Istotność aktywów i pasywów z tytułu odroczonego podatku dochodowego w bilansach spółek giełdowych

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 752. 2007. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Ireneusz Górowski Katedra RachunkowoÊci. IstotnoÊç aktywów i pasywów z tytu∏u odroczonego podatku dochodowego w bilansach spó∏ek gie∏dowych 1. Przedmiot i cel badania Procedura mi´dzyokresowej alokacji podatku dochodowego jest powszechnie stosowanym mechanizmem we wspó∏czesnej rachunkowoÊci. Regulacje z zakresu rachunkowoÊci odroczonego podatku dochodowego (OPD) zawarte sà zarówno w krajowych, jak i mi´dzynarodowych regulacjach z zakresu rachunkowoÊci. W wyniku ich stosowania w bilansach przedsi´biorstw wykazywane sà aktywa z tytu∏u OPD i rezerwy na OPD. Celem niniejszego opracowania jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy pozycje te stanowià w warunkach polskich istotne sk∏adowe sum bilansowych. Pomo˝e to ustaliç, czy rachunkowoÊç podatku odroczonego w zasadniczy sposób wp∏ywa na obraz aktywów i pasywów przedsi´biorstw. Jest to istotne zagadnienie z punktu widzenia potrzeb analizy sprawozdaƒ finansowych oraz ogólnej oceny procedur rachunkowoÊci podatków odroczonych.. 2. Kryteria wyboru i opis badanej populacji Badanie obejmuje populacj´ spó∏ek notowanych na Gie∏dzie Papierów WartoÊciowych w Warszawie (GPW). Ze wzgl´du na specyfik´ oraz szczególne zasady rachunkowoÊci, z populacji wy∏àczono sektor finansowy. Badany zbiór tworzà spó∏ki notowane w dniu 31.12.2004 r. Przedmiotem analizy sà dane zawarte w skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych po badaniu przez bie-.

(2) 96. Ireneusz Górowski. g∏ego rewidenta za 2004 r. Dane êród∏owe ze sprawozdaƒ finansowych pochodzà z baz dostarczanych przez Notoria SA. Dobór odpowiedniej zbiorowoÊci adekwatnej do postawionych celów badania jest niezwykle wa˝ny. Zwykle przedmiotem badaƒ statystycznych jest próba pobrana ze zbiorowoÊci, natomiast do weryfikacji hipotez badawczych wykorzystuje si´ wiele metod i narz´dzi wypracowanych na gruncie statystyki matematycznej. W niniejszym badaniu zdecydowano si´ jednak na opis i analiz´ okreÊlonej grupy spó∏ek gie∏dowych, którà potraktowano jako zbiorowoÊç generalnà. Spowodowane to by∏o przede wszystkim naturà badanych zagadnieƒ. W tym kontekÊcie mo˝na przytoczyç s∏owa A. Zeliasia [1996, s. 18], który pisze, ˝e „[...] podejÊcie opisowe ma znacznie wi´ksze mo˝liwoÊci zastosowania w badaniach zjawisk gospodarczych ni˝ podejÊcie stochastyczne. Nale˝y wić szczegó∏owo rozwa˝yç, jaka jest natura badanego zagadnienia i jakie cele za jego pomocà majà zostaç osiàgni´te”. Przedmiotem badania w niniejszej pracy sà aktywa i pasywa wynikajàce ze stosowania procedur podatku odroczonego. RachunkowoÊç podatku odroczonego, stosowana w polskiej rachunkowoÊci od 1995 r., jest postrzegana przez ksi´gowych, audytorów i u˝ytkowników sprawozdaƒ finansowych jako skomplikowana i trudna w stosowaniu [Waliƒska 2003, s. 5]. Spó∏ki notowane na GPW w Warszawie stanowià natomiast pewnego rodzaju „awangard´”, je˝eli chodzi o jakoÊç systemów rachunkowoÊci oraz informacji dostarczanej u˝ytkownikom sprawozdaƒ finansowych. Przedsi´biorstwa notowane na gie∏dzie muszà bowiem spe∏niç wiele wymogów formalnoprawnych, zarówno w momencie dopuszczenia do obrotu, jak i w okresie, kiedy sà notowane. Spó∏ki gie∏dowe, b´dàc spó∏kami publicznymi, podlegajà tak˝e szczególnym regu∏om nadzoru. Dotyczy to przyk∏adowo kwestii obowiàzkowej publikacji wszystkich istotnych danych dotyczàcych ich dzia∏alnoÊci. Wa˝na jest tak˝e kwestia nadzoru o charakterze administracyjno-prawnym realizowanego przez Komisj´ Papierów WartoÊciowych i Gie∏d. Sprawozdania finansowe spó∏ek badane sà zwykle przez du˝ych i uznanych audytorów, wed∏ug ogólnie przyj´tych norm i procedur. Powy˝sze czynniki powodujà, ˝e w∏aÊnie ta grupa mo˝e byç przydatna do oceny stosowanych procedur ksi´gowych. Mo˝na domniemywaç, ˝e w tej w∏aÊnie grupie przedsi´biorstw sprawozdawczoÊç, szczególnie dotyczàca bie˝àcego i odroczonego podatku dochodowego, odpowiada wszelkim standardom w tym zakresie. Prowadzenie badaƒ na grupie losowo wybranych spó∏ek w Polsce mog∏oby byç obcià˝one przez powszechnie znane czynniki, takie jak wolniejsza i niepe∏na implementacja zmieniajàcych si´ norm z zakresu rachunkowoÊci czy dominacja prawa podatkowego nad prawem bilansowym. Z formalnego punktu widzenia otrzymane wyniki sà wić opisem wy∏àcznie populacji spó∏ek gie∏dowych. Je˝eli jednak badania te potraktowaç jako badania na populacji „wzorcowej”, to powinny byç tak˝e u˝yteczne do analizy stosowanych w rachunkowoÊci zasad pomiaru i wyceny, a to z kolei mo˝e byç przydatne do oceny realizacji zadaƒ i funkcji rachunkowoÊci. Warto tak˝e zwróciç uwag´, ˝e wskaêniki finan-.

(3) IstotnoÊç aktywów i pasywów.... 97. sowe spó∏ek gie∏dowych sà wykorzystywane do oceny dzia∏alnoÊci innych przedsi´biorstw, w∏aÊnie jako wskaêniki wzorcowe. Uzyskany w ten sposób opis statystyczny rzeczywistoÊci mo˝e mieç ÊciÊle praktyczne zastosowanie z punktu widzenia analizy ekonomiczno-finansowej innych przedsi´biorstw. Kwestia zakresu prowadzonych badaƒ wymaga równie˝ pewnych dodatkowych wyjaÊnieƒ. Zagadnienia te, jak si´ wydaje, mogà byç wa˝ne z punktu widzenia wszelkich badaƒ, dla których dane pochodzà ze sprawozdaƒ finansowych. Nale˝y poruszyç kwesti´ aktualnoÊci danych. Przyjmujàc za∏o˝enie, ˝e analizowane majà byç sprawozdania po zbadaniu przez bieg∏ych rewidentów, mo˝na wziàç pod uwag´ jedynie sprawozdania roczne. Sprawozdania takie dost´pne sà najwczeÊniej w lipcu lub sierpniu nast´pnego roku kalendarzowego. Z tych w∏aÊnie powodów na moment sporzàdzania niniejszego opracowania dane z 2004 r. sà danymi najbardziej aktualnymi. Inne zagadnienie dotyczy dynamicznej analizy zjawisk ekonomicznych na podstawie sprawozdaƒ finansowych. Nowelizacje ustawy o rachunkowoÊci powodujà, ˝e pewne pozycje sprawozdawcze analizowane w d∏u˝szych okresach mogà utraciç walor porównywalnoÊci. Trzeba te˝ zwróciç uwag´, ˝e na skutek zmian stopy opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych przeliczeniu w kolejnych latach ulegajà nierozwiàzane rezerwy na OPD i aktywa z tytu∏u OPD, co utrudnia interpretacj´ otrzymanych wyników. Nie bez znaczenia jest tak˝e fakt, ˝e nieliczne spó∏ki przyj´∏y rok obrotowy inny ni˝ kalendarzowy, co wymaga odpowiednich korekt1.. 3. OkreÊlenie poziomu istotnoÊci Pojćie „istotnoÊci” jest stosowane w rachunkowoÊci w ró˝nych znaczeniach. Mo˝e tu chodziç o istotnoÊç dokonywanych uproszczeƒ, istotnoÊç b∏´du w sprawozdaniu finansowym, istotnoÊç statystycznà itp. W niniejszym opracowaniu podj´to prób´ odpowiedzi na pytanie, czy aktywa z tytu∏u OPD i rezerwa na OPD stanowià istotne (czyli w znaczàcym stopniu wp∏ywajàce na obraz spó∏ek w sprawozdaniach finansowych) pozycje. W odpowiedzi na to pytanie ma pomóc okreÊlenie ich udzia∏u procentowego odpowiednio w sumach bilansowych. Otrzymane wyniki mogà podlegaç ocenie na podstawie wiedzy i doÊwiadczenia osoby dokonujàcej analizy. Wnioski mogà byç ró˝ne i zale˝eç od osobistych doÊwiadczeƒ oraz poglàdów interpretatora. Aby uzyskaç bardziej wymierne wyniki, pos∏u˝ono si´ metodami stosowanymi do oceny istotnoÊci b∏´dów w sprawozdaniach finansowych. Metody te zosta∏y szczegó∏owo opisane przez A. Ho∏d´ i J. Pociech´ [2004, s. 43–58]. Autorzy ci przywo∏ujà poj´1 Rok obrotowy nie pokrywa si´ z rokiem kalendarzowym dla spó∏ek Betacom SA i Unimil SA. Dla spó∏ki Betacom poczàtek roku obrotowego to 04.01, a dla Unimil to 07.01. Analizie poddano, podobnie jak w przypadku wszystkich spó∏ek, zasoby pochodzàce ze zbadanych sprawozdaƒ finansowych na 31.12.2004 r., natomiast strumienie sà skumulowanymi wartoÊciami ze sprawozdaƒ kwartalnych (niebadanych) za 2004 r..

(4) Ireneusz Górowski. 98. cie istotnoÊci ogólnej rozumiane jako „[...] maksymalny b∏àd w ca∏ym sprawozdaniu finansowym, który mo˝e byç potraktowany jako nieistotny przez audytora”. Sposób rozumowania jest wić nast´pujàcy: gdyby procedura alokacji podatku dochodowego w spó∏kach gie∏dowych zosta∏a pomini´ta, przy za∏o˝eniu, ˝e nie pope∏niono innych b∏´dów ani uproszczeƒ, nie spowoduje to istotnej zmiany w bilansach tych jednostek. Przedmiotem niniejszego badania jest udzia∏ aktywów i pasywów z tytu∏u podatku odroczonego w sumach bilansowych, dlatego te˝ dokonujàc interpretacji otrzymanych wyników, pos∏u˝ono si´ wskaênikami istotnoÊci opartymi w∏aÊnie na sumach bilansowych. M. St´pieƒ [2005, s. 120] podaje, ˝e w USA wskaênik istotnoÊci oparty na sumie bilansowej wynosi 1%, w Wielkiej Brytanii to 1–2%, a w innych krajach 0,5–1%. Podobne wartoÊci wskaêników podajà A. Ho∏da i J. Pociecha [2004, s. 45]. Dla celów niniejszego badania przyj´to wskaênik istotnoÊci na poziomie 1% sumy bilansowej.. 4. Udzia∏ aktywów i pasywów z tytu∏u odroczonego podatku dochodowego w sumach bilansowych Jako podstawowy wskaênik ilustrujàcy udzia∏ podatku odroczonego w sumie bilansowej zaproponowano skompensowany odroczony podatek dochodowy (SOPD): SOPD =. |aktywa OPD – rezerwa OPD| ∑ aktywów. ,. gdzie: OPD – odroczony podatek dochodowy. W liczniku zastosowano wartoÊç bezwzgl´dnà z ró˝nicy mi´dzy aktywami z tytu∏u odroczonego podatku dochodowego a rezerwà na odroczony podatek dochodowy, w mianowniku zaÊ sum´ aktywów (która jest równoznaczna z sumà bilansowà). Warto zauwa˝yç, ˝e zgodnie z ustawà o rachunkowoÊci (art. 37, ust. 7) i krajowym standardem rachunkowoÊci nr 2 (pkt 14.3) jednostka ma prawo dokonania wyboru w zakresie zaniechania bàdê dokonania kompensaty aktywów i pasywów zwiàzanych z OPD, a na podstawie danych z bilansu nie mo˝na stwierdziç, które jednostki z takiej kompensaty skorzysta∏y, a które nie. Wybrany wskaênik przedstawia wić „rzeczywisty” wp∏yw podatku odroczonego na sumy bilansowe, niezale˝nie od przyj´tego przez jednostk´ rozwiàzania w tym zakresie. Tabela 1 ilustruje Êredni udzia∏ skompensowanych aktywów z tytu∏u OPD i rezerwy na OPD w sumach bilansowych spó∏ek gie∏dowych..

(5) 99. IstotnoÊç aktywów i pasywów.... Tabela 1. Udzia∏ skompensowanego odroczonego podatku dochodowego w badanej grupie spó∏ek gie∏dowych (stan na 31.12.2004 r.) Udzia∏ w sumie bilansowej (w %). Liczba spó∏ek. Skumulowana liczba spó∏ek. Procent populacji. Skumulowany procent. 0≤x<1. 121. 121. 64,02. 64,02. 1≤x<2. 31. 152. 16,40. 80,42. 2≤x<3. 20. 172. 10,58. 91,01. 3≤x<4. 4. 176. 2,12. 93,12. 4≤x<5. 7. 183. 3,70. 96,83. 5≤x<6. 2. 185. 1,06. 97,88. 6≤x<7. 1. 186. 0,53. 98,41. 7≤x<8. 1. 187. 0,53. 98,94. 8≤x<9. 0. 187. 0,00. 98,94. 9 ≤ x < 10. 0. 187. 0,00. 98,94. 10 ≤ x < 11. 1. 188. 0,53. 99,47. 11 ≤ x < 12. 0. 188. 0,00. 99,47. 12 ≤ x < 13. 0. 188. 0,00. 99,47. 13 ≤ x < 14. 0. 188. 0,00. 99,47. 14 ≤ x 15. 0. 188. 0,00. 99,47. 15 ≤ x 16. 0. 188. 0,00. 99,47. 16 ≤ x < 17. 1. 189. 0,53. 100,00. èród∏o: opracowanie w∏asne.. Ju˝ po powierzchownej analizie szeregu rozdzielczego uwag´ zwraca nieciàg∏oÊç rozk∏adu badanej cechy. W sytuacji gdy dla ok. 99% populacji udzia∏ odroczonego podatku dochodowego w sumie bilansowej nie przekracza 8%, a kolejna obserwacja zawiera si´ w przedziale ⟨10%; 11%), natomiast ostatnia w przedziale ⟨16%; 17%), nale˝y rozwa˝yç, czy nie wyst´pujà tu obserwacje nietypowe. Aby udzieliç odpowiedzi na to pytanie, zmienna „skompensowany odroczony podatek dochodowy” zosta∏a poddana standaryzacji2. Przyj´to, ˝e za obserwacje podejrzane o nietypowoÊç nale˝y uznaç spó∏ki, dla których wartoÊç standaryzowana przekracza 3,03. W przypadku badanej populacji sà to 3 spó∏ki: 2 WartoÊç standaryzowana = (wartoÊç zmiennej – Êrednia arytmetyczna)/odchylenie standardowe. 3 A. ZeliaÊ [1996, s. 16] zaleca przyjćie granicy dla obserwacji nietypowej na poziomie 2,0. Z kolei inni autorzy (np. [Luszniewicz, S∏aby 2003, s. 37]) podajà wartoÊç 3,0. Z racji faktu, ˝e w 2 przypadkach mamy do czynienia z nieznacznym tylko przekroczeniem poziomu 2,0, przy zachowaniu do tego miejsca ciàg∏oÊci rozk∏adu zmiennej standaryzowanej, zdecydowano si´ przyjàç wy˝szà z proponowanych granic..

(6) Ireneusz Górowski. 100. Capital Partners, Poligrafia i Elektromonta˝-Eksport. WartoÊç zmiennej standaryzowanej wynosi odpowiednio: 3,19; 5,10; 7,95. Jak zaleca A. ZeliaÊ [1996, s. 16], przypadki takie powinny zostaç poddane analizie merytorycznej. Z informacji dost´pnych w prospekcie emisyjnym spó∏ki Capital Partners SA i na jej stronach internetowych wynika, ˝e przedmiotem dzia∏alnoÊci jednostki jest „[...] dostarczanie instrumentu finansowego typu venture capital dla ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw”4. Ze szczegó∏owego opisu prowadzonej dzia∏alnoÊci wynika, ˝e jest to dzia∏alnoÊç powszechnie okreÊlana jako „bankowoÊç inwestycyjna”. Pomimo przypisania przez GPW w Warszawie tego podmiotu do sektora „innych us∏ug”, nale˝a∏oby ze wzgl´du na prowadzonà dzia∏alnoÊç zakwalifikowaç t´ spó∏k´ do sektora finansowego. W odniesieniu do pozosta∏ych dwóch spó∏ek nie uzyskano informacji, które by∏yby podstawà wy∏àczenia ich z badanej grupy. Analiza sprawozdaƒ finansowych obu spó∏ek za lata 1997–2004 pozwoli∏a zorientowaç si´, ˝e tak wysoki udzia∏ odroczonego podatku dochodowego (w tym wypadku chodzi o aktywa) spowodowana jest prawdopodobnie wysokimi stratami uzyskiwanymi w kolejnych latach obrotowych. W przypadku Elektromonta˝u Export, wed∏ug stanu na dzieƒ 31.12.2004 r., toczy∏o si´ post´powanie uk∏adowe, nie by∏a to jednak jedyna spó∏ka znajdujàca si´ w trudnej sytuacji finansowej notowana na GPW w Warszawie. Aby ostatecznie rozwiàzaç omawiany problem, postanowiono odwo∏aç si´ do celu prowadzonej analizy. Celem niniejszego badania jest udzielenie odpowiedzi na pytania o Êrednie poziomy aktywów i pasywów z tytu∏u podatku odroczonego w grupie spó∏ek gie∏dowych, istotnoÊç tych pozycji oraz zale˝noÊç ich udzia∏u w sumie bilansowej od bran˝y. Przyjćie obserwacji, której odleg∏oÊç od Êredniej przekracza siedmiokrotnie odchylenie standardowe, w sposób znaczàcy mog∏oby wp∏ynàç na obni˝enie wartoÊci informacyjnej uzyskanych wyników. Z tego wzgl´du ostatecznie zdecydowano o wy∏àczeniu z dalszej analizy obserwacji diametralnie odbiegajàcych od Êredniej. Nie oznacza to, ˝e z punktu widzenia analizy finansowej nie sà to przypadki interesujàce. Nie powinno te˝ budziç wàtpliwoÊci, ˝e aktywa z tytu∏u odroczonego podatku dochodowego przekraczajàce 16% by∏yby przedmiotem bli˝szego zainteresowania analityka finansowego. Kwestia istotnoÊci tej pozycji w przypadku indywidualnej analizy omawianych trzech spó∏ek jest oczywista. Po odrzuceniu obserwacji odstajàcych, analizie poddano wić grup´ 186 spó∏ek. W tabeli 2 przedstawiono udzia∏ aktywów z tytu∏u odroczonego podatku dochodowego, rezerwy na podatek odroczony i skompensowany odroczony podatek dochodowy w sumie bilansowej. W tabeli 3 uj´to g∏ówne parametry badanych rozk∏adów. Z tabeli tej wynika, ˝e Êredni udzia∏ aktywów OPD znacznie przekracza za∏o˝ony poziom istotnoÊci – 1% sumy bilansowej, przy czym dla po∏owy spó∏ek jest on wy˝szy ni˝ 0,97% (mediana). Je˝eli chodzi o rezerw´ na OPD, to jej wartoÊç jest nieznacznie ni˝sza ni˝ 1%, a dla wartoÊci skompensowanych nieco wy˝sza. Opierajàc si´ na tej mierze, mo˝na uznaç, 4. http://www.c-p.pl/capital_partners/prospekt.pdf, 30.06.2006..

(7) 101. IstotnoÊç aktywów i pasywów.... ˝e procedura mi´dzyokresowej alokacji podatku dochodowego, zw∏aszcza w zakresie aktywowania przysz∏ych korzyÊci podatkowych, w sposób istotny wp∏ywa na kszta∏t bilansów spó∏ek gie∏dowych. Nale˝y tak˝e podkreÊliç, ˝e algorytm ustalania aktywów z tytu∏u OPD zawiera zawsze elementy oparte na osàdzie, szacunkach i prognozach. By∏by to kolejny argument przemawiajàcy za uznaniem, ˝e z punktu widzenia analizy finansowej jest to element istotny. Tabela 2. Aktywa i pasywa z tytu∏u odroczonego podatku dochodowego w bilansach spó∏ek gie∏dowych (stan na 31.12.2004 r.) Udzia∏ w sumie bilansowej (w %). Liczba spó∏ek. Skumulowana liczba spó∏ek. Procent populacji. Skumulowany procent. Aktywa z tytu∏u odroczonego podatku dochodowego 0≤x<1. 95. 095. 51,08. 51,08. 1≤x<2. 50. 145. 26,88. 77,96. 2≤x<3. 18. 163. 9,68. 87,63. 3≤x<4. 11. 174. 5,91. 93,55. 4≤x<5. 8. 182. 4,30. 97,85. 5≤x<6. 4. 186. 2,15. 100,00. 6≤x<7. 0. 186. 0,00. 100,00. 0≤x<1. 124. 124. 66,67. 66,67. 1≤x<2. 29. 153. 15,59. 82,26. 2≤x<3. 17. 170. 9,14. 91,40. 3≤x<4. 12. 182. 6,45. 97,85. 4≤x<5. 2. 184. 1,08. 98,92. 5≤x<6. 1. 185. 0,54. 99,46. 6≤x<7. 1. 186. 0,54. 100,00. Rezerwa na odroczony podatek dochodowy. Skompensowany odroczony podatek dochodowy 0≤x<1. 121. 095. 65,05. 65,05. 1≤x<2. 50. 145. 16,67. 81,72. 2≤x<3. 18. 163. 10,75. 92,47. 3≤x<4. 11. 174. 2,15. 94,62. 4≤x<5. 8. 182. 3,76. 98,39. 5≤x<6. 4. 186. 1,08. 99,46. 6≤x<7. 0. 186. 0,54. 100,00. èród∏o: opracowanie w∏asne..

(8) Ireneusz Górowski. 102. 140 120. Liczba obserwacji. 10 80 60 40 20 0 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. % aktywa OPD w sumie bilansowej. rezerwa OPD w sumie bilansowej. skompensowany OPD w sumie bilansowej. Rys. 1. Udzia∏ aktywów z tytu∏u OPD, rezerwy na OPD oraz skompensowanego OPD w sumach bilansowych spó∏ek gie∏dowych èród∏o: opracowanie w∏asne.. Tabela 3. Parametry statystyczne rozk∏adów odroczonego podatku dochodowego w sumach bilansowych spó∏ek gie∏dowych OdchyKwanlenie tyl 4 standar(w %) dowe (w %). Ârednia (w %). Mediana (w %). Minimum (w %). Maksimum (w %). Kwantyl 1 (w %). Aktywa OPD. 1,30. 0,97. 0,00. 5,52. 0,32. 1,80. Rezerwa OPD. 0,96. 0,42. 0,00. 6,22. 0,11. Skompensowany OPD. 1,06. 0,53. 0,00. 6,17. 0,20. Parametr. èród∏o: opracowanie w∏asne.. SkoÊnoÊç. Kurtoza. 1,31. 1,32. 1,27. 1,68. 1,19. 1,70. 2,97. 1,45. 1,24. 1,83. 3,36.

(9) IstotnoÊç aktywów i pasywów.... 103. Nie bez znaczenia jest te˝ charakterystyka badanych rozk∏adów. Na podstawie rys. 1 i danych zawartych w tabeli 3 mo˝na ustaliç, w jaki sposób wartoÊci cechy sà roz∏o˝one w populacji, czy koncentrujà si´ wokó∏ Êredniej itp. Jak widaç, wszystkie rozk∏ady sà zdecydowanie prawostronnie asymetryczne (wysokie, dodatnie wartoÊci wspó∏czynników skoÊnoÊci), co Êwiadczy o przewa˝ajàcej liczbie spó∏ek z niskim poziomem badanych wskaêników. Analizowane rozk∏ady sà te˝ bardziej wysmuk∏e w stosunku do rozk∏adu normalnego. Z uwagi na brak mo˝liwoÊci podzia∏u populacji ze wzgl´du na przyj´tà polityk´ rachunkowoÊci w zakresie kompensowania odroczonego podatku dochodowego w sprawozdaniu finansowym, najwi´ksze znaczenie ma analiza wskaênika opartego na wartoÊciach skompensowanych. W przypadku tej zmiennej wspó∏czynnik kurtozy wynosi a˝ 3,36, co Êwiadczy o du˝ym skupieniu obserwacji wokó∏ Êredniego poziomu wskaênika 1,06%. Z punktu widzenia analizy sprawozdaƒ finansowych ma to o tyle istotne znaczenie, ˝e mo˝na wskazaç na istnienie pewnego normatywnego poziomu odroczonego podatku dochodowego w sumie bilansowej. Otwartà kwestià pozostaje wskazanie górnej granicy tego poziomu. Wydaje si´, ˝e mo˝na zaproponowaç rozwiàzanie, aby granicà dla normatywnej wartoÊci wskaênika by∏ czwarty kwartyl. W ten sposób 3/4 populacji b´dzie zawiera∏o si´ w wyznaczonym przedziale wskaênika 0–1,45%. Ujawnienie wy˝szych wartoÊci w badanym sprawozdaniu finansowym sugerowa∏oby koniecznoÊç analizy przyczyn wystàpienia wysokiego poziomu. CzynnoÊci analityczne w takim przypadku mog∏yby obejmowaç: – ustalenie na podstawie informacji dodatkowej, jakà polityk´ stosuje jednostka w zakresie kompensaty aktywów i rezerwy z tytu∏u odroczonego podatku dochodowego. W przypadku dokonywania kompensaty nale˝a∏oby w bilansie analitycznym dokonaç ich odwrócenia. Umo˝liwi to pozyskanie informacji o poziomie zobowiàzaƒ zwiàzanych z podatkiem dochodowym i mo˝liwoÊci pomniejszania przysz∏ych p∏atnoÊci z tytu∏u podatku odroczonego; – analiz´ pozycji wp∏ywajàcych na wysokoÊç aktywów z tytu∏u odroczonego podatku dochodowego. Wskazane by∏oby okreÊlenie tytu∏ów, na podstawie których jednostka w latach nast´pnych obni˝y wartoÊç p∏atnoÊci podatkowych; – ocen´ ryzyka zwiàzanego z realizacjà aktywów z tytu∏u odroczonego podatku dochodowego (ryzyko kursowe, ryzyko poniesienia strat podatkowych w nast´pnych okresach itp.); – korekt´ wskaêników zad∏u˝enia z uwzgl´dnieniem rezerwy na podatek odroczony, w przypadku gdy jednostka dokona∏a kompensaty. Je˝eli chodzi o dwa pozosta∏e wskaêniki, tzn. udzia∏ aktywów z tytu∏u OPD i rezerwy na OPD w sumie bilansowej, w∏aÊciwoÊci rozk∏adów sà podobne do wczeÊniej omówionego. Jak ju˝ wspomniano, Êredni poziom rezerwy (0,96%) jest wyraênie ni˝szy od Êredniego poziomu aktywów (1,30%), równoczeÊnie w przypadku udzia∏u rezerwy w sumie bilansowej wartoÊci wskaênika sà tak˝e bardziej skupione wokó∏ Êredniej..

(10) Ireneusz Górowski. 104. 5. Analiza z uwzgl´dnieniem podzia∏ów na sektory W kontekÊcie prowadzonej analizy warto zadaç pytanie o zwiàzek poziomu badanych wskaêników z przynale˝noÊcià do danego sektora gospodarki. W badaniu wykorzystano podzia∏ na sektory, stosowany przez GPW w Warszawie. Sektory wed∏ug stosowanej przez gie∏d´ nomenklatury zgrupowane sà w dwóch makrosektorach: „przemys∏” i „us∏ugi”. Tabela 4 zawiera list´ sektorów i zakwalifikowanà do nich liczb´ spó∏ek. Tabela 5 przedstawia Êredni poziom analizowanych wskaêników w poszczególnych sektorach, a na rys. 2 zamieszczono histogramy udzia∏u skompensowanego OPD w sumach bilansowych z uwzgl´dnieniem podzia∏u na sektory. Tabela 4. Badana populacja z uwzgl´dnieniem podzia∏u na bran˝e Makrosektor (sektor). LicznoÊç. Procent populacji. 117. 62,90. – spo˝ywczy. 16. 8,60. – lekki. 13. 6,99. Przemys∏:. – drzewny. 7. 3,76. – chemiczny. 15. 8,06. – materia∏ów budowlanych. 10. 5,38. – budownictwo. 27. 14,52. – elektromaszynowy. 14. 7,53. – metalowy. 13. 6,99. 2. 1,08. Us∏ugi:. 69. 37,10. – handel. 21. 11,29. – informatyka. 21. 11,29. – telekomunikacja. 5. 2,69. – media. 9. 4,84. – inny przemys∏. – inne us∏ugi Razem. 13. 6,99. 186. 100,00. èród∏o: opracowanie w∏asne.. Z tabeli 5 wynika, ˝e dla sektorów „budownictwo” i „media” charakterystyczny jest wy˝szy w stosunku do Êredniej udzia∏ zarówno aktywów, jak i pasywów z tytu∏u odroczonego podatku dochodowego. Z kolei najwy˝sza Êred-.

(11) 105. IstotnoÊç aktywów i pasywów... Tabela 5. Udzia∏ aktywów z tytu∏u OPD, rezerwy na OPD oraz skompensowanego OPD w bilansach spó∏ek gie∏dowych z uwzgl´dnieniem podzia∏u na sektory Sektor 1. Aktywa OPD Poziom Êredni (w %). Aktywa OPD Odchylenie standardowe (w %). 2. 3. Aktywa z tytu∏u odroczonego podatku dochodowego Handel. 0,58. 0,70. Drzewny. 1,05. 0,92. Inne us∏ugi. 1,06. 0,90. Chemiczny. 1,07. 0,83. Inny przemys∏. 1,12. 1,17. Telekomunikacja. 1,12. 1,04. Spo˝ywczy. 1,15. 1,18. Informatyka. 1,17. 1,39. Ârednia. 1,30. 1,31. Metalowy. 1,36. 1,44. Lekki. 1,36. 1,18. Materia∏ów budowlanych. 1,46. 1,21. Elektromaszynowy. 1,63. 1,40. Media. 1,83. 1,99. Budownictwo. 1,95. 1,73. Rezerwa na odroczony podatek dochodowy Informatyka. 0,59. 0,89. Handel. 0,59. 1,26. Drzewny. 0,67. 0,84. Inny przemys∏. 0,81. 0,46. Spo˝ywczy. 0,81. 0,94. Lekki. 0,87. 1,15. Chemiczny. 0,88. 1,12. Elektromaszynowy. 0,89. 1,10. Ârednia. 0,96. 1,19. Materia∏ów budowlanych. 1,02. 1,14. Inne us∏ugi. 1,03. 1,11. Metalowy. 1,06. 1,20. Media. 1,11. 1,57. Budownictwo. 1,55. 1,23. Telekomunikacja. 1,85. 2,57.

(12) Ireneusz Górowski. 106. cd. tabeli 5 1. 2. 3. Skompensowany odroczony podatek dochodowy Inny przemys∏. 0,50. 0,44. Drzewny. 0,54. 0,64. Lekki. 0,74. 0,85. Inne us∏ugi. 0,83. 0,92. Handel. 0,84. 1,31. Metalowy. 0,99. 1,25. Elektromaszynowy. 1,01. 1,32. Chemiczny. 1,01. 0,95. Materia∏ów budowlanych. 1,02. 1,22. Informatyka. 1,02. 1,28. Ârednia. 1,06. 1,24. Spo˝ywczy. 1,19. 1,18. Budownictwo. 1,25. 1,22. Media. 1,65. 1,98. Telekomunikacja. 2,47. 2,17. èród∏o: opracowanie w∏asne.. nia wartoÊç rezerwy wyst´puje w sektorze „telekomunikacja”. Dla tych w∏aÊnie bran˝ charakterystyczny jest tak˝e najwy˝szy Êredni udzia∏ skompensowanego OPD w sumie bilansowej. Nale˝y jednak pami´taç, ˝e liczba spó∏ek w niektórych sektorach jest szczególnie ma∏a, co przy wysokim odchyleniu poszczególnych obserwacji od Êredniej powoduje utrat´ wartoÊci informacyjnej tych Êrednich. Przyk∏adowo, w sektorze „telekomunikacja” Êrednia skompensowanego OPD jest wysoka w porównaniu z innymi sektorami, ale równoczeÊnie wysokie jest odchylenie standardowe (stanowi 174% Êredniego odchylenia dla ca∏ej populacji), a w sk∏ad tej grupy wchodzi tylko 5 spó∏ek. Dla ilustracji rozk∏adu tego wskaênika z uwzgl´dnieniem podzia∏u na bran˝e pomocny b´dzie histogram zamieszczony na rys. 2. Analiza histogramów zamieszczonych na rys. 2 potwierdza du˝à liczb´ obserwacji znacznie wykraczajàcych ponad Êrednià w sektorze budowlanym. Rozk∏ad jest bardziej p∏aski od rozk∏adu ca∏ej populacji (zamieszczonego na rys. 1) i jednoczeÊnie bardziej symetryczny. Jedynie w przypadku tego sektora najwi´ksza liczba obserwacji nie zawiera si´ w przedziale ⟨0%; 1%), lecz w przedziale ⟨1%; 2%). Widaç tak˝e, ˝e wartoÊci skrajne dla ca∏ej badanej próby pochodzà w∏aÊnie z tego sektora. Jest to o tyle ciekawy wniosek, ˝e spó∏ki.

(13) 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0. 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0. 2% 3% 4% 5% Sektor spo˝ywczy. 6%. 1%. 2% 3% 4% 5% Inny przemys∏. 6%. 1% 2% 3% 4% 5% 6% Sektor materia∏ów budowlanych. 1%. 7%. 7%. 7%. 16 14 12 18 10 8 6 4 2 0 1%. 1%. 1%. 1%. 2%. 2%. 3% 4% Media. 3% 4% Handel. 5%. 5%. 2% 3% 4% 5% Sektor budownictwa. 2% 3% 4% 5% Sektor lekki. 6%. 6%. 6%. 6%. 7%. 7%. 7%. 7%. 2% 3% 4% 5% Sektor drzewny. 6%. 1%. 1%. 2%. 3% 4% Inne us∏ugi. 5%. 2% 3% 4% 5% Informatyka. 6%. 6%. 1% 2% 3% 4% 5% 6% Sektor elektromaszynowy. 1%. 7%. 7%. 7%. 7%. 1%. 1%. 1%. 2% 3% 4% 5% Telekomunikacja. 2% 3% 4% 5% Sektor metalowy. 2% 3% 4% 5% Sektor chemiczny. èród∏o: opracowanie w∏asne.. Rys. 2. Udzia∏ skompensowanego OPD w bilansach spó∏ek gie∏dowych z uwzgl´dnieniem podzia∏u na bran˝e. Liczba obserwacji. 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0. 6%. 6%. 6%. 7%. 7%. 7%. IstotnoÊç aktywów i pasywów... 107.

(14) 108. Ireneusz Górowski. sektora budowlanego charakteryzujà si´ znacznà wra˝liwoÊcià na wahania koniunktury, a du˝a liczba podmiotów, które zosta∏y wycofane z gie∏dy na skutek bankructwa, nale˝y w∏aÊnie do tego sektora. Podobnie wi´kszy udzia∏ du˝ych wartoÊci widaç w sektorach: elektromaszynowym, informatycznym czy w sektorze mediów, choç wszystkie rozk∏ady pozostajà rozk∏adami prawostronnie skoÊnymi. Z kolei na przyk∏ad w sektorze handlowym rozk∏ad jest spiczasty i charakteryzuje si´ znacznym skupieniem wokó∏ niskiej Êredniej. Z analizy graficznej mo˝na wysnuç wniosek, ˝e sektor jest czynnikiem ró˝nicujàcym badanà cech´, w tym znaczeniu, ˝e dla niektórych bran˝ charakterystyczny jest wy˝szy Êredni poziom OPD w sumie bilansowej i wi´ksze jest prawdopodobieƒstwo wystàpienia skrajnie wysokich wartoÊci badanych wskaêników. Badania prowadzone na amerykaƒskim rynku kapita∏owym wykazujà zwiàzek wysokoÊci aktywów i rezerw z tytu∏u odroczonego podatku dochodowego z wysokoÊcià amortyzacji, która jest pochodnà wykorzystywanych przez firmy rzeczowych i niematerialnych aktywów trwa∏ych. Przedmiotem dalszych badaƒ b´dzie zagadnienie dotyczàce prawdziwoÊci na gruncie polskim twierdzenia o wysokim poziomie OPD w bran˝ach kapita∏och∏onnych. G∏´bsza analiza zwiàzku pomi´dzy badanymi cechami, tj. sektorem i udzia∏em odroczonego podatku dochodowego w sumie bilansowej, jest trudna z tego wzgl´du, ˝e pierwsza z tych cech jest mierzona w skali nominalnej. Ponadto zmienna ta dzieli populacj´ a˝ na 14 roz∏àcznych kategorii o bardzo zró˝nicowanej liczebnoÊci: od 2 spó∏ek w sektorze „inny przemys∏” do 27 spó∏ek w sektorze „budownictwo”. Z kolei grupowanie zmiennej „sektor” w wi´ksze zbiory uznano za operacj´ niecelowà i prowadzàcà do utraty wartoÊci informacyjnej opisu statystycznego. Taki podzia∏ spowodowa∏by bowiem utrat´ wzgl´dnej jednorodnoÊci prowadzonej dzia∏alnoÊci w grupach. Z tego w∏aÊnie wzgl´du zrezygnowano z próby testowania zale˝noÊci badanych zmiennych i ustalenia si∏y tej zale˝noÊci na podstawie wspó∏czynników zbie˝noÊci (np. wspó∏czynnika kontyngencji), które wymagajà odpowiedniego poziomu liczebnoÊci oczekiwanych.. 6. Podsumowanie Podsumowujàc, nale˝y stwierdziç, ˝e rachunkowoÊç podatków odroczonych w sposób istotny wp∏ywa na bilanse spó∏ek gie∏dowych. Ârednio nieco ponad 1% sumy bilansowej spó∏ek gie∏dowych stanowià pozycje zwiàzane z podatkiem odroczonym. Âredni udzia∏ aktywów jest wi´kszy ni˝ udzia∏ rezerwy. Szczególnie wysoki i zró˝nicowany poziom podatku odroczonego mo˝na obserwowaç w bran˝y budowlanej, informatycznej, elektromaszynowej oraz w sektorze mediów. Uzyskane wyniki sk∏aniajà do wyciàgnićia wniosku, ˝e aktywa i rezerwa z tytu∏u odroczonego podatku dochodowego, zw∏aszcza gdy przyjmujà znacznie wy˝sze wartoÊci od Êrednich, powinny byç przedmiotem bli˝szego zainteresowania analityków finansowych..

(15) IstotnoÊç aktywów i pasywów.... 109. Literatura Ho∏da A., Pociecha J. [2004], Rewizja finansowa, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków. Luszniewicz A., S∏aby T. [2003], Statystyka z pakietem komputerowym STATISTICA PL. Teoria i zatosowania, C.H. Beck, Warszawa. St´pieƒ M. [2005], Procedury badania zgodnoÊci i wiarygodnoÊci [w:] Rewizja sprawozdaƒ finansowych, Stowarzyszenie Ksi´gowych w Polsce, Warszawa. Waliƒska E. [2003], RachunkowoÊç podatków odroczonych, Fundacja Rozwoju RachunkowoÊci w Polsce, Warszawa. ZeliaÊ A. [1996], Metody wykrywania obserwacji nietypowych w badaniach ekonomicznych, „WiadomoÊci Statystyczne”, nr 8.. The Significance of Assets and Liabilities in Regard to Deferred Income Tax in the Balance Sheets of Companies Listed on the Stock Exchange In this article, the author puts forward the thesis that the procedure for the interperiod allocation of income tax has a significant impact on the balance sheet of companies listed on the Warsaw Stock Exchange. The thesis was confirmed by way of an analysis of the data from the financial reports of companies listed as on 31 December 2004. The author established that, on average, slightly more than 1% of the balance-sheet sum of the listed companies comprises items related to deferred tax, and that the share of assets is greater than the share of provisions. An especially high and differentiated level of deferred tax can be observed in the construction, IT, machine tools and media sectors. In the article, the author also proposes normative values for the analysed indicators. The obtained results lead to the conclusion that assets and provisions in regard to deferred income tax, especially where they assume significantly higher values than average, should become a subject of interest for financial analysts. The author also suggests the analytical tools that should be used to analyse the discussed report items..

(16)