"Gott und Welt. Eine Untersuchung zur Gotteslehre des Irenäus von Lyon", Yoshifumi Torisu, Netteal 1991 : [recenzja]

Wincenty Myszor

"Gott und Welt. Eine Untersuchung

zur Gotteslehre des Irenäus von

Lyon", Yoshifumi Torisu, Netteal 1991

: [recenzja]

Collectanea Theologica 63/1, 187-188

Y o sh ifu m i T O R IS U , G o tt u n d W e lt. E in e U n te r s u c h u n g z u r G o tte s le h r e

d e s I r e r ü u s v o n L y o n . S tu d ia I n s ti t u t i M issio lo g ici S o c ie ta tis V e rb i D iv in i,

B a n d 52, S te y ie r V e rla g , N e tte a l 1991, s. 288.

P r a c a ja p o ń s k ie g o w e r b is ty je s t p u b lik a c ją je g o d y s e r ta c ji d o k to r s k ie j p rz e d s ta w io n e j n a W y d z ia le T e o lo g ii K a to lic k ie j U n iw e r s y te tu w W ie d n iu w ro k u 1990. P ro b le m e m te g o s tu d iu m je s t u k a z a n ie , w ja k i sp o só b te o lo g ia I r e n e u s z a , z w ła sz c z a je g o n a u k a o B o g u i św ie c ie , z o s ta ła z o rie n to w a n a p o lem iczn ie, to je s t w ja k im s to p n iu u w z g lę d n ia ła p o le m ik ę z p o g lą d a m i g n o sty k ó w . P ra c a , je ś li p o m in ie m y p ią ty ro z d z ia ł b ę d ą c y p o d s u m o w a n ie m , s k ła d a się z c z te re c h ro z d z ia łó w . P ie r w s z y ro z d z ia ł u k a z u je d z ie ło Ire n e u s z a , d r u g i z a w ie r a in f o r m a c je o g n o z ie , tr z e c i ro z d z ia ł o p is u je p o le m ik ę Ir e n e u s z a z g n o z ą , a c z w a rty p r z e d s ta w ia te o o lg ię Ir e n e u s z a w u ję c iu h is to r ii z b a w ie ­ n ia . W części p a tro lc g ic z n e j (życie i dzieło) a u to r r o z p r a w y stre sz c z a i p rzed -, s ta w ia s ta n b a d a ń n ie d o d a ją c n ic o d sieb ie. T u , ja k i w d a ls z y c h częściach r o z p r a w y , u k a z u je się ja k o b a d a c z d o b rz e z o rie n to w a n y w e w sp ó łc z e s n y c h b a d a n ia c h n a d d z ie łe m Ir e n e u s z a . W n ie k tó ry c h p a r t ia c h t a e r u d y c ja a u to r a p rz e w a ż a n a d k r y ty k ą . Y o s h ifu m i T o ris u z e s ta w ia p o p r o s tu ró ż n e p o g lą d y a u to r ó w n ie w y p o w ia d a ją c w ła s n e g o z d a n ia . W y ra ź n ie d a je p ie rw s z e ń s tw o o p ra c o w a n io m n ie m ie c k im i a n g ie ls k im , w m n ie js z y m s to p n iu w y k o rz y s tu je o p ra c o w a n ia fra n c u s k o ję z y c z n e .

W d r u g im ro z d z ia le T o ris u p rz e d s ta w ił gn o zę, s łu s z n ie są d z ą c , że w ła ś n ie t a „ fa łs z y w a g n o z a ” b y ła g łó w n y m p r z e c iw n ik ie m c h rz e ś c ija ń s k ie j n a u k i w u ję c iu Ir e n e u s z a . N ie b e z z n a c z e n ia w te j p o le m ic e b y ła ta k ż e n a u k a M a r - c ja n a . J e d n a k a u to r r o z p r a w y o ty m n ie w s p o m in a . W s p o m in a n a to m ia s t o m a n d a iz m ie b e z w ię k sz e g o z n a c z e n ia d la p ra c y , i m a n ic h e iz m ie (s. 52), co w p ra c y o I r e n e u s z u w y d a je m i się a n a c h ro n iz m e m . Z a e le m e n ty k o n s ty tu ­ ty w n e gnozy, k tó r ą I r e n e u s z z w a lc z a ł, u z n a ł a u to r a n ty k o s m ic z n y d u a liz m , m i­ to lo g ic z n e ro z w in ię c ie s y s te m u i z b a w c z ą g n o zę. Z a ją ł się ta k ż e k w e s tią ży cia sp o łe c z n e g o g n o sty k ó w . W k w e s tii sp o łe c z n e j a k u r a t je s t to z b ę d n e , sk o ro p r a c ę n a p is a n o n a t e m a t B o g a i ś w ia ta u Ir e n e u s z a . N a to m ia s t w k w e s tii g e ­ n e z y g n o zy id z ie a u to r z a h ip o te z ą K . R u d o lp h a , k tó r y są d z i, że g n o z a k s z ta ł­ to w a ła się w h e te r o d o k s y jn y m ś r o d o w is k u ż y d o w sk im . W s z y s tk ie te in f o r m a c je p o d a je a u t o r ro z p r a w y z d ru g ie j rę k i, b e z w ła s n e j a n a liz y ź r ó d e ł g n o sty k ó w . U s iłu ją c p rz e d s ta w ić p rz e c iw n ik ó w Ir e n e u s z a z a ją ł się k w e s tią ź ró d e ł o ry g i­ n a ln y c h , to j e s t n ie k tó r y c h u tw o r ó w z N a g H a m m a d i. T u z a ją ł s ta n o w is k o t y l ­ k o w k w e s tii A p o k r y f u J a n a , d o k ła d n ie je g o części o ra z z b ie ż n o ś c ią tr e ś c i z A d v e r s u s h a e re s e s I, 29—30. W ia d o m o je d n a k , że n ie o w i b a rb e lo g n o s ty c y b y li p r z e c iw n ik a m i n a u k i k o ś c ie ln e j, a w a le n ty n ia n ie , cz y li u c z n io w ie W a le n ­ ty n a , n a u k a je d n e g o z n ic h , P to le m e u s z a , k tó r ą Ir e n e u s z sz e ro k o p rz e d s ta w ia , a n a s tę p n ie sz u k a g e n e z y d la n ie j w sy s te m ie b a rb e lo g n o s ty k ó w , a w ię c o d ­ p o w ie d n io w A p o k r y fi e J a n a . W p ra c y je d n a k b r a k w z m ia n k i o ź ró d ła c h w a - le n ty n ia ń s k ic h z N ag H a m m a d i. A u to r ro z p r a w y p o d a je d a le j ty lk o in f o r m a ­ c je o g n o s ty k a c h w e d łu g r e la c ji Ire n e u s z a . T y m c z a s e m w ie le te k s tó w z N ag H a m m a d i w y k a z u je d u ż ą zg o d n o ść z ra p o r te m Ir e n e u s z a i n a le ż a ło u w z g lę d ­ n ić co n a jm n ie j ta k ie ź ró d ła ja k T r a c ta tu s T r ip a r titu s , E w a n g e lia F ilip a ,

E x p s itio v a le n tin ia n a czy in n e u tw o r y z N a g H a m m a d i u z n a n e z w a le n ty -

n ia ń s k ie g o p o c h o d z e n ia . W y d a je się, że r e la c ję I r e n e u s z a i w ia d o m o ś c i z o r y ­ g in a ln y c h te k s tó w z N ag H a m m a d i n a le ż a ło p o tr a k to w a ć łą c z n ie . U w a g i a u to ­ r a ro z p r a w y o s y s te m ie P to le m e u s z a w u ję c iu Ir e n e u s z a w y d a ją się i n t e r e ­ s u ją c e i p o b u d z a ją do m y ś le n ia . W trz e c im ro z d z ia le a u to r p rz e a n a liz o w a ł p o le m ik ę Ir e n e u s z a z g n o s ty - k a m i. Z a s a d n ic z o d o ty c z y t o tr e ś c i I I k s ię g i A d v e r s u s h a e re se s, a te m a ty c z n ie d w u z a g a d n ie ń , n a u k i o B o g u i o z b a w ie n iu . A u to r o d tw a r z a d o k ła d n ie m y ś l I r e n e u s z a . V/ c z w a rty m ro z d z ia le p r z e d s ta w ił te o lo g ię Ir e n e u s z a w u ję c iu t r y n i t a r n e j e k o n o m ii z b a w ie n ia . W g ru n c ie rz e c z y a u to r p r z e d s ta w ił w te n sp o só b cało ść te o lo g ii I r e n e u s z a , zw ła sz c z a w a s p e k c ie p o le m ic z n y m . P o le m ik ę

I r e n e u s z a p r z y p o m in a t u ja k b y n ie z a le ż n ie o d w ła s n y c h w y n ik ó w p ra c y , p rz e d s ta w io n y c h w p o p rz e d n ic h ro z d z ia ła c h . W k o ń c u p rz e d s ta w ia re z u lta ty sw y c h b a d a ń (E rg e b n is u n d A u s b lic k , s. 231—249). W p o d s u m o w a n iu r e z u l ­ ta t ó w p r a c y z a in te re s o w a n ie m oże w z b u d z ić p ró b a u k a z a n ia a k tu a l n e j w a r ­ to ś c i te o lo g ii Ire n e u s z a . A u to r u k a z a ł to n a p rz y k ła d z ie d w u z a g a d n ie ń . S a ­ d z i, że z Ir e n e u s z o w y c h w y p o w ie d z i o B ogu a k tu a ln e m o g ą b y ć d la n a s m y ­ ś li o s ta łe j i s t a le o d z ia łu ją c e j o b e c o n śc i B o g a w św ie c ie i h is to r i i o ra z I r e - n e u sz o w e ro z u m ie n ie z b a w ie n ia ja k o s ta łe u d o s k o n a la n ie stw o rz e n ia . J e ś li t e a s p e k ty te o lo g ii Ir e n e u s z a są tr a f n ie u ję te , to n a le ż y z a p y ta ć , w ja k im s to ­ p n iu o d n o sz ą się o n e d o p o le m ik i o ra z w a lk i z k o n c e p c ja m i g n o sty c k im i. M o ­ ż n a z a p y ta ć ró w n ie ż , o ile w s p ó łc z e s n e f o r m y n e o g n o z y (o p ty m isty c z n e u ję c ie d a w n y c h z a g a d n ie ń ) w s k a z u ją n a p o trz e b ę się g a n ia do m y ś li Ire n e u s z a . N ie w ą tp liw ie Y o sh ifu m i T o r i s u n a p is a ł in t e r e s u j ą c ą ro z p r a w ę n a t e ­ m a t te o lo g ii Ire n e u s z a . P r a c a o k a z a ła się je d n a k b a r d z ie j e r u d y c y jn a n iż n o ­ w a to r s k a i o ry g in a ln a . A u to r w b a rd z o m a ły m s to p n iu w y k o rz y s ta ł b a d a n ia n a d o ry g in a ln y m i te k s ta m i g n o sty k ó w , to je s t b a d a n ia n a d u tsw aram i z N a g H a m m a d i. k s. W in c e n ty M y szo r, W a r s z a w a K s. J ó z e f K U D A S IE W IC Z , M a tk a O d k u p ic ie la , K ie lc e 1991, W y d a w n ic ­ tw o „ J e d n o ś ć ”, 8° s. 298.

Z g ra b n a k s ią ż k a w n ie b ie s k ie j o k ła d c e rz u c a się w oczy p rz e z c z e rw o n y k rz y ż , k tó r y ja k b y o b e jm u je w y d łu ż o n y m ra m ie n ie m p o zio m y m o b ra z k o lo ­ ro w y M a tk i B ożej Ł a s k a w e j K ie le c k ie j. N a d o b ra z e m i ra m ie n ie m k rz y ż a n ie w y b ija ją c e się z t ł a c z e r n ią im ię i n a z w is k o a u to r a , n a k rz y ż u z a ś p rz e m y ś l­ n ie u m ie sz c z o n y ty t u ł a n ty k w ą c z a rn ą M A T K A O D K U P IC IE L A t a k u ło żo n y ,

że lite r a К słu ż y o b u w y ra z o m , łącz y je w je d n ą cało ść, w ła ś n ie ja k M a tk a p o łą c z o n a je s t ś c iśle z O d k u p ic ie le m , a O n z N ią w K rz y ż u , z n a k u n a jw y ż s z e j m iło śc i B oga — C z e rw o n y m K rz y ż u . N ie w ie m , czy p o p ra w n ie i czy c a łą m y s i o d c z y tu ję , a le ta k ie w ra ż e n ie o d n o sz ę w p ie r w s z y m k o n ta k c ie z r o z w a ż a n ia ­ m i — m e d y ta c ja m i b ib lijn y m i ks. p ro f. J ó z e fa K u d a s i e w i c z a , je d n o ­ cz eśn ie p r a ł a ta d ie c e z ji k ie le c k ie j. D e d y k a c ja k s ią ż k i b rz m i: „D la u p a m ię tn ie ­ n ia p ie lg rz y m k i O jc a Ś w ię te g o J a n a P a w ła I I do K ie le c k ie g o K o śc io ła n a Z ie m i Ś w ię to k r z y s k ie j w d n ia c h 3— 4 c z e rw c a 1991 r .” T o p o s z e rz a h o r y z o n t i n t e r p r e ta c ji sy m b o lik i p o w ią z a n ia k rz y ż a , o b ra z u M a tk i B ożej i ty t u łu : S w . K rzy ż, P a n i K ie le c k a i e n c y k lik a R e d e m p to r is M a te r (M a tk a O d k u p ic ie ­ la ), z a ra z e m sło w a a n ty f o n y m a r y jn e j z L itu r g ii G o d z in (c a ła a n ty f o n a p r z y ­ to c z o n a z o sta ła w ra z z p o c z ą tk o w y m i z d a n ia m i e n c y k lik i p a p ie s k ie j z n a w ią ­ z a n ie m do G a 4,4—6, o ściśle o k re ś lo n y m m ie js c u M a tk i O d k u p ic ie la w p la ­ n ie z b a w ie n ia ).

G e n e z ę i c h a r a k t e r p rz e d s ta w io n y c h m e d y ta c ji b ib lijn y c h , a ta k ż e ic h p o ­ tr z e b ę i a k tu a ln o ś ć n a jle p ie j w y ja ś n ia s a m a u to r w e W s tę p ie . G o d n e u w a g i i p o d k re ś le n ia je s t to , co w s k a z u je n a c ie n ie p o lsk ie g o k u ltu m a ry jn e g o , z d a ­ w a ło b y się t a k p rz o d u ją c e g o w ś w ie c ie i ro z w in ię te g o , m ia n o w ic ie o d e r w a n ie się s p o n ta n ic z n e j i m a s o w e j p o b o ż n o śc i o d ź ró d e ł O b ja w ie n ia i n a u k i K o śc io ła (p o lsk i fid e iz m i s a r m a c k a n ie c h ę ć d o w y s iłk u u m y sło w e g o , ja k o k re ś la to a u to r ) , o ra z o d e r w a n ie k u lt u m a r y jn e g o o d c o d z ie n n e g o c h rz e ś c ija ń s k ie g o ż y ­ cia. S z e rz e n ie się w a d n a ro d o w y c h w ży ciu c o d d z ie n n y m z a p rz e c z a w z n io s ło ś ­ ci p ię k n y c h h a s e ł i u ro c z y ś c ie p o n a w ia n y c h w z n io s ły c h ś lu b o w a ń . Z a c h o d z i o b a w a , że je s te ś m y „ z u c h w a ły m i c z c ic ie la m i” M a tk i B ożej w g k la s y f ik a c ji św . L u d w ik a G rig n o n d e M o n tfo rf. L e k a r s tw o w id z i a u to r w p o w ro c ie d o ź ró d e ł O b ja w ie n ia i d o n a u k i K o śc io ła i w ś c iśle jsz y m z w ią z a n iu k u ltu B o ­ g a ro d z ic y z ż y c ie m c o d z ie n n y m c h rz e ś c ija ń s k im . T e m u c e lo w i p o d w ó jn e m u p o m o c ą m a i rz e c z y w iś c ie u w a ż a m , że m o że z p o w o d z e n ie m słu ży ć w ła ś n ie n in ie js z y z b ió r b ib lijn y c h m e d y ta c ji (lectio d iv in a ) o M a tc e O d k u p ic ie la , k tó