w jakimĞ sensie do wieku i mentalnoĞci tego okresu. NiezaleĪnie jednak od okresu, wieku, doĞwiadczeĔ i preferencji aksjonormatywnych charakterys-tycznych dla okreĞlonego pokolenia, podmiotowoĞü, poczucie sprawstwa, ĞwiadomoĞü wáasnych przekonaĔ, istotnie wpáywają na siáĊ, stabilnoĞü i orga-nicznoĞü systemu.
SpoáeczeĔstwo nie powinno ignorowaü kompleksowoĞci postaw moralnych i egzystencjalnych máodzieĪy maturalnej, nie powinno takĪe przyjmowaü po-stawy typu: „z tej choroby (máodoĞci) szybko moĪna siĊ wyleczyü”. MáodoĞü sytuująca siĊ w okresie maturalnym jest nadal podatna na przekaz pozytyw-nych postaw i wartoĞci, równieĪ tych pochodzących ze strony pokolenia doro-sáych. Socjalizacja to proces, który trwa nadal. Nierzadko takĪe jej forma o zmienionym kierunku, czyli socjalizacja odwrotna, moĪe przynieĞü dobro o charakterze korzyĞci czysto instrumentalnych, jak równieĪ autotelicznych, tak dla máodzieĪy maturalnej, jak i dla pokolenia dorosáych. Trud badawczy, jakiego podjąá siĊ wybitny socjolog, niekwestionowany autorytet socjologii religii i moralnoĞci Janusz MariaĔski, we wáaĞciwy sobie i trafny sposób, zaowocowaá materiaáem, którego zignorowanie byáoby wielkim báĊdem zanie-chania. KaĪdy czytelnik, siĊgający po publikacjĊ – rekomendowaną przez au-tora tej recenzji – moĪe ją wykorzystaü w swoich dziaáaniach i codziennoĞci jako doskonaáy materiaá dla wspierania spoáecznego systemu w jego wymiarze mikro (jednostkowo-rodzinnym) i makrostrukturalnym (spoáecznym).
Ks. Paweá Prüfer PaĔstwowa WyĪsza Szkoáa Zawodowa im. Jakuba z ParadyĪa w Gorzowie Wielkopolskim
Craig C a l h o u n, Nations Matter Culture, History, and the Cosmopolitan Dream, London–New York: Routledge Taylor & Francis Group 2007, ss. 238.
Craig Calhoun, autor ksiąĪki, jest amerykaĔskim socjologiem, profesorem Uniwersytetu Nowojorskiego (NYU), wieloletnim dyrektorem Institute for Public Knowledge przy NYU, od wrzeĞnia 2012 r. piastuje funkcjĊ dyrektora
London School of Economics (LSE), zaliczany jest do Ğwiatowej czoáówki socjologii sfery publicznej.
Celem ksiąĪki jest odmitologizowanie wspóáczesnej debaty nad narodem i narodowoĞcią, przez ponowne odczytanie czynników historycznych towarzy-szących powstawaniu narodów, paĔstw narodowych i nacjonalizmów oraz czynników socjologicznych, związanych ze spoáeczną mobilizacją, której Ĩró-dáem byáa etnicznoĞü i ĞwiadomoĞü odrĊbnoĞci. Na początku naleĪy jednak zaznaczyü, Īe termin „nationalism”, który stosuje Calhoun, nie ma na myĞli nacjonalizmu jako ksenofobicznej postawy jakiejĞ konkretnej zbiorowoĞci, przy jednoczesnej niechĊci wobec innych. Opisywany w ksiąĪce „nationalism” odnosi siĊ raczej do procesu formowania siĊ toĪsamoĞci narodowych w XIX w. Calhoun podkreĞla rolĊ jaką narody i nacjonalizmy odegraáy w formowaniu wspóáczesnych paĔstw narodowych, demokracji oraz federacyjnoĞci takiej jak UE. Wskazuje przy tym na metodologiczny báąd, którym jest jednowymia-rowe i nieuzasadnione traktowanie nacjonalizmu i narodu jako czynników hamujących cywilizacyjną emancypacjĊ spoáeczeĔstw. Nations matter… to socjologiczna apologia narodu i narodowoĞci. KsiąĪka studzi entuzjazm zwo-lenników globalizacji, kosmopolityzmu i koncepcji uniwersalnego czáowie-czeĔstwa. Przedstawia merytoryczne kontrargumenty przeciwko demonizowa-niu narodowoĞci i rzuca wyzwanie kaĪdemu, kto usiáuje siĊgaü po kategoriĊ narodowoĞci, w celu uĪycia jej jako argumentu w politycznej rywalizacji. Calhoun udowadnia, Īe uniwersalistyczne traktowanie narodów, w którym zacierają siĊ róĪnice, jest jednostronnym uproszczeniem. Wskazuje teĪ, Īe kosmopolityzm w rzeczywistoĞci jest elitarny oraz, Īe koncepcja uniwersal-nego czáowieczeĔstwa jest produktem ideologii, nie mającym pokrycia w rze-czywistoĞci, gdyĪ ludzie nie są monadami fluktuującymi w nieograniczonej przestrzeni globalnej, lecz są biograficznie zakorzenieni, zdefiniowani kultu-rowo i jĊzykowo oraz odczuwają silną potrzebą przynaleĪnoĞci.
Problemem jaki porusza autor, jest wspóáczesne znaczenie narodowoĞci. Czytamy o tym juĪ w samym tytule, z którego treĞci moĪna wnioskowaü, Īe ogáaszanie Ğmierci narodów wydaje siĊ przedwczesne ,czy wrĊcz nieuzasad-nione, Īe narodowoĞü ma swoją wartoĞü równieĪ w obecnych warunkach roz-kwitu bezprecedensowej federacyjnoĞci w Europie ,jak UE, a nacjonalizm wcale nie musi siĊ kojarzyü z szowinizmem czy z innymi podobnymi mu wy-paczeniami.
Nations matter… jest antologią intelektualnego wkáadu Calhouna w rozwój nowoczesnego spojrzenia na naród, na paĔstwo narodowe, globalizacjĊ i na-cjonalizm. Skáada siĊ z siedmiu rozdziaáów, z których kaĪdy byá wczeĞniej
opublikowany jako odrĊbny artykuá w pracach zbiorowych i w miĊdzynaro-dowych periodykach socjologicznych. Artykuáy zostaáy czĊĞciowo przereda-gowane i dostosowane do formalnych wymogów monografii. KsiąĪka zostaáa napisana i wydana w jĊzyku angielskim.
W pierwszym rozdziale, Is it time to be postnational? (Czy to juĪ czas postnarodowy?), autor wskazuje na kluczowe czynniki procesu formowania siĊ paĔstwa narodowego, które przyczyniaáy siĊ do uksztaátowania zbiorowej ĞwiadomoĞü, etnicznej odrĊbnoĞci i autonomii politycznej. Byáy to siedemna-stowieczne wojny religijne w Europie oraz rozwój tradycji i jĊzyków narodo-wych w dziewiĊtnastym wieku. Zwáaszcza dwóch ostatnich, tradycji i jĊzyka, autor nie traktuje jako kategorii zastanych, lecz jako historycznie zmienne. Calhoun krytycznie odnosi siĊ do wspóáczesnych procesów standaryzacji, szczególnie ekonomicznej i kulturowej, wskazując na asymetrycznoĞü syste-mów politycznych i ekonomicznych w róĪnych rejonach Ğwiata i, w związku z tym, na trudnoĞci dostosowania ich do jednego systemu Ğwiatowego. Ofiarą tego typu unifikacji padają zwykli ludzie.
W rozdziale drugim, Nationalism matters (Nacjonalizm ma znaczenie), ukazany zostaá organizujący potencjaá nacjonalizmu. W przeciwieĔstwie do innych czynników mobilizujących spoáecznoĞci, jak centra miejskie, których zdolnoĞü magnetycznego oddziaáywania na ludzi wynikaáa z bycia przeci-wieĔstwem peryferiów, nacjonalizm wygenerowaá wspólną páaszczyznĊ unifi-kującą caáe spoáeczeĔstwo i organizującą je w jeden naród przez rozwój jĊ-zyka narodowego, wykreowanie wyĪszej kultury i upowszechnienie czytel-nictwa. Nacjonalizm staá siĊ páaszczyzną spajającą rozproszone lokalne et-nicznoĞci w jedną caáoĞü, nadając im nowego znaczenia i budząc nieznane dotąd aspiracje organizowania siĊ w strukturĊ polityczną. Aspiracje te zrodziáy naród jako zbiorowego aktora, którego wola staáa siĊ Ĩródáem legitymizacji politycznej w nowoĪytnym paĔstwie. Calhoun demaskuje przekáamania utrwalone i powielane w debacie nad narodem i nacjonalizmem takie, jak: báĊdne przekáadanie absolutnej równoĞci obywateli w republice na równoĞü narodów na arenie miĊdzynarodowej; báĊdne przeciwstawianie idei paĔstwa narodowego dąĪeniom imperialistycznym; niesáuszne uznawanie etnicznoĞci za naturalną formĊ akomodacji struktur politycznych paĔstwa narodowego. Wskazuje teĪ na róĪnice pomiĊdzy nacjonalizmem etnicznym a obywatelskim.
W trzecim rozdziale Nationalism and ethnicity (Nacjonalizm a etnicznoĞü) Calhoun formuáuje tezĊ, Īe nacjonalizm nie jest prostą kontynuacją etniczno-Ğci. Udowadnia, Īe ani pierwotna etnicznoĞü, ani pierwotny jĊzyk nie stanowią pomostu pomiĊdzy etnicznoĞcią a nacjonalizmem. EtnicznoĞü jest tylko
pun-ktem wyjĞcia dla toĪsamoĞci, która w specyficznych warunkach historycznych zostaje zredefiniowana i zreformuáowana przez czynniki polityczne i kultu-ralne, generując w efekcie nacjonalizm. Nacjonalizm jawi siĊ zatem jako plat-forma organizująca, która standardyzuje rzeczywiste lokalne jĊzyki oraz rze-czywiste toĪsamoĞci zróĪnicowanych grup etnicznych w jedną skomasowaną kulturĊ wyĪszą, nieznaną w warunkach pierwotnej rozproszonej etnicznoĞci. Dla Calhouna nacjonalizm raczej jest celem ambitnych dąĪeĔ oraz produktem zbiorowych wyobraĪeĔ, niĪ przedáuĪeniem korzeni etnicznych. EtnicznoĞü uwaĪa za jeden z waĪnych potencjaáów organizujących naród, a nacjonalizm powstaje wówczas, gdy tradycje kulturowe wyraĪone zostają w postaci kon-kretnych historycznych postulatów.
W czwartym rodziale Nationalism and civil society. Democracy, diversity, and self-determination (Nacjonalizm a spoáeczeĔstwo obywatelskie. Demokra-cja, róĪnorodnoĞü i samostanowienie) autor odpowiada na pytanie, czym jest spoáeczeĔstwo obywatelskie i co jest jego spoiwem. Przywoáuje w tym celu koncepcjĊ szkockich moralistów, káadących nacisk na znaczenie czynników pozapaĔstwowych (rynki), oraz poglądy myĞlicieli kontynentalnych podkre-Ğlających znaczenie relacji spoáecznych, aktywizujących autonomiczne jed-nostki. SpoáeczeĔstwo obywatelskie definiuje jako rzeczywistoĞü ontyczną oraz jako locus organizacyjny. SubstancjĊ spoáeczeĔstwa obywatelskiego sta-nowią wolni i równi obywatele, oddolne stowarzyszenia, ruchy, organizacje i wspólnoty uczestniczące aktywnie w dyskursie publicznym na temat kluczo-wych kwestii wspóáĪycia. Locus organizacyjny to przestrzeĔ wolnej cyrkulacji dóbr oraz idei. Nacjonalizm w warunkach spoáeczeĔstwa obywatelskiego nie sprzyja rozwojowi wiĊzi w ramach maáych wspólnot, gdyĪ nie operuje et-niczną, lecz abstrakcyjną ideą narodu, która powstaje wskutek zderzenia lo-kalnych patrykularnoĞci z globalnym uniwersalizmem. Nacjonalizm, pisze Calhoun, bywa wikáany w intymną, lecz ambiwalentną relacjĊ z historią. Na-rodowoĞü kreowana przez nacjonalizm nie stara siĊ kultywowaü krytycznych momentów historii Ğwiadczących o podziaáach, lecz promuje historyczną nie-pamiĊü jako podstawĊ konsensusu spoáecznego.
W piątym rozdziale, Nationalism, political community, and the representa-tion of society or, why feeling at home is not a substitute for public space (Na-cjonalizm, wspólnota polityczna i spoáeczna reprezentacja, lub dlaczego odczucie bycia u siebie nie jest substytutem sfery publicznej), autor wyjaĞnia znaczenie wspólnoty, spoáecznoĞci i spoáecznego dyskursu, oraz wyjaĞnia róĪnice pomiĊdzy przynaleĪnoĞcią do wspólnoty opartej na nieformalnej, bez-poĞredniej i interpersonalnej wiĊzi a obywatelstwem, które nazywa
specyficz-nym modelem przynaleĪnoĞci, bezpoĞrednio zaleĪspecyficz-nym od sfery publicznej. Tym co odróĪnia relacje nieformalne od relacji w przestrzeni publicznej, jest charakter jednych i drugich oraz ich zakres. Pierwsze wystĊpują w obszarze prywatnym, są partykularne, toĪsamoĞü uczestników jest zdefiniowana, nie mają znaczenia dla ksztaátowania ĞwiadomoĞci zbiorowej i nie odnoszą siĊ do kwestii wspóáĪycia w grupie. Obszarem wystĊpowania drugich jest sfera pu-bliczna i dialog obywatelski, które cechuje otwartoĞü na innych, nieograni-czona moĪliwoĞü udziaáu nowych uczestników, anonimowy charakter uczest-nictwa, oraz uzyskiwany konsensus o znaczeniu spoáecznym.
W szóstym rozdziale, Inventing the opposition of ethnic and civic nationalism. Hans Kohn and the Idea of Nationalism (Wprowadzając rozróĪnienie miĊdzy et-nicznym a obywatelskim nacjonalizmem. Hans Kohn a idea nacjonalizmu), Calhoun podejmuje krytyczną analizĊ spoáecznej myĞli Hansa Kohna, który roz-patruje nacjonalizm diachronicznie, analizując związek etnicznoĞci i aspiracji politycznych. EtnicznoĞü i wyobraĪenie politycznej toĪsamoĞci stanowią dwa bieguny, pomiĊdzy którymi uformowaá siĊ nacjonalizm. Za kolebkĊ nacjonalizmu Kohn uznaje kulturĊ grecką i hebrajską, które miaáy siĊ staü inspiracją dla roz-woju idei nacjonalistycznych w póĨniejszych okresach. Calhoun analizuje myĞl Kohna, osadzając ją w kontekstach historycznych od staroĪytnej Grecji, po ideĊ patriotyzmu obywatelskiego Habermasa. PodkreĞla przy tym, Īe kaĪdą epoką rządziáy wáaĞciwe jej paradygmaty, w róĪny sposób wpáywające na relacjĊ po-miĊdzy etnicznoĞcią a politycznymi aspiracjami i politycznym samookreĞleniem. Choü wspóáczesne idee demokratycznych narodów nie są kontynuacją etniczno-Ğci, etnicznoĞü ciągle ma znaczenie dla polityki naturalizacyjnej, dla samoĞwia-domoĞci politycznej i narodowej, czego przykáadem są róĪnice procedur pomiĊ-dzy np. Francją a Niemcami.
W ostatnim rozdziale, Nationalism and the cultures of democracy ( Nacjona-lizm a kultury demokratyczne), autor wyszczególnia pozytywne oddziaáywania narodów i nacjonalizmów na wspóáczesne demokracje. UwaĪa narodowoĞci z czynnik politycznie spajający, a paĔstwa narodowe za podstawowe jednostki realizacji wspóápracy miĊdzynarodowej i pomocy humanitarnej. PolitykĊ paĔstw narodowych przedstawia jako katalizator dostosowywania regionalnych mental-noĞci do globalnego modelu wzrostu gospodarczego. NarodowoĞü pomaga two-rzyü strukturĊ przynaleĪnoĞci, która jest jednym z dwóch filarów pomostu áączą-cego lokalnoĞci ze spoáecznoĞcią globalną; jest Ĩródáem samookreĞlenia spoáe-czeĔstw lokalnych w konfrontacji ze spoáecznoĞcią globalną; páaszczyzną party-cypacji politycznej w ustroju demokratycznym; wartoĞcią zdolną mobilizowaü tradycje dziedzictwa kulturowego oraz zbiorowych obowiązków; jest teĪ
ogni-wem instytucjonalnie áączącym obecne pokolenie z przeszáym i przyszáym. Na-rodowoĞü jest utrwalana i reprodukowana w narodowych systemach edukacji i ochrony zdrowia. Nacjonalizm pomaga mobilizowaü zbiorową lojalnoĞü wokóá instytucji, przedsiĊwziĊü i debat istotnych dla dobra wspólnego; rozwija zbio-rową, ponadregionalną i ponadklasową, odpowiedzialnoĞü. Calhoun przedstawia naród jako rzeczywistoĞü dynamiczną o silnym potencjale kreatywnym i wska-zuje na inherentny związek pomiĊdzy demokracją a pluralizmem tradycji, rela-cji spoáecznych i geopolitycznych. Do natury demokrarela-cji, stwierdza, naleĪy jej zdolnoĞü dostosowania siĊ do róĪnorodnych warunków i kontekstów.
ħródáa, do których odwoáuje siĊ autor, obejmują gáównie dzieáa klasyków filozofii spoáecznej i socjologii (I. Kant, J. Bentham, J.J. Rousseau, A. de Tocqueville, M. Weber, E. Renen, H. Arendt, B. Walter, Th. Adorno, I. Berlin, J-G. Fichte, H-G. Gadamer, M. Gandi, P. Sorokin, G. Simmel, J. Nehiru i in.), oraz prace wspóáczesnych autorów juĪ uznawane za „klasykĊ” socjologiczną badaĔ narodowoĞci i sfery publicznej (B. Anderson, E. Gellner, S.M. Lipset, J. Rawls, P. Selznick, C. Geertz, P. Bourdieu, Ch. Tilly, E. Hobsbawm, J. Habermas, I. Wallerstein, R. Sennett, M. Nussbaum, W. Kymlicka, H. Kohn, S. Huntington, R. Brubaker, Z. Bauman, S. Benhabib, A. Giddens i in.). Calhoun w kilku miejscach przywoáuje teĪ dokumenty ONZ i MiĊdzynarodo-wego Czerwonego KrzyĪa. ħródáa i zawarte w nich informacje mają charakter przekrojowy, pochodzą bowiem z róĪnych okresów rozwoju filozofii i myĞli spoáecznej, z róĪnych szkóá i tradycji intelektualnych.
Podobnie jak Bourdieu, Sennett, Habermas, czy Taylor, Calhoun analizuje zjawiska spoáeczne, postrzegając je w perspektywie ich związku ze spoáeczeĔ-stwem obywatelskim. Jego socjologia naleĪy do gatunku wiedzy publicznej (public knowledge), czyli takiej wiedzy, która stoi na gruncie obywatelskiego interesu zwykáych ludzi. Samo pojĊcie zwykli ludzie (ordinary people) w pu-blikacjach Calhouna staje siĊ terminem technicznym. Podobnie jak przywoáy-wany przez niego Tilly, Calhoun interpretuje zjawiska przez odniesienie ich do kontekstów historycznych. Analiza historyczna jest waĪnym elementem inte-lektualnej biografii Calhouna, stanowi teĪ istotny komponent metody uprawia-nej przez niego socjologii. WaĪne konteksty historyczne (grecka polis, Augu-styĔska definicja ustroju, Ğredniowieczna terytorializacja, reformacja i siedem-nastowieczne wojny religijne, rozwój rynków, rewolucje polityczne, konflikty imperiów i ich rozpad na paĔstwa narodowe, globalizacja) ukazywane są jako kamienie milowe w procesie rodzenia siĊ idei dających teoretyczne podstawy ustawicznego samodefiniowania siĊ spoáecznoĞci w nowych warunkach od-powiadających nowym wyobraĪeniom spoáecznym.
Z lektury ksiąĪki wyáania siĊ zasadniczy wniosek: narodowoĞü jest warto-Ğcią, którą równieĪ dzisiaj naleĪy ceniü; potencjaá nacjonalny moĪe byü ska-nalizowany i wykorzystany w celach poprawy jakoĞci Īycia konkretnych na-rodów. Wreszcie problemy narodu i nacjonalizmu to zagadnienia záoĪone, wo-bec których jakiekolwiek arbitralne rozstrzygniĊcia wydają siĊ nieuprawnio-nymi uproszczeniami. KsiąĪka nie zawiera Īadnych definitywnych rozstrzy-gniĊü, które w sposób arbitralny wskazywaáyby rozwiązywanie problemów na-rodowoĞci. WrĊcz przeciwnie. Jest na wskroĞ pozytywistyczna tam, gdzie wskazuje na organiczne struktury problemu, oraz gdzie zachĊca do podejmowa-nia niespektakularnej pracy u podstaw, celem wykorzystapodejmowa-nia potencjaáu naro-dowoĞciowego w realizacji pomocy humanitarnej w rejonach objĊtych biedą. Bez wypaczenia zatem jej treĞci i intencji autora, ksiąĪki nie sposób wykorzy-staü jako zbioru argumentów wspierających ideologiczne dezyderaty zarówno zwolenników, jak i przeciwników narodowoĞci. Pozytywna ocena narodowoĞci jest w duĪym stopniu uznaniem doniosáej roli, jaką narodowoĞü odegraáa w pro-cesie powstawania paĔstwa, kreowania kultury wyĪszej i rozwijania zbiorowej samoĞwiadomoĞci. TreĞü ksiąĪki jest istną gmatwaniną powiązanych ze sobą czynników historycznych i spoáecznych, które z jednej strony ukazują wspólne páaszczyzny narodowoĞci i liberalnej demokracji, z drugiej zaĞ zaznaczają gra-nice oddzielające jedne od drugich. Przedstawione przez autora argumenty w peáni uzasadniają wyprowadzane przez niego konkluzje.
BáĊdne, wnioskując z lektury ksiąĪki, wydają siĊ stanowiska odrzucające na-ród i nacjonalizm jako nie dające siĊ pogodziü z zaáoĪeniami demokracji libe-ralnej, spoáeczeĔstwa obywatelskiego, otwartoĞci i tolerancji. Przeciwstawienie tego typu wydaje siĊ nieuzasadnione czy wrĊcz dyletanckie. Calhoun udowad-nia, Īe ten z góry zaáoĪony kontrast blednieje, gdy przeĞledzi siĊ, uporządkuje i poskáada w logiczną caáoĞü czynniki historyczne, kluczowe dla paĔstwa naro-dowego, dla liberalnej demokracji i republikaĔskiego egalitaryzmu. Okazuje siĊ bowiem, Īe wspóáczesne paĔstwo prawa jest w istotnym sensie wypadkową dąĪeĔ narodowych (wojna domowa w Anglii za panowania Stuartów), kulty-wowania odrĊbnoĞci etnicznej (Fichte, Hegel), nacjonalizmów jednoczących rozproszone lokalnoĞci czy to pod wzglĊdem jĊzykowym (dziewiĊtnastowieczna uniformizacja jĊzyka we Francji), czy pod wzglĊdem samodefinowania siĊ narodów (mesjanizm i martyrologia polska, francuski iluminizm cywilizacyjny, niemiecka kontynuacja odwiecznej germaĔskoĞci). Wbrew wielu utrwalonym poglądom, afirmacja bądĨ odrzucenie narodu i nacjonalizmu w warunkach liberalnego paĔstwa prawa nie jest prostą opcją wyboru pomiĊdzy czymĞ jednoznacznie wáaĞciwym, a jednoznacznie záym. Uczciwa postawa
intelektu-alna, w tym wypadku, domaga siĊ raczej uznania komplementarnoĞci czynni-ków narodowo-etnicznych i liberalnej demokracji, aniĪeli skupiania siĊ na prze-ciwieĔstwach. Calhoun nie ma ambicji, by Nations matter… ujmowaáa proble-matykĊ w sposób wyczerpujący. Kompozycja i argumentacja ksiąĪki czynią z niej gáos we wspóáczesnej debacie nad narodowoĞcią. Zasadniczą wartoĞcią publikacji jest ukazanie záoĪonoĞci poruszanej problematyki, czyli wskazanie wielu wspóágrających i zachodzących na siebie elementów, razem skáadających siĊ na materiĊ badanego problemu. Ukazanie związków przyczynowych pomiĊ-dzy pozornie niezwiązanymi ze sobą czynnikami komplikuje wszelkie jedno-stronne próby ujmowania narodu i nacjonalizmu, nierzadko oparte na uprzedze-niach.
Wniosek Calhouna o wartoĞci narodowoĞci i nacjonalizmów trudno zakwali-fikowaü do politycznie poprawnych, jeĪeli przyjąü, Īe poprawnoĞü jest glo-balna, kosmopolityczna i uniwersalnie zorientowana. KsiąĪka prawdopodobnie rozczarowuje poszukujących jasnych odpowiedzi na trudne pytania. Skomplikowanych problemów nie da siĊ wyjaĞniü w sposób prosty. Jak mawiaá A. Einstein, „wszystko naleĪy robiü jak najproĞciej, nie proĞciej jednak niĪ jest to moĪliwe” . Niemal w kaĪdym fragmencie ksiąĪki wybrzmiewa moralne zobowiązanie socjologii. Calhoun pisze o narodowoĞci mając przed oczyma stare etniczne narody Europy, nowe woluntarystyczne narody oĞwieceniowe, oraz wspóáczesne narodowoĞci takich regionów jak Poáudniowy Sudan czy Haiti. Ta ostatnia perspektywa jest bliska zwáaszcza badaczowi wspóáczesnych przeobraĪeĔ w obszarze sfery publicznej. W Europie przez wieki aspiracje narodowe mobilizowaáy ludzi do walki w celu uzyskania dominacji politycznej i religijnej, w oĞwieceniu aspiracje narodowoĞciowe popchnĊáy spoáecznoĞci kolonii Nowego ĝwiata do samookreĞlenia jako naród, obecnie w biednych rejonach globu aspiracje narodowe mają szansĊ bycia wykorzystanymi jako potencjaá w realizacji pomocy humanitarnej, w áagodzeniu skutków katak-lizmów i w rozwijaniu lokalnej solidarnoĞci spajającej zwykáych ludzi. KsiąĪka Calhouna ukazuje drogi pozytywnego zagospodarowania potencjaáu narodo-wego i nacjonalistycznego, który respektuje podstawowe zasady wspóáistnienia, szanuje prawa czáowieka, w tym prawo do innoĞci i odrĊbnoĞci.
Ks. Maciej Huáas Instytut Socjologii KUL
Cyt. za: R. Z i p p e l i u s, Rechtphilosophie. Ein Studienbuch, München: Verlag C.H. Beck
