A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA HISTORICA 26, 1986
J e a n B é r e n g e r
D Y PL O M A C JA F R A N C U S K A W O BEC TURECKIEGO ZA G R O Ż E N IA W 1683 R.
Latem 1683 r. m ię d z y 14 c z e r w c a a 12 w r z e śn ia , W ie d e ń , sto lica A u strii i r e z y d e n c ja ce sa r z a , b y ł o b le g a n y p rzez arm ię tu r e c k ą 1, którą d o w o d z ił sam w ie lk i w e z y r K ara M u sta fa 2, p o d c z a s g d y su łta n M eh m et [V p r z e b y w a ł w B e lg r a d z ie 3. O c z y w iś c ie , W ie d e ń p r z e sz e d ł już k r ó tk o tr w a le o b lę ż e n ie T u rk ó w w p a źd z ie r n ik u 1529 r. i b y ł p o w a ż n ie z a g r o ż o n y w e w r z e śn iu 1663 r., le c z te n w z r o s t p o tę g i tu r e c k ie j w s a m ym śro d k u E u ro p y s ta n o w ił n ie lad a n ie s p o d z ia n k ę z a r ó w n o d la sfer rzą d zą cy ch , jak i dla sa m y c h A u str ia k ó w . P rzez d w a m ie s ią c e cała E uropa p o g rą żo n a b y ła w sm u tk u , p o n ie w a ż W ie d e ń s ta n o w ił fo r te c ę która ch ro n iła n ie ty lk o A u str ię i M o ra w y , le c z ta k ż e p o łu d n io w e N ie m c y . G d y b y Kara M u stafa z d o b y ł s to lic ę A u str ii, s ta n o w iło b y to u p a d ek d y n a stii a u str ia c k ie j, a C e sa r stw o R zy m sk ie N a ro d u N ie m ie c k ie g o b y ło b y z d a n e na la sk ę T u rk ów , c h y b a że arm ia fran cu sk a s p o w o d o w a ła b y ich w y c o f a n ie ku r ó w n in ie w ę g ie r s k ie j. Jak w ie m y , do n ic ? e g o ta k ie a o n ie d o sz ło , a p o siłk i n ie m ie c k o -p o lsk ie , d o w o d z o n e p rzez J an a III S o b ie s k ie g o 4 p o k o n a ły T u r k ó w w o k o lic a c h Lasku W ie d e ń s k ie g o w tr a k c ie b itw y pod K a h len b erg iem , z m ie n ia ją c bieq
1 T. M. B a r к o r , D o u b le Ea gle a n d C r e s c e n t. V ien n a 's S e c o n d tu rkis h s ie g e an d its h isto r ic a l se llin g , N “w York 1967, s. 447. Próba c a ło ś c io w e g o u jęcia w język u francusk im , z a m ieszczo n a jest w ak tach k olok w iu m , Les r e la tio n s ira n c o -a u tric h ien n e s a : x X V l l - e -necie, ed. J. B é r e n g e r , St-C yr C ootq uidan 1983.
2 Karo M ustafa objął sta n o w isk o w e zy r a w 1676 r., by) z ię cie m z a ło ż y cie la lin ii A h m ed Köprülü. Był r ó w n ie ż m ia n o w a n y przez su łta n a g łó w n o d o w o d zą c y m : „seraskier".
3 M ahm et IV (1656— 1687) zo sta ł su łta n em w w ie k u d ziecięcy m .
4 O d e c y d u ją c e j roli arm ii p o lsk iej por. op ra co w a n ia J. W i m m e r a , rów n ież V' języ k u francuskim , R e v u e i n ter n a tio n a le d H is to ir e m il ita ire, V a r so v ie 1982, s. 27— 93.
h isto r ii e u r o p e js k ie j, p o d o b n ie ja k z w y c ię s t w o Ligi Ś w ię te j pod Le- p a n to (1571 r.) z m ie n iło s y tu a c ję n ad M o rzem Ś r ó d z ie m n y m 5.
L ecz od tej c h w ili d w ó r cesarski®, a p ó ź n ie j ta k ż e h is to r y c y a u s tr ia c c y 7 o s k a r ż y li L u d w ik a X IV o m a k ia w e ls k i zam iar. U w a ż a li on i m ia n o w ic ie , ż e K r ó l-S ło ń c e c e lo w o p o p r o w a d z ił T u rk ó w na W ie d e ń i p o p ie r a ł ic h p r z e d s ię w z ię c ia , b y o k a z a ć s ię w y b a w c ą n arod u n ie m ie c k ie g o i o d e b r a ć H a b sb u rg o m k o r o n ę ce sa r sk ą . C h oć te z a fra n cu sk a r o z w in ię ta w X V II w ., p o le g a ła , ja k to p r z y p o m n ia ł G a sto n Z eller w a r ty k u le z 1934 r.8, na w y k a z a n iu w y ż s z o ś c i d z ie d z ic z n e j w ła d z y w e F r a n cji n ad w ła d z ą c e s a r s k ą z w y b o r u , n ie m ie c k i ś w ia te k p o lit y c z n y n ie w y d a je s ię b y ć p r z e k o n a n y a r g u m en ta cją n a s z y c h p ra w n ik ó w , a d o k ła d n a a n a liza a r g u m e n tó w n ie m ie c k ic h p o lity k ó w w y k a z a ła b y , ż e w m it te n tru d n o b y ło u w ie r z y ć . J e d n a k p o z o r y p o tw ie r d z a ły ty lk o tę te z ę , p o n ie w a ż fr a n c u sk ie s iły w o j s k o w e (ok. 200 ty s. lu d zi z d o b rze w y ć w ic z o n y c h oddziałów )® b y ły je d y n y m i, k tó r e z d o ła ły p r z e c iw s ta w ić s ię z w y c ię s k ie j arm ii tu r e c k ie j, p o d c z a s g d y p o siłk i (P o la cy , w o js k a c e s a r z a n ie m ie c k ie g o , k o n t y n g e n t y s a k s o ń s k ie i b a w a r sk ie ) n ie p r z e k r o c z y ły n ig d y 60 ty s. lu d z i10. B e z sp r z e c z n ie, F ra n cja n ie b rała u d zia łu w b it w ie p o d K a h le n b e r g ie m za w y ją tk ie m k ilk u d z ie s ię c iu m ło d y c h a r y sto k r a tó w , o ż y w io n y c h d u c h e m w y p r a w y k r z y ż o w e j 11, w śr ó d k tó r y c h n a jś w ie tn ie js z y m o k a z a ł s ię hr. d e S o isso n , z n a n y p ó ź n ie j jako n a c z e ln y w ó d z arm ii c e s a r s k ie j, k s ią ż ę E u g e n iu sz S ab au d zk i.
5 F. B r a u d n i , La M é d i te r r a n é e et le m o n d e m é d i t e r r a n é e n eu t e m p s d e Phi l ip p e II, Paris 1968 [także tłum . p o lsk ie ],
6 M in ister F ran cji w W ied n iu , m arkiz d e S é b e v ille , p o m a w ia n y b y ł o zm ow ą z Turkam i przez p rasę eu ro p ejsk ą .
7 T eza la n so w a n a przez h isto r y k ó w n ie m ieck ich : K. K o e h l e r , D ie o r ie n ta lis c h e P o litik L u d w i g s X IV . Ihr V e r h ä l t n i s zu den T ü r k e n k r ie g v o n 1683, L eip zig 1907; W . P l a t z h o f f , L u d w ig X I V das K a is e r tu m und d i e e u r o p ä i s c h e K risis v o n 1683. „ H isto risch e Z eitschrift", 1925, t. 25.
8 G. Z eller p o d ejm u je tem at z a b ie g ó w k róla fra n cu sk ieg o o k o ro n ę cesarsk ą, „R evu e H istoriq u e" 1934.
9 J. B é r e n g e r om a w ia d ążen ia F rancji do w ie lk o m o c a r stw o w o śc i w w y d a w n ic tw ie zb iorow ym : Die T ü r k e n v o r W i e n 1683, ed. R. W a i s s e n b e r g e r , Salz- bourg 1982, s. 61— 72.
10 T raktat a u stria ck o -p o lsk i (31 m arca 1683) p r z ew id y w a ł in te rw en cję 40-tys. arm ii p o lsk iej. W r z e c z y w isto ś c i p od W ied n iem S o b iesk i m ó g ł p rzyp row ad zić 25 tys. E lek tor sa sk i Jan J erzy III d o sta rc zy ł ok. 10 ty s. lu d zi, e le k to r b a w a rsk i 11 ty s., k się stw a S zw a b ii i F ran k on ii 7 ty s. p ie c h o ty i 3,5 ty s. jazd y. W o jsk a c es a rsk ie p od d o w ó d z tw em K arola L o ta ry ń sk ieg o lic z y ły 20 ty s. lu d zi (w ty m 12 ty s. ja zd y i 8 tys. p ie ch o ty ). Por. fragm ent au to rstw a K. P e b a l l a za w a rty w : Les re la tio n s Iranco- -a utri chien nes. ..
11 W o lo n ta r iu sz e fra n c u scy z n a leźli się pod W ied n iem w b rew w o li L udw ika XIV. k tó ry w 1682 r. w o b e c su łtana z o b o w ią z a ł się n ie w sp o m a g a ć k sią żą t ch r ze śc i jań sk ich .
B ę d ziem y w ię c m u sie li sp r ó b o w a ć w y ja ś n ić je d n o c z e ś n ie p o w o d y tej n a g łe j o f e n s y w y o to m a ń sk ie j, n ie o b e c n o ś c i F r a n c u z ó w pod m uram i W ie d n ia i n ie p r z e w id z ia n e sk u tk i n ie p o w o d z e n ia T u rk ów .
Id e ę in te r w e n c ji tu r e c k ie j p r z e c iw c e s a r z o w i L e o p o ld o w i, s p r e c y z o w a n ą na p r z estrz en i 1682 r., m o żn a w y ja ś n ić w z r o ste m p o tę g i o t o m a ń sk iej. K rajom p o ło ż o n y m na z a c h o d z ie z a w s z e b y ło tru d n o d o c e n ić b la sk i i c ie n ie c e sa r stw a o to m a ń sk ie g o . Po śm ie r c i S u lejm a n a W s p a n ia łe g o w 1566 r. im p eriu m z a c z ę ło c h y lić s ię k u u p a d k o w i. F ak t ten s p o w o d o w a ł, ż e od 1593 r. H a b sb u r g o w ie z a c z ę li ż y w ić n a d z ie ję p o n o w n e g o z d o b y c ia r ó w n in y w ę g ie r s k ie j 12; ten d łu g i k o n flik t, w k tó ry m m ia ł s ię w s ła w ić k s ią ż ę M e r c o eu r, b y ł c ią g ie m n ie p o w o d z e ń dla ż o ł n ie r z y arm ii tu r e c k ie j i z a k o ń c z y ł s ię b ia ły m -pokojem w 1606 r.13 Im p eriu m o s m a ń s k ie 14 w k r o c z y ło w ó w c z a s w d łu g i o k r e s k r y z y s u e k o n o m ic z n e g o i k o n flik tó w p o lity c z n y c h 15. P o d a tk i n ie z a p e łn ia ły już sk arb ca tu r e c k ie g o , a p o n ie w a ż c ią g łe w y b ija n ie p ie n ię d z y p o w o d o w a ło in fla cję, n ie z a d o w o le n i ja n c z a r o w ie p o d ż e g a li do r e w o lu c ji w P a ła cu, tak ż e m ło d y M e h m e t IV n ie b y ł w s ta n ie n a p r a w ić tej sy tu a c ji, p o d c z a s g d y arm ia tu reck a , z a a n g a ż o w a n a na K r e c ie od 1464 r. d rep tała w m ie jsc u p rzed n a je m n y m i ż o łn ie r z a m i w e n e c k im i18. N ie s p o d z ie w a n e d o jś c ie do w ła d z y w ie lk ie g o w e z y r a ro d em z A lb a n ii, M eh m eta K öprülü, m ia ło zm ie n ić tę s y tu a c ję , p r z y w r a c a ją c b r u ta ln ie a u to r y te t p a ń stw a . W cią g u p ię c iu la t im p eriu m m ia ło p o n o w n ie sta ć s ię w ie lk ą p o tę g ą e u r o p e jsk ą , u tr z y m u ją c w p o s łu s z e ń s t w ie k r a je p o z o s ta ją c e pod je g o p r o te k to r a te m (S ied m io g ró d , M o łd a w ia , W o ło s z c z y z n a ) 17 p r o w a d ząc w o j n ę w K an d ii i in te r w e n iu ją c na W ę g r z e c h . N a u w a g ę z a s łu g u je fakt, ż e d z ia ła ln o ś ć M e h m eta K öprülü n ie b y ła k ró tk o tr w a ła , k o n
ty n u o w a ł ją b o w ie m je g o sy n , A h m e t aż do c h w ili śm ie r c i (1676 r.)18, a p o nim z a a d o p to w a n y sy n , K ara M u s ta fa 19. W e d łu g ś w ia d e c tw
C hodzi o tzw . w o jn ę p ię tn a sto le tn ią (1593— 1608), por. R. J. E v a n s , R u d o ll II an d his w o r l d 1576— 1612, London 1973.
13 P ok ój Z siłv a — Torok sta b iliz o w a ł g ra n icę w o js k o w ą au striack o-tu reck ą. K. N c- h r i n g , A d a m Freiherrn zu H e r b e r s t e i n s G esan clsch altsreiss nach K o n s ta n tin o p e l. Ein
B eitrag zu m F rieden v o n Z s i i v a t o r o k (1606), M unich 1983. 14 R. M a n t r a n, I s ta n bul au X V I I siè cle, Paris 1963. 15 T am że, s. 233— 279.
16 S u k c e s y flo ty w e n e c k ie j o m ó w io n e przez E. E i c k h o f f , V e n e d ig , W i e n u n d d ie O s m a n e n 1645— 1700, M unich 1973.
17 W k się stw a ch rum uń sk ich k sią ż ę b y ł ch rześcija n in em w y b iera n y m przez m iej sc o w ą a ry sto k ra cję, a le in w e sty tu r ę o tr zy m y w a ł od P orty. W razie w o jn y o b o w ią za n y b y ł d o sta rczy ć k o n ty n g e n tó w w o js k o w y c h .
18 A h m ed K öprülü pom im o in terw en cji d y p lo m a cji fra n cu sk iej d ok on ał najazdu na P o lsk ę, za g a rn ia ją c P odole.
tu r e c k ic h i z a c h o d n ic h b y ł on z a c h ła n n y , a m b itn y i g w a łto w n y . P o g a rd za ł ch rześcija n a m i; b ęd ą c za ro zu m ia ły m , n ie p o tra fił k o r z y sta ć z rad s w e g o o to c z e n ia i p r o w a d z ił p o lity k ę tu reck ą jak p r a w d z iw y a u to k ra ta , p o d c z a s g d y su łta n M eh m et IV p o ś w ię c a ł w ię k s z o ś ć s w e g o c z a su na p o lo w a n ie i r o z k o sz e harem u . Kara M u stafa o d e g r a ł ta k że d e c y d u ją c ą r o lę w w y p r a w ie na W ie d e ń , g d z ie ja w i s ię ja k o g łó w n a o so b a o d p o w ie d z ia ln a za k lę s k ę 20.
Za p a n o w a n ia w ie lk ie g o w e z y r a K öprülü, im p eriu m z a w d z ię c z a ło sw ó j ro z k w it n ie ty lk o o s o b is ty m z a le to m je g o w o d z ó w , le c z ta k że p r ę ż n o ś c i c a łe g o n a ro d u o to m a ń sk ie g o .
N ie r a z s ły s z a n o o p in ie , że b y ło o n o p a ń stw e m na u s łu g a c h arm ii. W ła ś c ic ie le z ie m s c y d o sta r c z a li ś w ie tn e j k a w a le r ii s p a h is ó w 21. B yli z a w s z e g o to w i do w a lk i, p o d o b n ie jak ja n c z a r z y , k tó r z y s ta n o w ili trzon p ie c h o ty lin io w e j 22. A rm ia o to m a ń sk a d o k o n y w a ła p o d b o jó w l a tem ; z m o b iliz o w a n a w m arcu, zb ie ra ła s ię z a z w y c z a j w R u m elii lub A n a to lii, b y p ó ź n ie j r u sz y ć k u g r a n ic o m im p eriu m na p o d b ó j n o w y c h p r o w in c ji i w z b o g a c ić s ię p rzez g r a b ie ż . Ż o łn ierz tu r e c k i b y ł w o jo w n ik ie m w a le c z n y m , z d e s c y p lin o w a n y m i o d w a ż n y m . P r zek o n a n ia r e li g ijn e w z m a c n ia ły ty lk o je g o w r o d z o n e u m iło w a n ie do r z e m io sła w o j e n n e g o ; p r z e k o n a n y o u c z e s tn ic tw ie w „ św ię te j w o jn ie " , w ie r z y ł że śm ierć w w a lc e z a p ro w a d zi g o o d razu d o raju A lla h a . A n a to lia s ta n o w iła n ie w y c z e r p a n e ź r ó d ło w o jo w n ik ó w . K ara M u sta fa p o p r o w a d z ił na W ie d e ń ok. 100 ty s. d o ś w ia d c z o n y c h b o jo w n ik ó w , z d e c y d o w a n y c h w z ią ć m ia sto sztu rm em , ż e b y z a g a r n ą ć je g o b o g a c tw a , k tó r e u w a ż a li za ba je c z n e 2*.
T ak w ię c r e n e s a n s tu rec k i s p o w o d o w a ł o ie r w s z e s t a w ie n ie czo ła c e s a r z o w i w z w ią z k u z T r a n sy lw a n ią w 1660 r. L eop old I są d ził, ż« ud a m u s ię s p e łn ić d a w n e m a r z e n ie rod u a u str ia c k ie g o : D o ło ży ć ręk ę na tej d a w n e j p o s ia d ło ś c i w ę a ie r s k ie j, k tó r a z d o b y ła w X V I w . sta tu t a u to n o m ic z n e g o k s ię s tw a pod p r o tek to ra tem T u r k ó w 24. T r a n sy lw a n ia ,
20 S é b e v ille do L udw ika X IV , 20 w r ze śn ia 1683. A. R. E. Paris, С. P. A u triche, v o l. 56, s. 20— 84.
11 P o sia d a cze n a d a n y ch w ło ś c i „timar", zo b o w ią za n i b y li do słu żb y w jeźd zie ciężk iej. P o zostali „ sp a h is1' b y li o p ła c a n i i sta c jo n o w a n i w Istam bule. U zbrojeni w pan cerz, szab lę, la n c ę i łuk.
12 K orpus ja n cza ró w tw o rzy li n ie jak d a w n iej w y c h o w a n k o w ie w z ię c i w jasyr, a le r o d o w ic i T urcy. D z ie lili się na kom p anie „ortas", u zb rojen i b y li w broń palną.
гз W T urcji u trw a lił s ię p ra w d ziw y m it W ied n ia , m iasta już w id z ia n e g o , a n ie z d o b y teg o . Por. R. K r e u t e 1, Im Reich d e s G o l d e n e n A p fe ls .
24 S ied m io g ró d (T ransylw an ia) c ie s z y ł się sp ecja ln y m statu tem . W X V I w. g u bernatorem — „vejdo" — b y ł Z apolya. K. S z e n t m a r t o n i , Portret b i o q r a l ic z n y Jana Z y g m u n ta , k s i ę c i a T r a n s y l w a n ii [po w ę g ie r s k u ], B ud apeszt 1954,
rządzona w ó w c z a s p rzez w ła d c ę e le k ta , o d e g r a ła n ie w sp ó łm ie r n ą ro lę V/ sto su n k u do s w e g o p o te n c ja łu m ilita r n e g o i f in a n s o w e g o 25. Po ś m ie r ci J e r z e g o II R a k o c z e g o 2*, w ie lk i w e z y r n a r z u c ił na se jm ie w y b ó r M i ch a ła A b ałi, w ę g ie r s k ie g o s z la c h c ic a , n ie n a d a ją c e g o się na ta k ie s ta n o w isk o -'. W o jsk a c e s a r s k ie n a je c h a ły na T r a n s y lw a n ię i z o s ta ły w ie lo k r o tn ie p o b ite 28; w 1662 r. T u rcy z d o b y li O r a d e ę 29, a w rok p ó źn iej N o w e Z am k i30, w ie d e ń c z y c y w p a d li w p a n ik ę. T u r c y n ie z d ą ż y li j e d nak tym razem s k ie r o w a ć s w y c h w o jsk na W ie d e ń , g d y ż pora roku k o r z y stn a do p r o w a d z e n ia w o je n m iała s ię ku k o ń c o w i. L eop old i je g o p ie r w sz y m in ister P ortia o d w o ła li s ię do C e sa r stw a R z y m sk ie g o N arod u N ie m ie c k ie g o 31 i k a m p a n ia z 1664 r. z a k o ń c z y ła s ię 1 sierp n ia w s p a n ia ły m z w y c ię s tw e m k s ię c ia M o n te c c u c o li pod S a in t G otthard: po raz p ie r w s z y na W ę g r z e c h arm ia c h r z e śc ija ń sk a z ło ż o n a z w o js k c e s a r sk ich , k o n ty n g e n tó w n ie m ie c k ic h i k o r p u su arm ii fr a n c u sk ie j, p ob iła ja n c z a r ó w na p ła sk ie j r ó w n in ie 32. Z w y c ię s tw o to n ie m ia ło w ię k s z e g o z n a c z e n ia p o lity c z n e g o : p o w r ó c o n o d o s t a t u s q u o , p o n ie w a ż c esa rz n ie c h cia ł a n g a ż o w a ć s ię w E u rop ie w s c h o d n ie j i p o d p isa ł ? w ielk im w ła d c ą z a w ie s z e n ie b ron i na o k res d w u d z ie stu la t33.
Skutki te g o ro zejm u b y ły n a stę p u ją c e : T u rcy s k ie r o w a li s w e im p e r ia lis ty c z n e d ą żen ia p r z e c iw k o o s ła b io n e j P o lsc e , a W ę g r z y c z u ją c się p o św ię c a n y m i dla e g o is t y c z n y c h c e ló w d y n a stii a u str ia c k ie j p o w stn li p rzeciw c e sa r z o w i, k tó r y w s z a k ż e n ie za m ierza ł w y k o r z y s ta ć sie r o n io
-L. M ;t к к ci i, H is to ir e d e la T r a n s y l v a n i e , t. 1, Paris 1946. Także: Les v o y a g e s d e Pierre L e t c a l o p i e r en T r a n s y l v a n i e (1574), w yd . K. B o n d a i L. T a r d y, Buda peszt 1982.
O p o lity c e e u r o p e jsk ie j S ied m iogrod u, s z c z e g ó ln ie J e rz eg o II R ak o czeg o w o k re su- w o jn y p o lsk o -sz w e d z k ie j, por I. H u d i t a , H is to ir e d e s re la tio n s d i p lo m a t iq u e s e n tre la France et la T r a n s y l v a n i e au X V U f s i è c l e 1635— 1683, Paris 1927.
-7 M ichat A p a lfy v e l A b a li nie n a le ża ł do ary sto k ra cji. D aw ał się p o w o d o w a ć swi m i k a n clerzo w i M ich a ło w i T e le k i, który w p row ad ził d y p lo m a cję Irancuską w za k łop otan ie.
28 Arm ia cesa rsk a in te r w e n io w a l i na prośb ę sejm u w ę g ie r sk ie g o . D o w o d z ił M on- ; e cu cco li.
“ N “99V Vdrdd mU1° z n a czen ie k lu czo w e. J e g o u p adek w y w o ła ł k o n ste rn a cję w W ied niu i W ło szech .
30 N o v é Zamki sta n o w iły fo r ty lik a c je, k tóre ch ro n iły B ra ty sła w ę (Presbourg) i W ied en . Ich d o w ó d ca Forgach k ap itu low ał. H uk armat d o ch o d ził do W ied n ia. S to lica A u strii była n iep rzy g o to w a n a do obrony.
'■ Leopold 1 z w o ła ł sejm R zeszy do R atyzb on y, g d zie u d ał s ię o so b iś cie . O trzy mał p om oc w lu d ziach i p ien ią d za ch .
n K. P c h a l i , Die Schlacht be i G o t t h a r d M o g g e r s d o r f , „M ilitä rh isto risch e Schrif ten", Nr. 14, W ien 1969. W o jsk a c e s a r sk ie w zm o cn io n a z o sta ły 6 tys. F ran cu zów poci wodztj hr. C oliyn y.
w e g o z w y c ię s tw a z 1664 r. dla p o m y ś ln e g o z a k o ń c z e n ia sp r a w y s u k c e sji h is z p a ń s k ie j34. W ę g r z y zw r ó c ili się w ó w c z a s do F ran cji i P o lsk i (Lu d w ik i M arii G o n za g i), m y ślą c n a w e t o o b ra n iu k r ó le m fr a n c u sk ie g o k s ię c ia 35.
K s ię s tw o W ę g ie r s k ie z a c h o w a ło p r z y w ile j e p o lit y c z n e d u ż e j rangi: tron e le k c y j n y , p r a w ie c a łk o w ite z w o ln ie n ie s z la c h ty od p o d a tk ó w , n ie z a le ż n o ś ć a d m in istra cji lo k a ln e j od H a b sb u rg ó w , a rząd g e n e r a ln y P res- burgu (o b e c n ie B r a ty sła w a ) n a le ż a ł do a r y sto k r a c ji w ę g ie r s k ie j. Po 1664 r. m a g n a ci k a to lic c y p r z y łą c z y li się do s z la c h ty p r o te sta n c k ie j, tw o r zą c o p o z y c ję ; je d y n ie n ie k tó r z y p r a ła c i w ę g ie r s c y i g a r n iz o n y na g r a n ic y a u str ia c k o -tu r e c k ie j d o c h o w a ły w ie r n o ś c i L e o p o ld o w i Is®. M a g n a ci w ę g ie r s c y , r o z c z a ro w a n i z w le k a n ie m d y p lo m a c ji fr a n c u sk ie j, w' 1670 r. z w r ó c ili s ię o p o m o c do W y s o k ie j P o r ty ” . D z ia ło się to w c h w ili, g d y A h m e t K öprülü p ra g n ą ł u trzy m a ć d o b re sto su n k i z W ie d niem . Z dradził w ię c W ę q r ó w ,s , dla k tó r y c h n a sta ł o k r e s k r w a w y c h r e p resji p o c z ą w s z y od 1671 r.: z a w ie s z e n ie k o n sty tu c ji, e g z e k u c j a q łó w - n y c h p o d ż e g a c z y w W ie n e r N e u d sta d t, w y s ła n ie p a sto r ó w k a lw iń s k ic h do N e a p o lu do c ię ż k ie j p r a c y p r z y w io s ło w a n iu na g a le r a c h k r ó la H i- sz p a n iiM. C el L eo p o ld a I, k a n c le r z a H o ch er i k się c ia M o n te c u c c o li b y ł d w o ja k i: sto su ją c te o r ię „ n a d u ż y c ia w ła d zy " , c h c ie li o n i z jed n ej s tr o n y n a rzu cić reży m a b s o lu ty s ty c z n y , a z dru q iej n a rzu c ić k o n tr r e fo r m a c ję w y z n a n io m p r o te sta n c k im 40. L ecz W ę g r y z 1670 r. to n ie C z e c h y z 1620: W ę g r z y b ard zo sz y b k o z b u n to w a li s ię i z o r g a n iz o w a li zb ro jn y
34 W w y p a d k u śm ierci króla h isz p a ń sk ie g o F ilipa IV i je g o sła b e g o sy n a D on C arlosa, d z ied zic tw o h iszp a ń sk ie p r zy p a d a ło b y c esa rstw u .
** J. B é r e n g e r , S to s u n k i f r a n c u s k o - w ę g ie r s k ie w o k r e s i e s p r z y s i ę ż e n i a W e s s e - lé n u y i, 1665— 1668 [po w ę g ier sk u ] „Törteholm i S zem le" 1967, [B u d a p eszt], s. 275— —-291; ta k że Ph. R o y , T u r e n n e et les M é c o n t e n t s d e H ongri e, [w:] T u re n n e et l'ai' mil ita ire, Paris 1977.
36 J. B é r e n g e r , Les G r a va m in a . D o lé a n c e s d e la D iè te h o n g ro ise , Paris 1973, [W s tę p ).
37 L udw ik X IV p o g o d zo n y z c e sa rstw e m od 1068 r., p rzek a za ł Z rin sk iem u, p r z y w ó d c y K roatów , iż n ie m oże p op ierać W ęg ró w .
35 P roces i sk a za n ie p r z y w ó d c ó w k ro a ck ich i w ę g ier sk ic h , por. G. v o n P a n i e r , S p r z y s i ę ż e n i e w o j e w o d y F ra n cisz k a W e s s e l é n ü i 1665— 1671 [po w ę g ie r s k u ], P eszt
1873; tak że, A. W o 1 f, W e n z e l Fürst L o b k o w it z , t. 1, W ien 1869.
3e Partia k a to lick a fo rsu je g w a łto w n e m e to d y kon trreform acji p rzeciw kalw in om Por. J. B é r c n g e r , La C o n tr e-r é fo r m e e n H o n g rie, „B ulletin de la S o c ié té d ’H istoire du p ro testa n tism e fran çais 1974", N o 1, s. 1— 32; ta k że J. O b e r u c , Les p e r s e c u t io n s d es L uthéri en s en S l o v a q u i e au X V I I e siè c le , P resb ou rg 1927.
40 Z w o le n n ic y a b solu tyzm u argu m en to w a li, iż król W ę g ie r n ie jest zw ią z a n y d y plom em roku 1655, sk oro S tan y jed n o stro n n ie zd rad ziły um ow ę. T ezę tę ro zw in ą ł M o n tecu cco li w m em oriale o p u b lik o w a n y m przez A. V e i t e , M o n te c u c c o li, S ä m t li ch e W e r k e , t 3, W ie n 1897, s. 448— 453,
ruch w g ó r a c h o b e c n e j S ło w a c ji4’-. B y ło to tzw . p o w s ta n ie K u ru ców , z w a n y c h „ m a lk on ten tam i" w n a s z y c h X V I I -w ie c z n y c h te k sta c h ź r ó d ło w y c h . B u n to w n ic y z n a le ź li n ie b a w e m p o p a r c ie w T r a n sy lw a n ii, a n a w e t p r z y c h y ln ą a u d ie n c ję u P orty. P o w s ta n ie p o w io d ło się do te g o s t o p n ia , ż e p o p o d p isa n iu p o k o ju w N im w e g e n , L eop old 1 za radą n u n c ju sza p a p ie s k ie g o B u o n v isi, p o s ta n o w ił p e r tr a k to w a ć z „ m a lk on ten tam i" i ich w o d z e m E m erico T h ö k ö ly c e le m p r z y w r ó c e n ia p r z y w ile jó w p o li t y c z n y c h i w y z n a n io w y c h w kraju. R o k o w a n ia te n ie p r z y n io s ły s p o d z ie w a n y c h r e z u lta tó w d y n a stii a u str ia c k ie j, b o od 1681 r. T h ö k ö ly i „ m a lk o n ten ci" p o n o w n ie z a c z ę li s ię w r o g o do n iej o d n o sić . T h ö k ö ly n ie z w le k a ł z u s ta n o w ie n ie m n ie z a le ż n e g o k s ię s tw a , sp r z y m ie r z e ń c a T u rk ó w i T r a n s y lw a ń c z y k ó w . W 1682 r. T h ö k ö ly z o sta ł m ia n o w a n y w ie lk im w e z y r e m i sta ł s ię w a s a le m P o rty , p o d o b n ie ja k k s ią ż ę T r a n s y lw a n ii, M ich a ł A b a fi42. '
W k o n s e k w e n c ji r e b e lia w ę g ie r s k a o d e g r a ła d e c y d u ją c ą r o lę w o d n o w ie n iu k o n flik tu a u str ia c k o -tu r e c k ie g o . P o c z ą w s z y o d lata 1682 r. sta je s ię o c z y w is te , ż e Kara M u sta fa j e s t z d e c y d o w a n y r o z str z y g n ą ć k w e s tię w ę g ie r s k ą na k o r z y ś ć P orty: za m ier za o n w c ie lić W ę g r y k r ó le w s k ie do W ę g ie r tu r e c k ic h i n a d a ć im sta tu t kraju pod p r o te k to r a tem .
L ecz rola d y p lo m a c ji fr a n c u sk ie j b y ła r ó w n ie d y c y d u ją c a w r o z w o ju k r y z y s u . O ile L u d w ik X IV o k a z a ł s ię d o ś ć p o w ś c ią g liw y p rzed 1672 г., o t y le w o jn a z H o la n d ią p o z b a w i g o w s z e lk ic h sk r u p u łó w w o b e c „ m a lk o n ten tó w " i p o łą c z y ic h w n a sz y m s y s t e m ie n ie u d a n e g o p r z y m ierz a 43.
O d c z a s ó w R ic h e lie u p r z y m ie r z em tym o b jęta b y ła S z w e c ja , P o lsk a , T r a n sy lw a n ia i im p eriu m o sm a ń sk ie . J e d n a k sp r z e c z n e in te r e s y w y m ie n io n y c h p o tę g u c z y n iły p r z y m ie r z e n ie tr w a ły m , a je g o fu n k c jo n o w a n ie p r z y p a d k o w y m .
N a w e t g d y b y ś m y m o g li u c z y n ić S z w e c ję n a sz y m str o n n ik ie m w c z a s ie w o j n y z H o la n d ią i tak b y ło b y n ie m o ż liw e z a d o w a la ją c e r o z s tr z y g n ię c ie k o n flik tu p o ls k o -tu r e c k ie q o . Z te g o te ż w z g lę d u p r z y m ie r z e z „ m a lk on ten tam i" , z a w a r te w 1676 r., m ia ło w ie lk ą w a g ę dla d y p lo m a cji fr a n c u sk ie i; w zam ian za p r z y z n a n ie z a s iłk ó w i pobór k o rp u su arm ii fr a n c u sk ie j w P o lsc e , „ m a lk o n te n c i" i T r a n s y lw a ń c z y c y z o b o w ią z y w a li się p ro w a d zić w o jn ę p r z e c iw c e sa r z o w i; te n o sta tn i m u sia ł w ię c
41 O ruchu oporu w G órn ych W ęg rzech , zob. I. B e n c z e d i , Sta n y, a b s o l u t y z m i c e n tr a liz a c ia na W ę g r z e c h 1664— 1685 [po w ę g ie r s k u ], В 'd ap eszt 1980.
42 Por. B. K ö p e c z i , W ę g r y , w r ó g c h r z e ś c i j a ń s t w a : p o w s t a n i e T h ö k ö l y ' e g o i e u r o p e j s k a op inia p u b licz n a [po W ęgiersk u ], B udapeszt 1976.
43 .1. B é r e n g e r . P o li t y k a Francji w E ur opie w s c h o d n i e j , [w:] F orc es a r m é es ęt s y s t è m e s d'all iances, M on tp ellier 1981, ed Д. M a r t e l , t 1, s 137— 156.
u tr z y m y w a ć na W ę g r z e c h 3 0 -ty s. arm ię ze szk o d ą dla arm ii n ad reń - s k ie j44.
W b r e w w sz e lk im o c z e k iw a n io m i z r ę c zn y m z a b ie g o m d y p lo m a c ji a n cien r é g im e 'a , L udw ik X IV n ie p r z e sta w a ł lic z y ć na p o m o c T h ö k ö ly e g o , k tó r e g o sam w sp o m a g a ł fin a n so w o . N a to m ia st w 1679 r., w za rzą d zen iu dla G u ille r a g u e s'a , n o w e g o a m b a sa d o r a F ra n cji w K o n sta n ty n o p o lu , L udw ik X IV d o m a g a ł s ię u m o c n ie n ia p r zy m ierza fr a n c u sk o -tu r e c k ie g o , k tó r e p r z e c h o d z iło ró żn e k o le je lo su . W isto c ie , G u ille r ê g u e s sk ło n i K ara M u sta fę d o in te r w e n c ji na W ę g r z e c h . Z n a c z e n ie tej str a te g ii b y ło d w o ja k ie : z jed n e j str o n y u d a ło się o d w ie ś ć T u rk ó w od a ta k u na P o l sk ę, z d r u g ie j zaś s p o w o d o w a ć z a g r o ż e n ie p a ń stw d z ie d z ic z n y c h c e s a rza. D e c y d u ją c y m e le m e n te m b y ło tutaj z a p e w n ie n ie G u ille r a g u e s'a , że tym razem F ra n cu zi n ie w y ś lą p o s iłk ó w c e s a r z o w i, p o n ie w a ż T u r cy w o g ó le n ie d o c e n ili u d zia łu F ra n cji w b itw ie pod S ain t-G otth ard , po d o h n ie jak in te r w e n c ji fr a n c u sk ie j w K an d ii w 1669 r. P rzy p o m o c y p ie c h u r ó w w ę g ie r s k ic h i tr a n sy lw a ń sk ic h , L u d w ik o w i X IV i C o lb e r to w i d e C r o issy u d a ło s ię w ię c sk ło n ić w ie lk ie g o w e z y r a do atak u p r z e c iw c e s a r z o w i. L ecz c h o d z iło tu ty lk o o a k cję d y p lo m a ty c z n ą , na k tó rej też s k o ń c z y ły s ię d zia ła n ia fra n c u sk ie.
N ie d a w n e p o s z u k iw a n ia d o w io d ły , że F ran cja n ie d o sta r c z y ła ż a d n ej b e z p o śr e d n ie j p o m o c y im p eriu m o sm a ń sk ie m u 43. F ran cja n ie d o sta r c z y ła T urkom an i s u b sy d ió w , ani w o jsk a , an i p o m o c y te c h n ic z n e j. Lecz u d o w o d n ie n ie tej o s ta tn ie j k w e stii je s t bard zo trudne, bo w a r c h i w a c h b ra k u je ś la d ó w te g o ro d za ju d zia ła ń d y w e r s y jn y c h . T o te ż A u s tr ia c y z a w s z e m ie li n a m za z łe , ż e fr a n c u sc y in ż y n ie r o w ie p o m a g a li T urkom w z d o b y c iu tw ie r d z y w ie d e ń s k ie j 46.
Z a trz y m a jm y s ię p rzez c h w ilę nad te c h n ik ą o b lę ż e n ia . W ie d e ń , w k tó ry m z n a jd u je się o k o ło 15 ty s. ż o łn ie r z y i 60 ty s. lu d n o śc i c y w il n ej (dw ór z o s ta ł p r z e n ie s io n y do P a ssa u na g r a n ic y b a w a r sk ie j), od X V I w . je s t u fo r ty fik o w a n y w sty lu w ło sk im i o s ła n ia n y p rzez c ią g b a s tio n ó w , p o ś p ie s z n ie w z m o c n io n y c h je s ie n ią 1682 r; b a s tio n y p o łu d n io w e , b r o n ią c e H o fb u rg u i B ram y K o r y n c k ie j (o b e c n ie d z ie ln ic a O p e ry ) są sła b e , p o n ie w a ż o d p ó łn o c y r o z g a łę z ie n ie D u n aju , a o d w sc h o d u je d e n z je g o d o p ły w ó w , n ie p o z w a la ją n a sk u te c z n e r o b o ty p rz y k o p o - w e . T a k ty k a K ara M u sta fy p o le g a na s to p n io w y m o sła b ia n iu o b r o ń
44 J. B é r e n g e r , Le r o y a u m e de France et les M a l c o n t e n ts de H o n g rie, „R e v u e d'H istoire d ip lom atiq u es" 1973, s. !■— 43.
45 Ph. R o y , La p o l it i q u e d e Louis X I V au m o m e n t du s e c o n d s i è g e d e V ien n e , R en n es 1975. M a szy n o p is p o w ie lo n y te z y d o k to rsk iej.
46 To p o w a żn e o sk a rż en ie zo sta ło sform u łow an o już w toku o b lę że n ia . S é b e v ille do L udw ika XIV, 27 lip ca 1683, A. R. E. A u trich e, v o l. 54, f. 117, g ło si ją ró w n ież О. К 1 o p p, Das Jahr 1683, W e in 1882,
c ó w i lu d n o śc i c y w iln e j, b y zm u sić ich do k a p itu la c ji, p o n ie w a ż w z ię c ie m iasta sztu rm em z m u siło b y g o d o p o d z ie le n ia łu p ó w m ięd zy ż o łn ie rzy. D la te g o też u ż y ł on te c h n ik i p o d k o p ó w , tr a d y c y jn e j d la T u rk ów . S a p e r z y K ara M u sta fy ro zp a lili o g ro m n e o g n is k o p od b a stio n e m b r o n ią c y m H ofb u rgu . P o d e jś c ie b y ło u ła t w io n e p rzez n o w ą te c h n ik ę , w y m y ślo n ą w K andii, tzn. r ó w n o le g łe k r y te tr a n sz e je , k tó r e c h r o n iły s a p e rów tu r e c k ic h p rzed o g n ie m o b lę ż o n y c h . O tóż, A n n a B lan ch ard w y k a z a ła n ie d a w n o , ż e V au b an z a in s p ir o w a ł s ię tą te c h n ik ą p rzy o b lę ż e n iu M a estric h tu — w b r e w tem u c o z w y k ło s ię b y ło g ło sić ; T u rcy n ie p o s łu ż y li s ię te c h n ik ą fra n cu sk ą i n ie p o tr z e b o w a li n a s z y c h in ż y n ie r ó w w o j s k o w y c h 4'; b y li z r e sz tą d o w o d z e n i p rze z w e n e c k ie g o r e n e g a ta i... d a w n e g o k a p u c y n a .
C ała p o m o c d o sta r c z o n a p rzez F ra n cję o g r a n ic z y ła s ię do p r z y z n a nia sk r o m n y c h z a s iłk ó w T h ö k ö ly em u (ok. m ilio n a liw r ó w ). W k a żd y m
ra zie b y ło to n ie w ie le .
P o z w o lę s o b ie na je s z c z e je d n o s p o str z e ż e n ie : p o c z ą tk o w o c e le m k a m p a n ii z 1683 r. n ie b y ł W ie d e ń , le c z p o d b ó j ziem K r ó le stw a W ę g ie r sk ie g o . B ył 28 VI 1683 r. K ara M u sta fa , na s k u te k o s o b is te j d e c y z ji, sp r z e c z n e j z d o k ła d n y m i w s k a z ó w k a m i su łta n a i o p in ią ra d y w o je n n e j, s k ie r o w a ł s w o ją już i tak o s ła b io n ą arm ię na W ie d e ń , r e z y g n u ją c z o b lę ż e n ia G yöru i n ie z a b e z p ie c z a ją c n a w e t je j t y łó w 48. W ie le d y s k u to w a n o na tem a t te g o s z a lo n e g o p o m y s łu w ie lk ie g o w e z y r a , a le m ożna m ieć p e w n o ś ć c o do te g o , że b y ł on sp r z e c z n y z c e la m i w o je n n y m i T u rk ó w , k tó r z y c h c ie li u c z y n ić T h ö k ö ly e g o k r ó le m W ę g ie r i w a s a le m P orty, z a b e z p ie c z a ją c s ię w te n sp o só b p rzed n a ja zd em w o js k c e sa r sk ic h . Ta n ie o c z e k iw a n a d e c y z ja w y w o ła ła zre sz tą n ie u k r y w a n y n ie p o k ó j u Lu d w ik a X IV , k tó r y n ig d y n ie ż y c z y ł s o b ie atak u T u rk ó w na W ie d e ń .
Z a sta n a w ia ją c e je s t d la c z e g o L udw ik X IV p r z y c z y n ił s ię do z a c h w ia n ia i tak już n ie p e w n e j r ó w n o w a g i w s c h o d n ie j E u rop y o ra z p o p ie r a ł je d n o c z e ś n ie p o w s ta n ie p o d w o d z ą T h ö k ö ly e g o i w o js k o w ą in te r w e n c ję T urków .
W s z y s tk o to s ta je s ię ja sn e , g d y w e ź m ie m y pod u w a g ę fakt, że Lud w ik X IV p r o w a d ził p o lity k ę e k s p a n s j i te r y to r ia ln e j o d n o ś n ie do n ie
k tó r y c h k la u z u l tra k ta tu w N im w e g e n . T ra k ta t ten n ie p r z y n ió s ł je d n a k
47 V au ban do Loti v o is, T ournay 12 p a źd ziern ik 1686, list c y t. w: ,,R ev u e de G énie m ilitaire" 1899, t. 17, s. 339. Por. Ph. R o y , Louis X I V et le s i è g e d e V ie n n e oraz A. B l a n c h a r d , Le s i è g e d e V ien n e , [w:] Les r e la tio n s ira nco-autri chien nes. ..
48 J. N o u z i 11 e, Un c o m b a t p o u r l'Europe: le s i è g e d e V i e n n e en 1683, [w:] Les r e la tio n s ir a n co -a u trich ien n es... , A. A r k a y i n, The s e c o n d s i è g e o i V ien n a an d its c o n s e q u e n c e s , „ R evue in tern a tio n a le d’H isto ire m ilitaire", N o 46, A n kara 1980, s. 109— 111.
o c z e k iw a n e g o sp o k o ju w z a c h o d n ie j E u rop ie, s ta n o w ią c j e d y n ie z a w ie s z e n ie broni m ię d z y F ra n c ją a d y n a stią a u str ia c k ą 49.
L udw ik X IV , k tó rem u z a le ż a ło na w z m o c n ie n iu g r a n ic y p ó łn o c n o - -w sc h o d n ie j, is to tn ie z o b o w ią z a ł m in istra w o jn y L o u v o is do z a p o b ie ż e nia ja k ie jk o lw ie k in w a z ji w A lz a c ji i L o ta ry n g ii. Jak w ia d o m o , p o tra k ta c ie w N im w e g e n w 1678 r. u tw o r z o n o w e F r a n cji tzw . Cham lbres d e R éu n io n , c z y li s p e c ja ln e k o m ite ty do sp r a w z je d n o c z e n ia . C h am b res d e R éu n ion w M etzu i B risach, sto su ją c p r o c e d u r ę p o d le g a ją c ą d y s k u sji, z m u siły w ie lu n ie m ie c k ic h k sią ż ą t do sk ła d a n ia h ołd u k r ó lo w i F ra n cji; w e z w a n i, b y sta w ić s ię o s o b iś c ie , o tr z y m y w a li n a d a n ie w ła s n o ś c i ic h w ła s n y c h dóbr; je ś li o d m ó w ili, ich le n n a b y ły s e k w e s tr o w a n e i za j m o w a n e p rzez w o js k o na m o c y e d y k t u 50. W ten sp o só b c a ła A lz a c ja z o sta ła o s ta te c z n ie w łą c z o n a d o K r ó le stw a ; Sara, k s ię s t w o D w u M o stó w , L o ta ry n g ia k s ią ż ę c a i c z ę ś ć E lek to ra tu T r ê v e s, p o d c z a s g d y 30 IX 1684 r. S trasb u rg z n a la z ł się p o d p r o te k to r a te m k ró la F ran cji. K sią żęta r e ń sc y , o b a w ia ją c się d a ls z y c h rep re sji, p o p r z e sta li na p r o te ś c ie p o d c z a s s e j mu w R a ty sb o n n e , le c z C esa r z L eo p o ld I u z n a ł za s w ó j o b o w ią z e k sp r z e c iw ić s ię ty m a n e k sjo m b ez w o jn y . Z w o ła ł z g r o m a d z e n ie k o n g r e su d y p lo m a ty c z n e g o w e F ra n k fu r c ie w sie r p n iu 1681 r. P o u p a d k u S tr a s b urga L udw ik X IV z a p r o p o n o w a ł c e s a r z o w i o d s z k o d o w a n ia te r y to r ia l ne: F ra n cja m iała m u o d d a ć F ry b u rg B r y z g o w ijsk i, p r z y łą c z o n y w 1679 r., w za m ia n za p r a w o do z a jm o w a n ia S tra sb u rg a 51; p o z o r n ie ta p r o p o z y c ja b y ła k o r z y stn a dla L eo p o ld a I, k tó r y o d z y s k iw a ł w te n sp o só b c z ę ś ć s w o je j o jc z y z n y , za d e fin ity w n e o d d a n ie w o ln e g o i p r o te s ta n c k ie g o m iasta, m a ło z n a c z ą c e g o dla d y n a s tii a u str ia c k ie j. A le z a sa d n ic z y m c e le m c e sa r z a ja k o p r z y w ó d c y C e sa r stw a R z y m sk ie g o b y ła ob ron a n ie n a r u sz a ln o śc i te r y to r ia ln e j C e sa r stw a i o j c z y z n y je g o p o d d a n y c h w N a d re n ii, jak r ó w n ie ż w B urgundii. W ten sp o só b sta w a ł s ię o b r o ń cą in te r e s ó w n ie m ie c k ic h p r z e c iw im p e r ia liz m o w i fra n c u sk ie m u . N a le ż y p r z y zn a ć, ż e z p u n k tu w id z e n ia m o r a ln e g o i p r a w n e g o j e g o p o z y c ja b y ła bard zo m ocna.
L ecz p o lity k a L u d w ik a X IV b y ła g łę b o k o p r z e m y śla n a : str a te g ia d e fe n s y w n a k r ó le s tw a p o d ję ta w 1674 r., k tó ra p r z e ja w ia ła s ię w p e w n ej lic z b ie fa k tó w : z n is z c z e n ie fo r ty fik a c ji p a r y s k ic h 32, p o n o w n e u r e
48 I n s t r u k c j e L u d w ik a X I V d la S é b e v ille 'a , A. R. E., C. P. A u trich e, t. 54 f. 56 i je g o rea k cja na w ia d o m o ś ć o b itw ie pod K ah len bergiem , P aryż 23 w rześn ia 1683, A. R. E., С. P. A u trich e, v o l. 56 f. 95.
50 О. P i q u e t M a r c h a i , La C h a m b r e d e Réunion d e M e tz , Paris 1966. 51 J. B é r e n g e r , La c o u r d e V i e n n e au l e n d e m a i n d e la c h u te d e Stras bou r g, [w :] P ou voir , V ille t e s o c i é t é e n Eur ope 1650— 1750, ed. G. L i v e t, B. V o g l e r , Paris 1983, s. 131— 144.
g u lo w a n ie g r a n ic y z H isz p a n ią i z b u d o w a n ie p rzez V a u b a n a p o tró jn ej lin ii m iast u fo r ty fik o w a n y c h , p r z e z n a c z o n e j do o b r o n y F ra n cji p rzed o b c ą in w a z ją 33. P r z y ją w s z y ta k ą lin ię o b r o n y , k o n tr o la S trasb u rga i m ostu r e ń s k ie g o b y ła ta k ż e k o n ie c z n a , p o n ie w a ż p r z y k r e d o ś w ia d c z e n ia w o jn y z H o la n d ią d o w io d ły , ż e m e tro p o lia a lz a c k a n ie p o tra fiła z a c h o w a ć s w e j n e u tr a ln o śc i i p o z w a la ła p r z e c h o d z ić w o js k o m c e s a r sk im ile k r o ć t e g o z a ż ą d a ły 54.
W id z im y w ię c , ż e p o lity k a e k s p a n s ji te r y to r ia ln e j p o w o d o w a ła k o n flik t in te r e s ó w m ię d z y F ran cją, C e sa r stw e m i je g o w ła d c ą L e o p o l dem I. W io sn ą 1682 r., cesa r z, s k ło n io n y p rzez a m b a sa d o r a H iszp a n ii w W ie d n iu , B o rg o m a n ero , p o n o w n ie u zb ro ił arm ię i w y s ła ł ją nad Ren-*5. W c h w ili, g d y z a g r o ż e n ie z e s tr o n y W ę g ie r b y ło już n iem a l p e w n e , c z ę ś ć ra d y c e s a r s k ie j c h c ia ła w y p o w ie d z ie ć F r a n cji w o jn ę . I n te r w e n c ja fra n cu sk a w 1681 r. zm u siła T h ö k ö ly e g o do p rz erw a n ia n e g o c ja c ji z ce sa r z e m , p o d c za s p o s ie d z e n ia sejm u w ę g ie r s k ie g o . Thö- lcöly w z n o w ił d zia ła n ia w o je n n e na k ró tk o p rzed z d o b y c ie m S trasb u rga. W 1682 r. w y d a w a ło s ię już, ż e p o r o z u m ie n ie w ę g ie r s k o -tu r e c k ie zm u si c e sa r z a do p o d d a n ia s ię w e F ran k fu rcie. P o z o sta ł on jed n a k n ie u s t ę p li w y w o b e c w z r a s ta ją c e g o n ie b e z p ie c z e ń s tw a na g r a n ic y w sc h o d n ie j, jak r ó w n ie ż w o b e c p r e sji o p in ii w ie d e ń s k ie j, o b a w ia ją c e j s ię T u rk ó w . P o p r z esta ł na w z m o c n ie n iu u zb ro je n ia , c z e g o i tak tru d n o b y ło d o k o n a ć z e w z g lę d u na złą w o lę za k o n ó w , k tó r e s k ą p iły lu d zi i p ie n ię d z y 56. N a p o c zą tk u p a źd ziern ik a 1682 r., L eop old J z d e c y d o w a ł s ię w k o ń c u na p r z e r w a n ie n e g o c ja c ji w e F ra n k fu rcie, w y r z e k a ją c s ię w ten sp o só b p o lity k i e k s p a n s ji57.
M ożn a b y p o w ie d z ie ć , ż e od tej c h w ili sz a n ta ż d y p lo m a ty c z n y p r o w a d z o n y p rzez F r a n c ję n ie p o w ió d ł się, p o n ie w a ż L eo p o ld I b y ł g o tó w o d d ać W ę g r y T urkom i n ie p r z e sta w a ł b r o n ić C e sa r stw a , jak i ch ro n ić h isz p a ń sk ic h N id e r la n d ó w . N a d a l je s z c z e m iał n a d z ie ję , ż e p r z e k u p ie n ie k ilk u w y ż s z y c h u r z ę d n ik ó w P o r ty w y s ta r c z y , b y o d w r ó c ić za g r o ż e
-53 P o lity k a sform u łow an a przez V au ban w liś c ie do L ou vois, 19 sty c zn ia 1673, cyt. za: C o r v i s i e r , op. cit., Joc. cit.
54 J. B é r e n g e r , S tra s b o u r g au X V j/e s iè clè, „ R evu e H isto riq u e d e s A rm ées" 1981, N o 3, s. 7— 34.
55 S é b e v illc do L udw ika X IV i C olbert do C ro issy , 24 m aj 1682, A. R. E , C. P., A u trich e, v o l. 53, f. 165— 187.
56 S tan w o jsk c esa rsk ich i ich ro zm ieszc ze n ie pod k o n iec 1682 r. A n ek s do d e p e sz y S é b o v ille'a 24 grudn ia 1682, tam że, v o l. 54, f. 110— 111.
57 N ic z o sta ły n ig d y p raw n ie za tw ier d zo n e . R ozejm w R a ty zb o n ie za w a rty w 1684 r., o b o w ią z y w a ć m ia ł je d y n ie d w a d z ie śc ia lat. S ta n o w isk o L eopolda I w y ło żon o w D ed u ctio p ro ju ribu s Im p erii z dnia 26 p aźd ziern ik a 1682 r., sp o w o d o w a ło z er w a n ie n e g o c ja cji w Frankfurcie. 3 grudnia 1682 r. d e le g a c ja fran cu sk a op u ściła Frankfurt, por. J. W y s o c k i , K u r m a in z u n d d i e R eu n ion en , M a y en ce 1963.
n ie tu r e c k ie . W id a ć w ię c , ż e L eop old I p o s tę p o w a ł r z e c z y w iś c ie jak w ła d c a za c h o d n i i o b ro ń ca in te r e s ó w n ie m ie c k ic h . N a k ró tk i czas, p o sta w a ta sp o w o d u je in te r w e n c ję T u rk ó w , a na d łu ższą m etę, p o c ią g n ie za so b ą n ie p o w o d z e n ie p o lity k i fr a n c u sk ie j. W k a żd y m r a z ie b y ło zb y t p óźn o, b y F ran cja m o g ła p o w str z y m a ć m e ch a n izm in te r w e n c ji tu r e c k iej.
K lęsk a T u rk ó w pod m uram i W ie d n ia p o c ią g n ę ła za so b ą p o w a ż n e k o n s e k w e n c je .
Dla lu d n o śc i a u str ia c k ie j rok 1683 b y ł r z e c z y w iś c ie str a sz n y , b o T u r cy , a z w ła sz c z a ich sp r z y m ie r z e ń c y T a ta r zy , w z ię li lu d n o ść c y w iln ą do n ie w o li; ty s ią c e c h ło p ó w z o s ta ło z m a sa k r o w a n y c h na m iejscu , inni um arli w c z a s ie tra n sp o rtu na ry n k i n ie w o ln ik ó w ; inni s k o ń c z y li w h a rem ach , w m a ją tk a ch z ie m sk ic h A n a to li c z y też na g a le r a c h w ie lk ie g o w ła d c y '8. N a to m ia st n ie c o le p s z y lo s sp o tk a ł lu d n o ść, k tóra sc h r o n iła s ię w W ie d n iu , m im o e p id e m ii s p o w o d o w a n y c h d u żym n a g r o m a d z e n iem lu d zi i z w ią z a n y m z ty m b ra k ie m h ig ie n y . W ie d e ń c z y c y n ie z a zn a li g ło d u , c h o c ia ż c e n y a r ty k u łó w ż y w n o ś c io w y c h w z r o s ły d w u k r o t n ie w c z a s ie o b lę ż e n ia 59. S z c z e g ó ln e m u z n isz c z e n iu u le g ły n a to m ia st d o m y z n a jd u ją c e się na p r z e d m ie śc iu W ie d n ia . T rzeb a b y ło c z e k a ć aż d o roku 1684, aby w W ie d n iu w s z y s t k o p o w r ó c iło do n o r m a ln e g o s ta nu; d o ln a A u stria z o sta ła na trzy lata z w o ln io n a o d p o d a tk ó w , a jej rek o n str u k c ja n a stą p iła s to s u n k o w o sz y b k o 6n.
Z w y c ię s tw o pod W ie d n ie m d a ło r z e c z y w iś c ie p o c z ą te k w sp a n ia łe j e k s p a n s ji e k o n o m ic z n e j. G o sp o d a rk a w ie d e ń sk a , w o ln a od tu r e c k ie g o n ie b e z p ie c z e ń s tw a , p om im o braku rąk do p ra cy , c ią g le w zra sta ; w zro st c e n i p o d w y ż s z o n e zarobki oraz r o s n ą c e p o trze b y s p o w o d o w a ły zm ia n ę p ejza ż u m ie jsk ie g o ; p o w s ta ło w ie le b a r o k o w y c h p a ła c ó w na zew n ą tr z m urów , ta k ich jak S ch ön b ru n n c z y E e lw e d e r , le c z ta k że w e w n ą tr z , jak a k tu a ln y P a ła c L ob k ow itz. A r y sto k r a c ja n ie z a w a h a ła s ię z a in w e s to w a ć w b u d y n k i i tak p o w sta ł z ło ty w ie k a u str ia c k ie g o b a ro k u ”1. T en ro zk w it a r c h ite k tu r y o d z w ie r c ie d la ł n o w ą r z e c z y w is to ś ć : W ie d e ń p r z e sta w a ł b y ć m ia stem g r a n ic z n y m , a b y z n a le ź ć s ię w cen tru m g e o p o lit y c z n y m C e s a r stw a H a b sb u rg ó w .
58 Por. W . S t a r m i n g é r, B ibli ograph ie u n d I k o n o g r a p h ie d e r T ü r k e n b e la g e ru n g en W i e n s 1529 u n d 1683, [w:] V e r ö l le n t l ic h u n g e n d e r K o m m is s io n lü r n e u e re G e s c h i c h t e Ö s te r r e ic h s , 41, G ratz-C ologne 1955. W W ied n iu sch ro n iło się ок. 30 tys. ch ło p ó w .
09 I. А с к o r 1, La si tu a tio n da ns la v ille , [w:] Les r e la tio n s i r a n c o -a u tr ic h ien nes...
60 J. B é r e n g e r , F inan ce s et a b s o l u t i s m e a u tr ic h ien da n s la s e c o n d e m o it i é du X V IIe si è cle, Paris 1975, si 198— 205.
R z e c z y w iś c ie , w o d r ó ż n ie n iu od z w y c ię s t w a w S a in t-G o tth a rd , z w y c ię s tw o w K a h le n b e r g u z o s ta ło w y k o r z y s ta n e p r z e z w o js k a c e sa r sk ie , a b y p o k a za ć, ż e c h r z e śc ija ń sk a arm ia m o ż e z m ie n ić k lę s k ę tu reck ą w c a łk o w itą ich u c ie c z k ę . A u s tr ia c y z a r z u c a li P o la k o m , ż e n a jp ie r w z r a b o w a li ob ó z tu r e c k i, za m ia st n a ty c h m ia st rzu cić s ię na u c ie k a j ą c y c h m u zu łm a n ó w . L ecz w c a łe j tej s p r a w ie lic z y s i ę ra c z e j p o lity k a I n n o c e n t e g o XI, k tó rem u A u s tr ia c y z a w d z ię c z a ją z o r g a n iz o w a n ie p o s iłk ó w la te m 1683 r. B ył p r z e p o jo n y p r a w d z iw y m d u ch em w y p r a w y k r z y ż o w e j i je g o m a rze n iem b y ło z je d n o c z e n ie w s z y s tk ic h c h r z e ś c ija ń s k ic h k sią ż ą t w w a lc e p r z e c iw T urkom . A ż d o s a m e g o k o ń c a w ie r z y ł, ż e uda mu się z a k o ń c z y ć sp o r y m ię d z y L u d w ik iem X IV i L eo p o ld em I. M o b ili za c ja s ił p o lsk ic h s ta n o w i p o c z ę ś c i je g o d z ie ło , a c z ę ś c io w o d y p lo m a c ji fr a n c u sk ie j. N u n c ju s z p a p ie sk i p o p a rł 31 III 1683 r. p o d p is a n ie p r z y m ierza w W a r s z a w ie m ię d z y S o b ie sk im i c e sa r z e m . J e g o p o m o c fin a n s o w a b y ła d e c y d u ją c a , g d y ż w lip c u w y s ła ł su m y , k tó r e u ła tw iły zm o b i liz o w a n ie i k o n c e n tr a c ję o d d z ia łó w p o lsk ic h . T e o sta tn ie , z ło ż o n e p r z e d e w s z y s tk im z c ię ż k ie j k a w a le r ii, p r z y w y k łe j do p o k o n y w a n ia T u rk ó w w u k r a iń sk ic h ste p a c h , o d e g r a ły d e c y d u ją c ą r o lę 12 w r ześn ia . W y w o ła ły o n e p r a w d z iw ą p a n ik ę w arm ii o to m a ń sk ie j i w o d p o w ie d n ie j c h w i li p r z e ła m a ły tu r e c k ie lin ie o b r o n y 62. T a k ty k a K a ro la L otaryń s/k iego p o le g a ła na o c z e k iw a n iu ich p r z y b y c ia , r y z y k u ją c p o d d a n ie s ię o b r o n y m ia sta . T a k ty k a ta n ie za w io d ła .
A le In n o c e n ty X I o d e g r a ł j e s z c z e w a ż n ie js z ą r o lę c e m e n tu ją c Ś w ię te P r z y m ie rz e i zm u sza ją c L eo p o ld a I do k o n ty n u o w a n ia w o j n y na
W ę g r z e c h . G d y p o z w y c ię s t w ie pod L ep a n to u m a rł p a p ie ż P iu s V , In n o c e n ty X I z u p o r e m k o n ty n u o w a ł je g o p r o je k t w y p r a w y k r z y ż o w e j. P rzy b o k u L eo p o ld a I u m ie ś c ił o n k a p u c y n a , o. M a rco d 'A v ia n o , k tó r y m iał d u ży w p ły w n a w ie c z n ie n ie z d e c y d o w a n e g o w ła d c ę 63. J e ste m p e w ie n , że L eop old I w o la łb y p o d p isa ć p o k ó j z T u rk am i je s ie n ią 1683 r., ja k b y ł to u c z y n ił w 1664 r.64 P o n a g la n y p rzez z ię c ia М а х а E m m an u ela65, e le k to r a B aw arii i in n y c h k sią ż ą t n ie m ie c k ic h , u c z y n ił z p o d b o ju W ę g ie r sp r a w ę c a łe g o C e sa r stw a . W ie m y c o n a stą p iło p o
tem : w 1686 r. K arol L o ta r y ń sk i o d z y s k u je B udę, B elg ra d p o d d a je s ię w 1688 r., w o js k a c e s a r s k ie w k r a c z a ją d o S erb ii i A lb a n ii; w 1691 г.,
C2 W sz c z e g ó ln o ś c i ch o d zi o p o lsk ich h u sarzy, por. k a ta lo g w y s ta w y : Die T ü r k e n v o r W i e n , Europa u n d d i e E n ts ch eid u n g an d e r Do nau 1683, s. 160—-162.
63 K o resp o n d en cja k a p u cy n a z cesa rzem w y d a n a p rzez О. К 1 o p p, C o r r es p o n - d e n z e e p is to ia r e , t. 1, Gratz 1888.
64 S é b o v illo do L ud w ika X IV z Linzu, 30 listo p a d a 1683, in form u je o zam iarach zaw arcia p ok oju z Turkam i i n a k ło n ien ia doń r ó w n ież S o b iesk ieg o . A. R. E., C. P. A u trich e, vol. 56, f. 200— 201.
65 M ax-E m m anuel, e le k to r baw arski p o ślu b ił w 1682 r. a r cy k sięż n ic z k ę M arię A n ton in y, có rk ę L eopolda I i in fan tk i h iszp a ń sk iej M a łg o rza ty T eresy.
T r a n sy lw a n ia p o d d a je się H absburgom ™ i p o m im o w o jn y p ro w a d zo n ej p rzez L igę A u g sb u r sk ą , c e s a r z k o n ty n u u je w alfcę na B a łk a n a ch ; A u stria je s t od tąd d o ść siln a , by p r o w a d z ić w o jn ę nad R en em i D u n ajem . T rak tat w K a rlo w itz u ś w ię c a p od b ój W ę g ie r i c z y n i z A u str ii w ie lk ą p o tę g ę , o d p y c h a ją c T u rk ó w o s ta te c z n ie na B a łk a n y i m o d y fik u ją c z n a c z n ie r ó w n o w a g ę e u ro p ejsk ą .
M ożn a p o w ie d z ie ć , ż e m a n ew r L udw ika X IV z a k o ń c z y ł s ię fia sk iem , bo ro zejm w R a ty z b o n ie z 1684 r. u z n a w a ł k r a je p r z y łą c z o n e ty lk o na 20 lat. F ran cja n ie o tr z y m a ła o d z w y c ię s k ie g o c e sa r z a teg o , c z e g o o d m ó w ił jej, g d y g r o z iła m u arm ia K ara M u sta fy . N ie z a p r z e c z a ln ie , L ud w ik X IV o b ro n ił Strasb u rg, a le za to o d d a ł F ryb u rg, L uksem burg, Sarę i L o ta ry n g ię. S tra teg ia p rzy m ierza n ie p r z y n io sła w s z y s tk ic h s u k c e s ó w o c z e k iw a n y c h p rzez rząd fra n cu sk i: r e a l p o l i t i k n ie lic z y ła s ię z d uchem w y p r a w y k r z y ż o w e j.
O d sie c z w ie d e ń s k a p o z o s ta je w ię c w a ż n y m m o m en tem w h isto rii E uropy. O zn a cza k o n ie c z a g r o ż e n ia tu r e c k ie g o w śr o d k o w e j E uropie, a ta k ż e p u n k t z w r o tn y w h isto r ii A u str ii. D y w e r sja w ę g ie r sk o -tu r e c k a p o m y śla n a n a jp ie r w ja k o śro d e k sza n ta żu , m a ją c y na c e lu z m u sz e n ie c e sa r z a do u zn a n ia r e u n io n ó w , u p a d ła p rzez b łąd L eo p o ld a I, k tóry s ta n o w c z o n ie c h c ia ł p er tr a k to w a ć z F ran cją, a p rzed e w s z y s tk im p rzez b łąd K ara M u sta fy , k tó r y n ie d o c e n ia ł u k ła d u sił. Z a m ia st o g r a n ic z y ć s w o je d z ia ła n ia do r ó w n in y w ę g ie r s k ie j, w ie lk i w e z y r z a a ta k o w a ł s t o lic ę A u str ii, o c o L udw ik X IV n ig d y g o n ie p r o sił. N ie ro zu m ia ł, ż e c e sarz je s t s iln ie js z y m ilita r n ie niż m u się z d a w a ło , a z w ła sz c z a ż e n ie je st z d a n y w y łą c z n ie na s ie b ie : p o m o c p ap ieża, k sią ż ą t n ie m ie c k ic h i k róla P o lsk i, za m ie n iła o c z e k iw a n e z w y c ię s t w o w k lę s k ę , a m an ew r L udw ika X IV w d łu g o tr w a łe n ie p o w o d z e n ie .
A b y sk o n s o lid o w a ć r e u n io n y i a n e k sję Strasb u rga, L u d w ik X IV z a k łó c ił r ó w n o w a g ę w sc h o d n ie j E uropy. W ie d e ń zo sta ł u ra to w a n y , a S tra sb u rg p o z o s ta ł p rzy F ra n cji, le c z r e u n io n y z o s t a ły u tr a c o n e , n a to m ia st A u stria sta ła s ię w ie lk ą p o tę g ą . M ożn a p o w ie d z ie ć , że o b lę ż e n ie W iecfnia, k tó r e g o sta n o w c z o n ie ż y c z y ł so b ie L udw ik X IV , z a k o ń c z y ło się n ie p o w o d z e n ie m d y p lo m a c ji fra n cu sk iej.
U n iv e r sité de R en n es
es N e g o c ja c je w tej sp ra w ie p ro w a d ził k a n clerz M ich ał T e lek i w im ieniu sy n a M ich ała A p a lfy . S k d m io g r o d (T ran sylw an ia) w łą czo n a zo sta ła do m on arch ii h a b s b u rsk iej, z p otw ierd zen ie m sw o b ó d p o lity cz n y c h i r e lig ijn y ch m ieszk a ń có w .
Jean B é re n g e r
LA POLITIQUE FR A N Ç A ISE FACE A U PÉRIL TURC EN 1683
La F ran ce o ffic ie lle lu t a b sen te du siè g e de V ien n a , à l'e x c e p tio n de q u elq u es d iza in es de jeu n es a risto cra tes, v o lo n ta ir e s dans l ’arm ée im p ériale (parmi e u x le P rince E ugène de S a v o ie e t le p rin ce de C on ti), L éopold 1° a yan t refu sé le seco u rs de 12.000 h om m es qui lu i prop osait Louis X IV . B ien plu s l ’h isto rio g ra p h ie a u tr ich ie n ne tr îd itio n n c lle a a c c u sé la F ran ce d ’a voir p a rticip é au s iè g e du c ô té d es T urcs.
1. Les c a u se s de l'in te r v e n tio n turque.
1.1. Le r év e il do la p u issa n c e o tto m a n e à partir d e 1656, a v e c l'arrivée au p ou v oir des Grands V izirs alb an ais. Ils ont resta u ré l ’a u to r ité de l'Etat et la n c é l'Em pire dans u n e série d 'in te rv e n tio n s e x tér ie u r e s (G uerre de C a n d ie co n tre V e n ise , gu erre de H on grie e n 1661— 1664, in tervt n tio n s contre la R ép u b liq u e de P o lo g n e après 1670).
1.2. La p e r so n n a lité de Kara M ustap ha — Grand V izir d ep u is 1676: v io le n t, cu p id e, a v id e de g lo ire, il était p e u t-e tre d ésireu x de fa ire un co u p d'éclat pour restau rer les fin a n c e s p u b liq u es, tout e n c o n so lid a n t so n propre p restig e.
1.3. La ca ra ctère im p éria liste et b e lliq u eu x de la s o c ié té otto m a n e, fo n d ée sur la c o n q u ete et l'e x p a n sio n c o n tin u e de l'Empire.
1.4. La situ ation trou b lée où se trou vait la H on grie, e n état de r é v o lte p erm an en te co n tre l,i M a iso n d ’A u trich e. La n o b le ss e h o n g ro ise rep roch ait à L éopold Ie de n'avoir pas e x p lo ité le s su c c è s m ilita ires de 1664. La C on ju ration d es M a g n a ts de 1670 ab ou tit à u n e sa n g la n te rép ressio n et à l'in su r rectio n g é n é ra le, a p p u y é e par la F ran ce à partir de 1676. Em eric T h ö k ö ly retu sa de d ép o ser le s arm es en 1681 et ten ta de c o n stitu er un royau m e de H o n g rie sou s p rotectorat ottom an.
1.5. Le rôle de la d ip lom atie fra n ça ise. D ep u is le début de la G uerre de H o l lan d e, e lle u tilis e sa n s h ésiter so n sy s tè m e d 'a llia n ce de r ev e rs e u Europe o rien ta le: S u èd e, P o lo g n e, H o n g ro is „m alcon ten ts", T ra n sy lv a in s, é v e n tu e lle m e n t Empire o t tom an. A p rès N im è g u e , L ouis X IV s ’est e ffo r c é d e r éa c tiv e r la v ie ille a llia n c e franco- turqu e pour so u ten ir T h ö k ö ly e t faciliter sa p o litiq u e d 'e x p a n sio n sur le Rhin.
2. Les ra iso n s de l'a ttitu d e fran çaise.
2.1. La n o u v e lle str a tég ie é la b o ré e au cours de la guerre de H o lla n d e: e lle a un caractère e sse n tie lle m e n t d élen sif et c o n siste à p rotéger le'ro y a u m e con tre u n e in v a sio n v e n u e du N o rd (P ays Bas e sp a g n o ls) ou d e l'Est (A llem a g n e rh én an e), e n co n stru isa n t d es fo r te r esse s ou e n s'em parant de p oin ts str a tég iq u e s en A lsa c e , Lor raine, Sarre, territo ires rhénans.
2.2. La p o litiq u e des R éu n ion s, très d isc u ta b le sur le p lan du d roit in tern ation al, abou tit à d es su cc è s sp ec ta tu la ire s, dont le p lu s m arquant fut l'a n n e x io n de S tras bourg en 1681. A p eu rés, le s p rin ces rh énan s a dm etten t c o tte e x te n s io n de la so u v e ra in e té fra n ça ise, plu tôt que de taira la guerre, m ais ni la D iè te de R atisb on n e ni l'Em pereur L éopold 1° n e r ec o n n a isse n t le fait accom p li. La p o litiq u e d e s R éu n ion s abou tit à un co n flit m ajeu r en tre L éopold 1° et L ouis X IV qui lu i prop osa p ou rtan t d es c o m p en sa tio n s in té re ss a n tes en d écem b re 1681.
2.3. P o u ssé par l'am b assad eu r d'E spagne à V ie n n e et par la „faction esp a g n o le" du C o n seil, L éopold 1° réunit un e arm ée sur le Rhin en 1682 et rom pe la n é g o c ia tio n de Francfort, tan d is qu'il ch e rc h e à ob ten ir un accord a v e c la P orte, à n'im por te q u el prix.
2.4 Le c h a n ta g e dip lom atiqu e français Louis X IV e n g a g e T h ö k ö ly à rep rend re le s h o s tilité s en 1681. G u ille ra g u es, am bassad eu r de F ran ce à C o n sta n tin o p le s u g
g ère à Kara M u stap h a d 'in terven ir e n H o n g rie l'a n n ée su iv a n te afin d'em p ech ei L eopold I de rouvrir le s h o s tilité s sur le Rhin.
2.5. D ou x la its ap p araissen t clairem ent:
2.5.1. Jam ais la Franco n'a ap p orté d 'a ssista n c e te ch n iq u e au x Turcs; e lle a fourni tout au p lu s u n e aid e fin a n cière au x H ongrois.
2.5.2. La d é c isio n d'attaqu er V ie n n e fut tardive-, con traire à la v o lo n té du Sultan et dos g é n é ra u x turcs. C 'est un ca p rice de K ara M ustap ha, qui com m it alors de m o b reu ses fa u tes sur le p lan m ilitaire.
3. Los c o n sé q u e n c e s d e l'é c h e c turc.
Graco à l'a id e du Pape Innocen t XI et à l'in te r v e n tio n d é c is iv e d«! l ’arm ée p o lo n a ise, l'en trep rise do Kara M u stap ha tourna a un d ésa stre et eu t des c o n s é q u en ces in ca lcu la b les.
3.1. L'essor éco n o m iq u e au trich ien , après „l'an n ée terrible" 1683 V ie n n e connut u n e rem arqu able ex p a n sio n .
3.2. La reco n q u ête do la H o n g rie, m a lg ré les r étice n c e s do L eopold et d e la „fa ctio n esp a g n o le" du C o n seil, qui r ev e n t de se retou rn er con tre la France on A llem a g n e.
3.3. La n a issa n c e d'une m o narch ie au trich ien n e tou rn oé v ers l ’Europe o rien ta le, qui apparait désorm ais com im u n e gran d e p u issa n ce c o n tin e n ta le, ca p a b le do faire la gu erre sur le D an ub e et sur le Rhin.
3.4. Le ren forcem en t de l ’au torité d es H ab sb ourg en A llem a g n e.
3.5. L’c c h e c do la p o litiq u e fra n ça ise d es R éun ion s: Г Empire ne reco n n a it qu e pour 20 ans et de ia cto le s c o n q u ete s do Louis XIV. Il c o n serv era Strasbourg à R y sw y c k , m ais restitu era p resqu e tout le reste.
3.6. Le début du d éclin do la p u issa n c e o tto m a n e en Europe. C o n clu sio n . L’in te rv e n tio n hu ngaro-turque, c o n ç u e à l ’o rig in e par la d ip lo m a tie fra n ça ise com m e un m o y e n de p r essio n sur l ’Em pereur L éopold Ie, a ra p id em en t d ég é n éré e n un g r a v e con flit austro-tu rc par su ite de l ’o b stin a tio n do L éopold 1° à ne pas v o u lo ir reco n n a ître les R éu n ion s e t su rtout par la fau te du Grand V izir, qui a m al é v a lu é le rapport d e s io rc es. V ie n n e lut sa u v é e , Strasb ourg dem eura fran çaise m ais les R éu n ion s furent perd u es et l'A u trich e d ev in t une gran d e p u issa n ce: la v icto ire du K a h len b erg rep ré sen te un é c h e c de la d ip lom atie do L ouis XIV.
