Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska, Kamil Zaborowski, Małgorzata Zamojska-Daniszewska, Adam Dudarewicz, Paulina Rutkowska-Kaczmarek
EVALUATION OF NOISE EXPOSURE AND RISK OF HEARING IMPAIRMENT IN EMPLOYEES USING COMMUNICATION HEADSETS OR HEADPHONES
Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera / Nofer Institute of Occupational Medicine, Łódź, Poland Zakład Zagrożeń Fizycznych / Department of Physical Hazards
Streszczenie
Wstęp: Celem pracy była ocena narażenia na hałas i ryzyka uszkodzenia słuchu spowodowanego hałasem wśród użytkowników
słu-chawkowych zestawów komunikacyjnych lub słuchawek. Materiał i metody: W grupie 74 pracowników (wiek: 31,8±7,3 roku), w tym personelu lotnictwa wojskowego (N = 12), transkrybentów (N = 18) i telemarketerów (N = 44), przeprowadzono pomiary hałasu i bada-nia kwestionariuszowe. Poziomy dźwięku emitowanego przez słuchawkowe zestawy komunikacyjne (lub słuchawki) zmierzono z zasto-sowaniem techniki microphone in the real ear (MIRE) i techniki sztucznego ucha, odpowiednio, według norm PN-EN ISO 11904-1:2008 i CSA Z107.56-13. Ryzyko uszkodzenia słuchu wywołanego hałasem oszacowano zgodnie z wytycznymi normy PN-ISO 1999:2000.
Wyniki: Mierzone pod słuchawkami i słuchawkowymi zestawami komunikacyjnymi z zastosowaniem technik MIRE
i sztuczne-go ucha wartości równoważnei sztuczne-go poziomu dźwięku A (odpowiadającei sztuczne-go warunkom pola rozproszonei sztuczne-go) wynosiły, odpowiednio, 67–86 dB (10–90 percentyl) i 68–89 dB (10–90 percentyl). Badani pracownicy używali tych urządzeń średnio przez 1,5–8 godz. dziennie (10–90 percentyl). Ekspozycja na takie poziomy dźwięku przez 40 lat pracy wiąże się z ryzykiem uszkodzenia słuchu (śred-ni próg słuchu dla częstotliwości 2, 3 i 4 kHz > 25 dB) sięgającym 10–12% (tech(śred-nika MIRE) lub 19–22% (tech(śred-nika sztucznego ucha). Wartości indywidualnego dziennego poziomu ekspozycji na hałas w badanej grupie wynosiły 71–85 dB (10–90 percentyl). Część pracowników skarżyła się na problemy z rozumieniem mowy w hałaśliwym otoczeniu (28,4%) i słyszeniem szeptu (16,2%) oraz zauważyła przejściowe skutki słuchowe po pracy z zastosowaniem słuchawkowych zestawów komunikacyjnych lub słuchawek (16,2–25,7%). Wnioski: Wskazane jest objęcie użytkowników słuchawkowych zestawów komunikacyjnych i słuchawek programem ochrony słuchu oraz kontynuowanie badań wśród pracowników innych branż. Med. Pr. 2019;70(1):27–52
Słowa kluczowe: ekspozycja zawodowa, hałas, uszkodzenie słuchu, pomiar hałasu, szacowanie ryzyka,
słuchawkowe zestawy komunikacyjne
Abstract
Background: The aim of the study was to assess the noise exposure and risk of noise-induced hearing loss (NIHL) among users of
communication headsets (CHs) or headphones. Material and Methods: Noise measurements and questionnaire surveys were car-ried out in 74 workers (aged: 31.8±7.3 years), including military aviation personnel (N = 12), transcribers (N = 18) and call center operators (N = 44). Sound pressure levels (SPLs) emitted by CHs (or headphones) were determined using the microphone in the real ear (MIRE) technique and artificial ear techniques according to PN-EN ISO 11904-1:2008 and CSA Z107.56-13, respectively. The risk of NIHL was evaluated in accordance with PN-ISO 1999:2000. Results: The diffused-field-related A-weighted equivalent-conti-nuous SPLs measured under CHs (or headphones) using the MIRE and artificial ear techniques reached values of 67–86 dB (10–90th percentile) and 68–89 dB (10–90th percentile), respectively. The study subjects used these devices 1.5–8 h (10–90th percentile) per day. Exposure to such noise levels for 40 years of employment causes the risk of hearing impairment (mean hearing threshold level for 2, 3 and 4 kHz > 25 dB) up to 10–12% (MIRE technique) or 19–22% (artificial ear technique). Individual daily noise exposure le-vels in study group varied 71–85 dB (10–90th percentile). A number of workers complained of problems with understanding speech in noisy environment (28.4%) and hearing whisper (16.2%) and experienced post-work temporary hearing symptoms (16.2–25.7%) as well. Conclusions: The users of CHs and headphones should be included in the hearing conservation program. Further studies are also needed among employees of other industries. Med Pr. 2019;70(1):27–52
OCENA NARAŻENIA NA HAŁAS
I RYZYKO USZKODZENIA SŁUCHU U PRACOWNIKÓW
UŻYWAJĄCYCH SŁUCHAWKOWYCH ZESTAWÓW
KOMUNIKACYJNYCH LUB SŁUCHAWEK
PRACA ORYGINALNA
Finansowanie / Funding: praca sfinansowana przez Ministerstwo Zdrowia w ramach Narodowego Programu Zdrowia (nr projektu 6/4/3.1h/ /NPZ/2016/312/1659/C pt. „Monitorowanie zagrożeń fizycznych, chemicznych i biologicznych w miejscu pracy. B) Narażenia na hałas wśród pracowników różnych branż używających słuchawkowych systemów komunikacyjnych”, kierownik projektu: dr hab. Małgorzata Pawlaczyk- -Łuszczyńska, prof. IMP).
WSTĘP
W ostatnich kilkudziesięciu latach, w szczególności w ostatniej dekadzie, obserwuje się zwiększone zasto-sowanie przewodowych i bezprzewodowych słuchaw-kowych zestawów komunikacyjnych przez pracowni-ków różnych branż. Tego typu urządzenia używane są m.in. w centrach usług telemarketingowych (call cen-ter), mediach, transporcie, budownictwie, obsłudze naziemnej lotnisk i kontroli ruchu lotniczego, wojsku, przemyśle i gastronomii (barach szybkiej obsługi). Sto-sują je również transkrybenci realizujący usługi tran-skrypcji (spisywania ze słuchu) [1]. Sama branża usług telemarketingowych dysponuje w Polsce blisko 24 tys. stanowisk pracy wyposażonych w słuchawkowe syste-my komunikacyjne [2].
Standardowe metody pomiaru hałasu według norm PN-N-01307:1994 [3] i PN-EN ISO 9612:2011 [4], z za-stosowaniem mierników poziomu dźwięku lub indywi-dualnych mierników ekspozycji na dźwięk (dozyme-trów hałasu), nie pozwalają na ocenę narażenia na hałas w przypadku stosowania słuchawkowych zestawów ko-munikacyjnych, czyli wtedy, gdy źródło dźwięku znaj-duje się w pobliżu ucha pracownika.
Do oceny narażenia na hałas w tego typu sytuacjach zostały opracowane specjalne metody, które wymagają stosowania kosztownego specjalistycznego urządzenia pomiarowego symulującego głowę i tors osoby narażo-nej (technika manekina akustycznego według normy PN-EN ISO 11904-2:2008) lub umieszczania w przewo-dzie słuchowym pracownika miniaturowego mikrofonu bądź sondy mikrofonowej [technika pomiarowa
micro-phone in the real ear (MIRE)] według normy PN-EN
ISO 11904-1:2008) [5,6].
W niektórych krajach wprowadzono metody pomia-rowe pozwalające na pominięcie niedogodności wynika-jących z konieczności stosowania manekina akustyczne-go lub umieszczania w uchu pracownika sondy mikro-fonowej. W Nowej Zelandii, Australii i Kanadzie opra-cowano sposoby badań wykorzystujące sztuczne ucho, opisane odpowiednio w normach AS/NZS 1269.1:2005 i CSA Z107.56-13 [7,8]. Dodatkowo w Kanadzie
zapro-ponowano pośrednią metodę obliczeniową uwzględ-niającą wyniki pomiarów tła akustycznego (poziomu dźwięku na zewnątrz słuchawek) z zastosowaniem stan-dardowych metod pomiaru hałasu w środowisku pra-cy oraz tłumienie dźwięku przez słuchawki i stosunek sygnału do szumu podczas odsłuchiwania sygnałów dźwiękowych [8].
Problem ekspozycji pracowników używających słu-chawkowych zestawów komunikacyjnych na hałas (dźwię-ki) nie jest nowy. Przykładowo w Kanadzie pomiary i ocenę narażenia na hałas generowany przez tego typu urządzenia zainicjowano pod koniec lat 70. ubiegłego wieku [9].
Od tamtego czasu przeprowadzono na świecie sze-reg badań z zastosowaniem różnych technik pomiaro-wych ukierunkowanych na ocenę narażenia na hałas (dźwięki) generowany przez słuchawki lub słuchawko-we zestawy komunikacyjne.
W świetle dostępnych danych z piśmiennictwa, w za-leżności od rodzaju stosowanego słuchawkowego zesta-wu komunikacyjnego oraz sposobu i warunków pracy, mierzone pod słuchawkami poziomy dźwięku A mogą się zmieniać w szerokim zakresie (od kilkudziesięciu do ponad 100 dB) [10−23], co zobrazowano na ryci-nie 1. Urządzenia tego typu mogą być w szczególności źródłem hałasu o równoważnym poziomie dźwięku A przewyższającym 85 dB – tymczasem za bezpieczny, z punktu widzenia ochrony narządu słuchu, uznawany jest poziom 75 dB [24].
Szeroki zakres zmienności poziomu dźwięku wytwa-rzanego przez słuchawkowe zestawy komunikacyjne, zróżnicowanie zewnętrznych warunków akustycznych (hałasu tła) oraz możliwość generowania w słuchaw-kach (np. wskutek zakłóceń telefonicznych) nagłych, krótkotrwałych, głośnych dźwięków (tzw. wstrząsów akustycznych) wiążą się z ryzykiem występowania u pra-cowników zarówno słuchowych, jak i pozasłuchowych skutków działania hałasu.
Zatem u użytkowników słuchawkowych zestawów komunikacyjnych może przede wszystkim dochodzić do niepożądanych reakcji i dolegliwości spowodowanych wstrząsem akustycznym, czyli wystąpieniem tzw. zespołu Key words: occupational exposure, noise, hearing loss, noise measurement, risk assessment, communication headsets
Autorka do korespondencji / Corresponding author: Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska, Instytut Medycyny Pracy
im. prof. J. Nofera w Łodzi, Zakład Zagrożeń Fizycznych, ul. św. Teresy 8, 91-348 Łódź, e-mail: malgorzata.pawlaczyk@imp.lodz.pl Nadesłano: 29 grudnia 2017, zatwierdzono: 18 czerwca 2018
szoku akustycznego (acoustic shock disorder − ASD). Jego typowymi objawami są przejściowe bóle uszu, szu-my uszne, nadwrażliwość słuchowa (fonofobia), bóle i zawroty głowy, uczucie zatkania uszu, drętwienie lub pieczenie wokół uszu, a także reakcje emocjonalne, w tym stany lękowe i depresja [25]. Z kolei długotrwałe narażenie na hałas (dźwięki) o poziomie > 85 dB po-przez słuchawki wiąże się ryzykiem uszkodzenia słu-chu [24].
Przykładowo opublikowane w 2015 r. wyniki badań przekrojowych, obejmujących 1351 kenijskich operato-rów usług telemarketingowych (w wieku 19−55 lat), wy-kazały występowanie objawów zespołu szoku
akustycz-nego u 384 (13%) pracowników. Jednak tylko u 21 (5,5%) osób z tego typu objawami stwierdzono ubytki słuchu, przy czym tylko u 1 mężczyzny były to ubytki znaczne, a w przypadku 12 kobiet i 8 mężczyzn − umiarkowa-ne [26].
Znacznie większy odsetek ubytków słuchu wśród użytkowników słuchawkowych zestawów komunikacyj-nych odnotowali wcześniej El-Bestar i wsp. [27]. Prze-prowadzili oni badania słuchu (audiometria tonalna − przewodnictwo powietrzne i kostne w częstotliwości 0,5–8 kHz) w grupie 58 operatorów telefonicznych (wiek: 46,3±8,1 roku, staż pracy: 20,6±9,1 roku), z których ponad połowa (51,8%) stosowała słuchawkowe zestawy komuni-Rycina 1. Narażenie na hałas emitowany przez słuchawkowe zestawy komunikacyjne i słuchawki wśród pracowników różnych branż –
przykładowe dane z piśmiennictwa [10–23]
Figure 1. Exposure to noise emitted by communication headsets and headphones among employees of various industries –
exemplary literature data [10–23]
Równoważny poziom dźwięku A / / A-weighted equivalent-continuous sound pressure level [dB] zakresy zmierzonych poziomów dźwięku / range of measured sound pressure levels
45 55 65 75 85 95 105 115 125
pracownicy salonów gry w pinball / workers of pinball facilities [21] pracownicy rafinerii / employees of oil rafinery [23] pracownicy Departamentu Obrony USA / workers of U.S. Department of Defense [10] pracownicy stalowni / employees of steelworks factory [23] spikerzy radiowi / radio announcers [15] telemarketerzy / call center operators [16] piloci i członkowie załóg / military pilots and support crew [13] pracownicy odlewni / employees of foundry [23] obsługa naziemna lotnisk / airport ground crew [11] transkrybenci medyczni / medical transcriptionists [17] telemarketerzy / call center operators [18] telemarketerzy / call center operators [12] telemarketerzy / call center operators [20] telefoniści / telephone operators [14] monterzy linii telefonicznych / telephone cable maintenance operators [11] kontrolerzy ruchu lotniczego / air traffic controllers [11] telefoniści / telephone operators [11] transkrypcja wywiadów itp. / transcription of interviews, etc. [14] dyspozytorzy (straż pożarna) / dispatchers (fire department) [19] telemarketerzy / call center operators [14] telemarketerzy / call center operators [22]
kacyjne. Grupę kontrolną stanowiło 30 pracowników biu-rowych (wiek: 47,2±8,1 roku, staż pracy: 21,7±8,2 roku).
Badania te wykazały u 44,8% operatorów telefonicz-nych ubytki słuchu typu odbiorczego – żadnego takie-go przypadku nie stwierdzono w grupie porównawczej. Użytkownicy słuchawkowych zestawów komunikacyj-nych mieli istotnie statystycznie gorszy słuch niż opera-torzy nieużywający słuchawek (w częstotliwości 4−8 kHz i 2−8 kHz, odpowiednio, w przypadku prawego i lewe-go ucha). Co więcej analiza statystyczna (regresja lo-gistyczna) wykazała, że używanie tego typu urządzeń zwiększało ponad 5-krotnie ryzyko wystąpienia ubytków słuchu typu odbiorczego (OR = 5,2, 95% CI: 1,2–16,1, p < 0,05) [27].
Obecnie w Polsce nie wykonuje się rutynowo po-miarów i oceny narażenia na hałas na stanowiskach pracy wyposażonych w słuchawkowe zestawy komuni-kacyjne lub słuchawki, a nieliczne opublikowane wcze-śniej prace przedstawiają jedynie wyniki badań poziomu dźwięku wśród telemarketerów [20,22]. W konsekwencji brakuje informacji na temat skali i stopnia narażenia na hałas oraz związanego z nimi ryzyka uszkodzenia słuchu wśród pracowników używających na co dzień słuchaw-kowych zestawów komunikacyjnych. Dlatego celem ni-niejszej pracy była właśnie ocena narażenia oraz ryzyka uszkodzenia słuchu wśród pracowników różnych branż stosujących słuchawkowe zestawy komunikacyjne.
MATERIAŁ I METODY
Od lipca do października 2017 r. przeprowadzono ba-dania kwestionariuszowe oraz pomiary i ocenę nara-żenia na hałas wśród pracowników wybranych branż, którzy stosują słuchawkowe zestawy komunikacyjne lub słuchawki. Następnie na podstawie uzyskanych wyników oszacowano ryzyko uszkodzenia słuchu u potencjalnych użytkowników tego typu urządzeń.
Badania te przeprowadzono w bazie lotnictwa woj-skowego, centrum usług telemarketingowych operatora jednej z sieci telefonii komórkowej oraz 2 sądach (rejo-nowym i okręgowym) i prywatnej firmie zatrudniającej transkrybentów.
Komisja Bioetyczna działająca przy Instytucie Me-dycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi wyraziła zgo-dę na realizację badań i stosowane metody (Uchwała nr 13/2016 z dnia 18 listopada 2016 r.).
Badana grupa
Badaniami objęto 74 osoby (34 kobiety i 40 mężczyzn) w wieku 18–59 lat, w tym 12 pracowników lotnictwa
wojskowego (5 pilotów i członków załóg, 4 pracowników obsługi technicznej statków powietrznych i 3 kontrole-rów ruchu lotniczego), 18 transkrybentów oraz 44 ope-ratorów centrów usług telemarketingowych, używają-cych na co dzień w pracy słuchawek lub słuchawkowych zestawów komunikacyjnych przez 0,1–28 lat.
Badania kwestionariuszowe
Celem badań kwestionariuszowych była samoocena sta-nu słuchu pracowników oraz identyfikacja zawodowych i pozazawodowych czynników ryzyka uszkodzenia słu-chu. Zastosowano specjalnie przygotowany do tego celu kwestionariusz, zawierający m.in. pytania dotyczące:
■
przebiegu pracy zawodowej, wykształcenia, aktual-nego stanowiska pracy;■
specyfiki pracy ze słuchawkami lub słuchawkowy-mi zestawasłuchawkowy-mi komunikacyjnysłuchawkowy-mi, w tym ich rodza-ju, sposobu i czasu stosowania, zakresu i rodzaju wykonywanych czynności;■
samooceny stanu słuchu;■
przebytych chorób;■
stylu życia (np. palenia papierosów, hobby związane-go z narażeniem na hałas itp.).Dodatkowo badane osoby poproszono o wypełnie-nie zaadaptowanego przetłumaczonego kwestionariu-sza amsterdamskiego do oceny upośledzenia i niepeł-nosprawności słuchowej (Amsterdam Inventory for
Au-ditory Disability and Handicap − AIADH) [28,29].
Kwestionariusz ten składa się z 30 pytań, w tym 2 py-tań kontrolnych, nieuwzględnianych w ocenie. Pytania podzielone są na 5 części (skal) oceniających oddzielnie:
■
zdolność dyskryminacji (rozróżniania) dźwięku (skala I),■
lokalizację słuchową (skala II),■
rozumienie mowy w hałasie (skala III),■
rozumienie mowy w ciszy (skala IV),■
wykrywanie dźwięku (skala V).Respondenci, mając do wyboru 4 odpowiedzi: „pra-wie nigdy”, „czasami”, „często” i „pra„pra-wie zawsze”, okre-ślają, jak często w różnych codziennych sytuacjach i w ja- kim stopniu sobie radzą (np. „Czy rozumiesz, co mówi sprzedawca w gwarnym sklepie?”). Odpowiedzi na py-tania kodowane są w skali 0−3, a następnie sumowane – oddzielnie dla każdej z 5 części kwestionariusza. Mak-symalna liczba punktów, jaką można osiągnąć, wyno-si 84 (24+15+15+15+15). Im wyższą punktację uzyskają respondenci, tym lepszą jakość słyszenia wykazują [28].
Pomiary i ocena narażenia na dźwięki
Przeprowadzono bezpośrednie pomiary hałasu do-cierającego do uszu pracowników przez słuchawkowe
poziom dźwięku A, odpowiadający warunkom pola roz-proszonego (LAeqT,DF) według wzoru:
(1)
gdzie:
Lf − równoważny poziom ciśnienia akustycznego w f-tym
pa-śmie tercjowym z przedziału częstotliwości 20−16 000 Hz [dB], ∆LDF,Hf − charakterystyka częstotliwościowa ucha w f-tym paśmie tercjowym z przedziału częstotliwości 20−16 000 Hz w warunkach pola rozproszonego według normy PN-EN ISO 11904-1:2008 [5] [dB],
Af − wzmocnienie (korekcja) charakterystyki
częstotliwo-ściowej A w f-tym paśmie tercjowym z przedziału częstotli-wości 20−16 000 Hz według normy PN-EN 61672-1:2014-03 [31] [dB].
Podobnie postępowano z wynikami pomiarów tech-niką sztucznego ucha, ale do korekcji wyników analizy widmowej hałasu (w pasmach tercjowych 100−10 000 Hz) stosowano poprawki (∆LDF,Hf) określone w normie CSA Z107.56-13 [8].
Zarówno pomiary hałasu generowanego przez słu-chawkowe zestawy komunikacyjne lub słuchawki, jak i pomiary hałasu tła akustycznego wykonywano z za-stosowaniem strategii pomiarowej 1 według normy PN- -EN ISO 9612:2011 [4].
Zgodnie z ustaleniami tej normy do wyboru są 3 stra-tegie pomiarowe:
■
strategia 1 – pomiary z podziałem na czynności,■
strategia 2 – pomiary stanowiskowe,■
strategia 3 – pomiary całodzienne.W przypadku strategii 1 praca wykonywana w trak-cie dnia jest dzielona na pewną liczbę reprezentatywnych czynności – dla każdej przeprowadzane są oddzielne pomiary poziomu dźwięku metodą próbkowania (wy-konuje się co najmniej 3 pomiary, zwykle o ok. 5-minu-towym czasie trwania). Strategia 3 wymaga przeprowa-dzenia co najmniej 3 całodziennych (lub obejmujących w miarę możliwości znaczną część dnia pracy) ciągłych pomiarów ciśnienia akustycznego. Z kolei w przypadku strategii 2 podczas wykonywania prac na konkretnym stanowisku pobieranych jest co najmniej 5 wybranych losowo próbek poziomu dźwięku o łącznym czasie trwa-nia, w zależności od liczby zatrudnionych pracowników, 5–17 godz. Ze względu na konieczność przeprowadzania pomiarów z sondą mikrofonową w uchu pracownika wy-brano najmniej czasochłonną strategię 1.
Badaniami objęto 63 stanowiska pracy. Na każdym w trakcie wykonywania czynności z zastosowaniem słu- zestawy komunikacyjne oraz pomiary hałasu tła
aku-stycznego, występującego na zewnątrz słuchawek pod-czas ich używania. Mierzono:
■
równoważny poziom dźwięku A,■
maksymalny poziom dźwięku A,■
szczytowy poziom dźwięku C,■
równoważny poziom ciśnienia akustycznego w pa-smach tercjowych o częstotliwościach środkowych 20–20 000 Hz.Pomiary hałasu generowanego przez słuchawki były przeprowadzane równocześnie 2 metodami, tj. z za-stosowaniem techniki MIRE według normy PN-EN ISO 11904-1:2008 oraz techniki sztucznego ucha według nor-my CSA Z107.56-13 [5,8]. Natomiast pomiary tła aku-stycznego wykonywano standardową metodą według norm PN-N-01307:1994 [3] i PN-EN ISO 9612:2011 [4] z zastosowaniem indywidualnego dozymetru hałasu.
W przypadku badań techniką MIRE miniaturowa sonda mikrofonowa typu SV25S, podłączona do dwuka-nałowego dozymetru hałasu typu SV102 (prod. SVAN- TEK, Polska), była umieszczana pod słuchawką w uchu pracownika (przy wejściu do otwartego przewodu słu-chowego). Jednocześnie drugi kanał dozymetru (wypo-sażony w mikrofon 1/2 cala, typ 7052E, prod. ACO Pa-cific, USA) był wykorzystywany do pomiarów poziomu dźwięku tła akustycznego (na zewnątrz słuchawki lub przy uchu bez słuchawki w odległości ok. 10 cm).
Z kolei badania techniką sztucznego ucha wymaga-ły podłączenia równolegle do komputera (lub innego urządzenia przesyłającego sygnały dźwiękowe) drugiego takiego samego słuchawkowego zestawu komunikacyj-nego lub słuchawek identycznych z używanymi przez pracownika. Jedna z dwóch słuchawek (lub jedna słu-chawka) – w szczególności ta wchodząca w skład ze-stawu komunikacyjnego – umieszczana była na sztucz-nym uchu firmy typu 43AG-2 (prod. GRAS Sound and Vibration A/S, Dania) połączonym z analizatorem dźwię-ku typu SVAN 958 (prod. SVANTEK, Polska).
Wyniki pomiarów hałasu z zastosowaniem technik MIRE i sztucznego ucha były korygowane tak, aby od-powiadały warunkom pola rozproszonego i mogły być porównywane z wartościami najwyższych dopuszczal-nych natężeń (NDN) hałasu w środowisku pracy [30].
W przypadku techniki MIRE, zgodnie z ustaleniami normy PN-EN ISO 11904-1:2008 [5], wyniki pomiarów (w uchu) równoważnego poziomu ciśnienia akustycz-nego w pasmach tercjowych 20−16 000 Hz korygowano z zastosowaniem znormalizowanej charakterystyki czę-stotliwościowej ucha w warunkach pola rozproszonego. Następnie na ich podstawie wyznaczano równoważny
LAeqT,DF = 10lg ∑10 [dB](Lf+∆LDF,Hf+Af)/10
chawkowych zestawów komunikacyjnych lub słucha-wek zmierzono 3–10 próbek hałasu o czasie trwania 5–10 min. W sumie zarejestrowano 1008 (3×336) ele-mentarnych próbek hałasu o łącznym czasie trwania ok. 90 (3×30) godz.
Wyniki pomiarów równoważnego poziomu dźwię-ku A i uzyskane w badaniu kwestionariuszowym in-formacje nt. czasu używania słuchawkowych zestawów komunikacyjnych (lub słuchawek) w ciągu dnia pracy wykorzystano do wyznaczenia znormalizowanego rów-noważnego poziomu dźwięku A (poziomu ekspozycji na hałas) odniesionego do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy (LEX,8h) − wielkości stanowiącej podstawę oceny narażenia na hałas i szacowania ryzyka uszkodzenia słuchu.
Oceniając narażenie na hałas poszczególnych pra-cowników, uwzględniono wartości średnie (energetycz-ne) równoważnego poziomu dźwięku A (wyznaczone dla poszczególnych podgrup pracowników / stanowisk pracy) i deklarowany przez nich czas używania słu-chawkowych zestawów komunikacyjnych lub słucha-wek. Natomiast podczas szacowania ryzyka uszkodze-nia słuchu uwzględniono rozkłady poziomów dźwięku i czasu narażenia w poszczególnych podgrupach pra- cowników (oraz w całej grupie łącznie). Następnie wy-znaczono wartości dziennego poziomu ekspozycji na hałas LEX,8h,10, LEX,8h,50 i LEX,8h,90, odpowiadające, kolej-no, 10, 50 i 90 percentylowi równoważnego poziomu dźwięku A i czasu narażenia.
Szacowanie ryzyka uszkodzenia słuchu
Do szacowania ryzyka uszkodzenia słuchu związanego ze stosowaniem słuchawkowych zestawów komunika-cyjnych (lub słuchawek) wykorzystano metodę opisaną w normie PN-ISO 1999:2000 [24].
Norma ta umożliwia wyznaczanie ryzyka uszkodze-nia słuchu wynikającego z wieku i ekspozycji na hałas oraz ryzyka związanego tylko z narażeniem na hałas w po-pulacji dorosłych osób narażonych zawodowo na hałas na podstawie takich zmiennych jak wiek, płeć oraz śred-ni poziom ekspozycji na hałas odśred-niesiony do 8-godzin-nego dnia lub do tygodnia pracy (LEX,8h lub LEX,w) i czas narażenia w latach [24].
Miarą ryzyka uszkodzenia słuchu wynikającego z wieku i narażenia na hałas jest odsetek osób w danym wieku (oddzielnie kobiet i mężczyzn), których próg słu-chu osiąga lub przekracza założoną wartość graniczną (np. 25 dB lub 45 dB). Natomiast ryzyko związane tylko z ekspozycją na hałas jest określane jako różnica między odsetkiem populacji w danym wieku (oddzielnie kobiet
i mężczyzn) narażonym na hałas, którego próg słuchu przekracza wartość graniczną (np. 25 dB), a odsetkiem populacji nienarażonej na hałas w tym samym wieku (i tej samej płci) z progiem słuchu powyżej założonej wartości granicznej [24].
Podstawą szacowania ryzyka uszkodzenia słuchu były wartości dziennego poziomu ekspozycji na ha-łas (wartości LEX,8h,10, LEX,8h,50 i LEX,8h,90) wyznaczone na
podstawie rozkładów wyników pomiarów równoważ-nego poziomu dźwięku A pod słuchawkami i deklaro-wanego czasu ich używania. Dla całej badanej grupy i poszczególnych podgrup pracowników / stanowisk pra- cy (oddzielnie kobiet i mężczyzn), przy założonym hi-potetycznym wieku (25–65 lat) i okresie pracy zawo-dowej (5–45 lat), zmieniających się z krokiem co 5 lat, oszacowano ryzyko uszkodzenia słuchu związane z wie-kiem i narażeniem na hałas oraz ryzyko wynikające tylko z narażenia na hałas. Obliczenia te wykonano oddzielnie dla średniego progu słuchu dla wybranych częstotliwości:
■
0,5 kHz, 1 kHz, 2 kHz i 4 kHz;■
1 kHz, 2 kHz i 3 kHz;■
2 kHz, 3 kHz i 4 kHz.W obliczeniach uwzględniono rozkłady progu słu-chu z bazy danych A (wyselekcjonowanej, zdrowej oto-logicznie, nienarażonej zawodowo na hałas populacji, odniesienia według normy PN-ISO 1999:2000) [24].
Analiza statystyczna
Analizując wyniki badań kwestionariuszowych, okre-ślono, jakie odsetki całej badanej grupy i poszcze-gólnych podgrup pracowników osiągnęły założone wyniki lub udzieliły określonych odpowiedzi. Od-setki te wyznaczono wraz z 95% CI. Różnice pomię- dzy podgrupami pracowników w częstości (odset-kach) udzielanych odpowiedzi lub osiąganych rezul-tatach oceniano z zastosowaniem dokładnego testu Fishera.
Przedstawiając wyniki pomiarów poziomu dźwięku i badań kwestionariuszowych, odwoływano się zarów-no do całej badanej grupy, jak i do 6 podgrup pracow-ników (stanowisk pracy):
■
pilotów i członków załóg,■
pracowników obsługi technicznej statków powietrz-nych,■
kontrolerów ruchu lotniczego,■
pracowników lotnictwa wojskowego (z wyłączeniem kontrolerów ruchu lotniczego),■
transkrybentów,Natomiast analizując wyniki tych badań, ze wzglę-du na małą liczbę kontrolerów ruchu lotniczego, ograniczono się tylko do porównań w 3 podgrupach pracowników, tj. w podgrupie pracowników lotnictwa (pilotów, członków załóg i obsługi technicznej stat-ków powietrznych), transkrybentów i operatorów call center.
Wyniki pomiarów hałasu z zastosowaniem technik MIRE i sztucznego ucha porównywano za pomocą te-stu t-Studenta dla prób zależnych, a w przypadku spełnienia warunków jego stosowania − za pomocą nie-parametrycznego testu kolejności par Wilcoxona. Do oceny różnic rozkładów statystycznych poziomu dźwię-ku stosowano test Kołmogorowa-Smirnowa. Średni wiek, staż pracy, dzienny poziom ekspozycji na hałas (i inne zmienne) w podgrupach pracowników porównywano parami za pomocą testu Tukeya (HSD) dla nierównych liczebności grup.
Analizę statystyczną przeprowadzono przy zało-żonym poziomie istotności α = 0,05, poza wyjątkiem porównań częstości odpowiedzi lub średnich parami w różnych podgrupach pracowników równocześnie, kiedy jako granicę istotności statystycznej przyjmowa-no wartość α podzieloną przez liczbę możliwych po-równań N (α = 0,05/N). Do obliczeń stosowano pro-gram STATISTICA 9.1 (prod. StatSoft Inc., USA).
WYNIKI
Badania kwestionariuszowe
Charakterystyka badanej grupy
Badaniami objęto 74 osoby, w tym 34 kobiety i 40 męż-czyzn, w wieku 31,8±7,3 roku (tabela 1). Ankietowani pracownicy używali słuchawek (transkrybenci) lub słu-chawkowych zestawów komunikacyjnych (pracownicy lotnictwa wojskowego i telemarketerzy) przez 0,1–28 lat (4,9±5,3 roku), średnio przez 0,4–8 godz. (5,7±2,6 godz.) dziennie. Prawie wszystkie badane osoby nosiły słu-chawki nauszne (95,9%), w tym ponad połowa (52,7%) − jednouszne. Wśród operatorów centrów usług telemar-ketingowych, jedynych użytkowników słuchawek jed-nousznych, przeważali ci, którzy zakładali je tylko na preferowane ucho (94,1%).
Poszczególne podgrupy stanowisk pracy, tj. pracow-nicy lotnictwa wojskowego, transkrybenci i operatorzy call center, nie różnili się wiekiem, stażem pracy i okre-sem używania słuchawkowych zestawów komunika-cyjnych (lub słuchawek). Jedynie operatorzy call center używali tego typu urządzeń dłużej (w skali tygodnia) w porównaniu z pozostałymi podgrupami
pracowni-ków. Z kolei piloci i technicy stosowali je przy ustawio-nym niższym wzmocnieniu niż transkrybenci i tele-marketerzy (tabela 1).
Około 43% ankietowanych osób było eksponowa-nych na hałas w poprzednim miejscu pracy: 81,5% z nich na hałas głośny lub bardzo głośny. Co piąta osoba deklarowała częste (co najmniej kilka razy w miesiącu) spędzanie wolnego czasu w pubach, klubach muzycz-nych lub na koncertach. Nieznacznie większy odsetek (27%) badanych pracowników słuchał muzyki za po-mocą odtwarzaczy typu mp3 przez co najmniej godzi-nę dziennie: ponad połowa (60%) z nich − co najmniej kilka razy w tygodniu. Natomiast jedynie kilka osób (4,1%) deklarowało posiadanie hobby związanego z na-rażeniem na hałas.
Wśród innych dodatkowych czynników ryzyka usz- kodzenia słuchu, takich jak palenie papierosów, nadci-śnienie tętnicze, cukrzyca, zespół Reynauda, jasna karna-cja, leczenie antybiotykami ototoksycznymi, najczęściej wymieniane było palenie papierosów. Ponad 2/3 ankie-towanych pracowników deklarowało palenie papierosów aktualnie lub w przeszłości – inne dodatkowe czynniki ryzyka występowały najwyżej u kilku osób.
Analizowane podgrupy pracowników lotnictwa, tran-skrybentów i telemarkterów nie różniły się pod wzglę-dem częstości występowania dodatkowych, poza hała-sem, czynników ryzyka uszkodzenia słuchu.
Samoocena stanu słuchu
Prawie wszyscy ankietowani pracownicy ocenili swój słuch jako dobry (94,6%). Jednak 16,2% badanych za-uważyło u siebie pogorszenie słuchu, które u większo-ści nasilało się stopniowo (83,3%) i dotyczyło obojga uszu (75%). Co więcej, część z nich skarżyła się na pro-blemy z rozumieniem mowy w hałaśliwym otoczeniu (28,4%) i słyszeniem szeptu (16,2%) (tabela 2).
Problemy ze słuchem występowały najczęściej wśród transkrybentów. Ta podgrupa pracowników istotnie sta-tystycznie częściej w stosunku do operatorów call cen-ter skarżyła się na pogorszenie słuchu (38,9% vs 6,8%, p < 0,05/3) i trudności w rozumieniu szeptu (44,4% vs 6,8%, p < 0,05/3) (tabela 2).
Część ankietowanych zaobserwowała u siebie, po pracy w słuchawkach, przejściowe pogorszenie słuchu (17,6%), szumy uszne (16,2%) i uczucie pełności (zatka-nia) uszu (25,7%). Dolegliwości tego typu występowały zwykle sporadycznie.
W badaniu kwestionariuszem amsterdamskim użyt-kownicy słuchawkowych zestawów komunikacyjnych (lub słuchawek) uzyskali średni łączny wynik (72,7±9)
Ta be la 1 . C ha ra kt er ys ty ka p ra co w ni kó w u ży w aj ąc yc h s łu ch aw ko w yc h z es ta w ów k om un ik ac yj ny ch l ub s łu ch aw ek , u cz es tn ic zą cy ch w b ad an ia ch t er en ow yc h pr ow ad zo ny ch w b az ie l ot ni ct w a w oj sk ow eg o, c en tr um u sł ug t el em ar ke tin go w yc h o ra z 2 s ąd ac h ( re jo no w ym i ok rę go w ym ) i p ry w at ne j fi rm ie z at ru dn ia ją ce j t ra ns kr yb en tó w, w ok re sie o d l ip ca d o p aź dz ie rn ik a 2 01 7 r . Ta ble 1 . C ha ra ct er ist ic s o f t he w or ke rs u sin g c om m un ic at io n h ea ds et s o r h ea dp ho ne s p ar tic ip at in g i n s tu di es c ar rie d o ut i n t he m ili ta ry a vi at io n b as e, c al l c en te r an d 2 c ou rt s ( di st ric t a nd c ou nt y) a nd a p riv at e c om pa ny e m pl oy in g t ra ns cr ib er s i n p er io d f ro m J ul y t o O ct ob er 2 01 7 Zmienn a Va ria bl e Praco w nic y Wo rk er s og ółem total (N = 74) pi lo ci i czło nk ow ie załóg pilo ts an d c ab in cr ew (N = 5)
obsługa techniczn
a sta tk ów po w iet rzn yc h te chnic al s er vice of a ircra fts (N = 4) ko nt ro lerzy ruc hu lo tniczeg o air t ra ffic co nt ro ller s (N = 3) praco w nic y lo tnic twa wo jsk owe go mi lli ta ry av ia tio n em plo ye es* (N = 9) tra ns kr yb en ci tra ns cr ib er s (N = 18) te lem ar ket erzy ca ll cen ter op er ato rs (N = 44) M ężczyźni / M ales [%] 54,1 100 100 100 100 61,1 38,6 W ie k [w l at ac h] / A ge [y ea rs] (M±S D) 31,8±7,3 37,3±8,7 40,8±2,3 31,3±2,8 38,6±6,9 32,4±6,4 30,3±7,3 W ykszt ałcenie / E duc at io n [%] w yższe / hig her 58,1 80,0 50,0 66,7 66,7 77,8 47,7 śr ednie / hig h s ch oo l 40,5 20,0 50,0 33,3 33,3 16,7 52,3 inn e / o th er 1,4 0 0 0 0 5,6 0 St aż p rac y [w l at ac h] / T en ur e [y ea rs] (M±S D) 3,5±2,9 3,8±3,4 8,0±5,9 3,1±4,3 5,9±5,0 3,1±2,4 3,2±2,2 Ro dza j za tr udnieni a / T yp e o f em plo ym en t [%] prac a n a p ełn y et at / f ul l-t im e j ob 86,1 100 100 100 100 55,6 95,3 prac a n a częś ć et at u / p ar t-t im e j ob 2,8 0 0 0 0 0 4,7 inn e / o th er s 11,1 0 0 0 0 44,4 0 Ro dza j SZK / T yp e o f CH [%] słuc ha w ki do uszn e / e ar ph on es 4,1 20,0 0 0 11,1 11,1 0 ob uu szn e słuc ha w ki n agło w ne / b in aura l h ead ph on es 43,2 80,0 100 100 88,9 77,8 15,9 je dn ou szn e słuc ha w ki n agło w ne / m on aura l h ead ph on es 52,7 0 0 0 0 11,1 84,1 U ży wa nie SZK l ub słuc ha w ek / U sa ge o f CH o r h ead ph on es (M±S D) ok res [w l at ac h] / d ura tio n [y ea rs] 4,9±5,3 13,0±11,8 14,3±6,1 3,1±4,3 13,6±9,2 2,8±2,0 4,0±2,9 cza s w ci ągu dni a [g odz.] / t im e p er d ay [h] 5,7±2,6 3,0±1,0 2,1±0,9 1,3±0,4 2,5±1,0 3,2±1,8 7,5±0,8 cza s w ci ągu t yg odni a [g odz.] / t im e p er w ee k [h] 27,9±13,8 8,0±5,4 12,0±3,5 9,2±9,4 9,5±5,0 a 18,9±11,4 b 37,7±5,3 a, b wzm ocnienie / v ol um e s et tin gs [%] 72±22,7 42,4±29,2 53,8±25,3 50,0±0 47,4±26,5 a, c 76,1±17,4 c 77,4±20,5 a * Z w ył ąc ze ni em k on tr ol er ów r uc hu l ot ni cz eg o / E xc lu di ng a ir t ra ffi c c on tr ol le rs . SZ K – s łu ch aw ko w y z es ta w k om un ik ac yj ny / C H – c om m un ic at io n h ea ds et . a Is to tn e s ta ty st yc zn ie r óż ni ce p om ię dz y p ra co w ni ka m i l ot ni ct w a w oj sk ow eg o i t el em ar ke te ra m i ( p < 0 ,0 5/ 3) / S ig ni fic an t d iff er en ce s b et w ee n m ill ita ry a vi at io n e m pl oy ee s a nd c al l c en te r o pe ra to rs ( p < 0 .0 5/ 3) . b Is to tn e s ta ty st yc zn ie r óż ni ce p om ię dz y t ra ns kr yb en ta m i i t el em ar ke te ra m i ( p < 0 ,0 5/ 3) / S ig ni fic an t d iff er en ce s b et w ee n t ra ns cr ib er s a nd c al l c en te r o pe ra to rs ( p < 0 .0 5/ 3) . c Is to tn e s ta ty st yc zn ie r óż ni ce p om ię dz y p ra co w ni ka m i l ot ni ct w a w oj sk ow eg o i t ra ns kr yb en ta m i ( p < 0 ,0 5/ 3) / S ig ni fic an t d iff er en ce s b et w ee n m ili ta ry a vi at io n e m pl oy ee s a nd t ra ns cr ib er s ( p < 0 .0 5/ 3) .
Ta be la 2 . S ku tk i s łu ch ow e z gł as za ne p rz ez u cz es tn ik ów b ad an ia u ży w aj ąc yc h s łu ch aw ko w yc h z es ta w ów k om un ik ac yj ny ch l ub s łu ch aw ek Ta ble 2 . S el f-r ep or te d h ea ri ng -r el at ed s ym pt om s i n t he s tu dy g ro up u sin g c om m un ic at io n h ea ds et s o r h ea dp ho ne s Sa m oo cen a Se lf-a ss es sm en t Praco w nic y Wo rk er s [% (95% CI)] og ółem total (N = 74) pi lo ci i czło nk ow ie załóg pi lo ts a nd c ab in cre w (N = 5) obsługa te chniczn a s ta tk ów po w iet rzn yc h te chnic al s er vice of a ircra fts (N = 4) ko nt ro lerzy r uc hu lo tniczeg o air t ra ffic co nt ro ller s (N = 3) praco w nic y lo tnic twa wo jsk owe go mi lli ta ry a vi at io n em plo ye es* (N = 9) tra ns kr yb en ci tra ns cr ib er s (N = 18) te lem ar ket erzy ca ll cen ter o pera to rs (N = 44) D ob ry słuc h / G oo d h ea rin g 94,6 (86,5–98,3) 100 (51,1–100) 100 (45,4–100) 100 (38,3–100) 100 (65,5–100) 83,3 (60–95) 97,7 (87,1–100) Pog or szenie słuc hu / H ea rin g im pa irm en t 16,2 (9,4–26,4) 20,0 (2–64,0) 25,0 (3,4–71,1) 0 (0–61,8) 22,2 (5,3–55,7) 38,9 a (20,2–61,5) 6,8 a (1,7–18,9) uc ho p ra w e / r ig ht e ar 8,3 (0–37,5) 0 (0–83,3) 0 (0–83,3) – 0 (0–71,0) 0 (0–40,4) 33,3 (5,6–79,8) uc ho le w e / left e ar 16,7 (3,5–46,0) 0 (0–83,3) 100 (16,8–100) – 50,0 (9,5–90,6) 0 (0–40,4) 33,3 (5,6–79,8) ob oj e u szu / b ot h e ar s 75,0 (46,2–91,7) 100 (16,8–100) 0 (0–83,3) – 50,0 (9,5–90,6) 100 (59,6–100) 33,3 (5,6–79,8) na głe / s udden 8,3 (0–37,5) 0 (0–83,3) 0 (0–83,3) – 0 (0–71,0) 14,3 (0,5–53,4) 0 (0–61,8) na ra sta jące s to pnio w o / in cr ea sin g gr ad uall y 83,3 (54,0–96,5) 100 (16,8–100) 100 (16,8–100) – 100 (29,0–100) 71,4 (35,2–92,4) 100 (38,3–100) na ra sta jące in aczej / in cr ea sin g in diff er en t m ann er 8,3 (0–37,5) 0 (0–83,3) 0 (0–83,3) – 0 (0–71,0) 14,3 (0,5–53,4) 0 (0–61,8) Tr udn oś ci w r ozumieni u / Diffic ul ties w ith un der sta ndin g szep tu / w hi sp er 16,2 (9,4–26,4) 0 (0–48,9) 25,0 (3,4–71,1) 0 (0–61,8) 11,1 (0–45,7) 44,4 a (24,5–66,3) 6,8 a (1,7–18,9) no rm aln ej m ow y / n or m al s pe ec h 1,4 (0–8,0) 0 (0–48,9) 0 (0–54,6) 0 (0–61,8) 0 (0–34,5) 5,6 (0–27,3) 0 (0–9,6) m ow y w h ała sie / s pe ec h in n oi sy en vir onm en t 28,4 (19,3–39,6) 0 (0–48,9) 25,0 (3,4–71,1) 33,3 (5,6–79,8) 11,1 (0–45,7) 44,4 (24,5–66,3) 25,0 (14,4–39,6) w ys ok ic h t on ów / t re bles 0 (0–5,9) 0 (0–48,9) 0 (0–54,6) 0 (0–61,8) 0 (0–34,5) 0 (0–20,7) 0 (0–9,6) Po trze ba głośniejszeg o n as ta w ia ni a radi a i t ele w izo ra / N ee d f or hig her radio a nd TV v ol um e s et tin gs 13,5 (7,3–23,3) 20,0 (2,0–64,0) 25,0 (3,4–71,1) 0 (0–61,8) 22,2 (5,3–55,7) 27,8 (12,2–51,2) 6,8 (1,7–18,9) Szum y u szn e / T inni tu s 10,8 (5,3–20,2) 0 (0–48,9) 25,0 (3,4–71,1) 0 (0–0) 11,1 (0–45,7) 11,1 (1,9–34,1) 11,4 (4,5–24,4) Cza so w e/p rzejś cio w e p og or szenie słuc hu po p rac y / P os t-w or k t em po ra ry h ea rin g im pa irm en t 16,2 (9,4–26,4) 0 (0–48,9) 0 (0–54,6) 0 (0–61,8) 0 (0–34,5) 16,7 (5,0–40,1) 20,5 (10,9–34,7) Szum y u szn e p o p rac y / P os t-w or k t inni tu s 17,6 (10,4–27,9) 20,0 (2,0–64,0) 0 (0–54,6) 0 (0–61,8) 11,1 (0–45,7) 22,2 (8,5–45,8) 18,2 (9,3–32,2) O dczucie za tka ni a uc ha/u szu p o p rac y / P os t- w or k s en sa tio n o f b lo ck in g t he e ar/e ar s 25,7 (17,0–36,7) 0 (0–48,9) 25,0 (3,4–71,1) 0 (0–0) 11,1 (0–45,7) 22,2 (8,5–45,8) 31,8 (19,9–46,6) * Z w ył ąc ze ni em k on tr ol er ów r uc hu l ot ni cz eg o / E xc lu di ng a ir t ra ffi c c on tr ol le rs . a Is to tn e s ta ty st yc zn ie r óż ni ce p om ię dz y t ra ns kr yb en ta m i i t el em ar ke te ra m i ( p < 0 ,0 5/ 3) / S ig ni fic an t d iff er en ce s b et w ee n t ra ns cr ib er s a nd c al l c en te r o pe ra to rs ( p < 0 .0 5/ 3) .
Ta be la 3 . S amo oc en a j ak oś ci s ły sz en ia w b ad an ej g ru pi e p ra co w ni kó w, w yr aż on a s um ą p un kt ów w b ad an iu k w es tio na riu sz em a m st er da m sk im d o o ce ny u po śle dz en ia i n ie pe łn os pr aw no śc i s łu ch ow ej ( Am ste rd am I nv en to ry f or A ud ito ry D isa bi lit y a nd H an di ca p − A IA H D ) [ 28 ,2 9] Ta ble 3 . S el f-a ss es sme nt o f h ea ri ng a bi lit y i n s tu dy g ro up o f w or ke rs i n t er m o f t he s co re s i n t he Am ste rd am I nv en to ry f or A ud ito ry D isa bi lit y a nd H an di ca p ( AI AH D ) [ 28 ,2 9] Wy ni k Sc ore Praco w nic y Wo rk er s og ółem total (N = 74) pi lo ci i czło nk ow ie załóg pi lo ts a nd c ab in cr ew (N = 5) obsługa t ec hniczn a sta tk ów p ow iet rzn yc h te chnic al s er vice o f air cra fts (N = 4) ko nt ro lerzy r uc hu lo tniczeg o air t ra ffic co nt ro ller s (N = 3) praco w nic y lo tnic twa wo jsk owe go mi lli ta ry a vi at io n em plo ye es* (N = 9) tra ns kr yb en ci tra ns cr ib er s (N = 18) te lem ar ket erzy ca ll cen ter o pera to rs (N = 44) M±S D per cen ty l 10−50−90 10−50−90t h per cen tile M±S D per cen ty l 10−50−90 10−50−90t h per cen tile M±S D per cen ty l 10−50−90 10−50−90t h per cen tile M±S D per cen ty l 10−50−90 10−50−90t h per cen tile M±S D per cen ty l 10−50−90 10−50−90t h per cen tile M±S D per cen ty l 10−50−90 10−50−90t h per cen tile M±S D per cen ty l 10−50−90 10−50−90t h per cen tile Sum ar yczn y / T ot al 72,7±9,0 59–75–81 74,8±7,7 65–80–82 76,0±6,7 66–80–81 73,3±9,5 65–73–82 69,8±8,8 54–70,5–81 74,8±7,7 65–80–82 74,8±7,7 65–80–82 Ska la I (d ys kr ymin ac ja dźw ię ku) / S ca le I (di stin ct io n o f so un ds) 22,0±2,2 19–22–24 23,4±0,7 22–24–24 23,4±0,9 22–24–24 23,5±0,6 23–23,5–24 21,4±2,3 19–21,5–24 23,4±0,7 22–24–24 23,4±0,7 22–24–24 Ska la II (lo ka lizac ja słuc ho wa) / / S ca le II (a udi to ry lo ca liza tio n) 12,7±2,3 9–13–15 13,2±1,9 10–14–15 13,4±2,1 10–14–15 13,0±1,8 11–13–15 12,1±2,1 9–12–15 13,2±1,9 10–14–15 13,2±1,9 10–14–15 Ska la III (r ozumienie m ow y w h ała sie) / / S ca le III (in te llig ib ili ty in n oi se) 11,9±1,9 9–12–14 11,1±2,4 6–12–13 11,8±1,3 10–12–13 10,3±3,4 6–11–13 11,4±2,0 9–11–15 11,1±2,4 6–12–13 11,1±2,4 6–12–13 Ska la IV (r ozumienie m ow y w ci szy) / / S ca le IV (in te llig ib ili ty in q uiet) 13,2±1,9 10–14–15 13,3±1,7 11–14–15 13,4±1,5 11–14–15 13,3±2,1 11–13,5–15 13,1±1,8 10–13,5–15 13,3±1,7 11–14–15 13,3±1,7 11–14–15 Ska la V (wykry wa nie dźw ię ku) / / S ca le V (det ec tio n of s oun ds) 12,9±2,4 10–14–15 13,7±1,9 10–15–15 14,0±1,7 11–15–15 13,3±2,4 10–14–15 11,8±2,4 8–12–15 13,7±1,9 10–15–15 13,7±1,9 10–15–15 * Z w ył ąc ze ni em k on tr ol er ów r uc hu l ot ni cz eg o / E xc lu di ng a ir t ra ffi c c on tr ol le rs .
na poziomie 86,5±10,7% wartości maksymalnej, a więc zbliżony do normy (tabela 3). Dobre (zbliżone do wartości maksymalnej) wyniki zdobyli również w przypadku pra-wie wszystkich części kwestionariusza (skale I, II, IV i V). Najniższy wynik (79±12,5% wartości maksymalnej) od-notowano w przypadku skali III, oceniającej rozumienie mowy w szumie. Nie stwierdzono istotnych statystycz-nie różnic pomiędzy średnimi wynikami uzyskanymi w podgrupach pracowników lotnictwa, transkrybentów i telemarketerów (p > 0,05/3) (tabela 3).
Sumaryczny wynik < 70% wartości maksymalnej uzyskało jedynie 5,1% operatorów call center. Najwyż-szy odsetek względnie niskiej punktacji (< 70%) odno-towano u 12,5% transkrybentów i 8,5% pracowników lotnictwa, odpowiednio, w przypadku części kwestiona-riusza oceniających wykrywanie dźwięku (skali V) i ro-zumienie mowy w hałasie (skali III).
Wyniki pomiarów i oceny narażenia na hałas
W tabeli 4 przedstawiono wyniki pomiarów hałasu do-cierającego do uszu pracowników przez słuchawkowe zestawy komunikacyjne (lub słuchawki) i hałasu tła akustycznego, w tym wartości skorygowanego równo-ważnego poziomu dźwięku A (odpowiadającego wa-runkom pola rozproszonego), zmierzonego z zastoso-waniem technik MIRE i sztucznego ucha.
Z tego zestawienia wynika, że równoważny po-ziom dźwięku A tła akustycznego wynosił 54–79 dB (10−90 percentyl). Natomiast mierzone pod słuchawko-wymi zestawami komunikacyjnymi (lub słuchawkami) wartości równoważnego poziomu dźwięku A, odpo-wiadającego warunkom pola rozproszonego, wynosiły 67–86 dB (10–90 percentyl) lub 68−89 dB (10–90 per- centyl), odpowiednio, w przypadku pomiarów techni-kami MIRE i sztucznego ucha (tabela 4).
Najwyższe wartości równoważnego poziomu dźwię-ku A pod słuchawkami i na zewnątrz słuchawek wystę-powały na stanowiskach pracy pilotów i obsługi tech-nicznej statków powietrznych, a najniższe – na stano-wiskach transkrybentów i kontrolerów ruchu lotniczego (tabela 4).
Pomiędzy elementarnymi wynikami pomiarów po-ziomu dźwięku z zastosowaniem technik sztucznego ucha i MIRE obserwowano różnice 2,4–6 dB (10−90 per- centyl, M±SD = 1,5±3,2 dB). Analiza statystyczna wy-nikowych (uśrednionych) wartości równoważnego po-ziomu dźwięku A w poszczególnych podgrupach stano-wisk pracy wskazywała jednak na występowanie istot-nych statystycznie różnic jedynie w przypadku podgru-py operatorów call center (tabela 4).
W zależności od metody badań skorygowany rów-noważny poziom dźwięku A przekraczał wartość naj-wyższego dopuszczalnego natężenia hałasu (85 dB) [30] w przypadku 11,1% (technika MIRE) lub 15,9% (tech-nika sztucznego ucha) analizowanych stanowisk pra-cy. Co więcej, na co czwartym (technika MIRE) lub co trzecim (technika sztucznego ucha) stanowisku pracy generowane przez słuchawkowe zestawy komunika-cyjne (lub słuchawki) poziomy hałasu były wyższe od wartości progu działania (80 dB) określonego w rozpo-rządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierp- nia 2005 r., wdrażającego postanowienia dyrektywy 2003/10/WE [32] (rycina 2). Z kolei równoważny poziom dźwięku A hałasu tła akustycznego przekraczał warto-ści 85 dB i 80 dB, odpowiednio, na 4 (6,3%) i 6 (9,5%) stanowiskach pracy.
Przekroczenie dopuszczalnej, równej 65 dB [3], wartości hałasu ze względu na konieczność realizacji podstawowych zadań przez pracownika (w kabinach dyspozytorskich, obserwacyjnych i zdalnego sterowa-nia z łącznością telefoniczną w procesie sterowasterowa-nia itp.) stwierdzono w przypadku 95,6% stanowisk pracy ze słuchawkowymi zestawami komunikacyjnymi (lub chawkami). Natomiast zmierzony na zewnątrz słu-chawek hałas tła akustycznego przewyższał tę wartość w przypadku blisko 2/3 (63,5%) analizowanych stano-wisk pracy (rycina 3). Przekroczenia wartości NDN [30] w odniesieniu do maksymalnego poziomu dźwięku A i szczytowego poziomu dźwięku C (135 dB) stwierdzono jedynie w przypadku pilotów i członków załóg, ale doty-czyły one wartości nieskorygowanych do warunków pola rozproszonego.
Ankietowani pracownicy używali słuchawkowych ze-stawów komunikacyjnych przeciętnie przez 1,5–8 godz. dziennie (przedział: 10−90 percentyl). Bez względu na stosowaną technikę pomiarową wyznaczone na tej pod-stawie wartości indywidualnego dziennego poziomu eks- pozycji na hałas (LEX,8h) sięgały 71–85 dB (10−90 percen-tyl) (tabela 4), przy czym przekroczenia wartości NDN odnotowano w przypadku 12,2% ankietowanych osób, tj. u 5 pilotów (lub członków załóg statków powietrz-nych) i 4 pracowników obsługi technicznej.
Stwierdzono istotne statystycznie różnice pomiędzy wynikami oceny narażenia na hałas w 3 podgrupach pra-cowników. Najniższe wartości LEX,8h odnotowano wśród transkrybentów, a najwyższe − wśród pilotów i pracowni-ków obsługi technicznej (tabela 5).
Większość (81,8%) operatorów call center używała je- dnousznych słuchawkowych zestawów komunikacyjnych. Uszy bez słuchawek były narażone na hałas o dziennym
Ta be la 4 . W yn ik i p om ia ró w h ał as u n a s ta no w isk ac h p ra cy , n a k tó ry ch s to so w an o s łu ch aw ko w e z es ta w y k om un ik ac yj ne l ub s łu ch aw ki Ta ble 4 . R es ul t o f n oi se me as ur eme nt s a t w or kp la ce s e qu ip pe d w ith t he c om m un ic at io n h ea ds et s o r h ea dp ho ne s St an ow isk o p rac y W or kp lace Pa ra m et r ha łas u No ise pa ra m et er MIRE Szt uczn e uc ho A rt ifici al e ar Tło a ku sty czn e (n a ze w ną trz słuc ha w ki) Bac kg ro un d n oi se (o utside t he h ead ph on e) T [min] M±S D a per cen ty l 10−50−90 10−50−90t h per cen tile M±S D a per cen ty l 10−50−90 10−50−90t h per cen tile M±S D a per cen ty l 10−50−90 10−50−90t h per cen tile Pi lo ci i czło nk ow ie załóg / P ilo ts a nd c ab in cr ew (N = 3) LAeq, T [dB] 93,7±6,6 (95,9) 86–97–98 99,5±12,3 (104,9) 85–106–107 86,9±1,6 (87,1) 85–88–88 310 LAeq,T ,D F [dB] 89,8±6,8 (92,2) 82–93–95 90,0±7,5 (92,7) 81–94–95 – – LAma x [dB] 109,7±8,9 100–114–116 119,9±12,7 105–126–129 100,9±5,1 95–103–105 LCpea k [dB] 131,1±6,7 124–131–138 137,5±3,7 133–139–139 126,1±6,0 120–127–132 Td [g odz. / h] 3±1 2–3–4 Tw [g odz. / h] 8±5,4 2–10–15 O bsługa t ec hniczn a sta tk ów p ow iet rzn yc h / / T ec hnic al s er vice o f air cra fts (N = 4) LAeq, T [dB] 88,1±10,0 (94,9) 77–88–100 91,6±10,8 (96,9) 77–95–100 77,8±12,3 (84,2) 60–81–89 66 LAeq,T ,D F [dB] 85,1±10,4 (92,3) 74–85–98 85,4±12,1 (92,4) 71–88–96 – – LAma x [dB] 96,7±9,0 84–100–103 99,7±8,3 88–103–106 89,1±12,5 74–90–102 LCpea k [dB] 120,3±2,6 118–120–124 116,3±3,2 113–116–116 111,1±11,3 99–111–124 Td [g odz. / h] 2,1±0,9 1,5–1,8–3,5 Tw [g odz. / h] 12,0±3,5 10–10–16 Ko nt ro lerzy r uc hu lo tniczeg o / A ir t ra ffic co nt ro ller s (N = 1) LAeq, T [dB] 76,0 – 78,3 – 55,1 – 15 LAeq,T ,D F [dB] 73,4 – 75,4 – – – LAma x [dB] 93,8 – 91,6 – 69,1 – LCpea k [dB] 104,6 – 103,2 – 102,9 – Td [g odz. / h] 1,3±0,4 1–1,3–1,5 Tw [g odz. / h] 9,2±9,4 3,5–4–20 Praco w nic y lo tnic twa w ojs ko w eg o / M illi ta ry av ia tio n em plo ye es* (N = 7) LAeq, T [dB] 90,5±8,6 (95,3) 77–91–100 95,0±11,2 (102,0) 77–100–107 81,7±10,0 (85,7) 60–85–89 376 LAeq,T ,D F [dB] 87,1±8,7 (92,3) 74–88–98 87,4±9,9 (92,5) 71–94–96 – – LAma x [dB] 102,3±10,8 84–102–116 108,4±14,3 88–105–129 94,1±11,3 74–95–105 LCpea k [dB] 125,0±7,2 118–124–138 125,3±11,8 113–120–120 117,5±11,8 99–120–132 Td [g odz. / h] 2,5±1,0 1,5–2–4 Tw [g odz. / h] 9,5±5,0 2–10–16 Tra ns kr yb en ci / / T ra ns cr ib er s (N = 17) LAeq, T [dB] 73,7±9,5 (80,1) 55–72–86 76,1±11,0 (83,9) 54–75–89 54,7±6,8 (60,1) 44–56–62 496 LAeq,T ,D F [dB] 71,1±9,3 (77,6) 53–70–83 71,7±10,6 (79,8) 52–72–85 – – LAma x [dB] 85,4±7,0 78–84–95 86,8±7,4 76–86–96 75,1±8,7 63–73–83 LCpea k [dB] 110,0±4,8 101–111–116 109,6±4,3 103–110–110 101,6±6,3 96–101–107 Td [g odz. / h] 3,2±1,8 0,4–3–6 Tw [g odz. / h] 18,9±11,4 2–17–35 Te lem ar ket erzy / C al l cen ter o pera to rs (N = 38) LAeq, T [dB] 77,6±6,3 (82,8) 71–77–88 83,5±6,2 (87,2) 77–83–93 71,1±4,8 (73,3) 64–71–78 914 LAeq,T ,D F [dB] 74,8±6,2 (80,3) b 68−74−85 78,0±5,9 (82,1) b 72−78−89 – – LAma x [dB] 91,0±7,4 82−91−105 98,5±6,7 90−100−106 85,3±4,9 80−86−91 LCpea k [dB] 111,1±8,7 101−109−123 116,4±5,3 108−118−118 105,2±4,6 99−105−111 Td [g odz. / h] 7,5±0,8 7−8−8 Tw [g odz. / h] 37,7±5,3 30–40–40 Og ółem / T ot al (N = 63) LAeq, T [dB] 78,0±8,7 (87,2) 70–77–88 82,7±9,8 (93,3) 74–83–93 67,6±10,7 (77,4) 54–70–79 1 801 LAeq,T ,D F [dB] 75,1±8,6 (84,3) b 67–74–86 77,3±8,9 (85,1) b 68–78–89 – – LAma x [dB] 90,8±8,9 81–90–103 96,3±10,2 82–95–106 83,3±9,1 72–84–94 LCpea k [dB] 112,2±8,8 103–111–124 115,4±7,6 107–115–115 105,5±7,6 99–104–117 Td [g odz. / h] 5,7±2,6 1,5–7–8 Tw [g odz. / h] 27,9±13,8 4–35–40 MIRE − mi kr of on umieszczo ny w uc hu / a micr op ho ne in t he r ea l e ar . * Z w yłączeniem k on tro ler ów r uc hu lo tniczeg o / E xc ludin g a ir t ra ffic co nt ro ller s. LAeq, T − r ów no ważn y p ozio m dźw ię ku A / A -w eig ht ed e qui va len t-co nt in uo us s oun d p res sur e le ve l, L Ae q,T ,D F − r ów no ważn y p ozio m dźw ię ku A o dp ow iad aj ąc y wa run ko m p ol a r ozp roszo neg o / diff us e-fie ld-r el at ed A -w eig ht ed e qui va len t-co nt in uo us s oun d p res sur e le ve l, L Ama x − m aksy m aln y p ozio m dźw ię ku A / m axim um A -w eig ht ed s oun d p res sur e le ve l, LCp ea k − szczyt ow y p ozio m dźw ię ku C / p ea k C-w eig ht ed s oun d p res sur e le ve l, T − łączn y cza s p omi ar u / t ot al t im e o f m ea sur em en ts, T d /Tw − de kl ar owa ny cza s uży wa ni a słuc ha w ko w yc h zes ta w ów k om uni kac yjn yc h l ub słuc ha w ek w ci ągu dni a/t yg odni a p rac y / de cla re d t im e u sa ge o f t he co mm unic at io n h ead sets o r h ead ph on es p er w or kin g d ay/w ee k. a W n aw ia sac h p od an o wa rt oś ci śr edniej en er get yczn ej r ów no ważn eg o p ozio m u dźw ię ku A / I n b rac kets t her e a re g iv en m ea n en er gy va lues o f A -w eig ht ed e qui va len t-co nt in uo us s oun d p re ss ur e l ev el. b Is to tnie s ta tys ty czn e r óżnice p omię dzy w yni ka mi p omi ar ów t ec hni ką MIRE i t ec hni ką szt uczn eg o uc hą / S ta tis tic al ly sig nific an t diff er en ces b et w een r es ul ts o f m ea sur em en ts u sin g t he MIRE t ec hniq ue a nd a rt ifici al e ar t ec hniq ue (p < 0,05).
Ta be la 4 . W yn ik i p om ia ró w h ał as u n a s ta no w isk ac h p ra cy , n a k tó ry ch s to so w an o s łu ch aw ko w e z es ta w y k om un ik ac yj ne l ub s łu ch aw ki Ta ble 4 . R es ul t o f n oi se me as ur eme nt s a t w or kp la ce s e qu ip pe d w ith t he c om m un ic at io n h ea ds et s o r h ea dp ho ne s St an ow isk o p rac y W or kp lace Pa ra m et r ha łas u No ise pa ra m et er MIRE Szt uczn e uc ho A rt ifici al e ar Tło a ku sty czn e (n a ze w ną trz słuc ha w ki) Bac kg ro un d n oi se (o utside t he h ead ph on e) T [min] M±S D a per cen ty l 10−50−90 10−50−90t h per cen tile M±S D a per cen ty l 10−50−90 10−50−90t h per cen tile M±S D a per cen ty l 10−50−90 10−50−90t h per cen tile Pi lo ci i czło nk ow ie załóg / P ilo ts a nd c ab in cr ew (N = 3) LAeq, T [dB] 93,7±6,6 (95,9) 86–97–98 99,5±12,3 (104,9) 85–106–107 86,9±1,6 (87,1) 85–88–88 310 LAeq,T ,D F [dB] 89,8±6,8 (92,2) 82–93–95 90,0±7,5 (92,7) 81–94–95 – – LAma x [dB] 109,7±8,9 100–114–116 119,9±12,7 105–126–129 100,9±5,1 95–103–105 LCpea k [dB] 131,1±6,7 124–131–138 137,5±3,7 133–139–139 126,1±6,0 120–127–132 Td [g odz. / h] 3±1 2–3–4 Tw [g odz. / h] 8±5,4 2–10–15 O bsługa t ec hniczn a sta tk ów p ow iet rzn yc h / / T ec hnic al s er vice o f air cra fts (N = 4) LAeq, T [dB] 88,1±10,0 (94,9) 77–88–100 91,6±10,8 (96,9) 77–95–100 77,8±12,3 (84,2) 60–81–89 66 LAeq,T ,D F [dB] 85,1±10,4 (92,3) 74–85–98 85,4±12,1 (92,4) 71–88–96 – – LAma x [dB] 96,7±9,0 84–100–103 99,7±8,3 88–103–106 89,1±12,5 74–90–102 LCpea k [dB] 120,3±2,6 118–120–124 116,3±3,2 113–116–116 111,1±11,3 99–111–124 Td [g odz. / h] 2,1±0,9 1,5–1,8–3,5 Tw [g odz. / h] 12,0±3,5 10–10–16 Ko nt ro lerzy r uc hu lo tniczeg o / A ir t ra ffic co nt ro ller s (N = 1) LAeq, T [dB] 76,0 – 78,3 – 55,1 – 15 LAeq,T ,D F [dB] 73,4 – 75,4 – – – LAma x [dB] 93,8 – 91,6 – 69,1 – LCpea k [dB] 104,6 – 103,2 – 102,9 – Td [g odz. / h] 1,3±0,4 1–1,3–1,5 Tw [g odz. / h] 9,2±9,4 3,5–4–20 Praco w nic y lo tnic twa w ojs ko w eg o / M illi ta ry av ia tio n em plo ye es* (N = 7) LAeq, T [dB] 90,5±8,6 (95,3) 77–91–100 95,0±11,2 (102,0) 77–100–107 81,7±10,0 (85,7) 60–85–89 376 LAeq,T ,D F [dB] 87,1±8,7 (92,3) 74–88–98 87,4±9,9 (92,5) 71–94–96 – – LAma x [dB] 102,3±10,8 84–102–116 108,4±14,3 88–105–129 94,1±11,3 74–95–105 LCpea k [dB] 125,0±7,2 118–124–138 125,3±11,8 113–120–120 117,5±11,8 99–120–132 Td [g odz. / h] 2,5±1,0 1,5–2–4 Tw [g odz. / h] 9,5±5,0 2–10–16 Tra ns kr yb en ci / / T ra ns cr ib er s (N = 17) LAeq, T [dB] 73,7±9,5 (80,1) 55–72–86 76,1±11,0 (83,9) 54–75–89 54,7±6,8 (60,1) 44–56–62 496 LAeq,T ,D F [dB] 71,1±9,3 (77,6) 53–70–83 71,7±10,6 (79,8) 52–72–85 – – LAma x [dB] 85,4±7,0 78–84–95 86,8±7,4 76–86–96 75,1±8,7 63–73–83 LCpea k [dB] 110,0±4,8 101–111–116 109,6±4,3 103–110–110 101,6±6,3 96–101–107 Td [g odz. / h] 3,2±1,8 0,4–3–6 Tw [g odz. / h] 18,9±11,4 2–17–35 Te lem ar ket erzy / C al l cen ter o pera to rs (N = 38) LAeq, T [dB] 77,6±6,3 (82,8) 71–77–88 83,5±6,2 (87,2) 77–83–93 71,1±4,8 (73,3) 64–71–78 914 LAeq,T ,D F [dB] 74,8±6,2 (80,3) b 68−74−85 78,0±5,9 (82,1) b 72−78−89 – – LAma x [dB] 91,0±7,4 82−91−105 98,5±6,7 90−100−106 85,3±4,9 80−86−91 LCpea k [dB] 111,1±8,7 101−109−123 116,4±5,3 108−118−118 105,2±4,6 99−105−111 Td [g odz. / h] 7,5±0,8 7−8−8 Tw [g odz. / h] 37,7±5,3 30–40–40 Og ółem / T ot al (N = 63) LAeq, T [dB] 78,0±8,7 (87,2) 70–77–88 82,7±9,8 (93,3) 74–83–93 67,6±10,7 (77,4) 54–70–79 1 801 LAeq,T ,D F [dB] 75,1±8,6 (84,3) b 67–74–86 77,3±8,9 (85,1) b 68–78–89 – – LAma x [dB] 90,8±8,9 81–90–103 96,3±10,2 82–95–106 83,3±9,1 72–84–94 LCpea k [dB] 112,2±8,8 103–111–124 115,4±7,6 107–115–115 105,5±7,6 99–104–117 Td [g odz. / h] 5,7±2,6 1,5–7–8 Tw [g odz. / h] 27,9±13,8 4–35–40 MIRE − mi kr of on umieszczo ny w uc hu / a micr op ho ne in t he r ea l e ar . * Z w yłączeniem k on tro ler ów r uc hu lo tniczeg o / E xc ludin g a ir t ra ffic co nt ro ller s. LAeq, T − r ów no ważn y p ozio m dźw ię ku A / A -w eig ht ed e qui va len t-co nt in uo us s oun d p res sur e le ve l, L Ae q,T ,D F − r ów no ważn y p ozio m dźw ię ku A o dp ow iad aj ąc y wa run ko m p ol a r ozp roszo neg o / diff us e-fie ld-r el at ed A -w eig ht ed e qui va len t-co nt in uo us s oun d p res sur e le ve l, L Ama x − m aksy m aln y p ozio m dźw ię ku A / m axim um A -w eig ht ed s oun d p res sur e le ve l, LCp ea k − szczyt ow y p ozio m dźw ię ku C / p ea k C-w eig ht ed s oun d p res sur e le ve l, T − łączn y cza s p omi ar u / t ot al t im e o f m ea sur em en ts, T d /Tw − de kl ar owa ny cza s uży wa ni a słuc ha w ko w yc h zes ta w ów k om uni kac yjn yc h l ub słuc ha w ek w ci ągu dni a/t yg odni a p rac y / de cla re d t im e u sa ge o f t he co mm unic at io n h ead sets o r h ead ph on es p er w or kin g d ay/w ee k. a W n aw ia sac h p od an o wa rt oś ci śr edniej en er get yczn ej r ów no ważn eg o p ozio m u dźw ię ku A / I n b rac kets t her e a re g iv en m ea n en er gy va lues o f A -w eig ht ed e qui va len t-co nt in uo us s oun d p re ss ur e l ev el. b Is to tnie s ta tys ty czn e r óżnice p omię dzy w yni ka mi p omi ar ów t ec hni ką MIRE i t ec hni ką szt uczn eg o uc hą / S ta tis tic al ly sig nific an t diff er en ces b et w een r es ul ts o f m ea sur em en ts u sin g t he MIRE t ec hniq ue a nd a rt ifici al e ar t ec hniq ue (p < 0,05).
MIRE − mikrofon umieszczony w uchu / a microphone in the real ear.
Rycina 2. Rozkłady wartości równoważnego poziomu dźwięku A, odpowiadającego warunkom pola rozproszonego, zmierzone
pod słuchawkowymi zestawami komunikacyjnymi i słuchawkami (N = 63) z zastosowaniem techniki MIRE i techniki sztucznego ucha
Figure 2. Distribution of corrected diffuse-field-related A-weighted equivalent-continuous sound pressure levels measured
under communication headsets and headphones (N = 63) using the MIRE technique and artificial ear technique
Rycina 3. Rozkład wartości równoważnego poziomu dźwięku A tła akustycznego, zmierzonych na zewnątrz słuchawek
zestawów komunikacyjnych i słuchawek lub przy uszach bez słuchawek (N = 63)
Figure 3. Distribution of the A-weighted equivalent-continuous sound pressure levels of background noise measured outside
the communication headsets and headphones or at the ears without headphones (N = 63)
Równoważny poziom dźwięku A odpowiadający warunkom pola rozproszonego / / Diffuse-field-related A-weighted equivalent-continuous sound pressure level [dB]
Równoważny poziom dźwięku A / / A-weighted equivalent-continuous sound pressure level [dB]
Pr zy pa dk i / C as es [ n] Pr zy pa dk i / C as es [ n] MIRE
sztuczne ucho / artificial ear
5% 6% 16% 10% 11% 32% 11% 3% 6% 0% 0% 0% 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 50 45 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105 0% 0% 3% 0% 2% 22% 30% 17% 14% 5% 5% 2% 0% 3% 0% 2% 11% 27% 22% 19% 8% 6% 2% 0% 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 50 45 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105
Ta be la 5 . W yn ik i o ce ny n ar aż en ia n a h ał as g en er ow an y p rz ez s łu ch aw ko w e z es ta w y k om un ik ac yj ne l ub s łu ch aw ki w b ad an ej g ru pi e p ra co w ni kó w Ta ble 5 . E va lu at io n o f n oi se e xp os ur e f ro m c om m un ic at io n h ea ds et s o r h ea dp ho ne s i n s tu dy g ro up o f w or ke rs Te chni ka po mi ar owa M ea sur in g te chniq ue LEX,8h [dB] praco w nic y og ółem w or ker s – t ot al (N = 74) pi lo ci i czło nk ow ie załóg pi lo ts a nd c ab in cr ews (N = 5) obsługa t ec hniczn a sta tk ów p ow iet rzn yc h te chnic al s er vice of a ircra fts (N = 4) ko nt ro lerzy r uc hu lo tniczeg o air t ra ffic co nt ro ller s (N = 3) praco w nic y lo tnic twa wo jsk owe go mi lli ta ry a vi at io n em plo ye es* (N = 9) tra ns kr yb en ci tra ns cr ib er s (N = 18) te lem ar ket erzy ca ll cen ter o pera to rs (N = 44) M±S D per cen ty l 10−50−90 10−50−90t h per cen tile M±S D per cen ty l 10−50−90 10−50−90t h per cen tile M±S D per cen ty l 10−50−90 10−50−90t h per cen tile M±S D per cen ty l 10−50−90 10−50−90t h per cen tile M±S D per cen ty l 10−50−90 10−50−90t h per cen tile M±S D per cen ty l 10−50−90 10−50−90t h per cen tile M±S D per cen ty l 10−50−90 10−50−90t h per cen tile Te chni ka MIRE / / MIRE t ec hniq ue 77,9±7,7 71–80–85 88,4±1,3 86–89–89 86,3±1,7 85–86–89 67±3,1 64–66–70 87,4±1,8 a,c 85–88–89 69,9±10,2 b, c 49–74–77 80±0,6 a,b 80–80–80 Te chni ka szt uczn eg o uc ha / A rt ifici al e ar te chniq ue 79,2±8,6 71–82–85 88,8±1,3 87–89–90 86,4±1,7 85–86–89 69±3,1 66–68–72 87,7±1,9 c 85–88–90 70,2±12,3 b, c 46–75–81 81,8±0,6 b 82–82–82 Tło a ku sty czn e / / B ac kg ro un d n oi se 68±10,7 50 –73–77 82,7±1,5 81 –83–84 78,2±1,7 77 –78–81 48,7±3,1 46 –48–52 80,7±2,8 a,c 77 –81–84 52,6±4,1 b, c 47 –53–57 73±0,6 a,b 73–73–73 *Z w ył ąc ze ni em k on tr ol er ów r uc hu l ot ni cz eg o / E xc lu di ng a ir t ra ffi c c on tr ol le rs . LEX,8h – po zio m e ks po zy cji n a h ała s o dniesio ny do 8-g odzinn eg o dni a p rac y / N oi se exp os ur e le ve l n or m alize d t o 8-h w or kin g d ay , M IR E − m ik ro fo n u m ie sz cz on y w u ch u / a m ic ro ph on e i n t he r ea l e ar . a Is to tn e s ta ty st yc zn ie r óż ni ce p om ię dz y p ra co w ni ka m i l ot ni ct w a w oj sk ow eg o i t el em ar ke te ra m i ( p < 0 ,0 5/ 3) / S ig ni fic an t d iff er en ce s b et w ee n m ill ita ry a vi at io n e m pl oy ee s a nd c al l c en te r o pe ra to rs ( p < 0 .0 5/ 3) . b Is to tn e s ta ty st yc zn ie r óż ni ce p om ię dz y t ra ns kr yb en ta m i i t el em ar ke te ra m i ( p < 0 ,0 5/ 3) / S ig ni fic an t d iff er en ce s b et w ee n t ra ns cr ib er s a nd c al l c en te r o pe ra to rs ( p < 0 .0 5/ 3) . c Is to tn e s ta ty st yc zn ie r óż ni ce p om ię dz y p ra co w ni ka m i l ot ni ct w a w oj sk ow eg o i t ra ns kr yb en ta m i ( p < 0 ,0 5/ 3) / S ig ni fic an t d iff er en ce s b et w ee n m ili ta ry a vi at io n e m pl oy ee s a nd t ra ns cr ib er s ( p < 0 .0 5/ 3) .
poziomie ekspozycji 73±0,6 dB, a więc niższym od war-tości NDN i progu działania hałasu [30,31].
Ocena ryzyka uszkodzenia słuchu
Na rycinie 4 przedstawiono graniczne wartości dzienne-go poziomu ekspozycji na hałas (LEX,8h,10, LEX,8h,50 i LEX,8h,90), stanowiące podstawę szacowania ryzyka uszkodze-nia słuchu u użytkowników słuchawkowych zestawów komunikacyjnych (lub słuchawek), natomiast na ryci-nach 5 i 6 oraz w tabelach 6−8 zamieszczono wyniki szacowania ryzyka.
W tabelach predstawiono wyniki szacowania ryzyka uszkodzenia słuchu wynikającego z wieku i narażenia na hałas, polegającego na wskazaniu odsetka osób ze średnimi progami słuchu dla wybranych częstotliwości (0,5, 1, 2 i 4 kHz; 1, 2 i 3 kHz oraz 2, 3 i 4 kHz) przekra-czającymi założoną wartość graniczną (25 dB lub 45 dB) oraz ryzyko uszkodzenia słuchu wynikające tylko z nara-żenia na hałas. Podano tylko wyniki szacowania ryzyka uszkodzenia słuchu dla 60-letnich pracowników (obu płci) po ok. 40 latach pracy zawodowej, przy założeniu, że przez cały ten okres narażenie na hałas generowany
przez słuchawkowe zestawy komunikacyjne (lub słuchaw-ki) będzie utrzymywać się na takim samym poziomie.
Na rycinach 5 i 6 przedstawiono wyniki szacowania ryzyka uszkodzenia (wynikającego z narażenia na ha-łas) u potencjalnych użytkowników słuchawkowych ze-stawów komunikacyjnych (lub słuchawek) w funkcjach wieku (i czasu pracy w latach) oraz płci, z podziałem i bez podziału na rodzaj stanowiska pracy.
Przedstawione dane wskazują, że ryzyko uszkodze-nia słuchu związane z wiekiem i hałasem oraz wyni-kające tylko z hałasu zależą od analizowanego zakre-su częstotliwości. Największe ryzyko występuje przy średnim progu słuchu dla częstotliwości 2, 3 i 4 kHz, a najmniejsze przy średnim progu słuchu dla częstotli-wości 0,5, 1, 2 i 4 kHz (tabele 6 i 7).
Bez względu na poziom ekspozycji na hałas (rodzaj stanowiska pracy) w początkowym okresie narażenia ryzyko uszkodzenia słuchu wywołane hałasem wzrasta z czasem narażenia (w latach), po czym u pracowników w wieku ok. 55−60 i 50−55 lat, odpowiednio w przy-padku kobiet i mężczyzn, osiąga maksimum i zaczyna maleć (ryciny 5 i 6).
MIRE − mikrofon umieszczony w uchu / a microphone in the real ear, LEX,8h,10, LEX,8h,50, LEX,8h,90 – dzienny poziom ekspozycji na hałas odpowiadający kolejno 10, 50
i 90 percentylowi równoważnego poziomu dźwięku A i czasu narażenia / daily noise exposure level, corresponding to 10th, 50th and 90th percentile of the A-weighted equivalent-continuous sound pressure level and time of exposure.
Rycina 4. Ocena narażenia na hałas emitowany przez słuchawkowe zestawy komunikacyjne lub słuchawki w całej badanej grupie
i w podgrupach pracowników
Figure 4. Evaluation of exposure to noise emitted by communication headsets or headphones in all study group and in the individual
subgroups of workers
Dzienny poziom ekspozycji na hałas / / Daily noise exposure level [dB]
45 55 65 75 85 95 105
kontrolerzy ruchu lotniczego / air traffic controllers transkrybenci / transcribes telemarketerzy / call center operators piloci i członkowie załóg / pilots and cabin crew obsługa techniczna statków powietrznych / technical service of aircrafts ogółem / total
MIRE: LEX,8h,10, LEX,8h,50, LEX,8h,90
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 25 30 35 40 45 50 55 60 65 25 30 35 40 45 50 55 60 65 ko nt ro le rz y ru ch u lo tn ic ze go / ai r t ra ffi c co nt ro lle rs tra ns kr yb en ci / tra ns cr ib es te le m ar ke te rz y / c al l c en te r o pe ra to rs ob sł ug a te ch ni cz na s ta tk ów p ow ie trz ny ch / te ch ni ca l s er vi ce o f a irc ra fts pi lo ci i cz ło nk ow ie za łó g / p ilo ts a nd c ab in c re w og ół em / to ta l Ko bi et y / F em al es M ęż cz yź ni / M al es O bl ic ze ni a u w zg lę dn ia ją w ar to śc i d zi en ne go p oz io m u e ks po zyc ji n a h ał as L EX ,8 h,9 0 w yz na cz on eg o n a p od st aw ie p om ia ró w m ik ro fo ne m u m ie sz cz on ym w u ch u ( M IR E) / C al cu la tio ns f or d ai ly n oi se e xp os ur e l ev el s LEX ,8 h,9 0 de te rm in ed o f t he b as is o f m ea su re m en ts u si ng t he a m ic ro ph on e i n t he r ea l e ar ( M IR E) . Ry ci na 5 . W yn ik i s za co w an ia r yz yk a u sz ko dz en ia s łu ch u ( śr ed ni p ró g s łu ch u d la c zę st ot liw oś ci 2 , 3 i 4 k H z > 2 5 d B) w yn ik aj ąc eg o t yl ko z n ar aż en ia n a h ał as w f un kc ji w ie ku ( st aż u p ra cy ) i p łc i p ra co w ni kó w s to su ją cy ch s łu ch aw ko w e z es ta w y k om un ik ac yj ne l ub s łu ch aw ki ( te ch ni ka M IR E) Fi gu re 5 . R es ul ts o f r isk a ss es sme nt o f h ea ri ng i m pa ir me nt ( me an h ea ri ng t hr es ho ld l ev el a t f re qu en ci es o f 2 , 3 a nd 4 k H z > 2 5 d B) d ue t o n oi se e xp os ur e o nl y b y a ge ( te nu re ) an d g en de r i n w or ke rs u sin g c om m un ic at io n h ea ds et s o r h ea dp ho ne s ( M IR E t ec hn iqu e) W ie k [ w l at ac h] / A ge [ ye ar s] Ryz yko / R isk [ %]
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 25 30 35 40 45 50 55 60 65 25 30 35 40 45 50 55 60 65 ko nt ro le rz y ru ch u lo tn ic ze go / ai r t ra ffi c co nt ro lle rs tra ns kr yb en ci / tra ns cr ib es te le m ar ke te rz y / c al l c en te r o pe ra to rs ob sł ug a te ch ni cz na s ta tk ów p ow ie trz ny ch / te ch ni ca l s er vi ce o f a irc ra fts pi lo ci i cz ło nk ow ie za łó g / p ilo ts a nd c ab in c re w og ół em / to ta l Ko bi et y / F em al es M ęż cz yź ni / M al es O bl ic ze ni a u w zg lę dn ia ją w ar to śc i d zi en ne go p oz io m u e ks po zyc ji n a h ał as L EX ,8 h,9 0 w yz na cz on eg o n a p od st aw ie p om ia ró w t ec hn ik ą s zt uc zn eg o u ch a / C al cu la tio ns f or d ai ly n oi se e xp os ur e l ev el s LEX ,8 h,9 0 de te rm in ed on t he b as is o f m ea su re m en ts u si ng t he a rt ifi ci al e ar t ec hn iq ue . Ry ci na 6 . W yn ik i s za co w an ia r yz yk a u sz ko dz en ia s łu ch u ( śr ed ni p ró g s łu ch u d la c zę st ot liw oś ci 2 , 3 i 4 k H z > 2 5 d B) w yn ik aj ąc eg o t yl ko z n ar aż en ia n a h ał as w f un kc ji w ie ku ( st aż u p ra cy ) i p łc i p ra co w ni kó w s to su ją cy ch s łu ch aw ko w e z es ta w y k om un ik ac yj ne l ub s łu ch aw ki ( te ch ni ka s zt uc zn eg o u ch a) Fi gu re 6 . R es ul ts o f r isk a ss es sme nt o f h ea ri ng i m pa ir me nt ( me an h ea ri ng t hr es ho ld l ev el a t f re qu en ci es o f 2 , 3 a nd 4 k H z > 2 5 d B) d ue t o n oi se e xp os ur e o nl y b y a ge ( te nu re ) an d g en de r o f w or ke rs u sin g c om m un ic at io n h ea ds et s o r h ea dp ho ne s ( ar tifi ci al e ar t ec hn iqu e) W ie k [ w l at ac h] / A ge [ ye ar s] Ryz yko / R isk [ %]
