Lucjan Balter
"Der Personbegriff der
Trinitätstheologie im Rückfrage von
Karl Rahner zu Tertullians "Adversus
Praxean"", Bernd Jochen Hilberath,
Insbruck-Wien 1986 : [recenzja]
Collectanea Theologica 58/2, 187-188
R E C E N Z J E 1 8 7
B e rn d J o c h e n H IL B E R A T H , D e r P e r s o n b e g r iff d e r T r in itä ts th e o lo g ie in R ü c k fr a g e v o n K a r l R a h n e r z u T e r tu lia n s „ A d v e r s u s P r a x e a n ”, I n n s b r u c k -
-W ie n 1986, T y ro lia V e rla g , s. 365.
Z a g a d n ie n ie o so b y p o w ra c a w c ią ż n a n o w o n a k a n w ę r o z p r a w te o lo g ic z n y c h . Z w y k ło się b o w ie m m ó w ić n ie ty lk o o c z ło w ie k u ja k o o osobie, a le ta k ż e o tró jo s o b o w y m B ogu, a p lik u ją c je d n o i to sa m o p o ję c ie z a ró w n o do s tw o r z e ń ro z u m n y c h , ja k te ż do ic h S tw ó rc y . C zy n ie p o w s ta je je d n a k ty m sa m y m ja k ie ś p o m ie sz a n ie ? C zy się z a c h o w u je w p e łn i s to s o w a n ą n a ogół w te o d y c e i o ra z w te o lo g ii a n a lo g ię p r o p o r c jo n a ln o ś c i w ła ś c iw e j, g d y się m ó w i 0 o so b a c h w B ogu o ra z o c z ło w ie k u ja k o o o so b ie? N o w sze d y s k u s je w te j d z ie d z in ie w s k a z u ją w y ra ź n ie , że is tn ie ją tu p e w n e n ie ja s n o ś c i. D o b rze się w ię c s ta ło , że z n a n y w n ie k tó r y c h śro d o w is k a c h a k a d e m ic k ic h w P o ls c e (ja k o że w io s n ą 1986 r. d z ie lił się o w o c a m i s w o je j p r a c y w W a rs z a w ie , K ra k o w ie , L u b lin ie , W ro c ła w iu , P o z n a n iu ) B. J . H ilb e r a th z a ją ł się w sw e j ro z p r a w ie h a b ilita c y jn e j, w y d a n e j d r u k ie m p o d k o n ie c 1986 r., s a m y m p o ję c ie m osoby, s ię g a ją c w ste c z : od R a h n e r a aż po T e r tu lia n a .
A u to r p o d z ie lił sw e s tu d iu m n a c z te ry części d o sy ć z ró ż n ic o w a n e w s ty lu 1 tr e ś c i. P ie r w s z a , lic z ą c a ok. 50 s tr o n d r u k u (s. 16— 66), z o s ta ła p o św ię c o n a te o lo g ic z n e j in ic ja ty w ie K . R a h n e ra , k tó r y p ro p o n o w a ł w sw o ic h p r a c a c h n o w e o k re ś le n ie osoby w B ogu ja k o „ o d rę b n e g o sp o s o b u s a m o is tn e g o b y to w a n i a ”. W ro z d z ia le I te j części a u to r r e f e r u je m y ś l R a h n e r a , b y w ro z d z ia le I I z e b ra ć w je d n ą c a ło ść w s z y s tk ie g ło sy k ry ty c z n e , ja k ie w y w o ła ły su g e s tie R a h n e r a . C zęść t a n ie w y m a g a b a rd z ie j w n ik liw e g o o m a w ia n ia , a lb o w ie m p o ls k im je j o d p o w ie d n ik ie m je s t o p u b lik o w a n y o w ie le w c z e śn ie j o b s z e rn y a r t y k u ł k s. T. W i l s k i e g o : „ O soba” w fo r m u le tr y n it a r n e j a n o w o ż y tn e ro z u m ie n ie o so b y (u w a g i i p r o p o z y c je K a rla R a h n e ra ), S tu d ia G n e n s n e n s ia 5 (1979—80) 79— 114. C zęść d ru g a ro z p r a w y , p o d z ie lo n a n a tr z y ro z d z ia ły , u k a z u je w w ie lk im sk ró c ie (s. 67— 144) d z ie je p o ję c ia o soby w w y p o w ie d z ia c h u rz ę d u n a u c z y c ie l s k ie g o K o śc io ła (r. I), w te o lo g ic z n y m ję z y k u Z a c h o d u (r. II), c z y li w w y p o w ie d z ia c h O jc ó w i p ó ź n ie js z y c h p is a rz y k o śc ie ln y c h , o d c z y ty w a n y c h je d n a k p r z e w a ż n ie za p o m o c ą n o w o ż y tn y c h i w sp ó łc z e s n y c h teo lo g ó w , k tó r z y d o s trz e g a ją w ty m p o ję c iu d w a is to tn e e le m e n ty : sa m o is tn o ś ć i r e la c ję (r. III). T e m a ty c z n ie b a rd z o o b s z e r n a część t a z o s ta ła p o tr a k to w a n a p rz e z a u to r a f a k ty c z n ie w w ie lk im sk ró c ie .
T rz e c ią i n a jo b s z e rn ie js z ą (s. 145—294) część r o z p r a w y a u to r p o św ię c ił b a rd z o w n ik liw e m u o m ó w ie n iu o so b y w tr y n ito lo g ii T e r tu lia n a . P o d z ie lo n a n a 6 ro z d z ia łó w część t a m o g ła b y s ta n o w ić w p e łn i sa m o d z ie ln ą i n ie z a le ż n ą od in n y c h całość. A u to r z a p o z n a je w n ie j d o k ła d n ie c z y te ln ik a z o m a w ia n y m p is a rz e m , z jeg o o so b o w o śc ią l i te r a c k ą i sty le m , z jeg o „ p o g a ń s k im ” w y k s z ta ł c e n ie m i „ p r o s tą ” w ia r ą , b y n a ty m tle z a p re z e n to w a ć in t e r e s u j ą c ą go t u p o z y c ję te g o p is a rz a A d v e r s u s P r a x e a n (r. I). N a s tę p n ie p rz e c h o d z i do w s z e c h s tro n n e g o o m ó w ie n ia p o ję c ia o so b y w ty m ż e d z ie le (r. II). R o z d z ia ł I I I z k o le i a u to r p o św ię c a fu n k c jo m , ja k ie s p e łn ia oso b a w A d v e r s u s P ra x e a n . T o go p ro w a d z i n a s tę p n ie do w y d o b y c ia n a ś w ia tło d z ie n n e e le m e n tó w s t r u k t u r a ln y c h czy k o n s ty tu ty w n y c h o soby u T e r tu l ia n a (r. IV ). W ro z d z ia le V a u to r z a s ta n a w ia się p o k ró tc e n a d e w e n tu a ln y m i ź ró d ła m i T e rtu lia ń s k ie g o p o ję c ia osoby, a w ro z d z ia le V I s t a r a się sp o jrz e ć n a o m a w ia n e w c z e śn ie j p r o b le m y cało ścio w o i o d p o w ie d n io je p rz e w a rto ś c io w a ć . C zęść t a s ta n o w i n ie w ą tp liw ie b a rd z o r z e te ln e i w n ik liw e s tu d iu m m y ś li je d n e g o z n ie z w y k le z a s łu ż o n y c h p is a rz y s ta ro ż y tn y c h , k tó r y —· ja k B. J . H ilb e r a th c e ln ie to u k a z u j e — p o ło ż y ł tr w a łe i so lid n e p o d s ta w y p od w ie lo w ie k o w e u jm o w a n ie osoby ja k o is to ty ro z u m n e j, s a m o is tn e j, p o o z s ta ją c e j w r e la c ji do in n y c h .
C zęść c z w a rta , n a jk r ó ts z a (s. 295— 327) z a w ie ra w n io s k i czy su g e s tie k o ń c o w e , ja k ie n a s u n ę ły się a u to r o w i r o z p r a w y w tr a k c ie a n a liz y ró ż n y c h o m a w ia n y c h w n ie j s ta n o w is k . B. J . H ilb e r a th p o d z ie la t u w ja k ie jś m ie rz e g ło s y k ry ty c z n e , z ja k i m i s p o tk a ła się s u g e s tia K . R a h n e r a (r. I). R ó w n ie ż
R E C E N Z J E
d o s trz e g a p e w n e d a le k ie p o d o b ie ń s tw o m ię d z y w y p o w ie d z ia m i T e r tu l ia n a a in ic ja ty w ą K . R a h n e r a (r. II), ch o c ia ż — ja k sa m to w y z n a je — m oże to b y ć z b ież n o ść zg o ła p o w ie rz c h o w n a , a lb o w ie m o g ra n ic z e n ie się w a n a liz ie do sam e g o T e r tu lia n a — z p o m in ię c ie m g ru n to w n ie js z e g o s tu d iu m w ie lu in n y c h p rz e d s ta w ic ie li t r a d y c ji — n ie p o z w a la m u n a w y c ią g a n ie b a rd z ie j u m o ty w o w a n y c h w n io sk ó w . T a k ie u s ta w ie n ie s p r a w y św ia d c z y o w ie lk ie j r z e te ln o ści a u to r a ro z p r a w y , k tó r a m im o sw y c h w a lo ró w n a u k o w y c h n ie d a je — j a k ju ż w s p o m n ia n o — p o d s ta w d o ja k ie jś p e łn e j s y n te z y w z a k re s ie c e n tr a l n eg o d la n ie j p o ję c ia osoby. O b sz e rn y w y k a z li te r a tu r y , in d e k s y : o so b o w y i rz e c z o w y , w z b o g a c a ją tę g o d n ą u w a g i p o z y c ję , k tó r e j n ie p o w in ie n o d tą d p o m in ą ć ż a d e n te o lo g z a jm u ją c y się p r o b le m a ty k ą t r y n it a r n ą . k s . L u c ja n B a lte r S A C , W a r s z a w a
L in o C IC C O N E , S a lu te e m a la ttia . Q u e s tio n i d i m o r a le d e lla v ita fisie a. M i la n o 1986, E d iz io n i A re s, s. 537. W sp ó łc z e sn a rz e c z y w is to ś ć n ie s ie ze so b ą w z m o ż o n e z a in te re s o w a n ie ty m w sz y stk im , co w ią ż e się w ja k ik o lw ie k sp o só b z p ro b le m a ty k ą z d ro w ia i c h o ro b y . W p ły w a n a to z je d n e j s tr o n y c o ra z w y ż sz y p o z io m m e d y c y n y i o p ie k i z d ro w o tn e j p o z w a la ją c y s k u te c z n ie j w a lc z y ć z z a g ro ż e n ia m i z d ro w ia , z d r u g ie j z aś s tro n y — d o św ia d c z e n ie n o w y c h z a g ro ż e ń w p o s ta c i c h o ró b w s p ó ł c z e sn e j c y w iliz a c ji, w o b e c k tó r y c h n ie ty lk o p o szc z e g ó ln y czło w ie k , a le ta k ż e m e d y c y n a s t a j ą b e z ra d n i.
P r o b le m a ty k a z d ro w ia , a z ty m z w ią z a n e n ie r o z e rw a ln ie z a g a d n ie n ie c h o ro b y , k a le c tw a i c ie r p ie n ia , to je d n a k w b r e w p o z o ro m n ie ty lk o p o le z a in te re s o w a n ia m e d y c y n y . Im p lik u je o n a w so b ie ta k ż e w ie le is to tn y c h p ro b le m ó w n a t u r y m o r a ln e j. Z je d n e j s tro n y n a r a s t a b o w ie m p o tr z e b a b a r
d z ie j c ało ścio w eg o p o d e jś c ia do k w e s tii z d ro w ia , c h o ro b y i u m ie ra n ia , a n a w e t w p r o s t m o ż n a p o w ie d z ie ć p r a k ty c z n e j te o lo g ii p ra c y n a d z d ro w ie m , c ie r p ie n ia i w s p ó łc ie rp ie n ia , z d ru g ie j zaś s tr o n y z d ro w ie i c h o ro b a to ta k ż e k o n k r e tn e s p r a w y e ty k i le k a r s k ie j się g a ją c e j często sam e g o p o s ła n n ic tw a le k a r z a , m o d e lu z d ro w ia o ra z p r io r y te tó w w o p iece z d ro w o tn e j. D la te g o te ż w te j d z ie d z in ie w sp o só b k o m p e te n tn y m o że i p o w in n a w y p o w ia d a ć się n ie ty lk o m e d y c y n a , a le ta k ż e e ty k a i te o lo g ia m o r a ln a p o p rz e z p o d e jm o w a n ie w c ią ż n o w y c h p ro b le m ó w m o r a ln y c h w te j m a te rii.
I n te r e s u ją c y m g ło s e m w d y s k u s ji n a te m a t e ty c z n y c h p ro b le m ó w z d ro w ia i c h o ro b y w y d a je się p r a c a L in o C icco n e Z d r o w ie i ch o ro b a . M o ra ln e k w e s tie
ż y c ia fiz y c z n e g o . A u to r je s t p ro f e s o re m te o lo g ii m o r a ln e j w K o le g iu m im .
A lb e ro n ie g o w P ia c e n z ie . M a w sw o im n a u k o w y m d o ro b k u w ie le p u b lik a c ji k s ią ż k o w y c h , z k tó r y c h n a jw a ż n ie js z e to : II p r o b le m a d e ll’a b o rte e la risp o sta
c a tto lic a , M ila n o 1975; E tic a se s su a le c r is tia n a do p o la d ic h ia ra zio n e „ P erso n a h u m a n a ”, M ila n o 1977; „ N on u c c id e r e ”, M ila n o 1984. P o d e jm u je w n ic h
a u to r c ią g le n o w e i is to to w o w a ż n e p ro b le m y e ty c z n e w sp ó łc z e sn e g o ży cia , w ty m ta k ż e te b e z p o ś re d n io z w ią z a n e z ż y c ie m i z d ro w ie m cz ło w ie k a .
P r e z e n to w a n ą p r a c ę n a le ż y w id z ie ć n a k a n w ie o s ta tn ie g o o p ra c o w a n ia a u to r a „N on u c c id e r e ” (o m ó w ie n ie w B iu le ty n ie te o lo g ic z n o m o r a ln y m , C o l le c ta n e a T h e o lo g ic a 56, 1986, z. 4, 86— 89) ja k o k o n ty n u a c ję p o d ję te g o te m a tu , p rz y czy m p u n k t c ię ż k o śc i p rz e n ie s io n y je s t z z a g a d n ie n ia ż y c ia n a z a g a d n ie n ie z d ro w ia , k tó r e je d n a k sto i w śc isłe j do n ie g o r e la c ji. W ty m s e n s ie m o ż n a p o w ie d z ie ć , że s ta n o w i o n a z je d n e j s tr o n y is to tn e d o p o w ie d z e n ie do o g ó ln eg o z a g a d n ie n ia ży cia , z d ru g ie j z a ś o d r ę b n ą c a ło ść p o p rz e z w io d ą c y t e m a t z d ro w ia i c h o ro b y i w ią ż ą c y c h się z ty m p ro b le m ó w m o r a ln y c h .
C ało ść p r o b le m a ty k i u ję ta je s t w d w ó c h c z ę śc ia c h p o p rz e d z o n y c h ro z d z ia łe m w s tę p n y m z a ty tu ło w a n y m M y ś li i z a s a d y o g ó ln e d o ty c z ą c e zd r o w ia
!["Historyk w świecie polityki", Marian Kukiel, red. R. Habielski, M. Jabłonowski, Warszawa 2010 : [recenzja]]()