Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. II, 1997
W s t ę p n e w y n i k i b a d a ń o s a d y k u l t u r y p r z e w o r s k i e j w N i e s z a w i e K o l o n i i, s t a n. 5 , w o j. l u b e l s k i e
W a l e r i a M i s i e w i c z, M a r t a Po l a ń s k a
Stanowisko 5 w m iejscow ości N ieszaw a Kolonia, gm. Józefów odkryte zostało podczas badań A ZP p ro w a d zo n y ch w 1979 r. p rz ez K a te d rę A rc h eo lo g ii UM CS. Znajduje się ono na obszarze 82 - 74, w obrę bie którego oznaczone je s t num erem 9, a jeg o w spó łrzędne wynoszą: x = 181, y = 70. O prócz kilkunastu fragm entów ceram iki kultury przew orskiej znalezio no wówczas nieliczne ułam ki naczyń datow anych na wczesne średniow iecze (V III w?). Stanowisko poło żone jest na piaskach zachodniej kraw ędzi W zniesień Urzędowskich, na południe od rzeki Wyżnicy, w p o bliżu jej ujścia (ryc. 1). Obserwowane w latach 80-tych poważne niszczenie stanow iska zadecydow ało o p o djęciu badań archeologicznych, przeprow adzonych w 1986 r. przez D ział Archeologii M uzeum L ubelskie go. Założono w ów czas na polu Ryszarda Pietronia 6 niew ielkich w ykopów sondażowych. Badania, w w y niku których uchw ycono fragm enty 5 obiektów oraz uzyskano bogaty m ateriał zabytkowy, potw ierdziły ist nienie w tym m iejscu osady kultury przew orskiej, w y kazały również dużą rangę tego stanowiska oraz znacz ny stopień jego zniszczenia spowodowany wybraniem
R yc. 1. N ie s z a w a K o l., sta n . 5. P o ło ż e n ie s ta n o w isk a .
wierzchniej warstwy ziem i, a także głęboką orką i pro cesami erozji stokowej.
W trakcie lustracji stanow iska przeprow adzonej w io sn ą 1996 r., stw ierdzon o w ystępow anie na p o wierzchni ziemi znacznej ilości ceramiki, polepy oraz fragmentów kości. Przemawiało to za koniecznością jak najszybszego podjęcia badań ratowniczych. Badania, zlecone i finansowane przez PSOZ Oddział W ojewódz ki w Lublinie, przeprowadzone zostały przez pracow ników M uzeum Lubelskiego.
Szerokopłaszczyznowy wykop o wym iarach 10 x 30 m, dłuższą osią zorientowany
w kierunku N - S, obejm ow ał swym zasięgiem uprzednio badane d ziałki nr 1, 2, 5 i 6, w których w 1986 r. stwierdzono występowanie szczególnie inte resujących obiektów. O gółem przebadano obszar o p o wierzchni 295 m2.
Badania wykazały, że zakrojone na szeroką skalę prace ziemne, prowadzone przez R. Pietronia z wyko rzystaniem sprzętu mechanicznego (koparka, spychacz), zniszczyły niem al całkowicie warstw ę kulturową. P ra ce te spowodowały także przem ieszanie warstw (wy raźne ślady łyżki koparki widoczne w calcu). W cen tralnej i wschodniej części w ykopu nie występowały obiekty archeologiczne wkopane w calec. N a pozosta łej powierzchni odkryto 12 obiektów osadowych, w tym cztery znane z wcześniejszych sondaży (obecnie ozna czone num eram i 3, 5, 18 i 21) natom iast osiem prze ciętych przez ściany w ykopu zostało rozpoznanych tyl ko częściowo (ryc. 2).
Spośród całkowicie wyeksplorowanych obiektów szczególnie interesująco przedstaw iają się dwa ozna czone nr 15 i 21, interpretowane jako obiekty m iesz kalne (I. Jadczykow a 1983, s. 193-194). O biekt 15, uchwycony na głębokości 0,30 m, na poziom ie odkry cia miał zarys zbliżony do czworoboku o zaokrąglonych narożach dłuższą osią zorientowanego w kierunku E- W, a jeg o w ym iary w yn osiły 4,20 x 2,50 m. Przy wschodniej ścianie obiektu natrafiono na pozostałości niewielkiego kam iennego paleniska. Jednorodne wy- pełnisko, m iąższości około 0,50 m, stanowiła ciem no brunatna ziem ia z nielicznym i, rozproszonym i węgiel kami drzewnymi i drobnymi bryłkam i polepy (ryc. 3A). Na różnych poziom ach w ypełniska, głównie w północ nej połow ie obiektu, w ystępow ały skupiska polepy.
Ws t ę p n ew y n i k ib a d aN o s a d yk u l t u r yp r z e w o r s k i e jw Nie s z a w ie Ko l o n ii 1 0 7
Ryc. 2. Nieszawa Kol., stan. 5. Plan wykopu z lokalizacjąobiek- tów: a - obiekty archeologiczne, b - wykopy sondażowe, c - wkopy współczesne, d - krzewy.
W obiekcie n atrafio n o n a bo g aty i zróżnicow any m ate riał zabytkow y: 710 fragm entów n aczy ń (w tym 171 ch arak tery sty czn y ch - ryc. 4: 1-7, 10-11), a także przę- ślik (ryc. 4: 12), p a cio rek (ryc. 4: 9), fragm ent ozdoby z d ru tu b rą z o w e g o (ry c . 4: 8), p rz e d m io t ż e la z n y (ryc. 4: 13) oraz d u żą ilość kości zw ierzęcych.
W niew ielk iej o d leg ło ści n a SW o d o b iek tu 15 o d k ry to p o d o b n y p o d w z g lę d e m b u d o w y o raz fu n k cji o b ie k t 21, częścio w o zn isz c z o n y w p a rtii środkow ej i w sch o d n iej p ó ź n ie jsz y m i w kopam i. J e g o zary s czy teln y b y ł na g łęb o k o ści 0,28 - 0,30 m . D łu g o ść m ie rzo n a w zdłuż osi E -W w y n o siła 5,20 m, szerokość 3,20 - 3,45 m, n a to m ia st m iąższo ść w y p e łn isk a się g ała 0,80 - 0,90 m (ryc. 3B ). W centralnej części n atrafio n o na, w p rz y b liż e n iu o w a ln e , sk u p isk o w ę g li d rz e w n y c h b ęd ące p rz y p u sz c z aln ie ślad em p a le n isk a . W ypełni- sko o b ie k tu 21 tw o rzy ły d w ie w arstw y : g ó rn a czam o - b rązow a, lepka, z d u żą ilo śc ią w ęg ielk ó w i bard zo ro z d ro b n io n ej p o le p y o raz d o ln a, b rą zo w a, z w ięk szy m i b ry łk am i polepy. U zy sk an o b a rd zo d u ż ą ilość ró ż n o ro d n eg o m a teriału z ab y tk o w eg o , k tó ry m szczeg ó ln ie n a sy c o n a b y ła d o ln a w a rstw a w y p ełn isk a. W badanej w tym sezonie części o b iek tu 21 odk ry to 869 frag m en tó w ceram ik i (w tym 232 ch a ra k te ry sty cz n e - ryc. 5: 1-6, 8-9), c z ę śc io w o zac h o w a n y p rz ę ślik i c iężarek tk ack i (?), ro ż e k gliniany, ż e la z n ą fib u lę z b liżo n a do ty p u 162 A lm g re n a (1 9 2 3 , tabl. 7) z tra p e z o w a tą n ó ż k ą (ryc. 5: 7), a p o n ad to liczn e k o śc i zw ierzęce. P od ob y d w o m a d o m o stw am i n atrafio n o n a ślady k o n stru k cji słupow ych.
C iekaw ie p rzed staw iają się też fragm entarycznie rozpoznane, znacznych rozm iarów obiekty 3, 5, 13 i 18, których funkcje trudno obecnie interpretow ać oraz obiekt
1: duże, w ielow arstw ow e kam ienne palenisko.
Poza w yżej w ym ienionym i zabytkam i w w arstw ie k u ltu ro w ej o d k ry to p o n ad 1200 frag m en tó w naczyń a także około 20 zabytków w ydzielonych w tym m .in. 4 noże żelazne (ryc. 6: 11-12) i 2 przęśliki. Do szczegól nie interesujących znalezisk n a le ż ą pochodzące spoza obiektów : sreb rn a m o n eta rzy m sk a A n to n iu sa Piusa, dw ie fibule brązow e (lepiej zachow ana prezentuje ryc. 6: 8) i fragm ent zapinki żelaznej (ryc. 6: 13).
B adana osada kultury przew orskiej datow ana jest w stępnie na fazę B 2/C 1- C l m łodszego okresu rzym skiego.
O sad n ictw o k u ltury przew orskiej n a L ubelszczyź- n ie n a le ż y do z a g ad n ie ń je s z c z e w n ie w ie lk im sto p n iu ro z p o z n a n y c h (A. K o k o w sk i 1991, s. 93, 185, ryc. 89). Tak ow ocne re z u lta ty te g o ro czn y ch b ad ań na stan o w isk u 5 w N ieszaw ie K olonii p rz em aw iają za ko n ie c z n o ś c ią k o n ty n u o w a n ia p ra c w y k o p alisk o w y ch . P o m im o z n a c z n eg o sto p n ia z n isz c z e n ia sta n o w isk a o d sło n ię te o b iek ty o sad n icze oraz u zy sk an y m ateriał ru c h o m y s tw a rz a ją o b ie c u ją c ą p e rsp e k ty w ę dla d al szy c h b adań.
1 0 8 Wa l e r i a Mis i e w i c z, Ma r t a Po l a ń s k a
Ryc. 3. Nieszawa Kol., stan. 5. A - plan i profil obiektu 15, B - plan obiektu 21. 1-ziemia ciemnobrunatna z nielicznym rozproszo nym węglem drzewnym i drobnymi bryłkami polepy, 2 - ziemia jasnobm natna, 3 - żółtawoszara glina, 4 - ziemia żółtobrunatna, 5 - ziemia czam obrązowa z dużą ilością węgli drzewnych i rozdrobnionej polepy, 6 - żółty piasek calcowy, 7 - wkopy współcze sne, 8 - kamienie.
Ws t ę p n ew y n i k ib a d a ńo s a d yk u l t u r yp r z e w o r s k i e jw Nie s z a w ie Ko l o n ii
1 1 0 Wa l e r i a Mi s i e w i c z, Ma r t a Po l a ń s k a
W s t ę p n ew y n i k ib a d a ń o s a d yk u l t u r yp r z e w o r s k i e jw Nie s z a w ie Ko l o n ii
112 Wa l e r i a Mis i e w i c z, Ma r t a Po l a ń s k a
Lit e r a t u r a
A l r a g r e n O.
1923 Studien über nordeneuropäischen Fibelformen den ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Leipzig.
J a d c z y k o w a I.
1983 Budownictwo mieszkalne ludności kultury prze worskiej na obszarze Polski, PM M AE, t. 28, s. 109-247.
K o k o w s k i A.
1991 Lubelszczyzna w młodszym okresie przedrzym-skim i w okresie rzymprzedrzym-skim, Lublin.
Wa l e r i a Mi s i e w i c z, Ma r t a Po l a ń s k a
A Pr z e w o r s k Cu l t u r e Se t t l e m e n t a t Nie s z a w a Ko l o n i a, s it e 5, Lu b l i n Yo i y o d s h i p
In 1996, archaeologists from the D istrict M useum in Lu blin carried out excavations at a Przeworsk culture settlem ent at Nieszawa K olonia. The w ork was preceded by trial exca vations w hich took place 10 years ago, and w hich proved the significance o f the site in spite its considerable destruction.
In the present year, the excavations covered an area o f 295 sq. m. Twelve features w ere discovered. Eight o f them extended beyond the w alls o f the trench and were exam ined only partly. A m ong the fully explored features, two: 15 and 21, appear to be o f particular interest as they represent dw el ling features. In both instances, they w ere roughly rectan gular in plan, and had inclined w alls and flat bottom s. The longer axis o f feature 15, m easuring 4,20 x 2,50 m, accor ded w ith the N W -SE direction and contained a hom ogene
ous fill o f 0,50 m. On the other hand, feature 21 w ith the length o f 5,20 m, along the E-W axis, and the w idth o f 3,20- 3,45 m had a fill containing two layers o f total breadth o f 0,80-0,90 m.
A t the eastern side o f feature 15 there was a sm all stone hearth, w hile in the central part o f feature 21, an oval-sha- ped, 5 cm deep concentration o f charcoal was found. U nder the bottom o f the feature traces o f tim ber post construction w ere recorded.
The site yielded rich m aterials w ith the dom inance o f ceram ics. P articularly interesting are: a silver Rom an coin o f A ntonius Pius and tw o bronze and tw o iron brooches (one from feature 21). The settlem ent is provisionally dated to the phases B2/C1-C1 o f the late R om an period.
