Konflikty rozwojowe w makroregionie środkowo-wschodnim

Urszula Wich

Konflikty rozwojowe w

makroregionie środkowo-wschodnim

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 24, 75-83

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKLODOWSKA

V O L X X IV ,7________________ S E C T IO H 1990 Zakład Planowania Społeczno-Gospodarczego i Przestrzennego

Wydziału Ekonomicznego UMCS

U rszula W ICH

K onflikty rozwojowe w makroregionie środkowo-wschodnim

M akro reg io n środkow o-w schodni (w ojew ództw a: bialsk o p o d lask ie, chełm skie, lub elsk ie, zam ojskie) c h a ra k te ry z u je się na tle k ra ju ogólnie n iższy m po ziom em rozw oju gospodarczego i gorszym i w a ru n k am i życia lu d n o ści, zw łaszcza w iejskiej. J e s t jednocześnie o b szarem k o n ce n tracji sze­ reg u niepraw idłow ości rozw ojow ych, k tó ry ch źródłem je s t z je d n e j s tro n y , z b y t o s tra i nie zaw sze w pełn i p rzem yślan a in geren cja człow ieka w śro d o w isk o p rz y ro d n icze , a z drugiej - brak konsekw entnych d ziałań n a rzecz p ełniejszego w y k o rz y sta n ia w alorów środow iska w działalności g o spo darczej.

C h a ra k te r g o sp o d ark i m akroregion u środkow o-w schodniego k s z ta łtu je k lasy czn e ro lnictw o. U żytki rolne z a jm u ją 70,2% pow ierzchni m a k ro re ­ gionu (śre d n io w k ra ju 60% ), przy czym 91,4% ich ogółu zn a jd u je się w e w ła d a n iu g o sp o d a rstw nie uspołecznionych (w kraju 7 6 ,4 % ).1 L udność p ra c u ją c a w ro lnictw ie stan o w i 48,2% ogółu zaw odow o czynnych w m ak ro ­ regionie (w k ra ju 2 8 ,9 % ).2 O niskim poziom ie u rb an izacji św iadczy m .in. 4 4 ,4 -p ro ce n to w y udział ludności m iejskiej w ogólnym za lu d n ie n iu (60,9%

*Dane statystyczne dotyczą roku 1987; por. Rocznik Statystyczny województw 1988, GUS.

2Spis ludności i mieszkań m etodą reprezentacyjną z dn. 6 XII 1984 r. Ludność, cz. I, S tru k tu ra demograficzna i społeczno-zawodowa ludności, GUS 1985.

76 U rszula W ich

w k ra ju ), rz ad k a sieć m ia st - 718 km 2 n a 1 m ia s to (382 k m 2 w k ra ju ) i d w u k ro tn ie m niejsza niż przeciętn ie w k ra ju d o stęp n o ść m ia s t d la lud no ści w iejskiej.

U przem ysłow ienie m ak ro reg io n u środkow o-w schodniego je s t w yraźnie słabsze od p rzeciętnego w k ra ju . P ro d u k c ja sp rz e d a n a przem ysłu u sp ołeczn io­ nego o siąga tu ta j poziom 1,7-krotnie niższy w p rzeliczeniu n a 1 m ieszkańca (286 ty s. zł) i 2 ,3-krotnie niższy w o d n iesien iu do po w ierzch n i (25 280 ty s. zł) od przeciętnego d la k ra ju . W y stę p u ją też z a n ie d b a n ia w w y po sażeniu m ak ro reg io n u w m a ją te k trw ały. W przeliczeniu n a 1 m ieszk ańca w arto ść b r u tto środków trw ały ch w ynosi w m ak roreg io nie 1190,8 ty s . zł (1232,8 tys. zł śred n io w k ra ju ), a w odniesieniu do 1 km 2 p ow ierzchni - 105255,5 ty s. zł (148 886,1 ty s. zł w k ra ju ).

D om inacja ro ln ictw a w profilu g o sp o d arczy m m ak ro reg io n u zn a jd u je u za sad n ien ie w wielowiekow ych tra d y c ja c h i w w ysokiej u ro d z ajn o ści gleb. W skaźnik w aloryzacji rolniczej p rz estrze n i p ro d u k c y jn e j z o sta ł o kreślony w m akroregionie n a poziom ie 73,3 punktów ’, a w k ra ju n a 66,6 p u n k tó w .3 K om pleks gleb d o b ry ch i b a rd z o d o b ry c h cechujących się w yższym od p rzeciętnego d la m ak ro reg io n u w skaźnikiem w alory zacji, za jm u je 860 ty s. h a, tj. p o n ad połowę u żytków rolnych i blisko 40% p o w ierzch n i m a k ro re g io n u .4 K om pleks ty ch gleb ciągnie się zwFa r ty m p asem te re n u o d linii W isły przez śro d k o w ą część m ak ro reg io n u i sięga jeg o granic p o łu d n io w y ch (ryc. 1).

S topień w y k o rz y stan ia rolniczej p rz e strz e n i p ro d u k c y jn e j w m ak ro ­ regionie je s t je d n a k niezadow alający. P rz y jm u ją c za m iern ik jej w y k o rzy ­ s ta n ia 5 sto su n ek p ro d u k c ji tow arow ej n a 1 h a u ży tk ó w ro ln y ch w' m a ­ kroregionie (71,1 ty s. zł w cenach sta ły c h z 1984 r.) do w ielkości tej p ro ­ d ukcji osiągniętej śre d n io w k raju (76,2 ty s. zł) i u w z g lę d n ia jąc różnice w jakości p rz estrze n i p ro d u k cy jn ej pom iędzy m ak ro reg io n em (73,3 p k t.) i k ra ­ je m (66.6 p k t.) m o żn a określić sto p ień w y k o rz y s ta n ia rolniczej p rz e strz e n i w d ziałalności p ro d u k cy jn ej w m ak ro reg io n ie n a 0,84. O z n a c z a to z a te m niższy o 0,16 p k t. poziom w skaźnika w p o ró w n a n iu z k ra je m , m im o znacznie w yższej tu w arto ści rolniczej p rz e strz e n i p ro d u k c y jn e j niż śre d n io w k ra ju .

3Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski według gmin. Pod kie­ runkiem prof. dr T. Witka, IUNG, Puławy 1981.

4Studium planu rozwoju społeczno-gospodarczego i przestrzennego zagospodaro­ wania makroregionu środkowo-wschodniego do 2000 roku (w ersjarobocza), Komisja Planowania przy Radzie Ministrów, Zespół Planowania Regionalnego z siedzibą w Lublinie, Lublin 1986.

SB. Winiarski: Aktywizacja regionów gospodarczo nierozwiniętych, PW G , W ar­ szawa 1961.

K onflikty rozwojowe w m akroregionie środkow o-w schodnim 77

R ye. 1. Obszary koncentracji konfliktów rozwojowych w makroregionie środkowo-wschodnim

The area of concentrtion of developmental conflicts in the Central- Eastern macro-region

78 U re tu la W ich

N iepełne w y k o rzy stan ie m ożliwości p ro d u k c y jn y c h p rz e s trz e n i ro ln i­ czej w m akroregionie, łącznie z w y stęp u jąc y m tu p e w n y m n ied o sto so w an iem s tru k tu ry u p ra w do w arunk ów glebow ych, tra k to w a ć m o ż n a ja k o je d n ą z w ażniejszych niepraw idłow ości w rozw oju teg o o b sz a ru . P rz y c z y n a je j p o ­ w s ta n ia tkw i z je d n e j stro n y , w dość nisk im poziom ie m ech a n izac ji ja k w ogóle k u ltu ry rolniczej w m ak roreg io nie, z d ru g iej zaś - w ro z d ro b n io n ej stru k tu rz e wielkościowej g o sp o d arstw in d y w id u a ln y c h (p rzec ię tn ie 5 h a n a g o sp o d arstw o ), h am u jącej w p ro w ad zan ie p o stę p u n a sze rszą skalę. D la p o ­ tw ierd z en ia zarysow anego s ta n u rzeczy w y starczy pow iedzieć, iż zasoby siły m echanicznej w przeliczeniu n a 100 h a u żytkó w ro ln y ch o c e n ia się w m a­ kroregionie n a 38,6 jed n o ste k pociągow ych (38,9 śre d n io w k ra ju ), zużycie naw ozów sztu czn y ch w ynosi 228,5 kg n a 1 h a u ży tk ó w ro ln y ch (w k ra ju 273,6 kg), a zużycie energii elek try cznej w g o sp o d a rstw a c h ro ln y ch o siąg a poziom 547 kW h n a 1 h a u ży tk ów roln y ch (661 k W h w g o sp o d a rstw a c h rolnych k ra ju ). S tały lub okresow y b ra k w ody o d cz u w a 21% m iejscow ości w iejskich. W in sta la c je w odociągow e w ypo sażo n y ch je s t ty lk o 36,5% za­ sobów m ieszkaniow ych n a wsi (55,8% śred n io w k ra ju ), u s tę p - 26,3% ich ogółu (kraj 38,1% ), łazienkę - 28,2% (kraj 42,2% ), gaz sieciow y - 0,1% (kraj 3,4% ), ce n tra ln e ogrzew anie - 25,6% (kraj - 32,6% ). P o d a n e p rz y k ła d y licz­ bow e sy g n alizu ją jed n o cz eśn ie gorsze tu niż p rz eciętn ie w k ra ju w a ru n k i bytow e ludności w iejskiej.

T ru d n e w a ru n k i życia m ieszkańców wsi m a k ro re g io n u , zw łaszcza w w ojew ództw ach b ialsk o p o d lask im , ch ełm sk im i za m o jsk im o raz b ra k re a l­ n ych p e rsp ek ty w lżejszej p ra c y w zaw odzie ro ln ik a s ą p o w o d e m w y lu d n ia ­ n ia się teren ów w iejskich m ak ro reg io n u , zw łaszcza trz e c h w y m ien io n y ch w o­ jew ó d z tw . T ylko w la ta c h 1981-1987 o d p ły n ęło ze wsi m a k ro re g io n u 77,3 ty s. osób. O g raniczone m ożliw ości p rzejęcia lud n o ści w iejskiej przez n ie­ liczne i w w iększości m ałe m ia s ta m ak ro reg io n u s ą p o w o d e m n asilając eg o się jej ex odusu p o z a m akroreg io n. W konsekw encji m a m y t u d o cz y n ie n ia z po g łęb iając y m się p rocesem s ta rz e n ia m ieszkańców wsi. L u d n o ść w iejsk a w w ieku p o p ro d u k c y jn y m stan o w i 17,8% jej ogółu w m a k ro re g io n ie (w k ra ju 14,3% ). C iężkie w a ru n k i życia ludności w iejskiej p o w o d u ją n a d m ie rn y s tą d odpływ k o b iet m ło d y ch , w w ieku 20-29 la t. P ro w a d z i to do d efo rm acji płci w tej g rupie wiekow ej: n a 1000 m ężczyzn p rz y p a d a ło w 1987 r. 939 k o b ie t (w k ra ju 953).

N ajw iększa k o n c e n tra c ja konfliktów rozw ojow ych w y s tę p u je w ś ro d k o ­ wej części m ak ro reg io n u (p o r. ryc. 1). N a ogół w yw ołały je b łęd n e de­ cyzje w lokalizacji in w esty cji, n ie p e łn a a n a w e t w y p a c z o n a ich re a liz a c ja oraz b ra k k o o rd y n a cji ró ż n o ro d n y ch fu n k cji n a w sp ó ln y m te re n ie . K o n ­

K onflikty rozwojowe w m akroregionie środkow o-w schodnim 79

flik ty za p o czą tk o w ała b u d o w a w la ta c h pięćdziesiątych najw iększej w ów czas w k ra ju in w esty cji w odno-m elioracyjnej - kanału W iep rz-K rzn a. O d d a n y d o u ż y tk u w 1961 r. o łącznej długości 140 k m , poprzez o d p ro w ad zen ie części w ód W iep rza do K rzny m iał przyczynić się do reg ulacji sto su n k ó w w o d n y c h n a obszarze ok. 5 ty s. km 2. O bszar te n w 66% z a jm u ją u ży tk i ro ln e .6 W skaźnik w aloryzacji rolniczej p rz estrze n i pro d u k cy jn ej oceniany je s t tu ta j n a 62,5 p u n k tó w , a więc niżej niż śre d n ia w m ak roreg io nie. C e c h ą w y ró ż n ia ją c ą rejo n k anału je s t w ystępow anie tu najw iększego w k ra ju ko m p lek su u ży tk ó w zielonych - 107,6 ty s. h a, co stan ow i 33% pow ierzchni u ży tk ó w ro ln y ch w rejon ie kanału. Św iadczy to o szczególnych p re fere n ­ cjac h teg o re jo n u do p ro d u k c ji zwierzęcej. M ożliwości w ty m zakresie są je d n a k w y k o rz y sta n e w ok. 70% i to głównie n a sk u tek n ad a l o d cz u w a­ n ego w re jo n ie kan ału deficytu w ody, przy czym pow odem teg o s ą nie ty le n a tu ra ln e w łaściw ości zlewni W ieprza, co konsekw encje p o p ełn io n y ch błędów p rz y budow ie kan ału i nie w ykonane po dzień dzisiejszy pew ne u rz ą d z e n ia m .in . zbiorniki re ten cy jn e. O pieszałość w k onserw acji u rz ąd ze ń w o d n o -m e lio ra cy jn y ch do prow ad ziła do daleko p osu n iętej ich d e k a p ita liz a ­ cji. N ie d o sta te c z n y p o stę p w p ra cac h m elioracyjnych o d zw ierciedla od setek u ży tk ó w ro ln y ch oczekujących n a zm eliorow anie - 20 %.

M elio racje w rejo n ie k anału W iep rz-K rzn a, a zw łaszcza p ew ne nie­ praw idłow ości w ty m zakresie spotk ały się z o stry m p ro te s te m p rz y ro ­ dników . Ś ro d k o w a część rejonu w kracza bow iem w P ojezierze Łęczyńsko- W ło d aw sk ie. Z aliczane je s t ono do obiektów p rzy ro d y o w y b itn y ch i nie­ p o w ta rz a ln y c h w alo rach w skali krajow ej (jeziora p o ch o d z en ia kresow ego, u n ik a ln a flo ra i fa u n a ). B udow a kanału W iep rz-K rzn a i zw iązan ych z nim u rz ą d z e ń w o d n o -m elio racy jn y ch w yw ołała n iek orzy stn e zm iany h y d ro lo ­ giczne n a te re n ie P o jezierza. D oprow adziło to rów nież do zniszczenia ok. 50% zasobów osobliw ości przy ro d n iczy ch P o je zierza.7 R ozprow adzenie k anałem silnie zanieczyszczonych wód W iep rza (III klasy czystości) po tere n ie P o je­ zierza, z a m ia n a n ie k tó ry c h je z io r n a zbiorniki w odne, p rzek op anie row ów i p ro w a d zen ie ro b ó t d re n a rsk ic h spow odow ało n ieod w racalne o d k ształc en ia w ty m u n ik a ln y m śro d o w isk u p rzy ro d n iczy m . O dzw ierciedla je m .in. ogólne

6Zasady kształtowania polityki regionalnej i przestrzennej w odniesieniu do obszarów problemowych i międzywojewódzkich w makroregionie środkowo­ wschodnim, Komisja Planowania przy Radzie Ministrów, Zespół Planowania Re­ gionalnego z siedzibą w Lublinie, Lublin 1984.

7S.Kozłowski: Ocena wpływu budowy Lubelskiego Zagłębia. Węglowego na środowisko, [w:] Ekspertyzy - opinie o wpływie inwestycji na środowisko, "Biuletyn KPZK PAN* 1986 z. 129.

80 U rszula W ich

o bniżenie poziom u w ody, osuszenie to rfow isk, niszczenie i w y rę b lasów , użyźnianie jezior.

T ragedię P ojezierza L ęczyńsko-W łodaw skiego p o g łęb iła b u d o w a C en ­ tra ln e g o R ejonu W ęglowego. Z naczn ą część C R W zlokalizow ano n a tere n ie P o jezierza. L okalizacja pierw szej ko p aln i w B og d an ce, n a stę p n e j zaś w S te ­ fanow ie zw iązan a b yła z częścią P o jezierza szczególnie w ra żliw ą n a jak o ść wód i ogólnie ujem ny bilans w odny.8 Z a k ła d a n a k o n ty n u a c ja tra d y c y jn e j technologii górniczej, b u d o w a k opaln i w zględnie n iezależn y ch , p ro p o z y cje lokalizacji uciążliw ych inw estycji tow arzy szący ch w sąsied z tw ie k o p aln i, a n ad e w szystko brak wizji kom pleksow ego za g o sp o d a ro w a n ia re jo n u górniczo- przem ysłow ego - s tw a rz a ją p rzesłan k ę d o tra k to w a n ia P o je z ie rz a Łęczyńsko- W łodaw skiego i teren ó w rolniczych środkow ej części m a k ro re g io n u , ja k o o b ­ sza ru o szczególnym n ag ro m a d zen iu p ro blem ów ekologicznych.

P ołu d n io w a część k an ału W iep rz-K rzn a i jed n o cz eśn ie p o łud niow o- w sch o d n ia część C R W p o k ry w a się z cheim sk o-rejow ieck ą s tre fą ekolo­ gicznego skażenia. S trefa t a graniczy rów nież z P o je zierzem L ęczyńsko- W łodaw sk im , a w je j zasięgu z n a jd u ją się te re n y ro ln icze o w ysokiej jak o ści gleb (70-80 p u n k tó w w edług w alo ry zacji rolniczej p rz e s trz e n i p ro d u k c y jn e j). Ź ródłem skażeń środow iska są tu ta j cem en to w n ie zlokalizow ane w C hełm ie : R ejow cu. Z akłócenia w rów now adze ekologicznej w yw ołuje n a d m ie rn y opac pyłów przem ysłow ych (przeciętn ie około 40 ty s. to n w ciągu ro k u n a 1 k m 2) Tow arzyszy tem u em isja pyłów (15 ty s. to n n a ro k ), w ty m zaw ierający cl d w u tlen ek siark i i tlen ek w ęgla.9 S tałe zap y len ie atm o sfery d o p ro w ad ziło dc pew n ych , n iek o rzy stn y ch zm ian k lim a ty c zn y ch i z a k w asze n ia g leb. W s k u te ł in ten sy w n ej e k sp lo ata cji wód p o d ziem n y c h w p o b liżu k o p aln i odkryw kow ych surow ców do p ro d u k c ji cem entó w p o w sta ł lej d e p re sy jn y n a p o w ierzch n i 6C k m 2. W zrosła zachorow alność ludn ości n a dolegliw ości d ró g o d d ech o w y ch , pogorszyły się w a ru n k i do p ro d u k c ji ro ln iczej, z o sta ł zniszczony d rz ew o stan n a pow ierzch ni blisko 3 ty s. h a.

Z an ieczyszczenia środow iska w zach o d n iej części o b s z a ru chełm sko- rejow ieckiego k u m u lu ją się ze sk ażen iam i em ito w an y m i przez L u b lin , n ajw ię­ kszą k o n c e n tra c ją w ielkom iejską n a w sch o d n ich te re n a c h k ra ju . Liczący w 1987 r. L ublin 333 ty s. m ieszkańców za jm u je p o d ty m w zg lęd em d z ie sią tą pozycję w śród m ia st k ra ju . S to pień k o n c e n tra c ji lu d n o ści i z a tru d n io n y c h n a je d n o s tc e pow ierzchni d aje m u w h ie ra rc h ii m ia s t bliższe p o zy cje. G ęsto ść z a lu d n ie n ia - 2822 osób n a 1 k m 2 - p lasu je go n a trzeciej p o zy c ji w śró d 10 najw iększych m ia s t k ra ju (p o Łodzi i W arszaw ie), a lic z b a z a tru d n io n y c h n a

• Ibidem.

K onflikty rozwojowe w m akroregionie środkow o-w schodnim 81

1 k m 2 - 1243 osoby - n a pozycji czw artej, w ty m zatru d n io n y ch w przem yśle - 343 n a 1 k m 2 - n a m iejscu p ią ty m . S ą to wysokie m iary k o n cen tracji ludności i d ziałaln o ści g ospodarczej w m ieście, zw ażając n a konsekw encje ro zp rze­ s trz e n ia n ia się z teg o ty tu łu zanieczyszczeń po w ietrza, wód i p rz strz e n i n a te re n a c h położonych niekiedy w znacznej odległości od źró d ła em isji skażeń. W ym ow ę kon fliktu od d aje położenie L u blin a wśród terenów o w yso­ kiej w a rto ści rolniczej p rz estrze n i produkcy jnej (81,9 p u n k tó w ). N a d m ie rn a e k s p lo a ta c ja w ód po d ziem n y ch d la z a o p a trz e n ia m ia s ta w w odę d o p ro w a­ d z iła do p o w s ta n ia n a okolicznych tere n ach rolniczych rozległego leja d e­ p re sy jn e g o o p ow ierzchni 120 k m 2. Z rz u t nie oczyszczonych ścieków m ia s ta (p o n a d 36% ścieków w ym agających oczyszczenia) w przew ażającej ilości do rz ek i B y strzy cy , spow odow ał obniżenie jej klasy czystości z pierw szej do trze ciej. Z anieczyszczone w ody B ystrzycy w p a d ając do W iep rza d e c y d u ją o ogólnie złym s ta n ie g o sp o d ark i wodno-ściekowej w zlewni W iep rza.

Ź ró dłem em isji pyłów i gazów są nie tylko zakłady p ro d u k c y jn e Lu­ b lin a , lecz w rów nej m ierze g o spodarka cieplna m ia sta . N a jeg o tere n ie z n a jd u je się około 300 kotłow ni lokalnych, k tó re łącznie z dość licznym i w śró d m ieściu paleniskam i in d y w id u aln y m i sy stem aty cz n ie sk ażają i za p y la ją śro d o w isk o m iejskie. O zn aczn ym zasięgu ro z p rz e strz e n ia n ia się pyłów i gazów w y d a la n y c h przez m iasto św iadczyć może uszkodzenie d rz ew o stan u w k o m p lek sac h leśnych n a pow ierzchni około 5 ty s. ha.

W k ie ru n k u za ch o d n im od L ublina, n a teren ach o w alo ryzacji rol­ niczej p rz e strz e n i p ro d u k cy jn ej w ahającej się w g ran icach 70-90 p u n k tó w , ro z p rz e strz e n ia się k o lejn a s tre fa ekologicznego skażenia. Źródło em isji za­ nieczyszczeń śro d o w isk a je s t tu ta j zw iązane z d ziałalno ścią Z akładów Azo­ to w y c h w P u ła w a c h . Niszczący w pływ n a środow isko w yw ierają w y d alan e przez p rzem y sł chem iczny gazy i pyły (46 ty s. ton n a rok), o dużej za­ w a rto śc i d w u tle n k u siark i i pyłów dym icow ych, saletry am onow ej i m ocz­ nika; ścieki przem ysłow e (106 m in m 3 n a rok) o dużej zaw arto ści azotu ; o d p a d y p o p ro d u k c y jn e nie podlegające zagosp od aro w aniu (196 ty s. to n n a r o k ) .10 E fe k te m em isji skażeń i zanieczyszczeń do środow iska je s t z d e g ra­ d o w an ie gleb w w y n ik u ich zakw aszenia n a pow ierzchni około 2 ty s. h a, n a d m ie rn e zanieczyszczenie wód podziem nych zw iązkam i az o tu , p o n a d n o r­ m a ty w n e zanieczyszczenie wód W isły zw iązkam i azo tu , uszkodzenie d rz e­ w o s ta n u w kom p lek sach leśnych n a pow ierzchni 8 ty s. ha. W sku tek ro zp rze­ s trz e n ia n ia się skażeń środow iska pow ażnie je s t zagrożony rejon tu ry s ty c z n o - w y p oczynk ow y K a zim ie rza D olnego i N ałęczow a oraz Lasy K ozłow ieckie p o ło żo n e w niedalekiej odległości od L ublina.

8 2 Urszula Wich

M ożna z a te m m ówić, iż n a blisko 3 /4 o b sza ru m ak ro reg io n u w y s tę p u ją konflikty w procesach rozw ojow ych. Ich k u m u la c ja w środkow ej części m ikro­ regionu stw a rz a szczególnie tru d n y do ro z w iąza n ia p ro b lem , k tó reg o ra n g a zn alazła odzw ierciedlenie w założeniach p rz estrze n n eg o za g o sp o d a ro w a n ia kraju do 2000 ro k u .11 Do obszarów konfliktow ych w skali krajow ej zaliczono tu bow iem . L ubelskie Zagłębie W ęglowe i ag lom erację lu b elsk ą.

Z ap rezentow ane rozw ażania n asu w a ją p y tan ie: czy k on flikty ro zw o ­ jow e w m akroregionie środkow o-w schodnim m a ją swe źró d ło w yłącznie w nieskoordynow anej w zajem nie i w sto su n k u do środ ow iska p rz y ro d n i­ czego działalności gospodarczej? A b s tra h u ją c od skali p o p ełn io n y ch błędów i d ziała ń żyw iołowych w zględem p rz estrze n i m ak ro reg io n u nie m o żn a z a p o ­ m nieć, że funkcje rolnicze czy szczególne w alory środ ow isk a p o z o s ta ją w pew ­ nej n a tu ra ln e j sprzeczności z innym i funk cjam i, zw łaszcza p rzem y słow ym i. P o stę p u jący rozwój regionu oznacza też w z ra s ta ją c ą złożoność czynników go po w odu jących i w arunków , w k tó ry ch ten rozwój p rzeb ieg a. W tej sy tu a c ji m oże się okazać, że n aw et n ajb ard ziej p o p ra w n e d ecyzje d o ty c z ą c e zag o sp o ­ d a ro w a n ia określonego te re n u , po p ew ny m czasie m o g ą s ta ć się k o nflik to ­ genne. Nie oznacza to je d n a k biernego o czekiw ania n a o p ra co w an y przez plan istó w scen ariu sz rozw oju regionu i ak tyw no ść p o lity k i regio nalnej d o ­ piero w fazie za istn ien ia sprzeczności. O czekiw an ia n a now ą jak o ść p o lity k i regionalnej i p lan o w an ia d o ty czą m .in. w yb o ru ex ante najw łaściw szej d la dan eg o obszaru s tra te g ii rozw oju. P o w in n a o n a m ak sy m aln ie zm niejszać ry ­ zyko p o w staw a n ia konfliktów i ich k um u lo w an ia w czasie i p rz e strz e n i.

SU M M AR Y

The paper discusses the problems of developm ent and spatial m anagem ent of the Central-Eastern macro-region (the regions of Biała Podlaska, Chełm , Lublin and Z?m ość). This area is characterized by lower level of econom ic developm ent than the cou n try’s average and worse living conditions, especially in the rural area. The character of the macro-region is determ ined by agriculture, w ith the dom ination of non-collectivized farms. Full utilization of the valours of the agricultural productive space is lim ited by a low level of the agrarian culture and lack of adaptation betw een the structure of cu ltivation and the soil conditions, underdevelopm ent of the processing basis and the service for agriculture.

Stim ulating the developm ental processes in the m acro-region has not alw ays brought the desired effects. The source of conflicts is on the one hand a to o sharp and not well considered m an’s interference into the natural environm ent, and on the other, lack of consistent actions for the fuller utilization of the values of th e environm ent in the econo­ mic activity. An influence on the deepening developm ental irregularities is also exerted by the growing com plexity of factors causing the developm ent, and the conditions in which

“ Plan perspektywiczny do 2000 roku, cz. II, przestrzenne zagospodarowanie kraju, Komisja Planowania przy Radzie Ministrów, W arszawa 1988.

D evelopm ental Conflicts in the C e n tra l-E a stern Region 83

this developm ent takes place. This points to a big role of regional planning whose func­ tion should com e down to the ex ante choice of the strategy of developm ent which is best for the given area. It should take into consideration the risk of developm ental conflicts, provide for the kind of activity to soothe those conflicts and counteract the cum ulation of contradictions in one area at one time .