ROCZNIKI PSYCHOLOGICZNE / ANNALS OF PSYCHOLOGY
YPE H. POORTINGA15
Tilburg University, Netherlands School of Humanities
ORGANIZACJA
USTAWICZNEGO ROZWOJU ZAWODOWEGO
Niniejszy komentarz wyraĪa pogląd w pełni zgodny z zawartą w artykule dyskusyjnym tezą o potrzebie ustawicznego rozwoju zawodowego (CPD). Autor odnotowuje potencjalną rozbieĪnoĞü pomiĊdzy komentowanym artykułem a regulacjami dotyczącymi Europejskiego Certyfikatu Psy-chologa (EuroPsy) oraz porusza kilka innych kwestii.
Słowa kluczowe: diagnoza, ustawiczny rozwój zawodowy, Europejska Federacja Towarzystw Psychologicznych (EFPA), Europejski Certyfikat Psychologa (EuroPsy).
Do niedawna za standardowy poziom kwalifikacji psychologa na całe jego zawodowe Īycie uwaĪano dyplom magisterski. Poszczególni psychologowie sami decydowali, czy bĊdą starali siĊ uzyskaü dalsze przeszkolenie o charakterze akademickim lub zawodowym. Ta sytuacja szybko siĊ obecnie zmienia. W wiĊk-szoĞci krajów Europy opracowano bądĨ opracowuje siĊ przepisy wprowadzające formalny wymóg odbycia po studiach rocznej nadzorowanej praktyki, a nast Ċp-nie ustawicznego rozwoju zawodowego; dotyczy to zwłaszcza psychologów zajmujących siĊ obszarem zdrowia psychicznego. Czasami są to paĔstwowe przepisy administracyjne, w innych przypadkach uregulowania opracowuje kra-jowe towarzystwo, ale jest tylko kwestią czasu to, kiedy ustawiczny rozwój za-wodowy stanie siĊ powszechnym wymogiem dla wszystkich dyplomowanych
Adres do korespondencji: YPE H. POORTINGA – School of Humanities, Tilburg University, Netherlands, PO box 90153, 5000 Tilburg, Holandia; e-mail: Y.H. Poortinga@uvt.nl
Ype H. Poortinga jest obecnie członkiem Europejskiej Komisji Certyfikacyjnej (ang.
Europe-an Awarding Committee, EAC) Europejskiej Federacji Towarzystw Psychologicznych (EFPA),
jednak niniejszy tekst wyraĪa osobiste poglądy autora, które nie muszą odzwierciedlaü stanowiska EAC i EFPA.
YPE H. POORTINGA
218
psychologów. W przepisach dotyczących Europejskiego Certyfikatu Psychologa, przyznawanego przez Europejską FederacjĊ Towarzystw Psychologicznych (EFPA, 2013a), ustawiczny rozwój zawodowy jest jasno sprecyzowanym wa-runkiem kaĪdorazowego odnawiania certyfikatu po upływie siedmiu lat (EFPA, 2013a; Lunt, Peiro, Poortinga i Roe, 2014). NajwyraĨniej artykuł dyskusyjny porusza wiĊc kwestiĊ aktualną.
Filipiak, Tarnowska, Zalewski i Paluchowski (2015) ujmują diagnozowanie jako czynnoĞü zawodową, która jest elementem wszelkich oddziaływaĔ psycho-logicznych, a nawet najbardziej kluczowym aspektem niektórych dziedzin psy-chologii, takich jak psychologia ruchu drogowego czy transportu. Obecnie prze-pisy dotyczące Europejskiego Certyfikatu Psychologa wyróĪniają trzy obszary bądĨ teĪ konteksty praktykowania tego zawodu: kliniczny/zdrowotny, edukacyj-ny oraz zawodowo-organizacyjedukacyj-ny; jest teĪ opcja dodatkowa, „inne, do okreĞle-nia”. W ramach certyfikatu EuroPsy diagnoza nie jest ujmowana jako obszar praktyki, lecz jako jedna z szeĞciu podstawowych kompetencji wszystkich psy-chologów. Z punktu widzenia potrzeby ustawicznego rozwoju zawodowego ta róĪnica moĪe wydawaü siĊ wiĊksza, niĪ faktycznie jest. Zgodnie z przepisami EuroPsy, psychologowie są zobowiązani „Ğledziü bieĪące wydarzenia zawodowe i naukowe w dziedzinie psychologii, w tym miĊdzy innymi wydarzenia dotyczą-ce kontekstu praktyki psychologicznej”. Skoro diagnozowanie jest zasadniczą czynnoĞcią zawodową, to właĞnie rozwojowi w zakresie umiejĊtnoĞci diagnozo-wania powinno siĊ poĞwiĊciü wiĊkszoĞü czasu przeznaczanego na ustawiczny rozwój zawodowy. Artykuł dyskusyjny sugeruje ponadto, Īe ustawiczny rozwój zawodowy powinien wykraczaü poza diagnozowanie ujmowane w kategoriach technologii i obejmowaü szersze aspekty funkcjonowania zawodowego. PomiĊ-dzy propozycjami Filipiak i współautorów a kryteriami certyfikatu EuroPsy nie musi zatem byü duĪej rozbieĪnoĞci.
Niemniej jednak istnieje zauwaĪalna róĪnica: Filipiak i współautorzy sugeru-ją, Īe naleĪy stworzyü „system” kształcenia ciągłego zapewniającego ustawiczny rozwój zawodowy w obszarze diagnozy, natomiast przepisy EuroPsy (EFPA, 2013) stanowią, Īe ustawiczny rozwój zawodowy powinien obejmowaü całą gamĊ zajĊü, ale w duĪej mierze pozostawiają skomponowanie konkretnego pa-kietu poszczególnym psychologom. Filipiak i współautorzy nie podają liczby godzin, jaka miałaby byü poĞwiĊcona na ustawiczny rozwój zawodowy, ale wszechstronnoĞü szkolenia zaproponowana w artykule – na przykład w odniesie-niu do poziomów diagnozy – sugeruje, Īe autorzy uznają kształcenie ustawiczne za wymagające wiĊcej czasu niĪ minimum 80 godzin, o których mówią kryteria EuroPsy.
ORGANIZACJA USTAWICZNEGO ROZWOJU ZAWODOWEGO
219
WiĊksza swoboda w doborze üwiczeĔ niekoniecznie musi staü w sprzeczno-Ğci z polskimi rozwiązaniami: przepisy EuroPsy uznają lokalne wymogi w za-kresie ustawicznego rozwoju zawodowego, jeĞli takowe istnieją. Jednak w sytu-acji, gdy istnieje w ramach EFPA tendencja do poszukiwania konsensusu w sprawach standardów zawodowych, moĪna postawiü pytanie, czy inicjatywa taka, jak propozycja autorów artykułu dyskusyjnego, powinna byü rozwijana na poziomie krajowym czy miĊdzynarodowym. Inaczej mówiąc, czy psychologowie w Polsce, definiujący swój zawód z kategoriach diagnozy, powinni dąĪyü do wprowadzenia uregulowaĔ na poziomie krajowym czy europejskim? WaĪnym aspektem omawianego artykułu jest niezgoda na obecny stan rzeczy, w którym to ministerstwa, jako pracodawcy psychologów, faktycznie decydują o wymaga-niach zawodowych i ustalają róĪne standardy. W pełni podzielam pogląd auto-rów, Īe jest to niepoĪądane; w miarĊ moĪliwoĞci, za uregulowania dotyczące kształcenia, w tym takĪe nadzoru i ustawicznego rozwoju zawodowego, powinno odpowiadaü Ğrodowisko zawodowe. DoĞwiadczenie pokazuje, Īe paĔstwowe organy administracyjne mogą byü mało elastyczne czy nawet autorytarne; poka-zuje teĪ, Īe są one bardziej skłonne przyjąü miĊdzynarodowy zbiór standardów niĪ taki, który proponują lokalni przedstawiciele danej profesji. MoĪe to mogło-by mogło-byü powodem, aby dąĪyü do miĊdzynarodowej współpracy w formułowaniu wymagaĔ w zakresie ustawicznego rozwoju zawodowego.
Ostatniej kwestii, o której chciałbym wspomnieü, artykuł dyskusyjny nie po-rusza. Profesja o mocnej pozycji charakteryzuje siĊ zestawem uznanych metod i procedur (np. okreĞlonych w podrĊcznikach). Obszar diagnozy nadaje siĊ do formułowania tego rodzaju standardów; w istotnych kwestiach dotyczących kry-teriów oceny testów panuje zgoda, zaĞ kryteria te zasadniczo odnoszą siĊ do wszystkich narzĊdzi diagnostycznych (EFPA, 2013b; Evers, 2012). JednoczeĞnie psychologowie mają zwykle duĪo swobody w doborze metod i wydaje siĊ, Īe prób uregulowania praktyk diagnostycznych podejmuje siĊ niewiele. Byü moĪe najbardziej widocznym skutkiem tego jest fakt, Īe psychometrycznie wątpliwe testy są ciągle w uĪyciu. Niemal legendarnym przykładem takiego narzĊdzia jest test Rorschacha, który konsekwentnie daje dowody słabej trafnoĞci psychome-trycznej, a mimo to jest w róĪnych krajach nadal stosowany przez wielu psycho-logów. Byü moĪe proponowany system ustawicznego rozwoju zawodowego powinien równieĪ pójĞü w kierunku uregulowania doboru metod i procedur, aby zwiĊkszyü odpowiedzialnoĞü po stronie psychologów?
YPE H. POORTINGA
220
LITERATURA CYTOWANA
EFPA. Europejska Federacja Towarzystw Psychologicznych (2013a). EuroPsy: European
Certifi-cate in Psychology. Bruksela: EFPA.
EFPA. Europejska Federacja Towarzystw Psychologicznych (2013b). EFPA Review model for the
description and evaluation of psychological and educational tests. Version 4.2.6. Bruksela:
EFPA.
Evers, A. (2012). The internationalization of test reviewing: Trends, differences, and results.
Inter-national Journal of Testing, 12, 136-156.
Filipiak, M., Tarnowska, M., Zalewski, B. i Paluchowski, W. J. (2015). O systemie kształcenia ustawicznego psychologów diagnostów w Polsce. Roczniki Psychologiczne, 18(2), 157-169. Lunt, I., Peiro, J. M., Poortinga, Y. H. i Roe, R. (2014). EuroPsy: Standards and quality in
