m ik r o r e g io n ś r e d n io g ó r s k ij IIIC — m ik r o r e g io n Ic h tim a n sk i? IV . p o d r e g io n r y ls k i: IV A — m ik r o r e g io n S a m o k o w s k i: 1. G o w e d a rc z i, 2. B o ro w ie c ; IVB — m ik r o r e g io n D o ln o b a n s k o - K o s te n e c k i: 1. D o ln a
B a n ia , 2. K o s te n e c ; V . o b s z a r y w y łą c z o n e z p o d r e g io n ó w w y p o c z y n k o w y c h D essin 2. L 'in ten sité de l'e x p lo ita tio n d e la r ég io n d e récréa tio n d e Sofia a — le s lim ite s d e s s o u s -ré g io n s » b — le s lim ite s d e s m ic ro -ré g io n s ? c — le s lim ite s d e s c o m m u n e s
d e s c i t é s d e r é c r é a t i o n
1. s o u s - r é g io n s u b u r b a in e : IA — m ic r o - r é g io n B a n k ia —L u lin : 1. B a n k ia , 2. G ó rn a B a n ia ; IB — m ic r o - r é g io n d e W ito s z a : 1. Z o ło ty je M o s ty , 2. A le k o ? IC — m ic r o - r é g io n I s k y r — S u d : 1. Ł o z e n s k a , 2. I s k y r , 3. P ła n a ; ID — M y r g a s z ; II. s o u s - r é g io n d e S ta r a P ia n i n a ; IIA — m ic r o - r é g io n G o d e c z ; I IB — m ic r o - r é g io n S w o g e? IIC — m ic r o - r é g io n d e B o te w g ra d z k o e t J e tr o p o l s k o : 1. B o te w g ra d — —P r a w e c , 2. J e tr o p o l e ; III. s o u s - r é g io n a u p ie d d e s B a lk a n s c e n tr a le s ; IIIA — m ic r o - r é g io n au p io d d e s B a lk a n s ; IIIB — m ic r o - r é g io n c e n tr a le ? IIIC — m ic r o - r é g io n d e Ic h tim a n ? IV — s o u s - - lé g io n d e R ila : IV A — m ic r o - r é g io n d e S a m o k o w s k o : 1. G o w e d a rc z i, 2 . B o ro w iec ? IV B — m ic ro - - ré g io n d e D o ln o b a n s k o e t K o s te n e c : 1. D o ln a B a n ia . 2. K o ste n e c ? V . t e r r a in s e x c lu s d e s s o u s
-- r é g io n s d e r é c r é a t i o n s
ogólna praw idłow ość w yrażająca się spadkiem intensyw ności w yjazdów w m iarę w zrostu odległości od Sofii. N ajw iększa liczba osób w ypoczy
w ających na 1 km 2 w y stęp u je w rejo n ie W itoszy (820 osób/km 2), Ban- kii— L ulina (620), w zdłuż rzeki Isk y r (370), Borow ca (zimą 255 osób/km 2), nato m iast najm n iejsza w rejon ach położonych p e ry fe ry jn ie : K ostenec (16 osób/km 2), Średnia G óra (17), rejon Ichtim anski (11), Jetrcp o lsk i (9) i we w schodniej części K otliny Sofijskiej.
Porów nanie obecnych badań z badaniam i przeprow adzonym i na p rze łomie lat sześćdziesiątych i siedem dziesiątych ( B y r z a k o w 1972, S t a- n e w 1970) w skazuje n a w ysoką stabilność absolutnych w skaźników charak tery zu jący ch intensyw ność w ykorzystania wypoczynkowego obsza rów leżących w zapleczu Sofii. P rak ty czn ie nie uległa zm ianie liczba w ypoczyw ających w rejonie W itoszy, Banlcii—L ulin a i rzeki Iskyr. J e d nak ogólny w zrost liczby w yjazdów w eekendow ych jaki nastąpił po 1970 r. spowodował w zrost intensyw ności w ykorzystania w ypoczynko wego rejo n u średniogórza, Riły, staropłanińskiego przełom u rzeki Iskyr, ■rejonu P ern ik a i K ju sten d iła. N astąpiła też w yraźna zm iana w udziałach poszczególnych rejonów w w ielkości przyjm ow anych przyjazdów w eek enJ dowych. I ta k udział rejo n u W itoszy zm alał z 52% do 33%, B ankii— —L u lin a z 15% do 10%, doliny rzeki Isk yr n a południe od Sofii z 13% do 8% ; razem udział tych trzech n ajb ard ziej w ykorzystyw anych w eeken dowo obszarów zm niejszył się z 80% do poniżej 60%.
3. C Z Y N N iK I W Y JA Ś N IA JĄ C E R O ZW Ó J I ZR Ó Ż N IC O W A N IE PRZESTRZENNE
PO TO K Ó W RUCHU W EEK ENDO W EG O
W ysoka ocena przez respondentów pozam iejskiego środow iska w ypo czynkowego — 1/2 ankietow anych oceniała w aru n k i środow iskow e okolic Sofii do w ypoczynku jako bardzo dobre i dobre, a powyżej 1/4 jako za dow alające, w yraźnie k o n tra stu je z niskim i ocenam i w arunków w y p o czynku w sam ym mieście. Pom im o to w eekend w okolicach Sofii spędza m n iej osób, aniżeli w ynika to z d ek laracji respondentów . Chęć w yjazdu zgłasza 78% ankietow anych, ale faktycznie w yjeżdża 36% (dla lata w a r tości te w ynoszą odpow iednio 90% i 57%). Istnieją zatem czynniki w sfo sób zasadniczy ograniczające wielkość w yjazdów weekendow ych. N ale ży do nich grupa czynników „indyw idualnych” — 44% respondentów w skazuje na deficyt wolnego czasu i środków finansow ych oraz na brak sam ochodu osobowego i daczy, „środow iskow ych” (46,4% odpowiedzi) uw zględniających deficyt w w alorach i in fra stru k tu rz e tu rystyczn ej, n i skiej k u ltu rze obsługi i przeciążeniu m iejscow ości w ypoczynkow ych, oraz
„innych ograniczeń” (9,6% respondentów ), do których zaliczono b rak n aw yk u i p ragnienia uczestnictw a w w ypoczynku w eekendow ym , zły stan zdrowia, konieczność opieki n ad rodziną itp.
Czynniki k ształtu jące rozm ieszczenie w yjazdów w eekendow ych na za pleczu Sofii zbadano trzem a w zajem nie dopełniającym i się sposobami: 1) o p arty m bezpośrednio na odpow iedziach uzyskanych od resp o nden tów ( M a r i n o w 1988, 1989); 2) o p arty m na analizie sta ty sty c z n ej b a d ającej rozm ieszczenie w yjazdów w zależności od w alorów przy ro d n i czych, odległości od Sofii, wielkości i poziomu in fra stru k tu ry tu ry sty c z nej oraz znajom ości m iejsc w ypoczynku ( B y r z a k o w 1972); 3) o p a r tym n a analizie s tru k tu ra ln e j ( M i e d w i e d k o w 1974, Riekrieacyonnyje
sistiem y 1986), u jaw n iającej w pływ y i rolę czynników u k ry ty c h na w iel
kość i k ieru n k i w yjazdów weekendow ych. Przeprow adzona analiza w sk a zuje, że wielkość i zróżnicow anie p rzestrzen ne potoków ru c h u w eek en dowego k sz ta łtu ją różnorodne czynniki, których w pływ tru d n o jest je dnoznacznie ocenić. W iele z tych czynników bardzo tru dn o poddaje się kw an ty fikacji. W ogólności w alory i in fra stru k tu ra tu ry sty czn a m ają d ecydujący w pływ na wielkość i k ieru n k i potoków ru ch u w eekendow e go i na kształtow anie się jego in fra stru k tu ry przestrzennej. N atom iast poziom uczestnictw a m ieszkańców Sofii w ru c h u w eekendow ym k sz ta ł tu ją głównie liczba i s tru k tu ra społeczno-dem ograficzna ludności, ro z m iar w olnego czasu, poziom zamożności, posiadanie sam ochodu osobow e go i daczy oraz w yniesione z dom u rodzinnego tradycje.
W pływ odległości jako czzynnika kształtującego w ielkość podróży w eekendow ych, w porów naniu z w aloram i i in fra stru k tu rą tury styczn ą, okazał się stosunkow o niski. K otlinow e położenie Sofii oraz niekorzy stny stan w arunków ekologicznych prow adzi do w yjazdów w eekendow ych na znaczne odległości od granic ad m in istracy jn y ch m iasta (najbardziej w i doczne w północnym i zachodnim sektorze stre fy podm iejskiej Sofii) i pow staw ania centrów w ypoczynkow ych w rejonach górskich. Z d r u giej stro n y w iększe zasoby rek re a cy jn e w sektorze południow ym stre fy (m asyw W itoszy) deform ują k ształt zasięgu w yjazdów w eekendow ych. Typow y dla w ielkich aglom eracji nizinnych koncentryczny k sz ta łt pola zasięgu podróży w eekendow ych w p rzy p adk u rejo n u Sofii ledwo co się zaznacza.
W śród czynników k ształtu jący ch wielkość i k ieru n k i potoków ru ch u weekendowego w ażne m iejsce zajm u je lokalizacja drugich domów. Z ja w isko posiadania daczy rozpow szechniło się w B ułgarii n a dużą skalę w latach sześćdziesiątych i siedem dziesiątych, zwłaszcza w śród m iesz kańców Sofii. P rzyczyniła się do tego u k ry ta inflacja, brak możliwości
inw estow ania indyw idualnych oszczędności w działach pro d ukcyjn ych i usługach, duża m igracja ludności w iejskiej do m iast, co spowodowało przejm ow anie opuszczonych domów n a wsi na dacze ( M a r i n o w 1986) przez ludność m iejską. Posiadanie drugiego dom u w połączeniu z rozw o
jem m oto ryzacji doprow adziło do pow iększenia zasięgu przestrzennego w yjazdów oraz rozproszenia potoków podróży weekendow ych.
W ażną, jed n ak często n ied o cen ianą w badaniach, rolę o d g ry w ają czyn niki społeczne i psychologiczne. Dobrze jest prześledzić w pływ tych czynników na decyzje w yboru m iejsca w ypoczynku. Szczególnie dotyczy to w akacyjno-urlopow ych pow rotów do m iejsc urodzenia oraz odwiedzin krew nych. Środow isko społeczne silnie oddziałuje n a proces pozyskiw a nia in form acji i kształtow ania w yobrażeń o poten cjalnym środow isku w ypoczynku. Znajom ość m iejscowości w ypoczynkow ych okazuje się je dnym z podstaw ow ych czynników w pływ ających na rozm ieszczenie po toków ru ch u weekendowego, a znaczący w pływ tra d y c ji pośrednio po • tw ierdza wysoką stabilność wielkości i kierunków podróży w eekendo w ych do głów nych m iejscowości w ypoczynkow ych.
W zw iązku z rozpoczętym i w latach 1989— 1990 reform am i politycz nym i i gospodarczym i należy oczekiwać istotnych zmian w sferze w ypo czynku weekendowego, k tó re mogą się przejaw iać w:
— znaczącym spadku uczestnictw a w w ypoczynku w eekendow ym ped w pływ em obniżenia się dochodów, konsum pcji i poziomu życia — chociaż spadek ten będzie m niejszy w porów naniu z w ypoczynkiem w akacyjno-
-urlopow ym ;
— wzroście społecznego zróżnicow ania w poziomie uczestnictw a
w w ypoczynku w eekendow ym ;
— spadku długości przeciętnego pobytu w m iejscow ościach w ypoczyn kow ych i jednocześnie w zroście zapotrzebow ania n a tańsze form y w y poczynku w raz z bardziej efek ty w n ym w ykorzystaniem drugich domów; — ograniczeniu wielkości obszaru podróży w eekendow ych (pod wpły w em o stry ch i jeszcze nie zakończonych podw yżek cen na paliwo i u słu gi transportow e) i dom inacji procesów ko ncentracji — w związku z tym nie patrząc na ogólne zm niejszenie potoków ru ch u weekendowego można oczekiwać zachow ania lub wzm ożenia nacisku rekreacyjnego na n a jb a r dziej atra k cy jn e m iejsca w najbliższym otoczeniu m iasta.
PIŚM IEN N IC TW O
B a c z w a r o w M. , A p o s t o ł o w N ., 1982, G e o g r a i i ja n a tu r i z m a , W arna.
B y i z a k o w I., 1972, N a s o k i w te r it o r i a l n a la o r g a n i z a c y j a na k r a t k o t r a j n i j a o l d ic h
n a s t o l i c z n o t o n a s e l e n i j e , „A rch itek tu ra" , nr 3— 4.
G i u l e m e t o w a E., 1984, O c e n k a na o k o l o g l c z n a t a o b s t a n o w k a w S o iija s o g l e d
l o r m i r a n e t o i t e r it o r i a l n a la d i f e r e n c y a c y j a n a p o t r e b n o s t i l e ot k r a t k o t r a j e n o d tic h ,
a w toref. na kand. dis., S oiija.
M a r i n o w W ., 1985, O s o b e n n o s t i i p r o b l e m I na t e r it o r i a l n a la o r g a n i z a c y j a na
o t d ic h na n a s e l e n e t o na S o lij a ), „G od isznik na S o fijsk ija U n iw ersitet" , 79, kn. 2,
„G eogratija".
M a r i n o w W ., 1986, W t o n t e ż y i i s z t a za o t d i c h w B y lg a r ija , „G od iszn ik na S o iij- sk ija U n iw ersitet" , GGF, 80, kn. 2, „G eograf i ja".
M a r i n o w W ., 1088, S p r a w n i l e l n a C h a r a k t e r is ti k a na t u r i s t i c z e s k i j a p o t o k za k r a t k o -
tr a j e n o t d i c h ot S o iija i P le w e n , „G odiszn ik S o fijsk ija U n iw ersitet" , GGF, 82,
kn. 2, „G eografija" .
M a r i n o w W ., 1989, Kym w y p r o s a za t e o r e t i c z n i j a m o d e l na r e k r e a c y o n n o t o
p o w e d e n i j e , „G od iszn ik na S o fijsk ija U n iw ersitet" , GGF, 83, kn. 2, „G eografija".
M i e d w i e d k o w O., 1974, A n a l i z s k r y t o j s t r u k t u r y pri o c e n k i e u s l o w i i ż y z n i
n a s i e le n i ja g o r o d a , „R iesu rsy, sried a, n a s ie le n ie " , M o sk w a .
P r i r o d n i ja t i s o c y a l n o - i k o n o m i c z e s k i j a t p o t i e n c y a l n a p l a n i n i t e w B yl g a r i j a , 1989, Sofija.
R i e k r i e a c y o n n y j e s i s t i e m y (pod ried. na N . M i r o n i e n k o i M. B a c z w a r o w ) ,
19f!G, M oskw a.
S t a n ó w P., 1970, T e n d e n c y i w i z p o l / u w a n e t o na s w o b o d n o t o w r e m e na s t o l i c z n o t o
n a s e l c n i j c , S ofija IPP, „Sofp rojekt" .
W o d i e n s k a M., 1978, S o c y a l n o - e k o n o i : ¡ c z e s k i e S e k t o r y ¡ o r m i r o w a n i j a tie r ito r ia l-
n o j o r g a n i z a c y i o t o li c h a n a s i e le n i ja B olga rii, D is., M onkw a.
Dr W a sil M arin ow
K atedra G eo g ra fija na Turizm a S o fijsk i U n iw er sitet
„K iim ent O h rid sk y ” 15, Ruskii B oul S ofia (Bułgaria)
Z ję z y k a r o s y js k ie g o tłu m a czy ł i str eś cił dr A n d rzej M atczak W p ły n ęło : 16 m arca 1992 r.
