Czy Kazimierz Wielki byҝ wysokiӓ
WielkoҲѴ historyczna wҝadcy jako wyznacznik
jego szacowanego wzrostu
Piotr Sorokowski, Agnieszka Sabiniewicz, Irmina Rusicka, Agnieszka Niemczyk, Uniwersytet WrocÙawski,
Pl. Uniwersytecki 1, 50-137 WrocÙaw
Streszczenie
W prezentowanych badaniach sprawdzono, czy na ocen¿ wzrostu wÙadcy moČe wpÙywa° informacja o jego „histo-rycznej wielkoïci”. W eksperymencie I manipulowano sukcesami, które osignÙ Baure (panujcy w Egipcie okoÙo 2500 lat p.n.e.), i uzyskano 10 cm róČnicy w ocenie wzrostu „sprawnego” i „nieudolnego” wÙadcy. W eksperymencie II porównano szacowany wzrost najbardziej cenionych i najgorszych polskich królów: „wielkich” badani uwaČali za istotnie wyČszych od przedstawianych jako nieudolni. Wyniki te sugeruj, Če osoby sprawujce wÙadz¿ s spostrzegane jako wyČsze, ale tylko gdy rzdz dobrze.
SÙowa kluczowe: wzrost, polscy królowie, status spoÙeczny
Was Kazimierz Wielki tall? HIstorical signiÞ cance of the sovereign as a determinant of his estimated stature
Abstract
In presented study it was shown that the estimated height of the rulers might be inß uenced by their ‘historical gre-atness’. In Study I (N=63) the successes achieved by Baure (Egyptian ruler about 4500 years ago) were manipulated and diě erence of 10 cm was obtained between the assessments of ‘skilful’ and ‘incompetent’ ruler. In Study II (N=153) the estimated height of the most respectful and the worst Polish kings were compared. In the raters’ assessment, ‘great’ Polish kings were taller than the worst. Results suggest, that powerful people are perceived as taller than in reality, but only when their rules are assessed positively.
Key words: height, Polish kings, social status
Wst҄p
W naukach spoÙecznych wzrost jest rozpatrywany przede wszystkim jako jeden z podstawowych wyznaczników atrakcyjnoïci Þ zycznej m¿Čczyzny1. Potwierdzaj to zarówno wyniki badaÚ eksperymentalnych2, jak i analizy ogÙoszeÚ
towarzyskich3. Kobiety preferuj m¿Čczyzn nieco wyČszych niČ one same4. Znacznie cz¿ïciej wysocy m¿ČczyĊni s
poČ-danymi kandydatami na narzeczonych lub m¿Čów5.
Preferencja kobiet wobec wysokich m¿Čczyzn szczególnie uwidacznia si¿ w pÙodnym okresie cyklu miesiczkowego6.
Wysocy (czyli atrakcyjni) m¿ČczyĊni maj wi¿cej partnerek seksualnych7, a w zwizku z tym wi¿cej potomków8. Trafnym 1 C. Pierce, Body height and romantic aĴ raction: A meta-analytic test of the male-taller norm, “Social Behavior and Personality” 1996, vol. 24, s. 143-149.
2 W. Hensley, Height as a basis for interpersonal aĴ raction, “Adolescence” 1994, vol. 29, s. 469-474; 2. J. Shepperd, A. Strathman, AĴ ractiveness and height: The role of stature in dating preference, frequency of dating and perceptions of aĴ ractiveness, “Personality and Social Psychology Bulletin” 1989, vol. 15, s. 617-627.
3 M. Lynn, B. Shurgot, Responses to lonely hearts advertisements: Effects of reported physical attractiveness, physique, and coloration, “Per-sonality and Social Psychology Bulletin” 1984, vol. 10, s. 349-357.
4 J Gillis, W Avis, The male-taller norm in mate selection, “Personality and Social Psychology Bulletin” 1980, vol. 6, s. 396-401. 5 B. Ellis, The evolution of sexual attraction: Evaluative mechanisms in women, [w:] J. Barkow, L. Comides, J. Tobby (red.), The adapted mind, New York-Oxford 1992, s. 267-288.
6 B. Pawáowski, G. JasieĔska, Women’s preferences for sexual dimorphism in height depend on menstrual cycle phase and expected duration of relationship, “Biological Psychology” 2005, vol. 70, s. 38-43.
7 J. Cawley, K, Joyner, J. Sobal, Size matters: The inß uence of adolescents’ weight and height on dating and sex, “Rationality and Society” 2006, vol. 18, s. 67-94.
8 B. Pawáowski, R. Dunbar, A. Lipowicz, Tall men have more reproductive success, “Nature” 2000, vol. 403, s. 156.
podsumowaniem preferencji kobiet, zwizanych m.in. ze wzrostem m¿Čczyzny oraz moČliwoïciami zapewnienia Þ zycz-nej ochrony, s sÙowa psychologa ewolucyjnego, Nigela Barbera: „WÙaïciwoïci budowy Þ zyczzycz-nej m¿Čczyzny, takie jak wysoki wzrost, duČa szerokoï° ramion, rozwini¿te mi¿ïnie klatki piersiowej, s atrakcyjne seksualnie dla kobiet i budz respekt innych m¿Čczyzn”9.
A zatem przynajmniej w krajach zachodnich wzrost jest wyjtkowo istotnym wyznacznikiem atrakcyjnoïci m¿Čczy-zny. Prawdopodobnie dzieje si¿ tak ze wzgl¿du na korzyïci dla kobiety wynikajce ze sprawnoïci Þ zycznej i moČliwoïci obronnych partnera o wysokim wzroïcie10. Jak sdz badacze Linda. A.,Jackson i Kelly S.Ervin, atrakcyjnoï° wysokich
m¿Čczyzn moČe wynika° takČe ze stereotypowego Ùczenia wysokiego wzrostu z tak poČdanym przez kobiety wysokim statusem spoÙecznym m¿Čczyzny11. Co istotne, takČe w rzeczywistoïci wzrost jest bardzo dobrym wskaĊnikiem tego
sta-tusu12. Przeci¿tny Amerykanin jest niČszy o kilka centymetrów od amerykaÚskiego profesora13 czy teČ szefa duČej
amery-kaÚskiej Þ rmy14. Przypuszczalnie dlatego wyČsi ludzie maj teČ wyČsze zarobki15.
Sdzi si¿, Če zwizek wzrostu z osigni¿ciami zawodowymi wynika z tego, jak spostrzegane s cechy osobowoïciowe i sprawnoïciowe osób wysokich. Wyniki badaÚ wykazuj, Če osoby wyČsze uznaje si¿ za zdolniejsze i bardziej kompe-tentne16, skuteczniejsze17, bardziej dominujce nad grup18, bardziej zdyscyplinowane i posiadajce wyČsze morale19 czy
teČ bardziej przekonywujce20. Z kolei osoby niskie s oceniane Ċle, przeci¿tnie21 lub, jak stwierdza Andrzej Szmajke22, nie
przypisuje si¿ im Čadnych charakterystycznych cech i wÙaïciwoïci psychicznych. Tylko cz¿ï° z powyČszych wyników zostaÙa potwierdzona w badaniach Tuvii Melamed23, która sprawdziÙa korelacj¿ pomi¿dzy wzrostem badanych a ich
wy-nikami w testach osobowoïci. Zgodnie z nimi wyČsi m¿ČczyĊni s bardziej niezaleČni, dominujcy i podejrzliwi (na tej ostatniej skali wyČsze wyniki uzyskiwaÙy takČe wysokie kobiety).
Dotychczas przytoczone badania wskazuj na tendencj¿ do opisywania osób o wysokim wzroïcie jako posiadajcych cechy i wÙaïciwoïci psychiczne charakterystyczne dla ludzi sukcesu. Nast¿pni badacze postanowili zmieni° perspektyw¿. Michelle M. Duguid i Jack A.Goncalo zbadali, w jaki sposób postrzegaj swój wzrost osoby, które peÙni role zwiza-ne ze sprawowaniem wÙadzy. Ich badania wykazaÙy, Če psychiczzwiza-ne doïwiadczanie wÙadzy ma zwizek z ocen Þ zyczzwiza-nej wysokoïci wÙasnego ciaÙa. Osoby posiadajce silne poczucie wÙadzy postrzegaj siebie jako wyČsze, niČ s w rzeczywisto-ïci24. Takie wyniki pozwalaj spojrze° z nowej perspektywy na zaleČnoïci wyst¿pujce mi¿dzy Þ zycznym i psychicznym
doïwiadczaniem wÙadzy, a przy okazji rozwizuj zagadk¿ wysokich klamek w drzwiach gabinetów prezesów i dyrekto-rów – kaČdemu z nich moČe wydawa° si¿, Če ma nieco wi¿cej centymetdyrekto-rów niČ w rzeczywistoïci.
Wpҝyw wzrostu polityka na jego szanse wyborcze
Wydaje si¿ wi¿c bardzo prawdopodobne, iČ charakterystyki mog wpÙywa° na preferencje wobec polityków o róČ-nym wzroïcie. 23.09.1974 r. odbyÙa si¿ debata telewizyjna Jimmy’ego Cartera i Geralda Forda – dwóch kandydatów
bio-9 N. Barber, The evolutionary psychology of physical attractiveness: Sexual selection and human morphology, “Ethology and Sociobiology“ 1995, vol. 16, s. 395-424.
10 D.Buss, Psychologia ewolucyjna,GdaĔsk 2011. 11 N. Barber, dz. cyt., s. 395-424.
12 T. Judge, D. Cable, The effect of physical height on workplace success and income: preliminary test of a theoretical model, ‘’Journal of Ap-plied Psychology” 2004, vol. 89, s. 428–441.
13 W. Hensley, Height as a measure of success in academe, “Journal of Human Behavior” 1993, vol. 30, s. 40-46.
14 I. Frieze, J. Olson, D. Good, Perceived and actual discrimination in the salaries of male and female managers, “Journal of Applied Social Psychology” 1990, vol. 20, s. 46–67.
15 TamĪe s. 46–67 2. L. Jackson, K. Ervin, dz. cyt., s.433-445.
16 W. Hensley, R. Cooper, Height and occupational success: A review and critique, “Psychological Reports” 1987, vol. 60, s. 843-849. 17 D. Kurtz, Physical appearance and stature: Important variables in sales recruiting. “Personnel Journal” 1969, vol. 48, s. 981–983. 18 L. Sharoni, Height as a factor in the perception and evaluation of leader-follower dyads, “Dissertation Abstracts International: Section B: The Sciences and Engineering” 2006, vol. 66, 4525; R. Stogdill, Personal factors associated with leadership: A survey of the literature, “Journal of Psychology” 1948, vol. 25, s. 35-71.
19 D. Lester, D. Sheehan, Attitudes of supervisor toward short police ofÞ cers, “Psychological Reports” 1980, vol. 47, s. 462.
20 T. Young, L. French, Height and perceived competence of U.S. presidents. Heights of U.S. presidents: A trend analysis for 1948-1996, “Per-ceptual and Motor Skills” 1996, vol. 82, s. 1002.
21 L. Jackson, K. Ervin, dz. cyt., s. 433-445.
22 A. Szmajke, Niski mĊĪczyzna – czáowiek bez wáaĞciwoĞci? Rola informacji o wzroĞcie w spostrzeganiu mĊĪczyzn przez kobiety, „Przegląd Psychologiczny” 1998, vol. 41, s. 181-195.
23 T. Melamed, Correlates of physical features: Some gender differences, “Personality and Individual Differences” 1994, vol. 17, s. 689–691. 24 M. Duguid, J. Goncalo, Living large: The powerful overestimate their own height, “Psychological Science” 2012, vol. 23(1), s. 36-40.
rcych udziaÙ w amerykaÚskich wyborach prezydenckich. Carter wÙoČyÙ buty na wysokim obcasie, ale nie wystarczyÙo to do zrównania si¿ wzrostem z urz¿dujcym prezydentem. Carter nie chciaÙ przegra° tylko dlatego, Če byÙ o osiem i póÙ centymetra niČszy od Forda. Po dÙugich negocjacjach obie strony zgodziÙy si¿ na „reguÙ¿ klamerki od paska”. Mównica Forda si¿gaÙa pi¿° i póÙ centymetra powyČej jego klamerki, natomiast mównica Cartera trzy centymetry po-niČej jego klamerki25. Wydaje si¿, Če obawy Cartera byÙy zasadne. W XX w. obywatele USA biorcy udziaÙ w wyborach
prezydenckich zdecydowanie cz¿ïciej wybierali wyČszego kandydata (22 na 25 razy). A w wieku XX, do roku 1968, kie-dy to Richard Nixon zwyci¿ČyÙ George’a McGoverna, niČszemu kankie-dydatowi nigkie-dy nie udaÙo si¿ pokona° wyČszego kontrkandydata26. Warto jednak zaznaczy°, Če dane te (cytowane i powtarzane wielokrotnie w innych ĊródÙach) mog
by° nie caÙkiem wiarygodne. Jeïli prawdziwe s informacje zamieszczone w Wikipedii27, statystyka ta nie jest tak
nieko-rzystna dla niČszych kandydatów. W wyniku 46 wyborów prezydenckich (w których byÙ moČliwy do ustalenia wzrost obydwu kandydatów), wyČszy kandydat wygrywaÙ 27 razy, a niČszy aČ 17 razy (dwukrotnie kandydaci byli tego sa-mego wzrostu). Ponadto, nieprawdziwa byÙaby teČ informacja, Če Richard Nixon byÙ pierwszym niČszym kandydatem na prezydenta, który wygraÙ wybory w XX w. Sytuacja taka miaÙa miejsce teČ w 1904, 1908 i 1924 r. Mimo wszystko, istotnie wi¿cej wyČszych kandydatów wygrywaÙo wybory prezydenckie w USA. Jest to szczególnie widoczne w XX w., prawdopodobnie w zwizku z tym, Če dzi¿ki mediom potencjalnym wyborcom Ùatwiej byÙo porówna° Þ zjonomi¿ (takČe wzrost) kandydatów.
RównieČ wyniki innych badaÚ wykazaÙy zwizek wzrostu polityka z jego szansami wyborczymi. Stewart McCann wykazaÙ, Če róČnice we wzroïcie pomi¿dzy kandydatami korelowaÙy z iloïci gÙosów, z jak wygrywaÙ z konkurentem zwyci¿zca. Wysoki wzrost kandydata okazaÙ si¿ teČ by° szczególnie istotny podczas niestabilnej sytuacji politycznej. Im bardziej zagroČeni czuli si¿ amerykaÚscy wyborcy, tym wyČszego kandydata wybierali28.
Kilkadziesit lat temu Leonard Berkowitz wraz ze wspóÙpracownikami sprawdziÙ podczas wyborów w Nowym Jor-ku, którzy z wyborców zamierzaj odda° swój gÙos na wyČszego Johna Lindley’a, a którzy na niČszego Mario Procciano. OkazaÙo si¿, iČ wi¿kszoï° wysokich badanych chciaÙo gÙosowa° za wyČszym kandydatem, natomiast wïród niskich wy-borców te proporcje rozkÙadaÙy si¿ mniej wi¿cej po poÙowie, co mogÙo przesdzi° o zwyci¿stwie Lindle’a29.
Podobne do powyČszych badaÚ, przeprowadziÙ w Polsce Piotr Sorokowski. Wyniki pokazaÙy, Če w naszym kraju ludzie przeceniaj wzrost polityków, których popieraj, a zaniČaj wzrost ich przeciwników politycznych. I co nawet bar-dziej interesujce, podczas wyborów prezydenckich w 2005 r. wraz ze zmieniajcym si¿ poparciem w sondaČach zmieniaÙ si¿ spostrzegany przez badanych wzrost polityków30.
Owa naturalna skÙonnoï° czÙowieka do kojarzenia pozytywnych cech i wartoïci z „gór”, a negatywnych z „doÙem” jest zgodna z zaÙoČeniami lingwistyki kognitywnej. W tym uj¿ciu metafora pojawia si¿ na poziomie poj¿°, czyli reprezentacji umysÙowych (a nie, jak powszechnie si¿ uwaČa, na poziomie j¿zyka). Oznacza to, Če sformuÙowania typu „wasza wyso-koï°”, „wysoki sdzie”, „pracownik wyČszego szczebla”, „mie° wysokie morale”, „zajmowa° wysokie stanowisko”, mog mie° swoje ĊródÙo w pierwotnym doïwiadczaniu ïwiata przez czÙowieka. Metafory zatem mog stanowi° jeden z pod-stawowych ïrodków poznania, a przez to odgrywa° istotn rol¿ w budowaniu spoÙecznej i politycznej rzeczywistoïci31.
Na podstawie przedstawionych badaÚ moČna bez wtpienia stwierdzi°, Če wzrost rzdzcych wpÙywa na spostrzega-nie ich w kategoriach pozytywnych cech i wartoïci, co determinuje rówspostrzega-nieČ ich szanse wyborcze.
Cele badaҞ wҝasnych
Wydaje si¿ zatem, iČ wysocy ludzie s postrzegani jako posiadajcy wi¿ksz wÙadz¿, nadajcy si¿ bardziej na „waČne stanowiska”. Jednak kilka kwestii dotyczcych tego zagadnienia nadal pozostaje niejasnych. Po pierwsze, prawie wszyst-kie do tej pory zaprezentowane badania przeprowadzono w USA. W kontekïcie kilkuset badaÚ ze wszystkich dziedzin psychologii, mówicych o róČnicach mi¿dzykulturowych, w przypadku wielu nawet najprostszych mechanizmów
psy-25 T. Lis, ,Jak to siĊ robi w Ameryce, Warszawa 2000. 26 N, Etcoff, Przetrwają najpiĊkniejsi, Warszawa 2002.
27 http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_heights_of_United_States_presidential_candidates, 14.04.2008.
28 S. McCann, Stewart J. H., Height, societal threat, and victory margin in presidential elections (1824-1992), “Psychological Reports” 2001, vol. 88, s. 741-742.
29 E. HatÞ eld, S. Sprecher, Mirror, mirror… The importance of looks in everyday life, Albany 1975.
30 P. Sorokowski, Politicians’ estimated height as an indicator of their popularity, “European Journal of Social Psychology” 2010, vol. 40, s. 1302-1309.
chologicznych nie moČna wykluczy°, Če prezentowana zaleČnoï° jest typowa dla spoÙeczeÚstwa amerykaÚskiego, a nie-koniecznie sprawdza si¿ w innych kulturach32.
Nie jest teČ jasne, czy istnieje zaleČnoï° odwrotna od prezentowanej dotychczas w badaniach. Wiadomo, iČ w opinii obserwatorów wysocy ludzie bardziej nadaj si¿ do sprawowania wÙadzy. Warto zastanowi° si¿ jednak nad pytaniem: czy sprawowanie wÙadzy wpÙywa na spostrzeganie wzrostu rzdzcego? Taka hipoteza wydaje si¿ by° zgodna z opisy-wanym badaniem P. Sorokowskiego33 oraz wynikami wielu badaÚ przeprowadzonych przez psychologów spoÙecznych.
W cz¿ïci z nich pokazano, iČ eksperymentalne podwyČszanie statusu (na przykÙad manipulacja: student vs. mÙody uczony
vs. profesor) wpÙywa na spostrzeganie wzrostu m¿Čczyzny34. Natomiast Jerome S. Bruner i Cecile C. Goodman wykazali,
iČ wartoï° spostrzeganej rzeczy moČe mie° zwizek z ocen jej wielkoïci. Na przykÙad monety s spostrzegane jako wi¿k-sze niČ koÙa z tekturyo identycznej ïrednicy35.
Otwartym pozostaje teČ pytanie, jak sposób i jakoï° rzdzenia wpÙywaj na ocen¿ wzrostu czÙowieka (jest maÙo praw-dopodobne, aby w kaČdych warunkach informacja o wÙadzy i wysokim statusie czÙowieka zwi¿kszaÙa jego spostrzegany wzrost). Harold Kassarjian wykazaÙ, Če ocena wzrostu kandydata jest zaleČna od sympatii politycznych badanych36.
Suge-rowaÙoby to, Če osigane sukcesy lub poraČki w okresie rzdów danego polityka (czy teČ monarchy, w bardziej odlegÙych nam czasach), mogÙyby wpÙywa° na ocen¿ jego wzrostu.
Podsumowujc, celem prezentowanych badaÚ jest weryÞ kacja nast¿pujcych hipotez: a) sprawowanie wÙadzy wpÙywa na spostrzeganie wzrostu rzdzcego.
b) sposób i jakoï° rzdzenia wpÙywaj na ocen¿ wzrostu rzdzcego.
Metoda i rezultaty
2.1. Eksperyment I. Celem tego eksperymentu byÙa weryÞ kacja postawionych hipotez badawczych oraz sprawdzenie, czy prezentowana zaleČnoï° „wzrost-wÙadza” jest typowa jedynie dla spoÙeczeÚstwa amerykaÚskiego.
2.1.1 Osoby badane. Badanymi byli uczniowie kilku trzecich klas Liceum OgólnoksztaÙccego „Carolinum” w Nysie. W grupie tej byÙy 32 kobiety i 31 m¿Čczyzn. Eksperyment przeprowadzono podczas lekcji historii.
2.1.2 Procedura i manipulacja zmiennymi niezaleČnymi. Uczniowie zostali losowo przydzieleni do jednej z trzech grup eksperymentalnych (kaČdy uczeÚ bez wzgl¿du na klas¿ miaÙ szans¿ dostania si¿ do jednej z grup). Badani z dwóch pierw-szych grup otrzymali informacj¿ o postaci, która brzmiaÙa nast¿pujco: „Baure (inne prawdopodobne imiona: Baefre, Bafre, Biures) byÙ wÙadc Egiptu okoÙo 2500 lat p.n.e.. WywodziÙ si¿ on z IV dynastii, która panowaÙa w Egipcie za czasów Starego PaÚstwa. ByÙ synem DČedefre i jego Čony Chentetki. on jego byÙa Meresanch II.” Podczas gdy pierwsza grupa ekspe-rymentalna mogÙa przeczyta°, Če: „WedÙug powszechnej opinii byÙ to sÙaby i nieudolny wÙadca, mocno ograniczony pod wzgl¿dem rzdzenia przez swoich doradców. Swoimi decyzjami Baure doprowadziÙ kraj do duČego kryzysu.” Druga gru-pa eksperymentalna otrzymaÙa informacj¿ o treïci: „WedÙug powszechnej opinii byÙ to doskonaÙy i sprawny wÙadca, który szybko uwolniÙ si¿ spod kontroli swoich doradców. Swoimi decyzjami Baure doprowadziÙ kraj do rozkwitu i prosperity”.
Badani z grupy kontrolnej otrzymali opis przeci¿tnego mieszkaÚca StaroČytnego Egiptu: „Baure (inne prawdopodob-ne imiona: Baefre, Bafre, Biures) ČyÙ w Egipcie okoÙo 2500 lat p.n.e. ByÙ syprawdopodob-nem DČedefre i jego Čony Chentetki. on jego byÙa Meresanch. Baure byÙ rzemieïlnikiem, jednym z wielu przeci¿tnych mieszkaÚców StaroČytnego Egiptu”.
2.1.3 Pomiar zmiennych zaleČnych. Badani mieli za zadanie opisa° w kilku zdaniach wygld zewn¿trzny panujcego w Egipcie wÙadcy Baure lub teČ przeci¿tnego mieszkaÚca Egiptu z tamtych czasów (grupa kontrolna). Ponadto kaČdy z badanych musiaÙ wypeÙni° tabel¿, do której wpisywaÙ wzrost, wag¿ i kolor oczu opisywanego faraona. W dalszej anali-zie brano pod uwag¿ dane, które dotyczyÙy wzrostu opisywanych postaci. Ogólny opis wygldu, waga i kolor oczu byÙy pytaniami buforowymi, które miaÙy za zadanie utrudni° badanym domyïlenie si¿, jaki byÙ cel badaÚ.
2.1.4 Wyniki i dyskusja. Przeprowadzona analiza wariancji w ukÙadzie 3 (prezentowana posta°: dobry wÙadca - zÙy wÙadca - mieszkaniec) x 2 (pÙe° badanych: m¿Čczyzna-kobieta) wykazaÙa istotnoï° efektu gÙównego „prezentowana
po-32 D.Matsumoto, L. Juang, Psychologia mi¿dzykulturowa, GdaÚsk 2004. 33 P. Sorokowski, dz. cyt. s. 1302-1309.
34 E. Rump, Eric, P. Delin, Differential accuracy in the status-height phenomenon and an experimenter effect, “Journal of Personality and Social Psychology” 1973, vol. 28, s. 343-347.; P. Wilson, Perceptual distortion of height as a function of ascribed academic status, “Journal of Social Psychology” 1968, vol. 74, s. 97-102.
35 J. Bruner, C. Goodman, Value and need as organizing factors in perception, “Journal of Abnormal and Social Psychology” 1947, vol. 42, s. 33–44.
sta°”; F(2, 57)=6,9, p<0,003, 2=0,19. W obr¿bie tego efektu gÙównego obliczono ïrednie wartoïci dla grup, które wyniosÙy odpowiednio: 179,1 (faraon sprawny), 173,4 (zwykÙy mieszkaniec) i 169,1 (faraon nieudolny). grednia wzrostu lepszego wÙadcy byÙa istotnie wyČsza od zwykÙego mieszkaÚca i nieudolnego wÙadcy (testy post hoc).
Nie uzyskano efektu gÙównego „pÙe° badanych”; F(1, 57)=0,03, p=0,9, 2<0,01, a takČe efektu interakcyjnego „prezento-wana posta°” x „pÙe° badanych”; F(2, 57)=0,1, p=0,9, 2<0,01.
Ryc. 1
Szacowany wzrost sprawnego i nieudolnego
faraona oraz mieszkaĔca StaroĪytnego Egiptu
173,4 169,1 179,1 0 25 50 75 100 125 150 175 200
Faraon sprawny Mieszkaniec Faraon nieudolny
W
z
ro
s
t
Prezentowany wynik wst¿pnie potwierdziÙ obydwie postawione hipotezy. Faraon zostaÙ oceniony przez badanych jako wyČszy od zwykÙego obywatela, ale tylko w przypadku opisania jego dokonaÚ w pozytywny sposób.
2.2 Eksperyment II. Eksperyment ten zostaÙ przeprowadzony w celu potwierdzenia wyników eksperymentu I Spraw-dzono teČ, czy uzyskany efekt jest na tyle istotny, aby mógÙ wpÙyn° na spostrzeganie wzrostu realnych postaci (królów Polski), o których Þ zjonomii kaČdy z badanych ma jakieï wst¿pne wyobraČenie.
2.2.1 Osoby badane. Badanymi byli studenci w wieku od 20 do 52 lat (dzienni i zaoczni) kilku wrocÙawskich uczelni. W grupie badanych byÙo 79 kobiet i 74 m¿Čczyzn.
2.2.2 Procedura i manipulacja zmiennymi niezaleČnymi. Badanym zaprezentowano list¿ czterech najlepszych (Bole-sÙaw Chrobry, Kazimierz Wielki, WÙady(Bole-sÙaw JagieÙÙo, Jan III Sobieski) i czterech najgorszych (Mieszko II, August II, MichaÙ Korybut Wiïniowiecki, August III) królów w historii Polski. Wyboru najlepszych i najgorszych monarchów dokonaÙo 32 studentów róČnych kierunków Uniwersytetu WrocÙawskiego. Zostali oni poproszeni o „wymienienie czterech polskich królów, którzy twoim zdaniem s najlepiej i najgorzej oceniani przez wspóÙczesnych Polaków”. W grupie kontrolnej bada-nym podano jedynie przydomki wymienionych królów, natomiast w grupie eksperymentalnej badabada-nym zaprezentowa-no krótki opis osigni¿° najlepszych królów i niepowodzeÚ najgorszych królów. Badanym grupom studentów przydomki królów (lub przydomki wraz z krótkim opisem) byÙy odczytywane w kolejnoïci losowej.
2.2.3 Pomiar zmiennych zaleČnych. Zarówno w grupie kontrolnej, jak i eksperymentalnej badani mieli za zadanie oceni° kolor oczu, kolor i dÙugoï° wÙosów oraz wzrost oïmiu polskich królów. Podobnie jak w Eksperymencie I kolor oczu i dÙugoï° wÙosów byÙy pytaniami buforowymi.
2.2.4 Wyniki i dyskusja. Aby prezentacja wyników byÙa bardziej przejrzysta, porównano ïredni wzrost czterech naj-lepszych monarchów ze ïrednim wzrostem czterech najgorszych polskich wÙadców. W tym celu przeprowadzono analiz¿ wariancji w ukÙadzie 2 (rodzaj wÙadcy: wÙadcy dobrzy – wÙadcy Ċli) x 2 (pÙe° badanych: m¿Čczyzna – kobieta) x 2 (grupa kontrolna – grupa eksperymentalna)
Jedynym istotnym efektem gÙównym okazaÙ si¿ „rodzaj wÙadcy”; F(1, 149)=29,3, p<0,0001, 2=0,16. W obr¿bie tego efektu gÙównego obliczono ïrednie wartoïci dla grup, które wyniosÙy odpowiednio 174 cm dla najlepszych wÙadców i 170,9 cm dla najgorszych wÙadców.
Nie uzyskano efektu gÙównego „pÙe° badanych”; F(1, 149)=1,8, p=0,18, 2= 0,01, a takČe, co waČne w kontekïcie pre-zentowanej analizy, efektu gÙównego „grupa eksperymentalna – grup kontrolna”; F(1, 149)=0,4, p=0,5, 2< 0,01; oraz efektu
interakcyjnego „rodzaj wÙadcy” x „grupa eksperymentalna – grup kontrolna”; F(1, 149)=1,1, p=0,29, 2=0,01. Ponadto nie uzyskano takČe Čadnych innych istotnych efektów interakcyjnych.
W zwizku z tym, Če na uzyskany wynik mógÙ wpÙyn° przydomek „Wielki”, który posiadaÙ król Kazimierz, prze-prowadzono jeszcze jedn analiz¿, nie uwzgl¿dniajc tego króla. TakČe w tym przypadku; F(1, 149)=15,1, p<0,001, 2=0,09; „najwi¿ksi” królowie byli w ocenie badanych istotnie wyČsi od najgorszych królów w naszej historii (173,1cm - 170,3cm).
Aby porówna° wzrost poszczególnych wÙadców, przeprowadzono osobne analizy dla grupy eksperymentalnej i kon-trolnej (nie wydaj si¿ uzasadnione porównania wzrostu, na przykÙad Sobieskiego z grupy eksperymentalnej, w której badanym opisywano osigni¿cia króla, ze wzrostem na przykÙad Mieszka II z grupy kontrolnej, w której badanym nie opisano wyników jego rzdzenia).
Przeprowadzona analiza wariancji w ukÙadzie 8 (rodzaj wÙadcy) x 2 (pÙe° badanych: m¿Čczyzna-kobieta) dla grupy eksperymentalnej wykazaÙa istotnoï° efektu gÙównego „rodzaj wÙadcy”; F(7, 427)=7,9, p<0,0001, 2=0,11. W obr¿bie tego efektu gÙównego obliczono ïrednie wartoïci wzrostu dla poszczególnych wÙadców, które wyniosÙy odpowiednio – Kazi-mierz Wielki – 177,1 cm, Jan III Sobieski – 172,6 cm, WÙadysÙaw JagieÙÙo – 173,4 cm, BolesÙaw Chrobry – 173,2 cm, August III – 171,5 cm, August II – 170,3 cm, MichaÙ Korybut Wiïniowiecki – 169,3 cm, Mieszko II – 168,2 cm. Analiza testów post
hoc wykazaÙa, Če w ocenie badanych Kazimierz Wielki byÙ istotnie wyČszy od kaČdego innego króla, JagieÙÙo i Chrobry byli
istotnie wyČsi od Wiïniowieckiego, Mieszka II i Augusta II; Sobieski byÙ istotnie wyČszy od Wiïniowieckiego i Mieszka II, a August III byÙ istotnie wyČszy od Mieszka II.
Ryc. 2
Szacowany wzrost najlepszych i najgorszych polskich królów 177,1 173,4 173,2 172,6 171,5 170,3 169,3 168,2 0 25 50 75 100 125 150 175 200 W z ro s t
Kaz. Wlk. Jagieááo Chrobry Sobieski Aug.III Aug.IIWiĞniow ieckiMieszkoII
Nie uzyskano efektu gÙównego „pÙe° badanych”; F(1, 61)=0,4, p=0,55, 2<0,01; oraz efektu interakcyjnego „rodzaj wÙad-cy” x „pÙe° badanych”; F(7, 427)=1,1, p=0,37, 2=0,02.
Podobn analiz¿ przeprowadzono dla grupy kontrolnej. Analiza wariancji w ukÙadzie 8 (rodzaj wÙadcy) x 2 (pÙe° ba-danych: m¿Čczyzna-kobieta) wykazaÙa istotnoï° efektu gÙównego „rodzaj wÙadcy”; F(7, 616)=5,1, p=,0001, 2=0,06 (jednak przy bardzo niskiej sile prezentowanego efektu). W obr¿bie tego efektu gÙównego obliczono ïrednie wartoïci wzrostu dla poszczególnych wÙadców, które wyniosÙy odpowiednio – Kazimierz Wielki – 176,1 cm, Jan III Sobieski – 173,4 cm, BolesÙaw Chrobry – 173,4 cm, WÙadysÙaw JagieÙÙo – 173 cm, August III – 172,7 cm, August II – 171,7 cm, MichaÙ Korybut Wiïniowiecki – 171,3 cm, Mieszko II – 169,9 cm. Analiza testów post hoc wykazaÙa, iČ w ocenie badanych Kazimierz Wielki byÙ istotnie wyČszy od kaČdego innego króla, natomiast JagieÙÙo, Chrobry, Sobieski i August III byli istotnie wyČsi od Mieszka II.
Nie uzyskano efektu gÙównego „pÙe° badanych”; F(1, 88)=1,4, p=0,24, 2= 0,01; oraz efektu interakcyjnego „rodzaj wÙad-cy” x „pÙe° badanych”; F(7, 616)=0,07, p=0,99, 2<0,01.
W Eksperymencie II wykazano, Če sposób i jakoï° rzdzenia Polskich królów wpÙyn¿Ùa na ocen¿ ich wzrostu. NaleČy podkreïli°, róČnice w ocenie wzrostu prezentowanych królów byÙy niewielkie. RóČnice istotne statystycznie uzyskano przede wszystkim podczas porównania ïredniego wzrostu „dobrych” i „zÙych” wÙadców.
Dyskusja
Prezentowane wyniki wst¿pnie potwierdziÙy obydwie postawione hipotezy. Sprawowanie wÙadzy wpÙywa na spo-strzegany wzrost czÙowieka. WÙadca okazaÙ si¿ by° oceniany przez badanych jako wyČszy od zwykÙego obywatela, ale tylko wtedy, gdy byÙ opisywany w pozytywny sposób i odniósÙ sukcesy w okresie swojego panowania. TakČe wyniki Eksperymentu II pokazuj, Če sposób i jakoï° rzdzenia mog wpÙyn° na ocen¿ wzrostu rzdzcego. Co prawda nie kaČdy „dobry” król jest spostrzegany jako wyČszy od „zÙego” monarchy, jednak analiza ïredniego wzrostu najbardziej zasÙuČonych i najgorzej ocenianych królów polskich wykazaÙa, iČ ci pierwsi s oceniani jako istotnie wyČsi. Co wi¿cej, podobne wyniki uzyskano takČe w analizie, w której nie uwzgl¿dniono króla Kazimierza Wielkiego, który z oczywistych wzgl¿dów mógÙ zaburzy° uzyskane wyniki.
RóČnice pomi¿dzy dobrym a zÙym wÙadc byÙy bardziej widoczne w Eksperymencie I. MogÙo to mie° zwizek z tym, Čebadani posiadali przed rozpocz¿ciem badania jakiï wizerunek ocenianego polskiego wÙadcy, co w znacznym stopniu mogÙo ograniczy° ich skrajne oceny dotyczce jego wzrostu. Warte podkreïlenia jest jednak to, Če mimo niewielkich róČnic we wzroïcie pomi¿dzy „najlepszymi” i „najgorszymi” królami Polski, Čaden z „najgorszych” nie zostaÙ oceniony jako wyČszy od jakiegokolwiek z „najlepszych” królów.
Mimo Če w Eksperymencie II nie uzyskano efektu gÙównego „grupa eksperymentalna – grupa kontrolna”, mamy prawo sdzi°, iČ wartoïciujce opisy poszczególnych królów polskich wpÙyn¿Ùy na sposób oceny ich wzrostu przez bada-nych. SiÙa uzyskanego efektu w grupie eksperymentalnej (z opisami) byÙa prawie dwukrotnie wyČsza niČ grupie kontrol-nej, gdzie podano tylko przydomek wÙadcy (2=0,06 i 2=0,11).
Podsumowujc, prezentowane wyniki pozwalaj nam sdzi°, Če nie tylko wzrost wpÙywa na spostrzeganie ludzi b¿dcych u wÙadzy, ale takČe sprawowanie wÙadzy ma wpÙyw na spostrzeganie ich wzrostu. ZostaÙa wi¿c potwierdzona zaleČnoï° odwrotna do tej dobrze udokumentowanej w wielu innych badaniach. Co warte podkreïlenia, osigane sukce-sy zwi¿kszaj szacowany wzrost wÙadcy, podczas gdy poraČki negatywnie wpÙywaj na ocen¿ jego wzrostu. Wydaje si¿, iČ prezentowane badanie jest jednym z pierwszych, w których udokumentowano tego typu relacj¿.
Odpowiedzi udzielane przez badanych byÙy prawdopodobnie silnie zwizane ze schematem wÙadcy jako osoby po-t¿Čnej, takČe Þ zycznie. Schematy te mogÙy powsta° u badanych na podstawie uogólnionej wiedzy, nabytej podczas stycz-noïci z egzemplarzami tego schematu (na przykÙad królów w Þ lmach graj przewaČnie wysocy aktorzy).
Warto równieČ zauwaČy°, Če samo poj¿cie królewskoïci moČe by° automatycznie kojarzone z takimi charakterysty-kami jak autorytet, pot¿ga czy majestat. W poÙczeniu z wyjtkowymi dokonaniami wÙadcy, mog one przeÙoČy° si¿ na wyobraČenie o szczególnie korzystnych warunkach Þ zycznych, które zreszt królom byÙy cz¿sto przez kronikarzy przypi-sywane. PrzykÙadowo znane s zapiski o wyjtkowej sile Þ zycznej Zygmunta I Starego z dynastii Jagiellonów, który ÙamaÙ Čelazne podkowy, napinaÙ kusz¿ bez uČycia lewara i potraÞ Ù przedrze° tali¿ kart37. TakČe prezentowana w tym artykule
zaleČnoï° pomi¿dzy sprawowaniem wÙadzy a wzrostem jest zgodna z przekazami historycznymi. JuČ w staroČytnym Egipcie wzrost na malowidÙach naïciennych byÙ wprost proporcjonalny do statusu prezentowanej na nich osoby. TakČe w ïredniowiecznej Polsce uwaČano, iČ wygld i budowa powinny odpowiada° godnoïci postaci i jej miejscu w spoÙe-czeÚstwie38. PrzykÙadowo, Mistrz Wincenty zwracaÙ uwag¿ na to, Če wÙadca powinien posiada° wzrost wyČszy od
prze-ci¿tnego39. Polska nie jest w tym kontekïcie krajem wyjtkowym. Jak opisuje, William III umieszczaÙ koÙatki na drzwiach
powyČej poziomu swoich oczu, aby odwiedzajcy uwaČali go za wyČszego, niČ byÙ on w rzeczywistoïci40. Zaï Ludwik
XIV, który byÙ niewielkiego wzrostu, rekompensowaÙ swoje braki noszeniem butów na wysokich obcasach, wielk peruk i szczególn dbaÙoïci o zachowanie wyprostowanej postawy, z gÙow wysoko podniesion41.
Podobnie same zasady obowizujce w obrz¿dowoïci monarchii absolutnej legitymizowaÙy zaleČnoï° mi¿dzy sprawo-waniem wÙadzy a wzrostem. NakazywaÙy jasno, aby król w kontaktach z poddanymi zachowywaÙ odpowiedni postaw¿ – stojc na podwyČszeniu lub siedzc na tronie (trony królewskie równieČ cz¿sto byÙy umiejscowione wyČej, jak cho°by bizantyjski „tron króla Salomona”, usytuowany na podporach czy jego pierwowzór, egipski Tron z Tell Moqdam42). W tym
samym czasie poddani mieli obniČa° pozycj¿ ciaÙa poprzez pochylenie gÙowy czy nawet padni¿cie na podÙog¿. Ta
dyspro-37 Z. Gloger, Enycklopedja Staropolska Ilustrowana, Warszawa 1900. 38 E. Rump, Eric, P. Delin, dz. cyt., s. 343-347.
39 T. Lalik, Poczucie piĊkna, [w:] Jerzy Dowiat (red.), Kultura Polski Ğredniowiecznej X-XIII wiek, Warszawa 1985, s. 375-432. 40 N. Etcoff, dz. cyt.
41 P. Goubert, Louis XIV and twenty million Frenchmen, New York 1966.
porcja zwizana ze wzrostem miaÙa legitymizowa° analogiczn dysproporcj¿ wÙadzy pomi¿dzy monarch a poddanymi43.
Warto zauwaČy°, Če powyČsza zaleČnoï° byÙa wykorzystywana równieČ w poïmiertnych wizerunkach wysoko oce-nianych przez histori¿ królów i przywódców, których przedstawiano cz¿sto w pozycji stojcej lub jako jeĊdĊców na pie-destaÙach. Ten zabieg utrwalaÙ wizerunek monarchy jako osoby górujcej Þ zycznie nad poddanymi – przykÙadem moČe by° pomnik Piotra Wielkiego w Petersburgu (13 m wysokoïci) i Moskwie (15 m wysokoïci), dokÙadnie opisany przez Bruce’a Granta44., czy monument Abrahama Lincolna w Waszyngtonie (8.8 m wysokoïci wraz z piedestaÙem45).
Pewnym ograniczeniem badaÚ, w szczególnoïci w kontekïcie eksperymentu II, jest fakt, iČ nie moČemy stwierdzi°, czy najlepiej ocenieni przez histori¿ królowie polscy faktycznie nie byli wyČsi od najniČej ocenianych królów. Hipoteza ta ma sens cho°by w kontekïcie badaÚ, w których wykazano, iČ „najwi¿ksi” prezydenci USA byli faktycznie wyČsi od swoich „najgorszych” konkurentów46. Co prawda, ĊródÙa historyczne opisuj prawdopodobny wygld, a zatem takČe
wzrost polskich monarchów. I tak WÙadysÙaw JagieÙÙo „wzrostu byÙ mizernego, twarzy ïcigÙej, chudej”47, Jan III Sobieski
„sÙusznego byÙ wzrostu, peÙnej twarzy, regularnej”48, BolesÙaw Chrobry „byÙ wielki i ci¿Čki, Če i na koniu ledwo mógÙ
sie-dzie°”49, a August II byÙ „czerstwy, silny, wspaniaÙej postawy”50.Jednak te i podobne anegdotyczne opisy nie pozwalaj na
ustalenie dokÙadnego lub cho°by przybliČonego wzrostu polskich monarchów. Problem ten dotyczy przede wszystkim kilkunastu pierwszych Polskich wÙadców, o których doï° ogóln wiedz¿ czerpiemy jedynie z kilku zachowanych ĊródeÙ. Podsumowujc zaprezentowane wyniki, naleČy stwierdzi°, iČ osigane sukcesy lub poraČki w okresie rzdów mo-narchy wpÙywaj na ocen¿ jego wzrostu. A wi¿c „wielki wÙadca” jest teČ w ocenie ludzi wysokim czÙowiekiem. Jedynym Polskim królem, któremu nadano przydomek Wielki byÙ Kazimierz III. Jednak Kazimierz Wielki nie byÙ zbyt wysokim m¿Čczyzn, cho°by w zwizku z tym, Če jego ojcem byÙ czÙowiek wyjtkowo maÙej postury – WÙadysÙaw Rokietek (a Čad-ne ĊródÙa historyczČad-ne nie kwestionuj jego ojcostwa i prawa Kazimierz Wielkiego do sukcesji). Król Kazimierz otrzymaÙ przydomek „wielki”, poniewaČ ÙczyÙ „walecznoï° przodków ze sztuk dyplomacji i talentem wielkiego m¿Ča stanu”51.
By° moČe nie bez znaczenia byÙo teČ to, iČ wydawaÙ si¿ on ówczeïnie Čyjcym Polakom nieco wyČszy niČ byÙ w rzeczy-wistoïci.
Bibliografia
[1] Barber N., The evolutionary psychology of physical aĴ ractiveness: Sexual selection and human morphology; “Ethology and Sociobiology“ 1995, vol. 16. [2] BreĴ , G. The Automata in the Byzantine ‘Throne of Solomon,’ Speculum 1954, vol. 29.
[3] Bruner J., Goodman C., Value and need as organizing factors in perception, “Journal of Abnormal and Social Psychology” 1947, vol. 42. [4] Buss D., Psychologia ewolucyjna, GdaÚsk 2011.
[5] Cawley J., Joyner K., Sobal J., Size maĴ ers: The inß uence of adolescents’ weight and height on dating and sex, “Rationality and Society” 2006, vol. 18. [6] Coyer G. F., Histoire De Jean Sobieski, Roi De Pologne, Paris 1762.
[7] Davies N., BoČe igrzysko. Historia Polski, Kraków 1996.
[8] DÙugosz J., Roczniki czyli Kroniki sÙawnego Królestwa Polskiego, Warszawa 1701-1703/2009.
[9] Duguid M., Goncalo J., Living large: The powerful overestimate their own height, “Psychological Science” 2012, vol. 23(1).
[10] Ellis B., The evolution of sexual aĴ raction: Evaluative mechanisms in women, [w:] J. Barkow, L. Comides, J. Tobby (red.), The adapted mind, New York – Oxford 1992.
[11] Etcoě E., Przetrwaj najpi¿kniejsi, Warszawa 2002.
[12] Frieze I., Olson J., Good D., Perceived and actual discrimination in the salaries of male and female managers, “Journal of Applied Social Psychology” 1990, vol. 20.
[13] Gillis J., Avis W., The male-taller norm in mate selection, “Personality and Social Psychology Bulletin” 1980, vol. 6. [14] Gloger Z., Enycklopedja Staropolska Ilustrowana, Warszawa 1900.
[15] Goubert P., Louis XIV and twenty million Frenchmen, New York 1966.
[16] Grant B., New Moscow monuments, or states of innocence, “American Ethnologist” 2001, vol. 28. [17] HatÞ eld E., SpreĖ er S., Mirror, mirror… The importance of looks in everyday life, Albany 1975.
[18] Hensley W., Cooper R., Height and occupational success: A review and critique, “Psychological Reports” 1987, vol. 60.
43 A. Rycman, Rytuaá jako sposób budowania rzeczywistoĞci politycznej, [w:] J. Wódz (red.), PomiĊdzy socjologią polityki a antropologią polityki, Katowice 2009, s. 69-82.
44 B.Grant, New Moscow monuments, or states of innocence, “American Ethnologist” 2001, vol.28, s. 332-362. 45 C. Thomas, The Lincoln Memorial and American Life, Princeton 2002.
46 P. Sommers, Is presidential greatness related to height?, “The College Mathematics Journal” 2002, vol. 33, s. 14-16. T. Young, L. French, dz.cyt., 1996, s. 1002.
47 J. DÙugosz, Roczniki czyli Kroniki sÙawnego Królestwa Polskiego, Warszawa 1701-1703/2009. 48 G. F. Coyer, Histoire De Jean Sobieski, Roi De Pologne, ParyČ 1762.
49 Nestor, Powieï° minionych lat, Kraków 1968.
50 A. S. Naruszewicz, Dyjaryjusz podróČy Jego Królewskiej Moïci na sejm grodzieÚski, Warszawa 1784/2008. 51 N. Davies, BoĪe igrzysko. Historia Polski, Kraków 1996.
[19] Hensley W., Height as a basis for interpersonal aĴ raction, “Adolescence” 1994, vol. 29. [20] Hensley W., Height as a measure of success in academe “Journal of Human Behavior” 1993, vol. 30.
[21] Jackson L., Ervin K., Height stereotypes of women and men: The liabilities of shortness for both sexes, “Journal of Social Psychology” 1992, vol. 132. [22] Judge T., Cable D., The eě ect of physical height on workplace success and income: preliminary test of a theoretical model, ‘’Journal of Applied
Psycho-logy” 2004, vol. 89.
[23] Kassarjian H., Voting intentions and political perception, “Journal of Psychology” 1963, vol. 56.
[24] Kurtz D., Physical appearance and stature: Important variables in sales recruiting, “Personnel Journal” 1969, vol. 48. [25] Lakoě G., Johnson M., Metafory w naszym Čyciu, Warszawa 1988.
[26] Lalik L., Poczucie pi¿kna, [w:] J. Dowiat (red.), Kultura Polski ïredniowiecznej X-XIII wiek, Warszawa 1985. [27] Lester D., Sheehan D., AĴ itudes of supervisor toward short police oĜ cers, “Psychological Reports” 1980, vol. 47. [28] Lis T., Jak to si¿ robi w Ameryce, Warszawa 2000.
[29] Lynn M., Shurgot B., Responses to lonely hearts advertisements: Eě ects of reported physical aĴ ractiveness, physique, and coloration, “Personality and Social Psychology Bulletin” 1984, vol. 10.
[30] Matsumoto D., Juang L., Psychologia mi¿dzykulturowa, GdaÚsk 2004.
[31] McCann S., Stewart J., Height, societal threat, and victory margin in presidential elections (1824-1992), “Psychological Reports” 2001, vol. 88. [32] Melamed T., Correlates of physical features: Some gender diě erences, “Personality and Individual Diě erences” 1994, vol. 17.
[33] Naruszewicz, A. S., Dyjaryjusz podróČy Jego Królewskiej Moïci na sejm grodzieÚski, Warszawa 1784/2008. [34] Nestor, Powieï° minionych lat, Kraków 1968.
[35] PawÙowski B., Dunbar R., Lipowicz A., Tall men have more reproductive success, “Nature” 2000, vol. 403.
[36] PawÙowski B., JasieÚska B., Women’s preferences for sexual dimorphism in height depend on menstrual cycle phase and expected duration of relationship, “Biological Psychology” 2005, vol. 70.
[37] Pierce C., Body height and romantic aĴ raction: A meta-analytic test of the male-taller norm, “Social Behavior and Personality” 1996, vol. 24. [38] Rump R., Delin P., Diě erential accuracy in the status-height phenomenon and an experimenter eě ect, “Journal of Personality and Social Psychology,”
1973, vol. 28.
[39] Rycman A., RytuaÙ jako sposób budowania rzeczywistoïci politycznej, [w:] J. Wódz (red.), Pomi¿dzy socjologi polityki a antropologi polityki, Katowice 2009, s. 69-82.
[40] Sharoni L., Height as a factor in the perception and evaluation of leader-follower dyads, “Dissertation Abstracts International: Section B: The Sciences and Engineering” 2006, vol. 66, 4525.
[41] Shepperd J., Strathman A., AĴ ractiveness and height: The role of stature in dating preference, frequency of dating and perceptions of aĴ ractiveness, “Personality and Social Psychology Bulletin” 1989, vol. 15.
[42] Sommers P., Is presidential greatness related to height?, “The College Mathematics Journal” 2002, vol. 33.
[43] Sorokowski P., Politicians’ estimated height as an indicator of their popularity, “European Journal of Social Psychology” 2010, vol. 40. [44] Stogdill R., Personal factors associated with leadership: A survey of the literature. “Journal of Psychology” 1948, vol. 25.
[45] Szmajke A., Niski m¿Čczyzna – czÙowiek bez wÙaïciwoïci? Rola informacji o wzroïcie w spostrzeganiu m¿Čczyzn przez kobiety, „Przegld Psycholo-giczny” 1998, vol. 41.
[46] Thomas C., The Lincoln Memorial and American Life, Princeton 2002.
[47] Wilson P., Perceptual distortion of height as a function of ascribed academic status, “Journal of Social Psychology” 1968, vol. 74.
[48] Young T., French L., Height and perceived competence of U.S. presidents. Heights of U.S. presidents: A trend analysis for 1948-1996, “Perceptual and Motor Skills” 1996, vol. 82.
Netografia
