Leon Sikorski
Dydaktyczno-językowe aspekty
korelacji w nauczaniu cudzoziemców
Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców 12,
87-92
A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
K SZTA ŁC EN IE PO LO NISTY CZNE CU DZOZIEM CÓ W 12, 2002
L e o n S ik o rs k i
D Y D A K T Y C Z N O -JĘ Z Y K O W E A S P E K T Y K O R E L A C J I W N A U C Z A N IU C U D Z O Z IE M C Ó W
1. N in ie jsza p u b lik a c ja je s t w p o w a ż n y m sto p n iu k o n ty n u a c ją ro z w a ż a ń n a d k o re la c ją n a u c z a n ia ję z y k a sp ecjalisty czn eg o c u d zo z ie m c ó w w u k ła d z ie w ie lo p rz e d m io to w y m 1. W o b u p rz y p a d k a c h ch o d zi o p ro g r a m y , m a te ria ły i m e to d y k ę n a u c z a n ia w g ru p a c h m ię d z y n a ro d o w y c h (n ie s ło w ia ń sk ic h , n ie p o lo n ijn y c h ), p rz y g o to w u ją c y c h się d o s tu d ió w e k o n o m ic z n y c h 2. W z m ia n k o w a n y a r ty k u ł z ajm u je się a n a liz ą te k stó w z a w a rty c h w s k ry p ta c h łó d zk ieg o S tu d iu m J ę z y k a P o lsk ie g o d la C u d zo z ie m c ó w U Ł . Z a w ie ra o n szereg u w a g i p o s tu la tó w o g ó ln y c h , o c h a ra k te r z e g lo tto d y d a k ty c z n y m , w sk a z u je n a n ie b e z p ie c z e ń s tw o n ie sp ó jn o śc i n a u c z a n ia , b r a k u k o re la c ji m ięd zy trz e m a g łó w n y m i p rz e d m io ta m i: ję z y k p o lsk i, g e o g ra fia , h is to ria . W chw ili o b ecn ej, k ied y sp ec ja ln a k o m isja M E N w d ra ż a s ta n d a rd o w y system c erty fik a c ji w o c en ie zn ajo m o śc i J P J O , p ro b le m k o re la c ji n a b ie ra w y raźn ej o s tro ś c i3. S tą d w y n ik a je g o w a g a i p o n o w n e p o d jęcie te m a tu p rz e z a u to ra .
2. Z a s a d n ic z ą tre ś c ią a rty k u łu je s t k o n k r e tn a p ro p o z y c ja m e to d y c z n a , w y n ik a ją ca z d o św iad c z eń zesp o łu a u to rs k ie g o , k tó r y p o d k ie ru n k ie m p ro f. B ożeny O stro m ę c k ie j-F rą c z a k o p ra c o w a ł m o d e lo w y p o d rę c z n ik d la k a n d y d a tó w n a s tu d ia e k o n o m ic z n e . T o w ła śn ie ta m z a w a r te ro z w ią z a n ia m e to d y c z n e stały się p u n k te m o d n ie sien ia d o p ro p o z y c ji p rz e d sta w io n y c h w niniejszej p u b lik a c ji. Z a n im p rzejd ziem y d o szczeg ó łó w p ro p o n o w a n y c h ro z w ią za ń , p rz y p o m n ijm y , że o d n o s z ą się o n e d o n a u c z a n ia n a p o z io m ie d la ś re d n io z a a w a n s o w a n y c h , czyli d la słu ch aczy p o k u rs ie p o d s ta w o w y m
1 L. S i k o r s k i , Nauczanie ję z y k a specjalistycznego w układzie wieloprzedmiotowym , „Acta Universitatis Lodziensis", K ształcenie Polonistyczne Cudzoziemców 1998, 10, s. 105-113.
1 Szczegółowe informacje o podręczniku w: Polonistyka na świecie. Nauczanie ję z y k a i kultury polskiej studentów zaawansowanych. Lublin 2000, s. 203-211.
3 P rogram y nauczania ję z y k a polskiego ja k o obcego, opracowane przez komisję ekspertów M EN, red. W. M iodunka, Kraków 1993.
8 8 Leon Sikorski
(о к . 300 g o d z in k u rs u z z ak resu „ J a i m ó j ś w ia t” o ra z „ S ło w n ic tw o te m a ty c z n e ” ).
3. D w u g o d z in n a je d n o s tk a lek cy jn a z p rz e d m io tu h is to ria , sk o re lo w a n a p o d w zględem m e to d y c z n y m z p ro g ra m e m ję z y k a p o lsk ie g o , z b u d o w a n a je s t z p ięciu ogniw : A - te k st, В - sło w n ik , С - g ra m a ty k a i k o m e n ta rz e , D - ćw iczen ia ję z y k o w e , E - p y ta n ia k o n tro ln e . T a k w id z ia n a sek w en cja d y d a k ty c z n a m o ż e w y g lą d ać n astę p u ją c o :
A . T e k st.
Początki państwa polskiego
Polacy należą do grupy narodów słowiańskich. Pierwotnie Słowianie zajmowali tereny między Dnieprem a Odrą. Od V (piątego) wieku zaczęła się słowiańska ekspansja na zachód, na wschód i na południe. N a zachodzie Słowianie doszli d o Łaby, na wschodzie d o W ołgi, a na południu do Krety.
Słowianie dzielili się na trzy grupy:
1) grupa wschodnia - zajmowała tereny na wschód od Bugu,
2) grupa zachodnia - zajmowała tereny między Bugiem, Bałtykiem, Odrą І Dunajem, 3) grupa południowa - zajmowała Bałkany.
Polacy należeli do Słowian zachodnich. Najsilniejsze plemię w grupie zachodniej to byli Polanie. Zajmowali oni tereny nad Wartą, między środkową Wisłą i środkową Odrą.
Słowianie zajmowali się: rolnictwem, rybołówstwem, myślistwem, h odow lą i rzemiosłem. Są też dow ody na to, że ju ż w czasach rzymskich Słowianie zajmowali się handlem. Przykładem m oże być miasto /gród/ K alisz (Calisia), które leżało na handlowym szlaku bursztynowym. Było ono na mapie Ptolemeusza, geografa z Aleksandrii (II w. n.e.).
B. Słow nik.
R zeczo w n ik i: r.m . - p o c z ą te k , - tk u , n aród, -odu, zachód, -odu, w schód, -odu,
dow ód, -odu, w ła d c a ,-су, itd.
r.n . - p a ń stw o , -a, p le m ię , -m ienia, rolnictw o, -a, m y ślistw o ,
-a, itd .
r.ż. — eksp a n sja , -sji (D , C , M s), hodow la, -li (D , C , M s), itd . P rz y m io tn ik i: silny, -n iejszy, -a, -e, w a żn y, -n iejszy, -a, -e, śro d k o w y, -a, -e,
r z y m s k i, -a, -kie.
S p ó jn ik i: m ię d zy -h N , n a d 4- N .
C za so w n ik i: należeć do, -żę, -ż y sz do + D , za jm o w a ć, -m uję, -m u jesz + B,
zająć, d k , za jm o w a ć się, -m uję się + N , dzielić się na + B, -li się, -lą się na co (B).
C . G ram atyka, kom entarze. N a leż y tu ta j p o d a ć (ja k o w y ją te k ) p e łn ą d e k lin a c ję rz e cz o w n ik a p le m ię z k o m e n ta rz e m , że a n alo g icz n ie o d m ie n ia ją się ró w n ie ż im ię i ram ię. P o d o b n ie u czy n ić trz e b a z rzeczo w n ik iem w łasn y m
Słow ia n in (p e łn a d e k lin a c ja ) z u zu p ełn ien ie m , że d o tej g ru p y n a le ż ą też: R zy m ia n in , P olanm i m ieszcza n in . W sk a z ać n ależy n a k o re la c ję a rty k u la c y jn o -
Z w racam y też uw agę n a specyficzną gru p ę rzeczow ników r.ż. ja k ekspansja,
hodow la, g dzie trz y p rz y p a d k i w l.p. m a ją id e n ty c zn e k o ń c ó w k i. T a z a s a d a
utrw ali się w ćw . 2, w o d m ia n ie n a zw g eo g ra fic z n y ch (D ania, F rancja).
D . Ć w iczenia językow e. 1. P ro sz ę u z u p ełn ić z d an ia:
a) P o la c y n a le żą d o n a ro d ó w ... b) N ie m c y n a le ż ą d o ... g e rm a ń sk ich .
c) F r a n c u z i ... ro m a ń s k ic h . d ) R o sja n ie ... e) E g ip cja n ie ... a ra b sk ic h . 2. P ro sz ę w y b ra ć o d p o w ie d n ie n a zw y i w staw ić je d o zd ań : a) Szw ecja, F r a n c ja , S zkocja, S ło w acja, G recja;
b) Ju g o sła w ia , N o rw e g ia , H iszp a n ia , D a n ia , R u m u n ia , F in la n d ia , A u s tria , Szw ajcaria, A n g lia , Isla n d ia ;
c) W ło c h y , N iem cy , W ęg ry , C h in y . (1) W E u ro p ie zac h o d n ie j leżą p a ń stw a : ... (2) W E u ro p ie w sch o d n iej leżą p a ń stw a : ... (3) W E u ro p ie ś r o d k o w e j ... (4) W E u ro p ie p o ł u d n i o w e j... (5) W E u ro p ie p ó łn o c n e j ... (6) ... n ie leżą w E u ro p ie , lecz w A zji.
3. P ro sz ę u z u p e łn ić z d an ia: (1) P o ls k a leży m i ę d z y ...i ... (2) N ie m c y leżą ... (3) S z w a j c a r i a ... (4) W ęg ry leżą ... (5) B ałty k z n a jd u je s i ę ... E . P y ta n ia ko n tro ln e. (1) D o ja k ic h n a ro d ó w n a le ż ą P o la c y i R o sjan ie? (2) D o ja k ic h n a ro d ó w n a le ż ą N ie m c y i Szw edzi? (3) D o ja k ic h n a ro d ó w n a le żą F ra n c u z i, W ło si i H iszp a n ie ? (4) J a k ie te re n y by ły k o le b k ą S łow ian?
(5) J a k ie te re n y zajęli S ło w ian ie w E u ro p ie śro d k o w e j i z ac h o d n ie j? (6) J a k ie n a ro d y z a jm u ją d ziś B ałk an y ?
(7) J a k ie p a ń s tw a z n a jd u ją się n a B ałk an a c h ? (8) D o ja k ic h S ło w ia n n ależeli P o lan ie?
(9) C zy m z ajm o w ali się S ło w ian ie w c zasach rzym skich?
(10) G d z ie z n a jd u je m y d o w o d y , że Sło w ian ie z ajm o w ali się h a n d le m ?
4. P rz e d s ta w io n a p o w y żej p ro p o z y c ja to oczyw iście p ie rw sza le k c ja h isto rii, początek II sem e stru (p ią ty m ie siąc n a u c z a n ia ). S to p ie ń tru d n o ś c i je s t tu
9 0 Leon Sikorski
niew y so k i, z d a n ia są p ro ste , d e k lin a c ja g ru p w y razo w y ch ła tw a , s k o re lo w a n a ze sp ra w n o ś c ia m i w y n iesio n y m i z k u rs u p o d staw o w e g o . J e d n a k z ty g o d n ia n a ty d z ie ń sto p ie ń zło ż o n o śc i te k stó w i ćw iczeń będ zie się p o d w y ż sz a ł, a ich r o z m ia r b ę d zie się z w ięk szał. A ż n a m ie siąc , czy d w a p rz e d k o ń c em d ru g ie g o sem e stru , słu ch a c z o m z aa p lik u je m y te k sty specjalisty czn e. O to ich p ró b k a :
„Proces wytwarzania dóbr materialnych nazywamy produkcją. Produkcja jest m ożliwa dzięki pracy ludzi. Praca to świadome i celowe czynności człowieka, w rezultacie oddziałuje on na przyrodę, zmienia ją i przekształca. W procesie pracy [...] ludzie poszerzają katalog swoich potrzeb” .
„W procesie wymiany producent otrzymuje za swój oferowany towar pewną ilość innego towaru. Rozwój gospodarki powierzył funkcje wartości wymiennej towarowi, który spełniał ją najlepiej - pieniądzowi [..,]"4.
D o ta k ie g o te k stu zaró w n o słow nik, j a k i ćw iczenia b ę d ą inne. W y ró żn im y t u sło w n ictw o specjalistyczne: praca, p rodukcja, dobro m aterialne, w ytw arzanie
dóbr, p ro ces w ym ia n y, oferow ać towar, p rze k szta łc a ć p rzy ro d ę i in n e. W części
g ra m a ty c z n e j s k o m e n tu je m y , p o d a m y p ełn y p a ra d y g m a t d e k lin a c y jn y dw u ró ż n y c h s k ład n io w o te rm in ó w : dobro m a terialne i w ytw a rza n ie dóbr. P o d a m y te ż z a s a d y tw o rz e n ia rz e c z o w n ik ó w o d c z a s o w n ik o w y c h , fo rm b ie rn y c h c za so w n ik a. U św ia d o m im y też słu ch aczo m p o c h o d z e n ie ta k ic h tru d n y c h cza so w n ik ó w ja k : p rze k szta łc a ć , p o szerza ć, p o w ie rzyć . W k o m e n ta rz u i ćw i cze n ia c h p o d a m y fo rm y i fu n k cję z a im k a w zg lęd n eg o k tó ry .
5. K o le jn a p ro p o z y c ja s k o re lo w a n y c h zajęć d o ty c z y te k s tu „ Ś ro d o w isk o g e o g ra fic z n e ” ze s k ry p tu M a łg o rz a ty Z ab elsk iej G eografia (cz. I ) 5, p rz e z n ac z o n e g o d la cu d zo ziem có w . J e s t to je d n a z p ie rw szy c h lekcji. Z a w ie ra o n a ty lk o te k st i p y ta n ia k o n tro ln e . B ra k je s t trzech o g n iw w ed łu g p rzyjętego m o d e lu . A zatem w części В (sło w n ik ) u w zg lęd n iam y ta k ie fo rm a c je ja k :
u k szta łto w a ć - u kszta łto w a n ie, uza leżn ić - uzależniony, u ła tw ić - ułatw ienie, z a n iec zyszcza ć - za n iec zyszcza n ie (za n ieczyszczen ie). N ie z a p o m in a m y w o d
rę b n e g ru p y w ydzielić te rm in o lo g ię specjalistyczną: a ) środow isko geograficzne
(naturalne), w a ru n k i k lim a ty c zn e , dostępne b o g actw a m ineralne itp ., b ) rzeźba terenu, e le m e n ty śro d o w iska naturalnego, za sięg w ystęp o w a n ia organizm ów
itp . O so b n ą g ru p ę sło w n ik o w ą b ę d ą stan o w ić p rz y m io tn ik i. S ą o n e w tekście liczne i m a ją z ró ż n ic o w a n ą bu d o w ę: organiczny (świat), geograficzne (środow is
k o ), p r zy ro d n ic z y (elem ent), gospodarcza (działalność), dogodne (w arunki), je d n a k o w y (p oziom ), p rze m ysło w y (ośrodek), szko d liw e (zjaw isko). W sło w n ik u
e k sp o n u je m y ró w n ie ż sło w n ictw o ate m aty c z n e . J e s t o n o częste i p o ż y te cz n e p rz y w y ra ż a n iu ró ż n y c h k a te g o rii sem a n ty c z n y ch ja k : z ależn o ść, p rz y c zy n a ,
sk u tek . B ę d ą to m o d e le sk ład n io w e : Co p o w o d u je co (B ), C o p r o w a d z i do
czego (D ), C o p r zy c zy n ia się do czego (D ), C o opó źn ia co (B ), Co za le ż y (jest za leżn e / je s t uzależnione) o d czego (D ), Co w pływ a (m a w pływ ) na co (B).
C . (G ra m a ty k a , k o m e n ta rz e ) sk o m e n to w a n ia i w y ja śn ie n ia w y m a g a ją czaso w n ik i ty p u u z ależ n ia ć (z p rz e d ro s tk ie m u-). T r z e b a też zw ró c ić u w a g ę na o p o zy cję s p ó łg ło sk o w ą w g ru p ie w y razó w : c z y s ty , czyścić, z a n iec zyszcza ć
(st:ści:szcz). M o ż n a tu n a w ią z a ć d o sło w n ictw a m a te m a ty c z n e g o (ułamki)', pro sty, uprościć, upraszczać.
P rz y p o m n ie ć trz e b a z a s a d y tw o rz e n ia fo rm im iesło w u c zy n n e g o o ra z b iern eg o , b o o b a w y stą p ią w ćw iczeniach. O b o w ią z k o w o u ś w ia d a m ia m y różnicę w p a ra d y g m a c ie d ek lin acy jn y m ró ż n y c h sk ład n io w o w ielo w y razo w y ch term in ó w (w y ra ż e ń ) sp ecjalisty czn y ch (w sło w n ik u s ą to g ru p y a i b).
D . Ć w icz e n ia ję z y k o w e to k o lejn e, k o n ie c zn e o g n iw o . P o d a je m y p rz y k ła d o w o trz y ćw iczenia. 1. P ro sz ę u z u p ełn ić z d a n ia p o d m io ta m i w m ia n o w n ik u : (1) S tu d e n ta m i g ru p y X s ą : ... (2) P o lsk im i m ia s ta m i s ą : ... (3) N a d b a łty c k im i p o rta m i s ą : ... (4) E u ro p e jsk im i k ra ja m i są: ... (5) ... , i... ... s ą p a ń stw a m i a fry k a ń sk im i. (6) ..., ... i ...są m ia sta m i e u ro p e jsk im i. (7) ..., i są p rz y ro d n ic z y m i e le m en ta m i śro d o w isk a . (8) H im a la je są ... (9) A lp y s ą ... (10) K a r p a ty s ą ... 2. P ro sz ę w ćw iczen iu z am ien ić fo rm y c zy n n e c za so w n ik ó w n a stro n ę b iern ą, n ie zm ie n iając treści z d ań .
W zó r: C zło w iek z m ie n ia śro d o w isk o n a tu ra ln e .
Ś ro d o w isk o n a tu ra ln e jest z m ie n ian e p rz e z c z ło w ie k a . (1) L u d z ie z am iesz k u ją w d o g o d n y c h w a ru n k a c h k lim a ty c z n y ch . (2) D z ia ła ln o ś ć czło w iek a p rz e k sz ta łc a ś ro d o w isk o geo g raficzn e. (3) L u d z ie re g u lu ją rz e k i i b u d u ją d ro g i.
(4) T r u d n e w a ru n k i k lim a ty c z n e o p ó ź n ia ją ro z w ó j e k o n o m ic zn y . (5) K a n a d y jc z y c y z a g o s p o d a ro w a li o b sza ry p o łu d n io w e . (6) K a n a d y jc z y c y n ie z a g o s p o d a ro w a li b ezlu d n ej p ó łn o c y . (7) K lim a t o k re ś la zasięg w y stę p o w a n ia o rg a n iz m ó w .
9 2 Leon Sikorski
(9) R o zw ó j m o to ry z a c ji zan ieczy szcza p o w ie trz e , glebę i w odę. (10) L u d z ie w y c in ają lasy, c o p o w o d u je e ro zję gleb.
3. P ro szę w staw ić d o z d a ń im iesłow y czynne p rz y m io tn ik o w e (-ący, -a, -e). (1) Z e s p ó ł w a ru n k ó w p rz y ro d n ic z y c h (w y stęp o w ać) ...
n a ja k im ś o b sza rz e , tw o rz y ś ro d o w isk o geo g raficzn e.
(2) E le m e n ta m i (tw o rzy ć) ... śro d o w isk o geo g raficzn e są m . in. k lim a t, w o d y i gleby.
(3) D o s tę p n e b o g a c tw a m in e ra ln e są c zy n n ik am i ( u ła t w i a ć ) ... czło w iek o w i g o sp o d a ro w a n ie .
(4) N ie k tó re reg io n y (m ieć) n ie je d n ak o w y p o zio m ro z w o ju g o sp o d a rc z e g o , są p ro b le m e m d la k ra ju .
(5) E sk im o si są lu d źm i (u b ie ra ć się) ... in aczej niż m ie szk a ń c y S a h a ry .
(6) K lim a t, /o k re ś la ć / ... zasięg w y stę p o w a n ia o r g a n iz m ó w , o k re ś la też ek u m en ę.
(7) D z ia ła ln o ść g o s p o d a rc z a czło w iek a to c zy n n ik ( p r z e k s z ta łc a ć ) ... ... śro d o w isk o g eo g raficzn e.
(8) W k ra ja c h (ro zw ijać s i ę ) ... zm ie n ia się szy b k o śro d o w isk o n a tu ra ln e .
(9) M o to ry z a c ja je s t czy n n ik iem (p o w o d o w a ć ) ... zan ie czyszczenie p o w ie trz a .
(10) C zło w iek ( b y ć ) ... częścią p rz y ro d y , m u s i j ą ch ro n ić p rz e d zniszczeniem .
6. N ie tra c ą c z p o la w id z en ia głó w n eg o celu n a u c z a n ia , o g ra n ic z a m y z czasem fu n k c ję te k s tu w je g o fo rm ie m a te ria ln e j. P o d k o n ie c d ru g ieg o se m e stru d o m in u ją m ó w io n e fo rm y p o d a w cz e , ja k : p o g a d a n k a , w y k ła d , re fe ra t, d y s k u sja k ie ro w a n a , re fe ro w a n ie te m a tu w g p la n u , film , w ycieczka itp . C zęściej też w y k o rz y stu jem y sło w n ik i, p o ra d n ik i, en cy k lo p ed ie , ro c z n ik i, c z a so p ism a , g a ze ty , film y itp . W p ra w id ło w o , o p ty m a ln ie i e k o n o m ic zn ie sk o re lo w a n y m n a u c z a n iu m e to d y k a p ro w a d z e n ia zajęć n a h is to rii, geo g rafii czy k u rsie „ A B C e k o n o m ii” niczym się n ie ró ż n i, a w z asad zie ty lk o leksyką.
P o w y ż sz e p ro p o z y c je i u w a g i n ie m a j ą c h a r a k t e r u o b lig a to ry jn e g o ro z w ią z a n ia p ro b le m u k o re la c ji. J e d n a k s k ro m n y m z d a n ie m a u t o r a są p r ó b ą ap lik a cji ję z y k o w e j w d y d a k ty c e i m o g ą s ta n o w ić p o z y ty w n y , k o n s tru k ty w n y im p u ls d o d a lsz y c h c zy n n o ści o rg a n iz a cy jn y c h , p ro g ra m o w y c h i m e to d y c z n y c h .
