View of Educational Activities of the Evangelical Church in Zaolzie

ANIELA RÓZ AN´SKA

DZIAALNOS´C

´ EDUKACYJNA KOS´CIOA EWANGELICKIEGO

NA ZAOLZIU

„Nie wybralis´my czasu i miejsca naszej teraz´niejszos´ci, lecz zostalis´my wybrani i postawieni na posterunku [...]. Nie wybralis´my naszej kultury. Stalis´my sie s´wiadomi

w jakims´ spoeczen´stwie pos´ród ustanowionych wytworów ludzkos´ci, ws´ród których zycie, czowieczen´stwo,

rozum, spoeczen´stwo i kultura nie s a jedynie wadzami, ale równiez wartos´ciami, dobrami, do których jestes´my przywi azani konieczn a mios´ci a”.

H. Richard Niebuhr1

Religia i religijnos´c´ przybieraj a szczególny charakter i wymiar w spoecz-nos´ciach wielokulturowych. W zróznicowanie kulturowe wkomponowane jest zazwyczaj zróznicowanie religijne (wyznaniowe) spoecznos´ci. Mozna tu dostrzec zarówno odmiennos´ci wyznaniowe, ale i – poprzez zacieranie sie róznic – podobien´stwa w sferze zycia duchowego i w codziennym funkcjono-waniu róznych grup wyznaniowych czy ich przedstawicieli. Bezpos´rednie kontakty i relacje miedzyludzkie stwarzaj a szanse wzajemnego poznania, zrozumienia i akceptacji innos´ci wyznaniowej, co daje wieksze niz gdzie indziej mozliwos´ci wspódziaania i wspópracy.

Pewn a specyfik a odznacza sie równiez dziaalnos´c´ edukacyjna na obszarze zamieszkaym przez spoecznos´ci wielowyznaniowe. Powinna ona w swym programie odzwierciedlac´ zróznicowanie struktury wyznaniowej swoich adre-satów, ale równiez zróznicowanie ich postaw wobec religii oraz specyficznych potrzeb uwarunkowanych pluralistycznym s´rodowiskiem. Nie tylko szkoy

Dr ANIELARÓZ AN´SKA– adiunkt Instytutu Nauk o Edukacji, Wydzia Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu S´l askiego, w Cieszynie, ul. Bielska 62, 43-400 Cieszyn; e-mail: aniela.rozanska@us.edu.pl

i instytucje typowo os´wiatowe, ale równiez Kos´cioy i stowarzyszenia wyzna-niowe w regionach wielokulturowych/wielowyznaniowych zadaj a sobie pyta-nie: Jak wielos´c´ i róznorodnos´c´ kulturow a (wyznaniow a) uczynic´ wspólnym bogactwem? Wykorzystanie szans, które nios a z sob a wzajemne poznanie, wspópraca i wspódziaanie, moze byc´ profilaktyk a przeciw zagrozeniom, jakie rodzi dzis´ odmiennos´c´ kulturowa, w tym róznice wyznaniowe: przeciw nieracjonalnym podziaom, uprzedzeniom, a nawet przeciwko agresji.

Przedmiotem niniejszych rozwazan´ jest próba spojrzenia na edukacyjn a dziaalnos´c´ Kos´cioa ewangelickiego – zwaszcza na jej szczególne odwzoro-wanie w najnowszej dziaalnos´ci edukacyjnej S´l askiego Kos´cioa Ewange-lickiego Augsburskiego Wyznania2 na Zaolziu – zarówno z perspektywy specyficznych uwarunkowan´ spoeczno-s´rodowiskowych jej podstawowych celów i zadan´, jak tez ze wzgledu na potrzeby wspóczesnej modziezy i wy-chodzenie im naprzeciw. Biblijne z´róda i doktrynalne uwarunkowania wycho-wania ewangelickiego, jakkolwiek podstawowe, nie bed a omawiane, poza przywoaniem niektórych z nich dla wyjas´nienia obecnos´ci form dziaalnos´ci edukacyjnej. Ze wzgledu na ramy artykuu przedstawie wybrane zagadnienia tematyki3, skupiaj ac uwage przede wszystkim na tych dziaaniach, które no-sz a znamiona specyficznych uwarunkowan´ wielokulturowego i wielowyzna-niowego s´rodowiska, jak równiez – miedzy innymi w konsekwencji tych uwarunkowan´ – s a próbami twórczego odkrywania jednos´ci w róznorodnos´ci, czyli wspódziaania ekumenicznego róznych Kos´cioów.

1. KOS´CIÓ WIELOKULTUROWEGO POGRANICZA – KOS´CIOEM WYBORU

Opisuj ac dziaalnos´c´ edukacyjn a S´l askiego Kos´cioa Ewangelickiego Augs-burskiego Wyznania (S´KEAW), nalezy rozwazac´ j a w relacji do regionu,

2_{S´l aski Kos´ció Ewangelicki Augsburskiego Wyznania w Republice Czeskiej nalezy do} Kos´cioów luteran´skich. Kos´ció zaistnia jako odrebna instytucja w roku 1920, po podziale S´l aska Cieszyn´skiego na dwie czes´ci – polsk a i czesk a, kiedy to Polacy-ewangelicy na Zaolziu ze wzgledu na niespenienie oczekiwan´ powrotu do Macierzy nie mogli dalej nalezec´ do macie-rzystego Kos´cioa w Polsce.

3_{Obraz wspóczesnej dziaalnos´ci edukacyjnej S´l askiego Kos´cioa Ewangelickiego A.W.} zosta przeze mnie caos´ciowo – na miare moich mozliwos´ci – opisany i poddany analizie w monografii pedagogicznej, do lektury której zainteresowanych czytelników odsyam  A. R ó z a n´ s k a, Dziaalnos´c´ edukacyjna S´l askiego Kos´cioa Ewangelickiego Augsburskiego Wyznania na Zaolziu, Czeski Cieszyn: Wydawnictwo S´l aski Kos´ció Ewangelicki A.W. 2002.

który swoim zasiegiem obejmuje, oraz zyj acych tam spoecznos´ci. Regionem tym jest Zaolzie, czyli czeska czes´c´ S´l aska Cieszyn´skiego. Kos´ció funkcjonu-je na pograniczu4polsko-czeskim, w spoeczen´stwie wielokulturowym, wielo-narodowym i wielowyznaniowym, ponadto w s´rodowisku pluralistycznym z silnie zaznaczon a sekularyzacj a.

S´l ask Cieszyn´ski jest regionem Europy o bogatych tradycjach kulturowych,  acz acych w sobie wpywy kultury polskiej, czeskiej, morawskiej i niemiec-kiej. Burzliwe s a dzieje jego przynaleznos´ci pan´stwowej i powi azanych z ni a stosunków narodowos´ciowych. Szczególnie dotyczy to Zaolzia – etnicznie polskiego obszaru historycznego Ksiestwa Cieszyn´skiego, przydzielonego na mocy decyzji Rady Ambasadorów w 1920 r. Czechosowacji. Wystepuj a tutaj wszystkie charakterystyczne cechy pogranicza terytorialnego i kulturowego. W XX wieku obszar ten siedmiokrotnie zmienia przynaleznos´c´ pan´stwow a. Zmienne s a tez losy spoecznos´ci zamieszkuj acych ten region. Miejscowa ludnos´c´ reprezentuje rózne grupy etniczne, narodowos´ciowe i wyznaniowe, jest nosicielami róznych wzorów kulturowych, postaw i systemów wartos´ci. Polska grupa narodowos´ciowa stanowi aca na przeomie XIX i XX wieku 80% lokalnej ludnos´ci, stanowi dzis´ niespena 11%. Swoje przetrwanie i utrzyma-nie polskos´ci zawdziecza przede wszystkim polskiemu szkolnictwu, os´wiacie i Kos´cioowi. Rola polskiego Kos´cioa (katolickiego i ewangelickiego) w utrzymaniu polskos´ci na Zaolziu bya wielka w czasie intensywnej czechi-zacji w okresie miedzywojennym, jak równiez po II wojnie s´wiatowej, w la-tach intensywnej ateizacji, w których wadze komunistyczne realizoway wprawdzie model zycia narodowos´ciowego, lecz oderwanego od zywej kultu-ry polskiej i wiakultu-ry.

Dziaalnos´c´ edukacyjna Kos´cioów – Kos´cioa rzymskokatolickiego i Ko-s´cioa ewangelickiego jako drugiego co do liczebnos´ci – osadzona jest w kon-teks´cie burzliwych dziejów i dokonan´ spoecznos´ci wyznaniowych i powinna

4 _{Pogranicze rozumiem jako obszar lub sytuacje, w której wystepuj a, przenikaj a sie} i koegzystuj a rózne narodowos´ci, kultury, jezyki i wyznania. Istniej ace bogactwo wzajemnych kontaktów spoecznos´ci i jednostek odmiennych pod wzgledem etnicznym, jezykowym, wyzna-niowym oraz mozliwos´c´ wymiany i wyboru róznorodnych wartos´ci nadaje pograniczu szczegól-ny charakter. Jest to wielokulturowa przestrzen´ spoeczna, gdzie zacieraj a sie róznice, a rysuj a sie podobien´stwa miedzy kulturami, gdzie kategorie „swój” i „obcy” oznaczaj a cos´ innego niz w poblizu centrów kulturowych, gdzie istniej ace podobien´stwo wzorów zycia wyznaczac´ moze dwuwymiarow a tozsamos´c´ etniczno-kulturow a, a nawet niejednorodn a tozsamos´c´ narodow a mieszkan´ców. Por. A. S a d o w s k i, Pogranicze i tozsamos´c´ narodowa mieszkan´ców

pogra-niczy, w: Tozsamos´c´ narodowa modziezy na pograniczach, red. Z. Jasin´ski, A. Kozowska,

byc´ rozwazana w konteks´cie róznorodnych uwarunkowan´ spoeczno-historycz-nych, kulturowych i wyznaniowych, wyznaczaj acych jej wspóczesny religijny i organizacyjny charakter.

Uwarunkowania spoeczne wpyney na uksztatowanie sie mniejszos´ciowego charakteru Kos´cioów. Obecne zróznicowanie religijne czeskiej czes´ci S´l aska Cieszyn´skiego nalezy widziec´ nie tylko jako wspóistnienie dwóch wyznan´ – rzymskokatolickiego i ewangelicko-augsburskiego – oraz kilkunastu innych5, pomniejszych, lecz analizowac´ w konteks´cie znacznego zlaicyzowania spoe-czen´stwa czeskiego, w tym równiez w regionie przygranicznym. Jest on tere-nem zamieszkiwanym przez liczn a grupe osób niezwi azanych z zadnym Ko-s´cioem, czesto manifestacyjnie nazywaj acych siebie ateistami. Przyczyn obec-nego stanu rzeczy, kiedy to ponad poowe (51,9%) ludnos´ci okregu morawsko-s´l askiego stanowi a bezwyznaniowi6, szukac´ nalezy w politycznych uwarunko-waniach zycia spoeczen´stwa czeskiego, zwaszcza w podporz adkowaniu w przeszos´ci wszystkich jego wymiarów, w tym i religii, doktrynie komuni-stycznej oraz we wpywie ogólniejszych czynników wyznaczaj acych wspó-czesn a postmodernistyczn a rzeczywistos´c´ europejsk a. W okresie panowania rezimu komunistycznego zycie religijne spoecznos´ci na Zaolziu byo poddawa-ne podobnym represjom, jak w caej Czechosowacji. Konspiracyjna dziaalnos´c´ wspólnot Kos´cioa podziemnego przebiegaa tak w obrebie Kos´cioa katolickie-go, jak ewangelickiego. Niekiedy byy to wspólne spotkania wierz acych obu wyznan´, zwaszcza dotyczyo to spotkan´ modziezy. Pozytywn a spus´cizn a tych trudnych czasów jest stosunkowo duze w spoecznos´ci zaolzian´skiej zrozumie-nie potrzeby dziaan´ ekumenicznych i wspópracy ludzi róznych wyznan´ w wie-lu obszarach – nie tylko religijnym – zycia spoecznego.

5_{Zarejestrowanymi Kos´cioami dziaaj acymi na Zaolziu s a: Kos´ció Rzymskokatolicki,} S´l aski Kos´ció Ewangelicki Augsburskiego Wyznania, Czeskobraterski Kos´ció Ewangelicki, Kos´ció Braterski, Kos´ció Adwentystów Dnia Siódmego, Kos´ció Apostolski, Luteran´ski Ko-s´ció Ewangelicki, Jednota Braterska w Czechach, Ewangelicki KoKo-s´ció Metodystów, Braterska Jednota Baptystów, Kos´ció Husycki i Zwi azek Wyznania S´wiadków Jehowy. Ponadto na S´l asku Cieszyn´skim po obu stronach Olzy istnieje szereg spoecznos´ci religijnych dziaaj acych bez rejestracji, dystansuj acych sie programowo od jakiejkolwiek konfesji.

6_{Scítání lidu, domu a bytu k 1.3.2001 – obyvatelstvo, Praha 2003 [Spis ludnos´ci w}

Repu-blice Czeskiej w dniu 1.03.2001 – ludnos´c´]. W skali ogólnokrajowej odsetek osób niewierz  a-cych w Republice Czeskiej jest jeszcze wyzszy. Nie zostay uwzglednione dane ze spisu lud-nos´ci z 2011 r., poniewaz na nieobowi azkowe pytanie dotycz ace przynaleznos´ci wyznaniowej nie odpowiedziaa prawie poowa (45,2%) ankietowanych, co spowodowao, ze dane dotycz ace struktury wyznaniowej s a znieksztacone i nie odzwierciedlaj a rzeczywistego stanu.

Zmiany zachodz ace dzis´ w spoeczen´stwie ponowoczesnym pod wpywem czynników spoecznych prowadz a miedzy innymi do zaamania tradycyjnego adu spoecznego, rozkadu miedzypokoleniowych wiezi spoecznych w rodzi-nie, kwestionowania tradycji oraz osabienia autorytetów, równiez autorytetu Kos´cioa7. Kierunek zmian religijnos´ci polega na przechodzeniu od „chrzes´ci-jan´stwa z tradycji” do „chrzes´ci„chrzes´ci-jan´stwa z wyboru”8, co w konsekwencji po-woduje indywidualizacje i róznorodnos´c´ postaw. Uwzgledniaj ac jeden spos´ród wskaz´ników mówi acych o globalnej postawie wobec wiary, a mianowicie autodeklaracje wiary, mozna stwierdzic´, ze zróznicowanie postaw wobec religii przejawia sie gównie poprzez rozszerzenie sie kategorii osób religijnie obojetnych i niezdecydowanych w stosunku do wierz acych. Dokonana przez modziez zaolzian´sk a samoidentyfikacja religijna pokazuje, iz 61,9% modzie-zy to osoby wierz ace, ws´ród których 14,4% to geboko wierz ace, dos´c´ spora liczba ankietowanych uznaa siebie za niezdecydowanych – 26,3% i niebaga-telna grupa za obojetnych religijnie lub wrecz ateistów – 10,2%. (Z´ ródo – badania wasne).

Kos´ció ewangelicki na Zaolziu liczy obecnie okoo 20 tysiecy czonków zrzeszonych w 21 parafiach oraz 39 stacjach kaznodziejskich, które terytorial-nie, z wyj atkiem dwu parafii – ostrawskiej i frydeckiej – pokrywaj a sie z obszarem Zaolzia. Pod wzgledem narodowos´ciowym i jezykowym jest Ko-s´cioem czesko-polskim o przewazaj acej wiekszos´ci czonków narodowos´ci czeskiej9. Jakkolwiek Kos´ció nie jest w sytuacji diaspory w rozumieniu historycznym i terytorialnym, to analizuj ac rzeczywistos´c´ spoeczn a, w której dziaa, nalezy miec´ na uwadze jego diasporalny charakter. Jest Kos´cioem mniejszos´ciowym w aspekcie religijnym, narodowos´ciowym i spoecznym. Mniejszos´ciowy charakter Kos´cioa rzutuje na mozliwos´ci jego dziaalnos´ci spoecznej, w tym równiez edukacyjnej i wyznacza jego specyfike wspólnoto-w a i wychowawcz a.

Sytuacje chrzes´cijan zaolzian´skich prawdziwie opisuje ogólniejsze zdanie wypowiedziane pod adresem chrzes´cijan´stwa europejskiego: „Religia

wpraw-7_{Por. W. S´ w i a t k i e w i c z, Tradycja i wybór. Socjologiczne studium religijnos´ci}

na Górnym S´l asku, Katowice–Wrocaw: Centrum Badan´ S´l askoznawczych i Bohemistycznych Uniwersytetu Wrocawskiego, Societas Scientiis Favendis Silesiae Superioris – Instytut Górno-s´l aski, Oddzia PAN w Katowicach 1997, s. 66-67.

8_{Tak przyjeo sie okres´lac´ wzory religijnos´ci bed ace wyrazem przekonania religijnego,} wynikaj acego nie tyle z tradycji, ile z mocy indywidualnego wyboru. Tamze, s. 197.

9_{W przeszos´ci by Kos´cioem skupiaj acym przede wszystkim Polaków, jednak trend} asymilacyjny spowodowa istotne zmiany skadu narodowos´ciowego wiernych.

dzie nie umara – mozna powiedziec´, ze chrzes´cijanie wydaj a sie dzisiaj o wiele bardziej wiarygodni niz filozofowie wyrazaj acy filozofie transcenden-taln a – ale chrzes´cijanie w Europie przyzwyczaili sie do swego statusu po-znawczej i etycznej mniejszos´ci”10. Dodac´ mozna, ze sytuacja mniejszos´cio-wa i diasporalna nie jest sytuacj a ogólnie niesprzyjaj ac a Kos´cioowi. Nie musi byc´ zagrozeniem, a szans a spoeczn a i kulturow a11, co zauwazaj a du-chowni ewangeliccy; co wiecej jest – w ich opinii – t a was´ciw a (bo aktywi-zuj ac a) dla biblijnego s´wiadectwa oraz jego gosicieli.

2. CELE KIERUNKOWE I ZADANIA WYCHOWAWCZE DZIAALNOS´CI EDUKACYJNEJ KOS´CIOA

Ewangelicka mys´l pedagogiczna zakorzeniona jest w Biblii i w niej nalezy szukac´ podstawowej inspiracji do pracy wychowawczej. Szerokie omówienie z´róde i gównych zaozen´ teologicznych wychowania ewangelickiego znajdu-je sie w rozprawie pos´wieconej dziaalnos´ci edukacyjnej Kos´cioa ewange-lickiego na Zaolziu12. Pedagogika ewangelicka przyjmuje gówne zaozenia edukacji chrzes´cijan´skiej wspólne dla wszystkich wyznan´ chrzes´cijan´skich. Odmiennos´ci ewangelickiej doktryny edukacyjnej wynikaj a z nieco innych zaozen´ teologicznych Kos´cioa ewangelickiego – gównie z rozumienia wia-ry13, z etyki protestanckiej, a nieraz róznice polegaj a tylko na odmiennym akcentowaniu pewnych kwestii. Róznice wyznaniowe w wymiarze doktrynal-nym i etyczdoktrynal-nym warunkuj a nieco odmienny model edukacyjny spoecznos´ci.

10_{Z. K r a s n o d e b s k i, Postmodernistyczne rozterki kultury, Warszawa: Oficyna} Naukowa 1996, s. 180, cyt. za: S´ w i a t k i e w i c z, Tradycja i wybór, s. 192.

11_{Por. B. M i l e r s k i, Zyc´ w diasporze… Zagrozenia i szanse w konteks´cie polskiego}

protestantyzmu, „Mys´l Protestancka” 2002, nr 1, s. 4-5.

12_{R ó z a n´ s k a, Dziaalnos´c´ edukacyjna S´l askiego Kos´cioa Ewangelickiego}

Augsbur-skiego, s. 57-63, 105-120.

13_{Wiara jako rzeczywistos´c´, do której kluczem jest rozumienie tekstu Pisma S´wietego} oraz rozumienie siebie poprzez tekst Pisma. Poozono akcent na wewnetrzny i personalistyczny aspekt wiary. Przede wszystkim jest rozumiana jako akt egzystencjalny, poruszaj acy czowieka do gebi i okres´laj acy jego stosunek do Boga. Wiara jest egzystencjaln a wiezi a czowieka z Chrystusem jako osob a, jest sfer a, w której realizuje sie spoecznos´c´ z zywym Bogiem. Wia-ra, która usprawiedliwia, jest darem aski. Nazywana jest ufnos´ci a, gdyz ma znamiona osobistej relacji czowieka z Chrystusem. Zob. M. U g l o r z, Od samos´wiadomos´ci do s´wiadectwa

Wychodz ac z teologicznych zaozen´ ewangelickiej mys´li wychowawczej oraz z ewangelickiego rozumienia poboznos´ci jako stylu zycia, zyciowej konkretyzacji wiary, mozna przyj ac´ teze, wedug której dziaalnos´c´ edukacyj-na Kos´cioa jest ujmowaedukacyj-na i urzeczywistniaedukacyj-na w kategoriach edukacji cao-s´ciowej, integralnej, jako proces zmiany jakos´ci zycia, proces odnowy zycia we wszystkich jego dziedzinach, edukacji suz acej czowiekowi, której naczel-nym zadaniem jest formowanie caoksztatu zdolnos´ci zyciowych.

S´wiadoma i zaplanowana dziaalnos´c´ wychowawcza Kos´cioa we wspólno-cie wyznaniowej, szkole oraz s´rodowisku spoecznos´ci zaolzian´skiej wi aze sie z wyznaczeniem celów i ich realizacj a. Wychodz ac z teologicznych zaozen´ ewangelickiej doktryny wychowawczej oraz z zaozen´ personalizmu chrzes´ci-jan´skiego, do którego odwoyway sie niektóre badane z´róda, ale równiez na podstawie wyników badan´ – wywiadów z organizatorami dziaan´ – podstawo-wy cel podstawo-wychowania ewangelickiego na Zaolziu zosta okres´lony jako: „wspo-maganie integralnego rozwoju czowieka tak, by ten ukierunkowany by na odnalezienie swego czowieczen´stwa w Bogu i odnalezienie swego miejsca w zyciu, w rodzinie, w spoeczen´stwie”.

Drugi cel wyznaczony i realizowany w praktyce edukacyjnej okres´lic´ mozna jako bycie-dla-drugiego, czyli uzdolnienie wychowanka do zycia spoecznego. Kolejnos´c´ tych celów nie jest przypadkowa, poniewaz tylko prawidowy rozwój osobowos´ci umozliwia wewnetrzn a integracje ze spoeczen´stwem.

Reformacyjne zasady wiary – sola Scriptura, solus Christus, sola gratia – oraz wartos´ci tworz ace tzw. ewangelicki etos spoeczny (wolnos´c´ i autono-mia, indywidualna odpowiedzialnos´c´, pracowitos´c´ i wrazliwos´c´ spoeczna) wyznaczaj a zasady i zadania ewangelickiej aksjologii edukacyjnej:

– chrystocentryzm jako idea wychowawcza i styl zycia, – autonomia i wolnos´c´ sumienia,

– ksztatowanie osobistej odpowiedzialnos´ci za wasne postepowanie, – samowychowanie.

Wychowanie protestanckie realizowane w s´wietle autorytetu Sowa Bozego gwarantuje z jednej strony wolnos´c´ wyborów zyciowych, nieskrepowanych zewnetrznymi imperatywami Kos´cioa, a z drugiej zobowi azuje do odpowie-dzialnos´ci przed wasnym sumieniem wzgledem przyjetego ideau etycznego.

Zadaniami pozwalaj acymi wymienione wartos´ci realizowac´ s a: – wychowanie do s´wiadomych, autonomicznych wyborów wartos´ci, – ksztatowanie umiejetnos´ci komunikowania i dialogu,

– ksztatowanie wrazliwos´ci spoecznej wyrazanej gotowos´ci a niesienia pomocy ludziom,

– przygotowanie do samowychowania – zachodz acego gównie dzieki wewnetrznym procesom, odpowiedzialnego tylko wobec wasnego sumienia, – wychowanie do wdziecznos´ci – w odniesieniu do ewangelickiego pojmo-wania wychopojmo-wania moralnego mozna mówic´ tu o moralnos´ci opartej na ewan-gelicznych ideaach14 (nie na obowi azkach rytualno-kultowych wypywaj  a-cych z nakazów i zakazów), z podkres´laniem spoecznego wymiaru wiary ludzkiej oraz spoecznego wymiaru osoby ludzkiej (etyki spoecznej).

Podstawowym zadaniem Kos´cioa jest egzystencja w centrum s´wiata na wzór Chrystusa, nie w „prowincji religijnej” czy skansenie, ale w uczestnicze-niu w aktualnych sprawach spoecznych, w odpowiedzialnos´ci za ten s´wiat, za drugiego czowieka.

Dzieki demokratycznym przemianom spoecznym Kos´ció ewangelicki na Zaolziu móg utracon a funkcje spoeczn a stopniowo odzyskiwac´ i wchodzi w rózne sfery zycia spoecznego. Nie byo to atwe w spoeczen´stwie o wiele bardziej zsekularyzowanym niz w Polsce. Dlatego deprywatyzacja religii (odzyskanie funkcji spoecznej) zarysowaa sie tu przede wszystkim w sfe-rach, które pan´stwo w pewnym stopniu zaniedbao, a Kos´ció mia w nich dugoletnie, choc´ ograniczone dos´wiadczenie: w sferze spoeczno-opiekun´czej, diakonijnej.

Tres´ci edukacyjne mimo swego chrystocentrycznego charakteru – a moze dzieki temu – dotycz a szerokiego zakresu i zdaj a sie speniac´ kryterium zrów-nowazonej edukacji, zwaszcza w swej warstwie wychowawczej. Proces ksztacenia religijnego to nie proces przyswajania pewnych tres´ci wiedzy, lecz proces poszukiwania wyzwolonego przez zainteresowania i potrzeby. Dlatego tres´ci dziaalnos´ci edukacyjnej wychodz a poza w asko rozumiane nauczanie katechetyczne. Obok tres´ci katechetycznych opartych na nauczaniu biblijnym (autorytet Pisma S´wietego potwierdzay nie tylko zaozenia programowe, wypo-wiedzi katechetów, ale postawy ankietowanej modziezy ewangelickiej – 80,8% respondentów podao lekture Biblii jako podstawowy czynnik ksztatuj acy ich wiare, a 76,1% modziezy czyta Biblie regularnie, codziennie b adz´ 2-3 razy w tygodniu) oraz tres´ci edukacyjnych wspomagaj acych identyfikowanie sie jed-nostki z nauk a i wspólnot a wyznaniow a (odnosz acych sie do tozsamos´ci ewan-gelickiej), waznymi tres´ciami s a tres´ci zwi azane z wychowaniem ekumenicz-nym, ksztatowaniem postawy ekumenicznej – tolerancyjnej i otwartej. Zakresy

14_{Szerzej zob.: A. R ó z a n´ s k a, Wychowanie do wdziecznos´ci. Wdziecznos´c´ jako}

wartos´c´ w wychowaniu ewangelickim, w: Kwestie wyznaniowe w spoecznos´ciach wielokulturo-wych, red. T. Lewowicki, A. Rózan´ska, U. Klajmon, Cieszyn: Uniwersytet S´l aski – Filia w Cieszynie 2002, s. 283-296.

tres´ciowe, które mozna wyznaczyc´, to: wychowanie rodzinne, wychowanie do wdziecznos´ci, wychowanie do zycia spoecznego, wychowanie prewencyjno-opiekun´cze (przykadem takich dziaan´ mog a byc´ miejskie kluby misji osiedlo-wej prowadzone w duzych miastach, Hawierzowie, Karwinie, Ostrawie, Frydku i Trzyn´cu) czy wreszcie wychowanie ekologiczne oraz profilaktyczne w sytua-cji zagrozenia sektami.

3. NOWE POTRZEBY MODEGO POKOLENIA – NOWE CELE I SPOSOBY DZIAANIA

Jedn a z istotnych cech dzisiejszego zycia jest jego postepuj aca sekulary-zacja15 i desakralizacja. Kultura wspóczesna ulega nieustaj acym przemia-nom, a czowiek w niej zyj acy poszukuje coraz to innych sów, idei, znaczen´ i wartos´ci, gubi ac nierzadko po drodze rzeczywistos´c´ s´wiata, siebie samego i Boga. Ale nawet ta najbardziej zdesakralizowana egzystencja nosi s´lady religijnej waloryzacji s´wiata16 i nie zatracia duchowego i transcendentnego wymiaru, co przejawia sie w róznych poszukiwaniach religijnych modego pokolenia i potrzebie odnowy poczucia sacrum.

Kos´ció ewangelicki, podobnie jak inne Kos´cioy, powinien uwzglednic´ aktualn a sytuacje zycia modego pokolenia z charakterystyczn a dla niej zmia-n a religijnos´ci i formuuj ac aktualne cele dziaalnos´ci edukacyjnej, wyrazac´ j a w nowych s´rodkach, formach i metodach.

Nalezy wiec przyj ac´ jeszcze jedn a wazn a perspektywe rozwazania pedago-gii, teorii i praktyki edukacyjnej Kos´cioa: rzeczywiste potrzeby wspóczesnej modziezy i wychodzenie im naprzeciw. Aktualna sytuacja spoeczna, kszta-tuj aca now a mentalnos´c´ modych, wymusza niejako na wychowawcach chrze-s´cijan´skich potrzebe wrazliwos´ci na czowieka, wrazliwos´ci pedagogicznej i antropologicznej. Czowiek wraz ze swoimi potrzebami i uwikaniami spo-ecznymi podlega ci agym zmianom. Dlatego chc ac uczynic´ nasze wysiki pedagogiczne skutecznymi, skierujmy je z wielk a wrazliwos´ci a i wyczuciem na konkretnego czowieka.

15_{Sekularyzacja  najogólniej ujmuj ac  oznacza autonomie sfery doczesnej od sakralnej} i wyraza sie w rozdziale Kos´cioa od pan´stwa. Istotny jest jednak jej wpyw na kulture i zycie spoeczne, przejawiaj acy sie w desakralizacji, czyli w zanikaniu tres´ci religijnych w sztuce, literaturze i s´wiadomos´ci ludzi, a co za tym idzie, w innym rozumieniu s´wiata.

Przyjecie stanowiska, ze edukacja ma byc´ czynnikiem wspomagaj acym w okres´leniu i realizacji zmian w zyciu czowieka, poci aga za sob a warunek suzenia podmiotom edukacji. W tak pojmowanej edukacji znajduj a was´ciwe miejsce potrzeby i pragnienia uczestników procesów edukacyjnych17. A roz-poznanie i wyjs´cie naprzeciw rzeczywistym potrzebom dzieci i modziezy warunkuj a jej efektywnos´c´.

Spos´ród podstawowych potrzeb modego czowieka, które dzisiaj przybie-raj a szczególne znaczenie, mozna wymienic´ miedzy innymi: potrzebe bezpie-czen´stwa, sensu wasnego zycia, ale tez umiejetnos´c´ radzenia sobie z nega-tywnymi emocjami, ograniczenie leku przed zagrozeniami cywilizacyjnymi. Jezeli wrazliwi wychowawcy chrzes´cijan´scy dostrzegaj a i nazywaj a po imieniu rzeczywiste potrzeby modych, a ich oddziaywania na modziez polegaj a nie tylko na przekazie tres´ci wiary, ale na umiejetnos´ci rozmowy z modymi na tematy zwi azane z ich problemami egzystencjalnymi, wychowa-nie religijne moze byc´ platform a, na której mody czowiek odnajduje sens wasnego zycia i rozwi azuje inne problemy egzystencjalne.

4. PRAKTYCZNY WYMIAR EDUKACJI RELIGIJNEJ KOS´CIOA EWANGELICKIEGO NA ZAOLZIU

W praktyce edukacyjnej Kos´ció ewangelicki na Zaolziu przyjmuje refor-macyjny model edukacji obejmuj acej cae zycie czowieka. Uczestnikiem edu-kacji chrzes´cijan´skiej jest czowiek w caym okresie swego zycia, a nie tylko uczen´ (dziecko od 6 do 18 lat), zatem róznorodn a w formach dziaalnos´ci a edukacyjn a objety jest czowiek niezaleznie od swojego wieku.

Do podstawowych form wychowawczych Kos´cioa ewangelickiego na Zaolziu nalez a: katechizacja szkolna, katechizacja wewn atrzkos´cielna, wspólnotowe wychowanie modziezy, dziaalnos´c´ kulturalno-os´wiatowa, dziaalnos´c´ eduka-cyjna w obszarze sztuki (zespoy muzyczne, chóry, zespoy dramatyczne), bar-dzo szeroka dziaalnos´c´ spoeczno-opiekun´cza oraz wspópraca ekumeniczna.

W artykule przedstawie wspólnotowe wychowanie modziezy, dziaalnos´c´ spoeczno-opiekun´cz a oraz wspóprace ekumeniczn a. Wyboru tych form doko-naam bior ac pod uwage fakt, iz s a to formy powstae b adz´ rozbudowane was´ciwie dopiero po zmianach ustrojowych w Czechosowacji, jak równiez

17_{Por. T. L e w o w i c k i, Przemiany os´wiaty, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie} Z ak 1994, s. 17.

formy w szczególny sposób odpowiadaj ace na specyficzne potrzeby s´rodo-wiska zaolzian´skiego.

5. WSPÓLNOTOWE WYCHOWANIE MODZIEZ Y

Róznymi formami katechizacji objetych jest ponad 3000 dzieci i modzie-zy, z tego tylko trzecia czes´c´ katechizacj a szkoln a. W latach 2000-2013 miaa miejsce w ponad 70 szkoach i brao w niej udzia od 1000 do 1100 dzieci. Nauka religii w szkole w Republice Czeskiej ma – w odróznieniu od Polski – charakter zajec´ nadobowi azkowych. Dlatego edukacja chrzes´cijan´ska reali-zowana jest przede wszystkim na terenie parafii oraz w coraz wiekszej mierze na paszczyznach wspópracy miedzywyznaniowej. Wychowawcami i twórca-mi dziaan´ edukacyjnych s a nie tylko nauczyciele i katecheci, ale caa wspól-nota religijna – pocz awszy od rodziny, nauczycieli, organizatorów dziaan´ wychowawczo-opiekun´czych, animatorów zycia kulturalno-os´wiatowego, a na kolegach kon´cz ac. S´wieccy pracownicy odpowiedzialni za róznorodne formy dziaan´ stanowi a ponad 80% ogóu zaangazowanych w dziaalnos´ci edukacyj-nej Kos´cioa. Kos´ció jako wspólnota jest podstawowym os´rodkiem wycho-wawczym, nie uwaza jednak siebie za jedyn a paszczyzne edukacji religijnej. W swych dziaaniach uwzglednia równolegos´c´ edukacji rodzinnej, wspólnoto-wej, szkolnej i s´rodowiskowej.

Parafialne formy dziaalnos´ci edukacyjnej Kos´cioa – dzieki aktywnemu uczestnictwu i poczuciu sprawstwa modziezy – s a bardziej efektywne niz szkolne formy katechezy. Równiez modziez wskazaa na formy katechezy parafialnej jako na formy ciekawsze i chetniej uczeszczane (89% responden-tów). Uczestnictwo modziezy w tej wielostronnej aktywnos´ci jest czynne – 38% z nich partycypuje w przygotowaniu i realizacji programu wedug wczes´niej deklarowanych potrzeb.

Dziaalnos´c´ wychowawcza i wychowawczo-prewencyjna Kos´cioa wchodzi w luki powstae w wyniku dysfunkcjonalnos´ci funkcji opiekun´czej pan´stwa, potwierdza teze o dysfunkcjonalnos´ci pan´stwa w niektórych sferach zycia spoecznego.

Tab. 1. Wspólnotowa katechizacja i wychowanie modziezy

Forma organizacyjna Liczba grup

szkóki niedzielne 50

nauka konfirmacyjna 21

modziez pokonfirmacyjna 18

modziez starsza 17

kluby dzieciecej misji osiedlowej 15

letnie kolonie dzieci i modziezy 20-30

konferencje, kluby modziezowe w ramach projektu M.I.S.E rózna liczba

spotkania mazen´stw 18

grupy i kluby dyskusyjne 15-20

nabozen´stwa modziezowe 30-40

kluby i kóka zainteresowan´ w parafiach 10-20 praca Stowarzyszenia Benjamin z modziez a trudn a 5 ekumeniczne kolonie dla dzieci kilka turnusów

obozy wedrowne corocznie,

4 turnusy konkursy biblijne, poetyckie, ekumeniczne, plastyczne,

ekolo-giczne

corocznie kursy: jezyka angielskiego, jezyka migowego, gry na

instru-mentach perkusyjnych

rózna liczba grup w poszcz. latach korespondencyjne kursy dla dzieci organizowane przez

stowa-rzyszenie Detská misie/Misja ws´ród Dzieci

olimpiady i turnieje sportowe corocznie

wycieczki krajoznawcze rózna liczba w poszcz.

parafiach Z´ ródo: opracowanie wasne na podstawie sprawozdan´ rocznych S´KEAW z lat 2006-2013, http://www.sceav.cz/index.php/pl/dokumenty-i-materialy [dostep: 27.08.2014].

Formy i metody oddziaywania zalez a w gównej mierze od inicjatywy (zaangazowanych etatowo b adz´ spoecznie) pracowników, od samej modzie-zy, jak równiez od sytuacji spoecznej i mozliwos´ci personalnych oraz finan-sowych Kos´cioa i jego organizacji.

6. DZIAALNOS´C´ SPOECZNO-OPIEKUN´CZA

Kos´ció ewangelicki w swej dziaalnos´ci wychowawczej zawsze zwraca uwage na jej aspekt praktyczny, przeozony na jezyk czynów pomocy ludziom jej potrzebuj acym. Przedwojenne, instytucjonalne formy pomocy diakonijnej zostay po II wojnie s´wiatowej, a was´ciwie po 1960 r.18 uniemozliwione, dlatego formy pomocy zostay ograniczone do diakonii indywidualnej – wizyt u chorych, samotnych ludzi, dowozu starszych, niemog acych samodzielnie uczestniczyc´ w nabozen´stwach, do kos´cioa, by mogli sie wzi ac´ udzia w spo-wiedzi i w Wieczerzy Pan´skiej. Dopiero rok 1989 przyniós mozliwos´c´ konty-nuacji dziaalnos´ci charytatywnej w wiekszym zakresie, dzieki utworzeniu kos´cielnej organizacji charytatywnej. Diakonia S´l aska (Slezská diakonie) jako organizacja S´KEAW rozpoczea prace spoeczno-opiekun´cz a w roku 1990, na-wi azuj ac do przedwojennej ewangelickiej tradycji niesienia pomocy socjalnej. Jest instytucj a otwart a, wspópracuj ac a z innymi organizacjami spoecznymi i pan´stwowymi. Oferty jej dziaan´ spoeczno-wychowawczych nie s a przezna-czone tylko dla czonków spoecznos´ci ewangelickiej, ale skierowane s a do wszystkich zainteresowanych, czonków róznych grup spoecznych lokalnego s´rodowiska. Obecnie Diakonia S´l aska prowadzi dziaalnos´c´ w 60 os´rod-kach19 – w takich obszarach, jak: 1) poradnictwo i dziaalnos´c´ wychowaw-czo-prewencyjna, skierowana na rozwi azywanie trudnych sytuacji zyciowych, szczególnie wobec zagrozonych dzieci i rodzin; 2) róznorodna w formach praca z osobami niepenosprawnymi; 3) opieka nad bezdomnymi poprzez funkcjonowanie domów azylowych, niskoprogowych os´rodków dziennych20 i noclegowni; 4) praca z seniorami – suzba opiekun´cza oraz geriatria; 5) kos´-cielne szkoy specjalne. Pierwotnie wiekszos´c´ os´rodków Diakonii S´l askiej

18_{W tym roku doszo do upan´stwowienia wszystkich przedwojennych ewangelickich} domów opieki, z których tylko dwa ponownie odzyskaa w latach dziewiec´dziesi atych Diakonia S´l aska.

19_{http://www.slezskadiakonie.cz/o-nas/pro-verejnost/vyrocni-zpravy (dostep: 25.08.2014)} – Sprawozdania roczne Diakonii S´l askiej.

20_{Niskoprogowe os´rodki (= nízkoprahová zarízení) s a w Republice Czeskiej stosunkowo} nowym (zaczey powstawac´ w drugiej poowie lat dziewiec´dziesi atych XX wieku) rodzajem instytucji socjalnych. Niskoprogowos´c´ polega na maksymalnej dostepnos´ci os´rodka, nieograni-czonej barierami czasowymi, psychologicznymi, finansowymi czy organizacyjnymi. Niskopro-gowe os´rodki suz a organizowaniu aktywnego i efektywnego spedzania czasu wolnego osób z grup ryzyka spoecznego. Szczególny nacisk kadziony jest na integracje osób. Opieka nisko-progowa jest niezbednym elementem kompleksowych dziaan´ profilaktycznych i socjalnych podejmowanych w pan´stwach europejskich.

znajdowao sie na terenie Zaolzia, stopniowo jej dziaalnos´c´ ekspandowaa na coraz szersze obszary, dzis´ obejmuje miedzy innymi takie miejscowos´ci woje-wództwa morawsko-s´l askiego, jak Ostrava, Krnov, Nový Jicín, Bruntál, a po-nadto posiada os´rodki w Brnie i Pradze.

Tab. 2. Formy dziaalnos´ci spoeczno-opiekun´czej Diakonii S´l askiej S´KEAW

Obszar i forma pracy Typ os´rodka Nazwa i miejsce os´rodka

Poradnictwo rodzinne i prewencja

centrum inform., poradnia socjalna

Biuro Porad Obywatelskich w Kar-winie

–– Biuro Porad Obywatelskich w Ha-wierzowie

–– Biuro Porad Obywatelskich w Ostrawie

–– Tabita – Jabonków ––

–– Centrum Poradnicze – Trzyniec usugi aktywizacji

spoecznej dla rodzin z dziec´mi

Poradnia Rodzinna – Hawierzów –– Os´rodek wsparcia spoecznego

w Trzyn´cu

–– Os´rodek wsparcia spoecznego w Jabonkowie

–– Os´rodek wsparcia spoecznego w Frydku-Mistku

–– Os´rodek wsparcia spoecznego w Karwinie, Orowej

–– Os´rodek wsparcia spoecznego w Boguminie i Ostrawie centrum pomocy rodzinom

zastep.

Noemi – Hawierzów doradztwo spoeczne Elpis – Trzyniec

Elpis – Ostrawa Kerit – Hawierzów

niskoprogowe centrum modziezowe

On Line Karwina –– Pohoda – Karwina –– Kanaan – Bogumin

programy w terenie Streetwork i Kontakt – Karwina –– Kontakt Bogumin

praca z modziez a niepenosprawn a

os´rodek staego pobytu Betezda – Ligotka Kameralna –– Hosanna – Karwina

–– Eben-Ezer – Czeski Cieszyn –– Duhový du m – Ostrawa os´rodek tygodniowego

pobytu

Eunika – Karwina os´rodki dzienne naucz.

specjalnego

Eden, Lidia – Czeski Cieszyn –– Salome – Bogumin

os´rodek wczesnej interwen-cji

OWI Lidia – Czeski Cieszyn –– Eunika – Karwina

–– Salome – Bogumin suzba asystentów Tabita – Czeski Cieszyn

–– Tabita – Trzyniec, Jabonków zakady pracy chronionej,

warsztaty

Eben-Ezer – Górny Z uków –– Effata – Karwina

–– Effata – Frydek-Mistek

praca z ludz´mi bezdomnymi

domy azylowe dla mezczyzn

Betel – Karwina –– Betel – Trzyniec –– Betel – Frydek-Mistek dom azylowy dla matek

z dziec´mi

Sara – Trzyniec

–– Sara – Piotrowice k. Karwiny –– Sara – Frydek-Mistek –– Hannah – Orowa niskoprogowy dzienny

os´rodek

Betel – Karwina –– Betel – Czeski Cieszyn

–– Betel – Trzyniec –– Betel – Frydek-Mistek noclegownia Betel – Frydek-Mistek –– Betel – Czeski Cieszyn –– Betel – Trzyniec –– Betel – Karwina noclegownia dla kobiet Sara – Frydek-Mistek

praca z seniorami, geriatria

pensjonat, dom dla seniorów

Betania – Ligotka Kameralna dom pomocy oraz klub

seniora

Elim – Ostrawa opieka dzienna Elim – Stonawa dzienne usugi opiekun´cze Siloe – Ostrawa

suzba asystentów Tabita – Czeski Cieszyn –– Tabita – Trzyniec, Jabonków pomoc w nagych

wypadkach

Dorkas – Ostrawa

Szkolnictwo specjalne kos´cielne szkoy specjalne

Przedszkole, szkoa specjalna pod-stawowa i zawodowa szkoa spe-cjalna w Czeskim Cieszynie

Uwaga: W tabeli zostay uwzglednione tylko os´rodki Diakonii S´l askiej znajduj ace sie na terenie S´l aska Cieszyn´skiego i Ostrawy, pominiete zostay os´rodki lez ace poza czeskim S´l  a-skiem.

Z´ ródo: opracowanie wasne na podstawie zakresu s´wiadczonych usug Diakonii S´l askiej S´KEAW z 2013 r., http://www.slezskadiakonie.cz/sluzby [dostep: 25.08.2014].

Dziaalnos´c´ spoeczno-opiekun´cza nie jest ograniczona do dziaan´ w os´rod-kach Diakonii S´l askiej. Na terenie kazdej parafii istnieje poradnictwo pastoralne, za które odpowiedzialny jest zespó ludzi na czele z duchownym. W kazdej parafii istnieje tez koo parafialnej diakonii, czasami s a to koa kobiet, opiekuj  a-ce sie ludz´mi starszymi, chorymi i biednymi na terenie parafii.

Róznorodna w formach i metodach dziaalnos´c´ edukacyjna Kos´cioa wy-chodzi naprzeciw róznym potrzebom rozwojowym i duchowym modziezy i dorosych. Poprzez  aczenie teorii z praktyk a odnosi sie do konkretnych pro-blemów zycia codziennego zainteresowanych. Niemniej pojawiaj a sie ze stro-ny modziezy sygnay o niewystarczaj acej reakcji organizatorów dziaan´ na ich niektóre rzeczywiste potrzeby.

Kos´ció podejmuje dziaalnos´c´ zaniedban a przez pan´stwo, zarówno w prze-szos´ci (lata powojenne), a jeszcze bardziej teraz, ze wzgledu na coraz

szczu-plejsze s´rodku finansowe przeznaczane przez pan´stwo. Szczególnie nalezy tak oceniac´ dziaalnos´c´ socjalno-opiekun´cz a maj ac a w Kos´cioach ewangelickich po obu stronach granicy S´l aska Cieszyn´skiego dug a tradycje, jednak w ostat-nich dwudziestu latach zostaa ona bardzo rozbudowana. Praca diakonijna jest aktualn a realizacj a ewangelickiej i ewangelicznej zasady bycia dla drugiego czowieka. Jest tez najlepsz a reklam a zasadnos´ci i zywotnos´ci ewangelickich zasad wiary w zlaicyzowanym spoeczen´stwie czeskiego S´l aska Cieszyn´skie-go, a nawet poza jego granicami.

Jakkolwiek efektywnos´ci pracy edukacyjnej Kos´cioa nie mozna mierzyc´ w sensie ilos´ciowym, mozna stwierdzic´, ze równolegle z procesem sekula-ryzacji spoeczen´stwa czeskiego dochodzi w pewnych kregach spoecznych do pogebienia postaw religijnych i zaangazowania religijnego, do bardziej s´wiadomych wyborów i odpowiedzialnego uczestnictwa zarówno w insty-tucjach kos´cielnych, jak w zyciu spoecznym. Mozna przypuszczac´, ze w du-zej mierze jest to wynik s´wiadomej dziaalnos´ci edukacyjnej, opartej na ewangelicznych podstawach, odwouj acej sie do wolnos´ci wyboru, sumienia i odpowiedzialnos´ci. Oddziaywania edukacyjne Kos´cioa i instytucji kos´ciel-nych obejmuj a szersze spoecznos´ci lokalne, nie tylko wyznawców Kos´cioa. Po blisko 25 latach tych dziaan´ mozna wnioskowac´, ze przyczyniy sie one do wzrostu ws´ród czeskiego zlaicyzowanego spoeczen´stwa s´wiadomos´ci obecnos´ci Kos´cioa w spoeczen´stwie i znaczenia jego misji.

7. BUDOWANIE JEDNOS´CI WS´RÓD LUDZI W DUCHU EKUMENICZNYM

Obecnos´c´ chrzes´cijan w róznych obszarach zycia spoecznego, w tym równiez w obszarze wychowania, jest niezbedna i bezdyskusyjna, gdyz wyni-ka z chrzes´cijan´skiego podoza kultury i cywilizacji europejskiej. Natomiast obecnos´c´ ta nie tyle powinna prowadzic´ do jakiegos´ podkres´lania swojej odrebnos´ci, ile do twórczego odkrywania jednos´ci, czego szczególnym wyra-zem jest ekumenia. Duch ekumeniczny ukazuje mozliwos´ci budowania jedno-s´ci ws´ród ludzi, którzy czerpi a inspiracje z Objawienia21. Moze to miec´ znaczenie zarówno dla pracy wychowawczej ws´ród chrzes´cijan, jak równiez jako wspólne s´wiadectwo chrzes´cijan dla innych – zgodnie z ewangelijnym

21_{Por. M. N o w a k, Uniwersalizuj aca i integruj aca rola chrzes´cijan´stwa w}

przesaniem: „poznacie ich po ich owocach” (Mt 7, 20). Ta ostatnia rola ma szczególne znaczenie na Zaolziu, w s´rodowisku zsekularyzowanym i laickim. Model wspópracy ekumenicznej – nazywany modelem „jednos´ci w pojed-nanej róznorodnos´ci” – jest realizowany w praktyce przede wszystkim po-przez modziezowe formy dziaan´:

 Spotkania modziezy róznych wyznan´ (spotkania ogólnokos´cielne, ale tez lokalne, parafialne).

 Ekumeniczne Dni Biblii w Karwinie-Frysztacie.

 Tydzien´ Modlitw o Jednos´c´ Chrzes´cijan w styczniu kazdego roku, prak-tykowany w poszczególnych parafiach.

 Letnie obozy modziezowe i spotkania ewangelizacyjne XcamP w S´mio-wicach, skupiaj ace corocznie od 300 do 500 uczestników. Inicjatywa ta roz-poczea sie w 1989 r. w Toszonowicach, w 2001 r. przeniesiona do S´miowic koo Ligotki Kameralnej, w 2007 r. przyjea nazwe XcamP, nawi azuj ac do starochrzes´cijan´skiego monogramu greckiego zapisu sowa Chrystus. Obóz ma charakter festiwalu ewangelizacyjnego, gdzie poza wykadami, seminariami i ewangelizacjami proponowana jest szeroka oferta warsztatów praktycznych, artystycznych, koncertów i aktywnos´ci sportowych22. Uczestniczy w nim mo-dziez róznych wyznan´ z Republiki Czeskiej, Sowacji i Polski.

 Wakacyjne Zjazdy Modziezy Studiuj acej SAM (Sjezd alternativní mlá-deže – Zjazd Alternatywnej Modziezy) w Orowej, coroczne od 1999 r. nietypowe spotkania modziezy róznych wyznan´, poszukuj acej, „alternatyw-nej” w sensie wyboru innego, alternatywnego wobec konsumpcyjnego, stylu zycia. Bierze w nich udzia ok. 120 modych ludzi, uczniów szkó s´rednich i studentów23. Zjazdy SAM-u dostarczaj a rózne formy aktywnos´ci duchowej, znane s a tez z bogatej oferty artystycznej (wieczorne koncerty, teatry, filmy).  Modziezowe Ewangelizacje w Dziegielowie (organizowane przez Ko-s´ció Ewangelicko-Augsburski w Polsce), w których od pocz atków ich istnie-nia, tzn. od lat szes´c´dziesi atych, a zwaszcza po uzyskaniu wolnos´ci w 1990 r. uczestniczy modziez z Zaolzia.

 Chrzes´cijan´ska Akademia Modych (Krestanská akademie mladých) – miedzywyznaniowa organizacja chrzes´cijan´ska kieruj aca róznorodne formy dziaan´ edukacyjnych do modej generacji, niezaleznie od jej przynaleznos´ci wyznaniowej. Jak podaje w swym statucie, istot a jej pracy jest promowanie

22_{Szerzej zobacz: http://www.xcamp.cz [dostep: 25.08.2014].} 23_{Szerzej zobacz: http://www.samorlova.cz [dostep: 27.08.2014].}

jednos´ci, nie podziaów, jednos´ci, której podstaw a jest Biblia i chrzes´cijan´-stwo wyrazane w róznoraki sposób24.

 Od 2002 r. dziaa na Zaolziu Ekumeniczne Stowarzyszenie Chrzes´cijan´-skie, oddolna inicjatywa przedstawicieli polskiej inteligencji (pierwotna naz-wa: Stowarzyszenie Inteligencji Chrzes´cijan´skiej). Jest platform a wymiany dos´wiadczen´ i dialogu interkonfesjonalnego chrzes´cijan, zwaszcza tworz acych miejscow a inteligencje. Stowarzyszenie organizuje wykady i prelekcje, zapra-szaj ac wybitne osobistos´ci, przedstawicieli Kos´cioa, nauki, polityki z Polski i Czech. W przyszos´ci gremium to moze penic´ role pewnej platformy dialo-gu chrzes´cijan z laicyzowanym spoeczen´stwem czeskim.

Spoecznos´ci lokalne róznych wyznan´ jawi a sie jako wspólnoty dialogiczne i dialogizuj ace. Kultura i religijnos´c´ tych wspólnot wyrasta z pluralizmu kulturo-wego i religijnego osób j a tworz acych. Zróznicowanie to jest zachowane, ale waznos´c´ róznorodnych stanowisk i aktywnos´ci wynikaj aca z tego zróznicowania jest odnoszona do zadan´ wyznaczanych przez zlaicyzowane s´rodowisko lokalne, którego najwieksz a potrzeb a jest obecnos´c´ chrzes´cijan´skich wartos´ci, norm i za-sad postepowania, która moze byc´ bardziej zauwazalna poprzez wspólne dzia-ania spoeczne manifestuj ace jednos´c´ chrzes´cijan róznych wyznan´.

8. WYZWANIA DLA DZIAALNOS´CI EDUKACYJNEJ KOS´CIOÓW

Podstawowym wnioskiem wynikaj acym z analizy dziaalnos´ci edukacyjnej Kos´cioa i sytuacji, w której ona ma miejsce, jest potrzeba przyjecia przez Kos´cioy jeszcze szerszej i wspólnej perspektywy spojrzenia na edukacje religijn a oraz na dziaalnos´c´ edukacyjn a Kos´cioów. Poszczególne Kos´cioy nie powinny swoj a aktywnos´ci a „obsugiwac´” wasne wspólnoty, ale poprzez s´cis´lejsz a wspóprace i  aczenie swoich wysików nastawic´ sie na suzbe caemu spoeczen´stwu. Religijne rozdrobnienie i z´le pojeta konkurencja pro-wadzi nie tylko do izolacji poszczególnych spoecznos´ci wyznaniowych, ale moze negatywnie wpywac´ na edukacje religijn a oraz pos´rednio na przyszos´c´ Kos´cioa oraz caego spoeczen´stwa. Edukacja religijna to równiez, a moze przede wszystkim, „ksztacenie do suzby s´wiatu i do pozostawania w ci  a-gym, twórczym i pokornym dialogu z tym s´wiatem”25.

24_{http://www.kam.cz [dostep: 27.08.2014].}

25_{H. R. N i e b u h r, The purpose of the Church and It's Ministry. Reflections on the}

Na zakon´czenie pragne jedynie wyrazic´ rados´c´ z mozliwos´ci uczestniczenia w pracy Zespou Pedagogiki Chrzes´cijan´skiej oraz z tego, ze to gremium poprzez dziaalnos´c´ naukow a i edukacyjn a zmierzaj ac a do intelektualnego i duchowego rozwoju osoby przyczynia sie do wypeniania podstawowego celu edukacji religijnej – pomagania ludziom w ci agym wzros´cie w mios´ci Boga i mios´ci bliz´niego.

BIBLIOGRAFIA E l i a d e M.: Sacrum, mit, historia, Warszawa: PIW 1974.

L e w o w i c k i T.: Przemiany os´wiaty, Warszawa: Wydawnictwo Akadamickie Z ak 1994. M i l e r s k i B.: Z yc´ w diasporze… Zagrozenia i szanse w konteks´cie polskiego

protestan-tyzmu, „Mys´l Protestancka” 2002 nr 1.

N i e b u h r H. R.: Chrystus a kultura, Kraków: Wydawnictwo Znak 1996.

N o w a k M.: Uniwersalizuj aca i integruj aca rola chrzes´cijan´stwa w spoeczen´stwie plurali-stycznym, w: Kwestie wyznaniowe w spoecznos´ciach wielokulturowych, red. T. Lewo-wicki, A. Rózan´ska, U. Klajmon, Cieszyn: Wydawnictwo Uniwersytet S´l aski – Filia w Cie-szynie 2002, s. 371-384.

R ó z a n´ s k a A.: Dziaalnos´c´ edukacyjna S´l askiego Kos´cioa Ewangelickiego Augsburskiego Wyznania na Zaolziu, Czeski Cieszyn: Wydawnictwo S´l aski Kos´ció Ewangelicki A.W. 2002.

R ó z a n´ s k a A.: Wychowanie do wdziecznos´ci. Wdziecznos´c´ jako wartos´c´ w wychowaniu ewangelickim, w: Kwestie wyznaniowe w spoecznos´ciach wielokulturowych, red. T. Lewo-wicki, A Rózan´ska, U. Klajmon, Cieszyn: Uniwersytet S´l aski – Filia w Cieszynie, 2002, s. 283-296.

S a d o w s k i A.: Pogranicze i tozsamos´c´ narodowa mieszkan´ców pograniczy, w: Tozsamos´c´ narodowa modziezy na pograniczach, red. Z. Jasin´ski, A. Kozowska, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego 1997.

Scítání lidu, domu a bytu k 1.3.2001 – obyvatelstvo. Praha 2003. (Spis ludnos´ci w Republice Czeskiej w dniu 1.03.2001 – ludnos´c´).

S´ w i a t k i e w i c z W.: Tradycja i wybór. Socjologiczne studium religijnos´ci na Górnym S´l asku, Katowice–Wrocaw: Centrum Badan´ S´l askoznawczych i Bohemistycznych Uniwer-sytetu Wrocawskiego, Societas Scientiis Favendis Silesiae Superioris – Instytut Górno-s´l aski, Oddzia PAN w Katowicach 1997.

U g l o r z M.: Od samos´wiadomos´ci do s´wiadectwa wiary. Wprowadzenie do dogmatyki ewangelickiej, Warszawa: Wydawnictwo ChAT 1995.

Netografia http://www.kam.cz [dostep: 27.08.2014] http://www.xcamp.cz [dostep: 25.08.2014] http://www.samorlova.cz [dostep: 27.08.2014] http://www.slezskadiakonie.cz/sluzby [dostep: 25.08.2014] http://www.slezskadiakonie.cz/o-nas/pro-verejnost/vyrocni-zpravy [dostep: 25.08.2014] http://www.sceav.cz/index.php/pl/dokumenty-i-materialy [dostep: 27.08.2014]

DZIAALNOS´C´ EDUKACYJNA KOS´CIOA EWANGELICKIEGO NA ZAOLZIU

S t r e s z c z e n i e

Praca jest prób a spojrzenia na edukacyjn a i spoeczno-opiekun´cz a dziaalnos´c´ S´l askiego Kos´cioa Ewangelickiego Augsburskiego Wyznania na Zaolziu w Republice Czeskiej – zarówno z perspektywy specyficznych uwarunkowan´ spoeczno-s´rodowiskowych jej podstawowych celów i zadan´, jak tez uwzgledniaj ac potrzeby wspóczesnej modziezy i wychodzenie im naprzeciw. Przedstawione zostay wybrane zagadnienia tematyki, zwaszcza dziaania, które nosz a znamio-na specyficznych uwarunkowan´ wielokulturowego i wielowyzznamio-naniowego s´rodowiska, jak rów-niez – miedzy innymi w konsekwencji tych uwarunkowan´ – s a próbami twórczego odkrywania jednos´ci w róznorodnos´ci, czyli wspódziaania ekumenicznego róznych Kos´cioów.

Sowa kluczowe: S´l aski Kos´ció Ewangelicki Augsburskiego Wyznania, Zaolzie, wspópraca ekumeniczna miedzy Kos´cioami, dziaalnos´c´ edukacyjna i spoeczno-opiekun´cza.

EDUCATIONAL ACTIVITIES OF THE EVANGELICAL CHURCH IN ZAOLZIE

S u m m a r y

This study is an attempt to look at educational and social activities of the Silesian Evange-lical Church of Augsburg Confession in Zaolzie in the Czech Republic. It analyses both speci-fic socio-cultural conditions, their tasks and aims and takes into account the needs of nowadays youth and the ways of satisfying them. In this study a few problems and topics have been chosen for analysis, especially the activities which bear traits of specific conditions of multi-cultural and multi-faith environment of the church that are also attempts of creative discovery of unity in diversity or in other words the ecumenical cooperation between various churches.

Key words: Silesian Evangelical Church of Augsburg Confession, Zaolzie, ecumenical