PORADNIKI NAUCZYCIELSKIE
TOM DR-lICM KAZIMIERZ SOCHANIEWICZNAUKA H I S T O R J I
WSKAZÓWKI DO SAMOKSZTAŁCENIAMBA
• % 3 » LWÓW 1928 NAKŁAD I WŁASNOŚĆ K. S. J A K U B O W S K I E G O S P Ó Ł K I Z OQ R. OD P,we Wrocławiu
WRO0140377
WSZYSTKIE PRAWA ZASTRZEŻONE
mZXtY***i<*\**-*
Centra-'^ Biblioteka Pedagogiczna
w a »¥r ocławłi
mf
- I M I I
Inicjatywę do napisania niniejszego poradnika dat mi -z ra mienia Wydawców p. DR. ZYGMUNT JAKUBOWSKI. Sposób przepro wadzenia zagadnienia wyjaśnia bliżej Wstęp, Zaznaczy6 musze jednak. Że dziełko moje nie mu tyciu celów. jaJrie scatożyi* sobie „Poradnik dla samouków41 (aerja I, tom 2, STauia filologiczne i M-storyesiie, Warszawa 1899} dziś zresztą w części, szczególnie nas tu obeltodgąeej, wyczerpany. ŚeiŚle bogiem rzecz biorąc, nie przeprowadzam zastosowanego tain stopniowania, albowiem moje -opracowanie ma cela związane tylko z przygotowaniem za wodo
wań, z nauczaniem hiatorji i szkof-ą.
Nie mule siądzie, czj spełufl«m Ło Wadimie należycie; uczy nią to recenzenci, a prssdewszystkiein, obecni i przyszli ikoledsy po faeiut, którzy im niewątpliwie wskażą, czego w przys^leśei w ramach postawiomgo <vlu £&d\c naie?y i c/.c^ o £ r a k t y k a , 11 n ii <t 11 p & z y s p i 4. \ d z i a a w / \ i ni, w j i u a Ł i Na-3 d/te mu,, s t-* Iko ńl07yc pod m kownme za -&#Na-34;yczb^ 4 p jmo< 1 «^ka
z t m l l jole . li ni! po j M i r / t + ^ i i i u ^ck IWMI f i ' \ i / * . b /wjh^/fza
& zaktobit iis^tołji m r ^ y t w i nita kON&rwr* i*1 •SjuObjŁi ^ u / umi ^ s?o*f goirw? i^leii ^ Misiek. jloMił^oh iiiit.t?'o^ kb>f% nie
zy?z$l ^obiif bjm go w grr<dnv>}VM^ wynuwiiŁ niepodobni mi j» dnak uw w spomni&f 6 f^iirt ? Ttkc Yforyc w 31^/0^ wd7iK.;n\0srit bzouujac mimo to ] ^ ^ f l j | p % ^ i ^ ^ ,
Wkonfn nale/y się podzwka W; d n* <*nin T i tdałwn ni"
% niaev% /v*łdh&/<> i^>1ffi^li?^enfó <!*«»* pHr^hnyeli, dn^Li
i.zemi.4 pr*',a poszła w ^ybSKem tempie tń%hj t«« w moi-uL .wa-ruakach byto możliwe, Ponadto dziękuję p, BS, BRONISŁAWIE W6,TOTKÓwxjfs za życzliwą I wydatną pomoc w literackiej korekcie mej książki.
K. Sochaniewies
Str.
Przedmowa \ I I I Errata, uzupełnienia i uwagi '. • VI
W s t ę p 1 L i t e r a t u r a (wskazówki bibliograficzne) 11
S t u d j u m t e o r e t y c z n e 55 I. Wiadomości wstępne 57 II. Właściwe studjumMstoiyczne-Historjapowszechna 67
III. Źródła. Źródłoznawstwo (heurystyka). Nauki po
mocnicze (podstawowe) 83 IV. Krytyka zewnętrzna. Ważniejsze typowe zbiory źró
deł. Krytyka wewnętrzna (hermeneutyka) . . . 93 V. Studjum łństor)i polskiej. Specjalizacja w
zakre-. sie studjum historycznego 101 VI. Źródła do dziejów Polski . . . 109
A. Źródła bezpośrednie 109 B. Źródła pośrednie (tradycji) 112
S t u d j u m p r a k t y c z n e 147 I. Referaty (sprawozdania) 149 II. Opracowania źródłowe (rozprawki) . . . . 154
Errata, uzupełnienia i uwagi
Str. 14 w. 1? od góry dodać: Uwaga: Nowe wydanie „Historyki" jest^ obecni© w 'druku.'
Str. 15 w. li od dołu dodać: Wojskowe'Biuro Historyczne, W s k a j ó w k i m e t o d o l o g i c z n e d o s t u d j ó w l i i s t o a
-r y c z n o - w o j s k o w y c h - n a d w o j n ą ś w i a t o w ą . Warszawa 1928. {Wydanie litografowane, zawiera: J. Słaehie-wicza: Podstawy badań Mstorjl wojennej; T. Bóiyokiego: Bibljografja'wojny światowej; B. Pawłowskiego; Archiwa i bibljoteki, otfmosiąoe.się do wojny światowej; O. Laskow skiego: Zasadnicze pojęcia o heurystyce, krytyce iródet, krytyce wewnętrznej źródeł; 8t, Kotkowskiego; Dokument i relacja, Zadania { metody wywiadu terenowego w itadjaeh wojskowo-historycznych; T. Różyckiego; Organizacja ba dań historyozno-wojskowych aagranieą). •
Str. 80 w. ? od dołu. Już po wydrukowaniu odnośnej ciąim Po radnika ukazał się trzeci zeszyt Archeionu, który zawiera nader cenną ijiformąeyjao-lrytyczną pracę dr. Kazimierza Kaczmarczyka p. t. Literatura archiwalna odrodzonej Polski (1918-1926) (także i w osobnej odbitce).
Str. 81 w. 16 od góry, zamiast Zirbt &... ma być: Zibrt Ć. „Bi-bUographie ćeske historie". Dii 1 {i nast), P r a t e ItOŁ Str. 128 w. 17 od góry. P* słowach . . . Kraków 1901, str. 311-311) — dodać: Uwaga: O nader cennych, niewydanych materiałach rękopiśmiennych % XVII w. Michałowskiego, informuje w cytowanem daieta W. Czermak, Jfowe wiadomości podaje KaaiiHieri Tjszkowski: Z dziejów wyprawy Zygmunta I I I do Szwecji w roka 1698. (Relacje i diarjusze). Lwów 1927. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
WSTĘP
Wskazówki niniejsze, stanowiące rodzaj poradnika
analogicznego typa, jaki dal prof. H. Gaertner w swej
„Nauce o języku polskim" (Poradniki Nauczycielskie,
Tom pierwszy) są przeznaczone dla nauczycieli Mstorji
szkół średnich i seminarjóvt nauczycielskich (a także
i szkół powszechnych), oraz dla studiujących historję,
zwłaszcza dla tych, którym okoliczności nie pozwo
liły na należyte przygotowanie uniwersyteckie
1). Oczy
wiście studjum takie jest w pewnej mierze
suroga-') O wymogach w zakresie s t u d j u m h i s t o r y c z n e g o n a u n i w e r s y t e t a c h informuje M. Handelsman: Historyka. Cz. I. Zamość 1921. str. 37—42. (§ 7. Jak stadjowae historję). Po daje on'takie odnośną literaturę polską i obcą. Poza tein trzeba uwzględnij Rozporządzenie Ministra W. R. i O P. z dnia 2 kwiet nik 1926. L. IV. S. W, 4159126 w sprawie programu studjów i egza minów w zakresie Mstorji na stopień magistra fflozofji. (Dzien nik Urzędowy W. R. i O. P. nr. 8 (170) z r. 1926. Poz. 80). W zakres tego egzaminu poza rozprawą magisterską wchodzą: 1) Zasady metody badań historycznych, podstawowe wiadomości z nauk po mocniczych oraz źródeł historycznych w zakresie historji Polski; 2) Bzieje starożytne; 3) Dzieje Średniowieczne (poiskie i po wszechne) ; 4) Dzieje nowożytne (polskie i nowoczesne); 6) Główne zasady nauk filozoficznych; 8) Do wyboru : a) albo pogłębiona znajomość pewnego okresu dziejów politycznych polskich lob powszechnych ; b) albo pogłębiona znajomość pewnego działu hi storji gospodarczej, ustrojowej lub kulturalnej; e) albo pogłę biona znajomość nauk pomocniczych historji; d) albo geografja historyczna.tem, "bo wskazówki, nawet najdokładniejsze, nie -za
stąpią najważniejszej jego części, jaką stanowi łączna,
zorganizowana praca uczniów i nauczyciela w
uni-wersyteckiem semmarjum bistorycznem. Ale z drugiej
strony wiadomo, że semmarjum, nawet najlepiej wypo
sażone, jest tylko warsztatem pracy, który sam przez
się nie zastąpi samodzielnego wysiłku, stanowiącego
fundament każdej umiejętności.
O ile idzie o nauczycieli historji w szkołach
średnich i semuiarjaeh nauczycielskich, nie posiadają
cych przygotowania uniwersyteckiego, zakończonego
przepisanym dyplomem, to poradnik niniejszy bierze za
punkt wyjścia p r o g r a m w y m a g a ń p r z y egza
m i n a c h u p r o s z c z o n y c h
1) , i wychodzi z
analo-') Program wymagań przy uproszczonych egzaminach pań stwowych na nanezyeieli szkół średnich ogółno-ksz tałeąeyeh i ee-. rainarjów nauczycielskich (Wyd. II, Warszawa 1925) ustała zakres wymagań z historji następująco: 1) „Na znajomości faktów histo rycznych oparte zrozumienie dziejów powszechnych ze szczegól-nem uwzględnieniem Polski; w szczególności.- zrozumienie roz woju państwowego, społeczno-gospodarczego i kulturalnego (lite rackiego i artystycznego) Polski, oraz najważniejszych cywilizo wanych narodów starożytności, wieków Średnich i świata nowo żytnego" ; 2) „Znajomość najważniejszych źródeł do dziejów Polski. Dowody gruntownego przestudiowania kilku nowych dzieł histo rycznych z pośród najwybitniejszych pod względem wartości na ukowej. Umiejętność wymienienia najważniejszych opracowań z zakresu historji powszechnej i polskiej"; 3) „Elementarne orjen-' towanie się w- krytyce źródeł i metodologii badań historycznych"; 4) „Znajomość politycznej i gospodarczej geografji powszech nej, a zwłaszcza geografji ziem polskich przynajmniej w zakresie podręczników szkolnych; znajomość Atlasu Romera i umiejętność posługiwania się nim" ; 5) „Znajomość głównych zasad dydaktyki przedmiotu oraz dokładne zapoznanie się z programami Mini sterstwa*. (Wskazówki bibliograficzne zestawiono poniżej w wy kazie literatury).gicznyeh przesłanek wymienionej książki H. Gąert-nera. A więc ma na celu ułatwić nauczycielowi naby cie i pogłębienie wiadomości n a j w a ż n i e j s z y c h p o t r z e b n y c h d o r e a l i z a c j i p r o g r a m u n a u c z a n i a h i s t o r j i w s z k o l e ś r e d n i e j i s e -m i n a r j u -m n a u c z y c i e l s k i e -m. To byłby cel maksymalny. Obok tego zakłada sobie cel skrom niejszy, dający się w ramach poprzedniego zamknąć, a mianowicie, uwzględniając potrzeby nauczycieli sied mioklasowych szkół powszechnych, przygotowujących się do egzaminu według p r o g r a m u P a ń s t w o w e g o W y ż s z e g o K u r s u N a u c z y c i e l s k i e g o1) ,
stara się im dać pełny, niejako idealny obraz studjów, choć wyższy co do wymogów, lecz nie odbiegający od wskazań ramowych programu tego kursu. W ramach obu założeń, względnie celów, może też książeczka ni niejsza spełnić ubocznie cel trzeci t. j . stać się poradni kiem zarówno początkującego historyka, jak i nauczy ciela wogóle, pragnącego nawiązać kontakt przerwany z nauką.
Idąc po linji owych wytycznych oraz wskazań analogicznych poradnika prof. H. Gtaertnera,
aczkol-') Statut i Program Państwowego Wyższego Kursu Nauczy cielskiego (Rozp. Min. W. R. i O. P. z dnia 2 czewca 1923 r. L. 5817/1) (Warszawa 1923; drugie wydanie w przygotowaniu) ustala wymogi z historji powszechnej i polskiej następująco: „Po głębienie kursu historji powszechnej i Polski ze szczególnem uwzględnieniem dziejów i pomników kultury materjalnej i du chowej. Rozwój instytucyj prywatnego i publicznego życia w Pol sce oraz jej stosunków z sąsiadami." Sprawa polska w wieku XIX i XX. Poznanie ważniejszych źródeł historycznych z uwzględnie niem przeznaczonych do lektury szkolnej". (Wskazówek biblio graficznych programu nie podaję tu, albowiem znajdzie je czytel nik zestawione w umieszczonym poniżej wykazie literatury).
wiel? z innej dziedziny zaczerpniętych, lecz opartych na jego kilkuletnich doświadczeniach w pracy na kur sach nauczycielskich, starałem się ze swej strony spożytkować także własne doświadczenie, zdobyte w praktyce nauczycielskiej w gimnazjum państwowem oraz na stanowisku przewodniczącego Komisji planów i nauozanfa Mstorji Oddz. Lw, Z w. Zaw. Naucz, .Pol. Szk. Średnich i wykładowcy na kursie dydaktyki histo rycznej, urządzonym w r. szk. 1926/27 dla studen tów uniwersytetu we Lwowie z ramienia powyższego Związku. Dlatego też w zestawieniu moich wskazówek starałem się je tak ułożyć i ugrupować, by dawały "studjującemu w zakresie najciaśniejszym, t. j . dla kan
dydatów do -egzaminu według programu Państwowego Wyższego Kursu Nauczycielskiego, możność o p a n o w a n i a p o t r z e b n e g o m a t e r j a ł u w c i ą g u j e d n e g o r o k u i n t e n s y w n e j p r a c y . Oo się zai.ty czy kandydatów do uproszczonego- egzaminu, to za znaczyć trzeba, że czas ten może wynosić i więcej, bo ta rzecz zależy już od stopnia indywidualnego -przygo towania kandydata.
Oczywiście w obu wypadkach obowiązuje jednak .podstawowe założenie, że studjujący ma odpowiednie przygotowanie ogólne (ukończenie szkoły średniej ogól-no-ksztalcącej, względnie seminarjum nauczycielskiego) a poza tern odpowiednie dla naszych celów przygoto wanie elementarne t, j . . p o s i a d a z n a j o m o ś ć f a k tów h i s t o r y c z n y c h objętych wymogami progra mów historji: a) 7-klasowej szkoły powszechnej; b) szko ły średniej ogdlno-kształoącej względnie seminarjum państwowego nauczycielskiego x).
') Poza programem o zasobie (aktów historycznych, których znajomość jest potrzebna nauczycielowi, informują najlepiej p o d
-Poza tern istnieje jeszcze założenie, względnie warunek drugi, choć pozornie uboczny, niemniej jed nak ważny, bo pozostający w ścisłym związku z osno wą cytowanych programów, zarówno uproszczonego egzaminu jak i egzaminu po ukończeniu Państwo wego Wyższego Kursu Nauczycielskiego: z n a j o m o ś ć j ę z y k ó w , którą uważam za nieodzowną przy opracowywaniu jakiegoś działu, względnie przy studjo-waniu wybitniejszych dzieł historycznych. Nie mam tu rzecz jasna na myśli znajomości języków martwych potrzebnych do specjalnego studjum historji powszech nej, jak np. języków orjentalnych: staroegipskiego, r ę c z n i k i . „Spis podręczników szkolnych dozwolonych do w użytku w szkołach powszechnych na rok szk. 1927/8" (War szawa 1927) wymienia w tym kierunku w zakresie historji j a k o k s i ą ż k i p o m o c n i c z e d l a n a u c z y c i e l a : d l a od d z i a ł u l i r : W. Smoleński. Szkoła powszechna. Historja Pol ski. Warszawa. Gebethner i Wolff; dla oddziału IV.: J. Kisielew ska. W służbie Ojczyzny. Pogadanki historyczne dla IV od działu Cz. I i II. Warszawa. Gebethner i Wolff; j a k o p o d r ę c z n i k i s z k o l n e : d l a o d d z i a ł u V: a) B. Gebert i G. Gebertpwa. Opowiadania z dziejów powszechnych ze szczegól-nern uwzględnieniem dziejów Polski. Cz. I. Do elekcji Stanisława Augusta. Lwów-Warszawa. Książnica Polska; b) B. Gebert i G. Ge-bertowa. Opowiadania z dziejów powszechnych, ze szczególnem uwzględnieniem dziejów Polski, Litwy i Rusi. Dla szkół powszech nych kresów wschodnich. Cz. I. Lwów. Książnica-Atlas. 1925; e) Włodzimierz Jarosz. Opowiadania z dziejów powszechnych i polskich dla klasy V szkół powszechnych. Cz. I do czasów Sta nisława Augusta Poniatowskiego, wyd. IV. Lwów-Warszawa-Kra-' ków. Wydawn. Zakładu Nar. im. Ossolińskich. 1926; d l a od d z i a ł u VI: a) Gebert i G. Gebertowa. Opowiadania z dziejów powszechnych ze szczególnem uwzględnieniem dziejów Polski (do ostatnich czasów). Lwów-Warszawa. Książnica-Atlas. b) Wło dzimierz Jarosz. Opowiadania z dziejów powszechnych i polskich dla klasy VI szkół powszechnych. Cz. II. (Od elekcji Stanisława
asyryjskiego, hebrajskiego, arabskiego i t d. lub np. specjalnej znajomości języków klasycznych t, j . grec kiego i łacińskiego, potrzebnych specjaliście do dziejów Grecji i Rzymu. Niemniej jeden z eeldw gtównyeh t. j . pogłębienie kursu łtistorji powszechnej i Polski (nie mówiąc już o specjalizacji, wiodącej do samo dzielnych badań), wymaga przy wyborze monografij tyczących średniowiecza z n a j o m o ś c i j ę z y k a ła c i ń s k i e g o , a poza teift wskazana jest przy wy borze monografij z zakresu dziejów nowożytnych, z n a j o--m o ś ć j ę z y k ó w o b c y c h n o w o ż y t n y c h : ruskie go, niemieckiego, rosyjskiego, francuskiego i t. d., tem bardziej, że dla zrozumienia tła powszechno-dziejowego potrzebną jest rzeczą zapoznanie się, z klasyeznemi Augusta Poniatowskiego do czasów dzisiejszych). Wydanie III. Lwów-Warszawa-Kraków. Wydawn. Zakł. Nar. im. Ossoliń skich 1926. — „Spis książek szkolnych dozwolonych do użytku w szkołach średnich ogólno-kształcących im rok 1927/8" (Warsza wa 1927) przewiduje d l a g i i n n a z j u i n n i ż s z e g o : aj B. Ge bert i G. Gebertowa, Opowiadania z dziejów ojczystych. Książnica Polska T. N. S. W; Lwów-Warszawa, (Przystosowane do progra mu Min. W. B. i O. P.). b) M. Jaiielłi i 3. Kisielewska. Z dziejów ojczystych. Książnica Polska. T. N. S. W. Lwów-Warszawa, (Przy stosowane do programu Min. W. E. i O. P.). e) Wł. Jarosz Dzieje Polski. Warszawa, 1921. Inst. Wyd. „Bibljoteka Polska*. (Nie przy stosowane do programu Min. "W. B. i O. P.). Z niewyinienioiiyeli jeszcze w spisie podręczników na rok 1927/28, ale' już aprobowa nych należy ta wspomnieć, bardzo cenne dla swych zalet dydak tycznych, Jana Dąbrowskiego: Wiadomości z dziejów Polski; 1.1. '(Lwów, 1927. K. S. Jakubowski); t. II. (Lwów, 1928. K. S. Jaku
bowski) ; t. III. (w przygotowaniu). Poza tem przewiduje dla niż szego gimnazjum wymieniony spis wypisy, które wyszczególniam w wykazie literatury, podanym niżej, odpowiednio oznaczone. Wy kaz podręczników, wypisów oraz tekstów źródłowych dla g i m-n a z j m-n m w y ż s z e g o , ?.aajdzie czytelm-nik rówm-nież w spisie lite ratury podanym poniżej.
dziełami historjografji francuskiej, niemieckiej, an gielskiej, rosyjskiej i włoskiej.
Sprawa znajomości języków nie jest obojętna, gdy idzie o egzamin piśmienny. Choć bowiem ani uproszczony egzamin, ani egzamin w Państwowym Wyższym Kursie Nauczycielskim nie zawiera warunku napisania opartej na źródłach oryginalnych rozprawy naukowej (nieodzownego warunku dla magisterjum), niemniej jednak pamiętać należy, że w myśl powołane go programu wymagań przy egzaminie uproszczonym kandydat otrzymuje dwa tematy, oparte na podstawie lektury uzupełniającej, przedstawionej przez niego. Również i program Państwowego Wyższego Kursu Na uczycielskiego przewiduje „gruntowniejsze opracowa nie jednego działu". Ponieważ owo gruntowniej sze po znanie, względ-nie opracowanie pewnego działu, nie opiera się na przystępnych podręcznikach, lecz mono grafiach, a te posługują się aparatem źródłowym, najczę ściej opartym o teksty oryginalne, przeto, dla racjo nalnego korzystania z opracowań, zalecona jest taka znajomość języków, aby pozwoliła ona niejako wgląd-nąć w warsztat pracy naukowej t. j . aby dopuściła do krytycznego zapoznania się ze źródłami, powołanemi w odnośnych dziełach. Jest też takie staranne prze-studjowanie jakiejś klasycznej monografji z uwzględ nieniem aparatu źródłowego n a j l e p s z y m ś r o d k i e m , w i o d ą c y m d o o r j e n t o w a n i a s i ę w k r y t y c e ź r ó d e ł i m e t o d o l o g j i b a d a ń h i s t o r y c z n y c h " , co jak wiadomo stanowi również jeden z wymogów egzaminu uproszczonego. Można to zaś uczynić naprawdę z korzyścią tylko przy znajomości tych języków, w których pisane są źródła. Dlatego przy wyborze specjalnego działu ekstern w Państwowym
Wyższym Kursie Nauczycielskim a przy przedkłada niu lektury uzupełniającej kandydat do egzaminu uproszczonego, powinien się liczyć zawsze ze swą zna jomością języków: nie imać się monografij, zwłaszcza dotyczących średniowiecza i czasów starożytnych, przy braku wystarczającej znajomości potrzebnych do tego języków.
Przy układzie niniejszego poradnika trzymałem się następującego porządku: na czele pomieściłem w y k a z l i t e r a t u r y , w którym obok podręczni ków i dzieł wskazanych bibljograficznie przez pro gramy i), a oznaczonych specjalnym systemem znako
wania, wprowadziłem dodatkowo podręczniki wska zane ministerjalnym spisem książek szkolnych dozwo lonych do użytku w szkołach średnich oraz pewne prace, które nie są oznaczone żadnym znakiem. Są to opracowania (monografje), które ukazały się w cza sie po wydaniu programów, a niewątpliwieby się w nich znalazły ze względu na swój klasyczny cha rakter, a następnie prace takie, których znajomość może się okazać pożyteczną w samej praktyce nauczy cielskiej. Nie kogo innego też jak nauczycieli szkól średnich miałem na myśli, uwzględniając może silniej niżby to było potrzebne, dane bibljograficzne, odno szące się do historji starożytnej, wychodząc z założeń,
*) Zaznaczyć muszę, że owe wskazania bibljograficzne pro gramów były czynnikiem wysoce krępującym piszącego, który niejednokrotnie nawet wbrew osobistemu sądowi musiał pewne prace w wykazie literatury pomieścić. Ponadto w związ"ku z tern musiały pójść i szczegółowe wskazania i odsyłacze do pewnych prac w duchu i po linji programu, czego jednak nie należy uwa żać ani jako chęć forytowania pewnych prac, ani schlebiania ich autorom, ani jako lekceważenia pominiętych.
że elementarna znajomość antyku zarówno dla medje-walisty, jak i nowożytnika jest potrzebna, co znalazło wyraz w uniwersyteckich przepisach magisterskich. Zresztą te uzupełnienia literatury są pewnem i ko niecznem ułatwieniem w pamięciowem opanowaniu bibljografji historycznej. Program bowiem uproszczo nego egzaminu wymaga również umiejętności wymie nienia najważniejszych opracowań z zakresu historji powszechnej i polskiej. Niezależnie od tego ogólnego spisu literatury w poszczególnych rozdziałach daję wskazówki bibljograficzne, o ile tego zajdzie potrzeba, wychodząc z tego stanowiska, że wskazówek takich nigdy nie jest za wiele, niemniej jednak zaznaczam, że o ile one mają charakter informacyjny, wychodzący poza ramy programu, to podaję je (z pewnemi wyjąt kami) w przypiskach. Niemniej jednak niepodobna mi tu nie podkreślić znaczenia z n a j o m o ś c i b i b l j o g r a f j i h i s t o r y c z n e j1) , jako podstawowego czyn
nika w studjum historycznem, a p r z e d e w s z y s t -k i e m z n a j o m o ś c i i g r u n t o w n e g o z a p o z n a n i a s i ę z u k ł a d e m i t r e ś c i ą p o m n i k o w e j
„ B i b l j o g r a f j i h i s t o r j i p o l s k i e j " L u d w i k a F i n k i a (1891—1914. Kraków 3 części i 2 dodatki), oraz podstawowego polskiego czasopisma
historyczne-') Wskazówki co do tej ważnej umiejętności, opracowującej (spisującej) systematycznie drukowaną produkcję (z greckie go: biblion — książka, grafo = piszę) znajdzie czytelnik bądź w książce St. Ptaszyckiego („Encyklopedja nauk pomocniczych hi storji i literatury polskiej". Część I. Lublin 1922, str. 9 — 10, 21, 37—70, 120—146), bądź u M. Handelsmana („Historyka", str. 74—95, § 12. Bibljografja historyczna). Do tych dzieł infor macyjnych odsyłam w wypadkach: 1) ileby moje wskazówki bibljograficzne okazały się nie wystarczającemi; 2) o ileby studju-jący samodzielnie uważał, że musi wyjść poza zakres
chrono-go, jakiem jest „ K w a r t a l n i k H i s t o r y c z n y " (wy chodzi od r. 1886).
Poza bibljografją całość- poradnika rozpada się na dwie części: pierwsza z nich zawiera wskazówki do teoretycznej pracy, przyczein zwrócono uwagę na niezbędne ćwiczenia praktyczne i najbardziej celowy dobór podręczników. Część druga podaje tematy i wskazówki do "prac piśmiennych (referatów), a któ rych kilka przynajmniej trzeba przerobić. Nadto po mieszczam to wskazówki do pisania rozprawek, by wskazać drogę do samodzielnej pracy tym, których badanie historyczne specjalnie interesuje.
logiczny I rzeczowy Bibjografjl Mstorji polskiej L. Finkla. Z pod-stawoweaii zwłaszcza dla dziejów Polaki bibljografjaini (u Han-delsmana 1. e. str. 76—7?, 80—81, 83—84, 86-88) a już bezwarun kowo z Bibljografją L. Finkla najlepiej zapoznać się w ten spo sób, żeby nie ograniczając sią do zapamiętania tytułów, starać.. się dzielą bodaj zgrubsza obejrzeć w jakiejś publicznej bibljotece, a nawet przewertowae; w ten sposób będzie można ieh pożytecz ność samodzielnie ocenie, a zwłaszcza z a p o z n a ć s i ę z i c h u k ł a d e m , co ma praktyczne znaczenie dla wszelkich, poszu kiwań naukowych.
Wskazówki bibliograficzne
Uwaga. Podane na początku niektórych: pozycyj bibljografieznyeh znaki określają sposób korzystania z podręczników i dzieł w świetle urzędowych wskazó wek (stanowisko w kanonie lektury). Znaczenie pozy cyj nieopatrzonych znakiem objaśniono w przedmo wie. Dzieła, zawarte w Katalogu pracowni naukowej Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, podano drukiem rozstrzelonym.
f f f Podręczniki wskazane dla obowiązkowego stu-djum programem Państwowego Wyższego Kursu Nauczycielskiego (rozp. Min. W. R. i O. P. z dnia • 2 czerwca 1923 r. L. 8817/1).
f f Dzieła wskazane jako lektura obowiązująca pro gramem j . w.
f Dzieła-do dowolnego wyboru (2—3 dzieł) wska zane jako lektura polecona programem j . w.
') W podanym wykazie literatury mieszczą się opracowania bardzo elementarne obok poważnych i obszernych (wielotomo wych) dziel. System znaków odpowiednio dzieła klasyfikuje. Ta iiierównoniiemośe bjls. jednak podyktowana względami matury praktycznej, wynikającej z ealn książki. Również szerszy charakter co do zakresu mają dlatego wskazówki do Mstorji starożytnej, uwzględniające nietylko kompendja z zakresu Mstorji politycz nej, ale także z historji kultury, nauk pomocniczych i tekstów źródłowych, a ponadto pewne monografie.
** Dzieła stanowiące obowiązkową lekturę przy
uproszczonych egzaminach państwowych na na uczycieli szkól średnich ogólno-kształeącyeh i se minariów nauczycielskich,
* Dzieła stanowiące lekturę uzupełniającą przy uproszczonych egzaminach j , w., z których to dzieł kandydat obowiązany jest przestudjować przynajmniej te, które dotyczą obranej przez niego epoki lub zagadnienia.
= Dzieła, podręczniki i t, p. środki naukowe wy mienione w "„Spisie książek szkolnych, dozwolo nych do użytku w szkołach średnich ogólno kształcących na rok szk. 1927/28*. (Warszawa 1927). L Podręczniki z zakresu metodologii historji oraz nauk
pokrewnych
* * Handelsman M., Historyka. Oz. I. Zasady metodologji historji. Zamość 1921,
** Langlois Oh. v.—Seignobos Oh., Wstęp do badań historycznych. Z francuskiego przełożyła Wan da Górkowa, z przedmową S t Zakrzewskiego. Lwów 1912.
Bauer W, ElnMtung in das Studium der Gesehiehte. Tiibingen 1921.
Lampreoht K, Modernę Gesehichtswissenschaft Prei-burg i. /Br. 1906.
Bernheim E., Lęhrbuch der hlstorischen Methode und der Geschiehtsphiłosophie, 5 ^ 6 Auflage. Leipzig 1908.
U w a g a : Istnieje skrót tegoi autora p. t. Eułlettnug in die . Gesehichtswissenschaft 1905 (Sammlung Goschen).
Wolf G., Einfuhrung in das Studium der neueren Ge sehiehte. Berlin 1910.
Ptaszycki St, Encyklopedja nauk pomocniczych hi storji i literatury polskiej. Część I. wyd. 2. Lu blin 19221).
Mościcki H., Wskazówki praktyczne dla nauczycieli historji w szkołach średnich i powszechnych. War szawa 1925.
Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Pu blicznego. Wskazówki metodyczne do programu gimnazjum państwowego. Filologja klasyczna (gim nazjum wyższe). Warszawa 1927. Skład Główny: Książnica-Atlas. T. N. S. W. Warszawa-Lwów. Czekanowski J., Wstęp do historji Słowian (Lwowska
Bibljoteka Slawistyczna. Tom III). Lwów 1927. K. S. Jakubowski.
Bystroft J. St., Wstęp do Iudoznawstwa polskiego. (Lwowska Bibljoteka Slawistyczna. Tom II). Lwów 1926. K. S. Jakubowski.
Wierzbowski T., Vademecum. Podręcznik dla studjów archiwalnych. Wydanie 2. Lwów-Warszawa 1926. Kutrzeba St, Historja źródeł dawnego prawa pol
skiego. T. I—II. Lwów. Ossolineum. 1925—1926. II. Podręczniki dla studjum wstępnego
1. Geograf ja, etnograf ja, nauka o Polsce współczesnej
* Pawłowski St., Geograf ja dla klas wyższych. T. I. Geografja ogólna. T. II. Kraje i morza europej-. skieeuropej-. Gzeuropej-. Ieuropej-. Kraje i morza europejskieeuropej-. Czeuropej-. IIeuropej-.
Polska. T. III. Kraje i morza pozaeuropejskie. Lwów-Warszawa. Książnica-Atlas.
') W używaniu dzieła wskazana jest pewna ostrożność, zwłaszcza w działach opisowych. Wskazówki bibliograficzne me tyle w studjum, ile w poszukiwaniach naukowych cenne.
Pawłowski St, Geograf ja Europy. Podręcznik dla klas wyższych szkól średnich. Lwów-Warszawa 192?. Książnica-Atlas.
Martonne E. de., Zarys geografji fizycznej (w tłuma czeniu Stanisława Pawłowskiego). Lwów-Warsza wa 1927. Książnica-Atlas,
Wiśniowski Dr. T. i Pokorny Dr. W., Nauka o ziemi. Zasady geoiogji i geografji fizycznej ze szeze-gólnem uwzględnieniem ziem Rzeczypospolitej. Lwów 1923. Ł S, Jakubowski.
Romer E., Powszechny atlas geograficzny. Oz. I. Ogólna. Oz. II. Europa. Cz. III. Kraje pozaeuro-. pejskiepozaeuro-.
— Geograficzno-statystyczny atlas Polski. Wyd. II. 1921.
Treść: ł. Hipsometrja. - 2. Geologja. 3. Klimat 4. Roślin ność. 5. Historja. 6. Administracja. 7. Gęstość zaludnienia. 8, Przyrost zaludnienia. 9. Polacy. 10. Język. 11. Hzymsko-katolicy. 12. Żydzi, zmiany etanu posiadania narodowego. 13. PolaC3' na kresach. 14. Polacy na Litwie i Rusi. 18. Ko ściół. 18. Oświata A, Szkoły. 17. Oświata B. Druki polskie z r. 1794-1830, 1831—1888,1870—1913. Prasa polska z r . 1913. i a Własność ziemska. 19—26. Uprawa roli. 27—29. Hodowla bydła. 30. Płody kopalne. Śląsko-polski okręg przemysłowy. Produkcja górnicza w r. 1910. 31—32. Przemyśl. 83. Oszczęd ność ludowa. 34 Komunikacja.
— Polski atlas kongresowy. Lwów-Warszawa 1921. ** Romer E. Atlas Polski współczesnej. Lwów-War
szawa 1926. Książnica-Atlas.
Treść; 1. Polska fizyczna. 2. Polska polityczna. 3. Stosunki fizyczne i gospodarcze. 4. Gęstość zaludnienia i etnografja, 5. Polska: Część północna. 6. Polska: Część południowa. 7. K i p ę bałtyckie. 8. Kraje czarnomorskie. 9. Geologja. - 10. Klimat. 11. Flora. 12. Fauna. 13. Płody kopalniane.
Kozenna Atlas geograficzny, wydanie 6 opracował i uzupełnił Tadeusz Radliński. Warszawa 1926. Gebethner i Wolff.
** Pawłowski St, Geografja Polski. Wydanie 2 (bez roku wydania).
** Sujkowski A., Geografja ziem dawnej Polski. Wy danie 2. Warszawa 1921. M. Arct.
Lencewicz St., Kurs geografji Polski. Warszawa 1922. Encyklopedja Polska. T. I. Dział I i II. Geografja fi
zyczna ziem polskich i charakterystyka fizyczna ludności. Kraków 1912. (Akademja Umiejętności. Praca zbiorowa).
Sobiński St., Geografja Polski. Wydanie 2. Lwów 1926. K. S. Jakubowski.
* Smoleński- ,1., Krajobraz Polski. Warszawa 1912. ** Bujak-Pazdro-Próchnicki-Sobiński. Polska współ
czesna (Nauka obywatelska). Wydanie 2. Lwów 1926. K. S. Jakubowski.
* Grabowski E., Rozwój zaludnienia w Polsce w ze stawieniu z innenii krajami według spisu z dnia 30 września 1921 r. Warszawa. (Bibljoteka Skład nicy nr. 13).
Kutrzeba S., Polska współczesna. (Trud i wartość pań stwa polskiego). Kraków 1926.
Starzyński St., Współczesny ustrój prawno-polityezny Polski i innych państw słowiańskich (Monografje i podręczniki T. IV). Lwów 1928. K. S. Jaku bowski.
Karłowicz J., Lud. Rys ludoznawstwa polskiego. (Pol ska. Obrazy i opisy. Lwów. Wyd. Macierzy Pol skiej. T. I. str. 71—215).
Fischer A., Lud polski. Podręcznik etnografji Polski *). Lwów 1926. Ossolineum.
2. Geografia i kartografia historyczna
Kretsohnier K., JEistorisohe Geógraphle von Mittel-Europa. Miinohen-Berlin 1904.
Gloger Z., Geografja historyczna ziem dawnej Polski. Kraków 1900.
Koneezny F., Geografja historyczna. (Polska. Obrazy i opisy. T, I. str. 218—317).
Tymienieeki K., Rozwój terytorjalny Polski. War szawa 1916.'
Halecki O , Geografja polityczna ziem ruskich, Polski i Litwy. 1840—1569. Sprawozdanie z posiedzeń Tow. Nauk. Warsz. Wydziału I i II. 1917. Semkowicz W., Geograficzne podstawy Polski Chro
brego. Kraków 1916.
Duda F , Rozwój terytorjalny Pomorza polskiego (w. XI—XIII). Kraków 1909.
Natanson-Leski J., Dzieje granicy wschodniej Kze-czypospolitej. Gz, I. Granica moskiewska w epoce jagiellońskiej. Warszawa 1922.
— Atlas historyczny. Cz. I. Dzieje starożytne. Lwów 1906. Książniea-Atlas.
Kiepert H., Atlas antiąuus (11 Aufl,). Berlin 1892. ') Uzupełnieniem bibljograffoznem wspomnianej książki jest „Przegląd polsldeh wydawnictw etnograficznych i etnologieinych za lata 1925—1927" A. Fischera.. Kw. Historyczny XLI (1927), str. 693—611, oraz „Bibliografja ludoznawcza za rok 1928" A. Baebmaua. (Lud,- Organ Pol Tow. Etnologiczncgo, S. II. T. ¥, str. 140—144).
Perthes Justus, Atlas antiąuus. Taschen-Atlas der Alten Welt von Dr. Alb. von Kampen. Gotha J. Perthes. Droysen G., Allgemeiner historischer Hand-Atlas in
96 Karten. Bielefeld-Leipzig 1886.
Spruner-Menke, Hand-Atlas fur die Geschichte des Mit-telalters u. d. neueren Zeit. 3 Aufl. Gotha 1880. F. W. Putzgera Atlas historyczny do dziejów staro^
żytnych i średniowiecznych, opracował J. Lewicki i W. Bojarski. Warszawa 1924. Nakładem M. Ei-senkremera1).
F. W. Putzgers Historischer Schul-Atlas, bearbeitet und herausgegeben von A. Baldamus, E. Schwabe und G. Ambrosius. Bielefeld u. Leipzig 1924. (Wydanie 45).
Perthes Justus, Geschichts-Atlas. Taschen-Atlas zur mittleren und neueren Geschichte von Dr. Alfred Schulz. Gotha, Justus Perthes.
Lelewel J., Atlas historyczny do dziejów Polski (wyd. w r. 1844).
Niewiadomski E., Atlas do dziejów Polski. Warsza wa 1920 (wydanie 4). M. Arct.
Arnold St, Polska piastowska2). Wiek X—XIV. Wy:
danie Tow. Akc. „Uranja" Warszawa. (Podziałka 1 : 1,000.000).
Natanson-Leski J., Polska w epoce mocarstwowej. Wiek XIV—XVIII. Wyd. Tow. Akc. „Uranja". War szawa. (Podziałka 1 : .1,000.000).
') Istnieje też skrócone wydanie tego.atlasu, również w pol-skiem tłumaczeniu. Oba jednak wydania polskie stoją znacznie w tyle za wydaniem niemieckiem w nowem opracowaniu.
2) Wszystkie wymienione mapy w podzialce 1:1,000.000 są
mapami ściennemi. Jedynie mapa W. Semkowicza wyszła także w formacie podręcznym w podziałce 1:3,000.000.
Semkowicz W., Bzeezpospołika Polska w r. 1771, z uwzględnieniem granic.i miejsc historycznych od początku XVII w. (Podziałka 1 ; 1,000.000). Majerski SŁ, Ziemie dawnej Polski. Lwów. Polskie
Towarzystwo Pedagogiczne.
III. Podręczniki do systematycznego stttdjum historji
1. Dzieła obejmujące całokształt historji powszechnejł) * Seignobos Oh,, Dzieje starożytne, średniowieczne
i nowożytne. 3 tomy.
Dzieje powszechne ilustrowane. Na podstawie najnow szych badań i dziel historycznych opracowali przystępnie Oz. Pieniążek, Dr. H. Sawezyński, Alfred Szezepański (Źegota Prawdzie, K. J. Mtt-man, B. Zawadzki, M.'Lityński, Robert Riszka). (Dzieje starożytne, T. I—IV, Średniowiecze, T.V—VI, Historja nowożytna, T. VII—XII, Czasy : najnowsze do r, 1901, T. XIII—XV) pod kierunkiem Dr. L. Kubali. Wiedeń. Nakładem F..- Bondego2).
Malet A., Nouvelle Mstoire universelle depuis Fartti-quite jusqu'i nos jours. T. I—IV. Paris. Ha-chette 1924.
W e l t g e s e h i e h t e . DtoEntwiekelungder Mensehheit in Staat u.'Gesellsehaft in Kultur u. Geistesleben. H g . v o n I. v . P f l u g - H a r t u n g Berlin 1907-10, (Ullstein), Istnieje też nowe wydanie: Berlin 1922.
Praca zbiorowa: T. I. Starożytność. T. II. Średniowiecze. T, III. Wschód T. IV—VI, Czasy nowożytne. .
") - Bibljografję historji powszechnej za rok 1925 zestawił K.- Maleezyński. Kw. Hist XL (1926) str. 235—280;. za rok 1927 tenże j . w. XLI' (1927) str. 668—SM
*) Bzieto obszerne, przestarzałe, aie nader cenne dla swego materjalu ilustracyjnego.
f-j-J- ** = Z a k r z e w s k i W., H i s t o r j a p o w s z e c h n a . T. I. Historja starożytna. Wydanie 11. Gebethner i Wolff. Kraków-Warszawa. T. IL Historja wieków średnich. Wyd. 9. Gebethner i Wolff. Kraków-War-szawa. T. III. Historja nowożytna, uzupełnił L. Bo ratyński. Wydanie 9—10. Kraków-Warszawa. Ge bethner i Wolff. Wyd. 11. Kraków. Nakładem autora. * * Korzon T., Historja powszechna l).
H i s t o r j a s t a r o ż y t n a . Wyd. 9 (w opracowaniu K. Wachowskiego). Gebethner i Wolff, (nieprzystosowane do programu Min. W. E. i O. P.). H i s t o r j a w i e k ó w ś r e d n i c h , wyłożona sposobem elementarnym. Wyd. 4 poprawne. Warszawa 1914. Gebethner i Wolff. H i s t o r j a n o w o ż y t n a . T. I. do r. 1648. Wyd. 3. Warszawa 1912. Gebethner i Wolff. H i s t o r j a n o w o ż y t n a . T. II. od 1649—1788 r. Warszawa 1903. Gebethner i Wolff. H i s t o r j a n o w o c z e s n a . 1788 1805, uzupełnionalatopisem XIX stu lecia. Warszawa 1906. Gebethner i Wolff.
R i c h e t Ch., A b r e g e d ' h i s t o i r e g e n e r a l e . Pa-ris 1919.
Szelągowski A., Dzieje powszechne i cywilizacji. T. I — n i . Warszawa (1913).
= Krotoski K., Dzieje powszechne. T. I. Dzieje sta rożytne. Wyd. 3. Polskie Tow. Pedagogiczne. Lwów (nieprzystosowane do programu). Historja powszechna. Tom II. Historja średniowieczna. Wyd. 2. Księgarnia Naukowa. Lwów2);
') Do wyboru zamiast odpowiednich tomów Historji po wszechnej W. Zakrzewskiego. (Dla studj ów naukowych wskazane są raczej dawniejsze wydania podręcznika W. Zakrzewskiego t. j . z przed r. 1914, zawierające cenne wskazówki bilbljogra-ficzne na czele każdego rozdziału).
J) Tegoż autora Dziejów powszechnych T. III. Dzieje no
wożytne Cz. I. i II. Wyd. 2. Księgarnia Naukowa, Lwów 1923, nie uzyskał aprobaty ministerjalnej.
Pelbruck H.. Geschiohte der Kriegskunst in Rahmen der politischen Geschichte. Wyd 3. Berlin 1920. T. I i następne.
Kara St., Podręcznik historji wojskowości powszech nej. Grecja i Macedonja. Warszawa 1928. Woj skowy Instytut Naukowo-Wydawniczy.
2. Dzieła odnoszące się do historii starożytnej = Gadomski J. Historja starożytna. Wyd. 2—3. War
szawa. M. Arct. (Nieprzystosowane do progra mu Min. W. R. i O. P.).
= Gebert B. i Gebertowa G., Historja starożytna. Część I i II. Lwów-Warszawa. Książnica Polska. (Przystosowane do programu Min. W. R. i O. P.). = Kłosowski M., Historja starożytna dla użytku szkół
średnich. Warszawa 1923. M. Arct.
Kiepert H., Lehrbuch der alten Geographie. Berlin 1878.
M e y e r E., G e s c h i c h t e d e s A l t e r t h u m s I. (Ge schichte des Orients bis zur Begriindung des Perserreiches). Stuttgart. T. I. Cz. I w wydaniu nowem w r. 1925, T. I. Cz. II w wydaniu dru-giem w r. 1909, f. II. (Geschichte des Abendlan-des bis auf die Perserkriege) 1893, T. III—V. (Das Perserreich und die Griechen) 1901—1902. W a c h s m u t h C, Einleitungin das Studium der alten
Geschichte. Lipsk 1895.
L a u r a n d L., M a n u e l d e s ś t u d e s g r e c ą u e s e t l a t i n e s . Picard. Paris.
T r e ś ć : T. I. Geografja, historja, instytucje greckie, wyd. 2. — 1918; T. II. Literatura grecka, wyd. 2. — 1919; T. III. Gramatyka historyczna grecka, wyd. 2. — 1920; T. IV. Geografja, historja, instytucje rzymskie wyd. 2. — 1921;
T. V. Literatura łacińska, wyd. 2. — 1920; T. VI. Grama tyka historyczna łacińska — 1918; VII. Metryka i nauki pomocnicze — 1919;
Schubart W., Einfiihrung in die Papyruskunde. Ber lin 1918. Weidmann.
Poland F., Keisinger E., Wagner P., Antike Kultur in ihren Hauptziigen dargestellt, mit 118 Abbil-dungen im Tekst, 6 ein- und mehrfarbigen Ta-feln und 2 Planen. Teubner. Lipsk 1922. Szczepański J., Kultura klasyczna w zarysie. Pod
ręcznik dla użytku szkół średnich z 310 ryci nami w tekście. Lwów-Warszawa-Kraków 1927. Wyd. Zakł. Nar. im. Ossolińskich.
* Zieliński T., Historja kultury antycznej w zwięzłym wykładzie. 2 tomy. Warszawa-Kraków 1922—1924. Tow. Wydawnicze w Warszawie.
Gercke A. i Norden E., Einleitung in die Altertums-wissenschaft. Wyd. 4. Lipsk 1925.
* Kreczmar M., Kwestja agrarna w starożytności. War szawa. (Bibljoteka Składnicy nr. 3).
a) S t a r o ż y t n y W s c h ó d1)
M a s p e r o G., H i s t o i r e a n c i e n n e d e s p e u p l e s d e 1 ' O r i e n t c l a s s i ą u e T. 1 — 3. Paryż 1895—1899 i nowe wydanie. Paryż 1904.
Szczepański Ks. Dr. Wł.2), Najstarsze cywilizacje
Wscho-') Bibljografję starożytnego Wschodu za lata 1924—1926 zestawił Stefan Przeworski. Kwartalnik Historyczny. XLI (1927) str. 657-662.
s) Prace Ks. Dr. W. Szczepańskiego podaję tu, zaznaczając, że krytyka historyczna podniosła poważne zastrzeżenia co do ich wartości. Specjalista do historji starożytnej musi zatem się gnąć do prac obcych.
du klasycznego, Egipt. Lwów 1922. NakŁ Zakł. Nar. im. Ossolińskich.
Szczepański Ks. Dr. WŁ, Babilon. Warszawa 1928. KakŁ Tow. Naukowego Warszawskiego.
— Eg«a i Hatti. Warszawa 1923. Książniea-Atlas. Przeworski Sfc, Zdobycze i zagadnienia hettytologji.
Kwart, ffist. R. XXXIX (1926), str. 425—444 Schorr M., Państwo i społeczeństwo babilońskie w okre
sie dynastji Hammurabiego. I w , Hist z r. 1905, str. 379—42«, 558—810. ' '
Szczepański Ks. Dr. WŁ, Najstarsze osady jerozolim skie w świetle ostatnich wykopalisk. Pamiętnik 1? Zjazdu Historyków. Lwów 1925.
Schorr M., Kultura babilońska i starohebrajska. Kw. Hist XVII, str. 206—281. •
Benzinger J., Gesohichte Izraela bis au£ die griechi-sohe Zeit. Wyd. 3. Berlin 1924.
Graetz H., Gesohichte- der Juden von den altesten
Zeiten bis auf die Gegenwart, Bd. 1—13. Lipsk 1902 i następne.
Oontenau, La eivilisation phenicienne. Paris 1926. Hirt H., Die Indogermanen, ihre Verbreitang, ihre
Ur-heimat und ihre Knltur. 2 tomy. Strassburg 1905—1907.
La Valle-Poussin, Indo-Europeens et Indo-Iraniens. Linde" jasque -rors 300 avant J4sns-0hrist Hi-stojre de monde dirige*e par Gavaignae, 3 tomy. • Paris, Boceard 1924
Gawroński A., Trudnoiei i właściwości badań nad dziejami starożytnych Indyj. Pamiętnik IV Zja zdu Historyków. Lwów 1825. .
P r a s e k I. V„ G e s o h i c h t e d e r M e d e r u n d P e r s e r b i s z u r m a k e d o n i s c h e n E r o
-b e r u n g . T. 1—2. Gotha 1908-1909. (Hand-bu- (Handbu-cher der alten Geschichte i—S).
Justi F., Historja starożytnej Persji, przełożył z nie mieckiego Bronisław Grabowski (Panteon Wie dzy Ludzkiej). Warszawa, 1880.
^ ( J r e c j a1) z u-względnieniem epoki hellenistycznej
B e l o c h , K. J, G r i e e h i s c h e G e s c h i c h t e . 3 tomy (w 4-ech). Strassburg 1893—1904. (Tomy I—II wyszły w dragiem wydaniu w latach 1912—1916 w czterech częściach). (Tom I w najnowszem wy-, daniu w r. 1924).
Grotę G, History of Greece. 12 tomów. Londyn 1848—1855. (Dzieło klasyczne, mające szereg wy dań, tłumaczone wielokrotnie także i na język niemiecki), P d h l m a n n , G r u n d r i s s d e r g r i e c h i s o h e n G e s c h i c h t e n e b s t G u e l l e n k u n d e , Wyd. 5. Monachjum 1919, B u s o l i G., G r i e c h i s c h e G e s c h i c h t e b i s z n r S c h l a c h t b e i G h a i r o n e i a . Gotha. T. I. Wyd. 2. 1893. T. II 1895. T. III Oz. I 1897. Cz. II 1904.
Droysem I. G., Geschichte des Helienismus. Gotha. 1877—1878. Wyd. 2. T. I—VI.
') Zwięzłą bibljografję historji starożytnej (greckiej i rzym skiej) i lat 1914—1931 zestawia Kazimierz Zakrzewski w Kwar-ttinjka Historycznym B. XXXIX (1925), str. 5ift-B64. Bardzo pożytecznem jest teź dla studjnjącego historję starożytną zesta wienie bibliograficzne p. t. Biblioteka podręczna filologji Ma-ą/emę}, zawarta we wskazówkach metodycznych do Programu gimnazjam -państwowego. Filologia Masyezaa. Warszawa 1927, str. 125—148.
N i e s e .. G., G e s c h i c h t e d e r g r i e c h i s c h e n u n d m a k e d o n i s c h e n S t a a t e n s e i t d e r S c h l a c h t b e i C h a i r o n e i a . Gotha. Perthes T. I 1893, T. II 1899, T. III 1903.
Zieliński T., Religja starożytnej Grecji. Zarys ogólny. Z upoważnienia autora przełożył Stefan Srebrny. Tow. Wyd. Warszawa-Kraków 1921.
Collignon M., Manuel d'archśologie grecąue. Paryż 1907.
Witkowski St., Historjografja grecka i nauki pokrew ne. (Chronografja, biograf] a, etnograf] a, geogra-fja). T. I. Kraków 1925. NakŁ Pol. Akademji Umiejętności, T. II tamże 1926, T. I I I tamże 1927. * Guhl i Koner, Hellada i Roma, w tłum. St.
Mieczyń-skiego. T. I—II. Warszawa 1896').
Baumgarten, Poland, Wagner. Die hellenische Kultur. 3. Aufl. mit 479 Abbild., 9 bunten, 4 einfarbi-gen Tafeln. Teubner. Berlin.
Zieliński T. i Srebrny S., Literatura starożytnej Gre cji epoki niepodległości. Cz. I. Zarys ogólny. Tow. Wydaw. Warszawa-Kraków 1923.
Sinko T., Homer zmartwychwstały. Kraków 1911. Od bitka z Przeglądu Polskiego.
Witkowski St., Życie w Egipcie w epoce Ptolomeu-szów, według papirusów greckich. Przegląd Pol ski 1880.
Smolka F., Zarys polityki handlowej Ptolomeuszów. Lwów 1924.
') Mimo polecenia przez Min. W. R. i O. P. dzieło to na leży uważać już za przestarzałe, przedewszystkiein dla braku wiadomości z odkryć kreteńskich.
Dittenberger W., Sylloge łnsoriptionum graecarum. Wyd. 3. Lipsk. Hirzel. I 1905, II 1917, III 1920, IV 1924 (indeksy).
U w a g a : Ze względu na kosztowność dzieła Dittenber-gera, można też wstępne studjum epigrafiki greckiej oprzeć na tańszych publikacjach: Dr. R. Helbing: Auswahl aus griechischen Inschriften. Sammlung Goschen, 1915. „Kleine Texten" Litzmann, Bonn: Nachmanson „Historische atti-sche Inschriften", 1913; Tenże „Historiatti-sche grieehiatti-sche Inschriften bis auf Aleksander den Grossen", 1913; Blech-mann „Grieehische Inschriften zur griechischen Staaten-kunde", 1913.
c) R z y m
M o m m s e n Th., R o m i s c h e G e s c h i c h t e . Berlin. T. I (do bitwy pod Pydną) wyd. 10, 1907; T. II (do śmierci Sulli) wyd. 10, 1908; T III (do bitwy pod Thapsus) wyd. 10, 1909; T. V (Prowincje od Cezara do Dioklecjana) wyd. 6, 1909.
U w a g a : T. IV wogóle nie wyszedł. Dzieło Mommsena wyszło w polskiem, ale lichem tłumaczeniu Dziekońskiego, które nie zastąpi oryginału niemieckiego, zwłaszcza w no-wem poprawnem wydaniu.
N i e s e G., G r u n d r i s s d e r r o m i s c h e n Ge s c h i c h t e n e b s t Q u e l l e n k u n d e . Wyd. 4, Munchen 1909. (I. Mullera, Handbuch der klass. Altertumswissenschaft. T. III, 5).
Hartman L. M. — Kromajer J., Romische Geschichte. Wyd. 2. Gotha. Perthes 1924—1925.
D e s s a u H. G e s c h i c h t e d e r r o m i s c h e n K a i -s e r z e i t . T, I. Berlin 1924.
Mommsen Th., Romisches Staatsrecht. 3 tomy. Lipsk 1871—1888.
hellenistisch-romi-sefae Kultur mit 440 Abbiłd, 5 bunten, 8 einfarb. fafeln. Teubner. Berlin.
Morawski K, Historja literatury rzymskiej (do I I I w. po Chr.). T. I—VII. (T. I ukazał się w r. 1909). NakŁ Pol. Akademji Umiejętności, Kraków-War-szawa, Gebethner i Wolff.
— Zarys literatury rzymskiej. NakŁ Pol. Akademji Umiejętności. Kraków 1822.
— Dwaj cesarze rzymscy. Tyberjusz i Hadrjan.
Kraków 1893,
— Rzym. Portrety i szkice. Wyd. 2. Kraków 1924. (Bibljoteka Historyczna Krakowskiej Spółki Wy dawniczej Nr. 3).
— Rzym i narody. I. Rzym i podbój Zachodu. II. Wschód: Żydzi. Warszawa-Kraków 1922—1924.-Dydyński T , Cesarz Hadrjan. Studjum
historyczno-prawne. Warszawa 1891.
Harnaek A., Die Mission und Ausbreitung des Ohri-stentums in den ersten drei Jahrhunderten. Lipsk 1902.
Zieliński 1% Chrześcijaństwo starożytne a filozofja rzymska. Pomaraftski. Zamość.
Zakrzewski K, Samorząd' miast Aehai rzymskiej. Lwów 1926 (praca bardzo specjalna),
— Ostatnie lata Stiliehona. Kwart Hist. R. XXXIX
•• (1925), str. 44i—814- " Sandys I. E.,-Latin epigraphy, and introduetion to the.
study pi latims insoriptiona. Cambrigde, Un. Pr. • 1819. •
Inscriptiones latinae selectae, ed. Dessau. I—ŻEL 1. Ber lin. Weidmann 1892—1914.
Marncchi Orazio, Epigralia cristiana, Trattato elemen-tare. Milano 1910.
3. Dzieła odnoszące się do historji powszechne) średniowiecznej') i nowoźftnej *)
= Malczewski WŁ, Historja średniowieczna w zary sie. Podręcznik dla młodzieży szkolnej i samo uków. Kurs średni. Z. Manitius. Łódź.
= Kanke Oz., Historja średniowieczna. Podręcznik dla klas wyższych szkół średnich. Wyd. 4. Lwów 1926. Kstążniea-Atlas. (Przystosowane do programu Min. W. R. i O. P.).
— Historja nowożytna. Oz. I (od początków XVI w. • do pierwszego rozbioru Polski i wybuchu rewo
lucji francuskiej). Lwów-Warszawa 1926. — Oz. I I (od pierwszego roabioru Polski i wybuchu rewo lucji francuskiej do czasów najnowszych). Wy danie 3. Lwów-Warszawa 1927.
= Szelągowski A., Dzieje powszechne w zarysie. Pod ręcznik do nauki historji na stopniu wyższym szkół średnich. Oz. II. Okres średniowieczny. M. Arct. Warszawa. Cz. III. Okres nowoczesny. M. Arct. Warszawa (wydani© bez daty ukazania się). • * H i s t o i r e g e n e r a l e d u 4 s i e e l e j u s q u ' a n o s
j o u r s . T. 1—12 (pod redakcją E. L a v i s s e i A. R a m b a u d ) . Paris 1894—1901*).
') Bibljografję historji średniowiecznej za lata 1914—1923, zestawił K. Maleczyński. Kw. Hist. XXXVIII (1925) str. 214—257, 514—626.- Doskonale z e s t a w i e n i e p o d r ę c z n i k ó w do hi storji średniowiecznej i nowożytnej, całokształt, jak i dzieje po s z c z e g ó l n y c h n a r o d ó w zawiera J. Grycza Katalog Wbljo-teki podręcznej (BiMjoWbljo-teki Jagiellońskiej w Krakowie) Kra ków 1925, str. 83—88, do którego odsyłam po informacje wycho dzące poza ramy niniejszych wskazówek.
s) Bibljografję historji powszechnej nowożytnej (1482—1871)
zestawi! za lata 1914—1924 Stefan Inglot i Karol Msłeezyński. Kw, Hist XXXIX (1925) str. 150-173, 375—396.
Lindner T., Weltgeschichte seit der Vólkerwanderung. 1901 (i następne). Tomów 10. (Nowe wydanie wy chodzi od r. 1920).
Weber G., Lehrbuch und Handbuch der Weltge schichte. 1912. Tomów 4 w nowem opracowaniu A. Baldamusa.
Karjejew M., Pogląd ogólny na dzieje Europy zachod niej w wieku XIX. Warszawa 1912 (tłum. z ros.). Bśmont — Monod, Histoire de 1'Europe en particulier
de la France (395—1270). Paryż 1891.
Prutz H., Pflug-Harttung J. v., Geschichte des Mittel-alters. 3 tomy. Berlin 1889—1891.
Pastor L., Geschichte der Papste seit d. Ausgang des Mittelalters. T. I—XII. Freiburg i /Aa 1895 i nast. Losert, Geschichte des spateren Mittelalters. 1905. Szelągowski A., Historja średniowieczna (962—1435)
z 88 ryc. na 24 tabl. Warszawa 1919, M. Arct. Bernard J. A., Histoire des temps modernes 1413—1789.
Wyd. V. Lyon 1919.
* Driault-Monod, Dzieje polityczne i społeczne w XIX w. Tłum. J. Jastrzębska. Warszawa 1918. * Seignobos Ch., Dzieje polityczne Europy współcze
snej (Histoire politiąue de 1'Europe contempo-poraine 1814—1896). Przekład z francuskiego. T. I—II. Warszawa 1900.
Stern A., Geschichte Europas seit den Vertragen vom 1815 bis zum Frankfurter Frieden vom 1877. Wyd. 2. T. I—VII. Stuttgart 1913—1916.
f Szelągowski A., Historja nowoczesna 1789—1914. War szawa. M. Arct (bez roku wydania).
* Arnold St., Wyprawy krzyżowe. Warszawa. (Bibljo-teka Składnicy Nr. 5).
* Konopczyński Wł., Dzieje parlamentaryzmu angiel skiego. Warszawa. (Bibljoteka Składnicy Nr. 16). G r u p p G., K u l t u r g e s c h i e h t e d e s M i t t e l a l
-t e r s . 2 Bearb. Bd. 1—5. Padernborn 1917—1919. Ptaśnik J., Kultura wieków średnich. I. Życie reli
gijne i społeczne. (Bibljoteka Historyczna). War szawa.
B u r c k h a r d t J., K u l t u r a o d r o d z e n i a w e W ł o -s z e e h . Przekł. pol-ski z 8 wyd. niem. T. I—II. Kraków 1905.
Ł e m p i c l c i Z., R e n e s a n s — O d r o d z e n i e — R o m a n t y z m . Warszawa-Lwów 1923.
* Chłędowski K., Rzym. Ludzie odrodzenia. Lwów 1909—1911.
— Rzym. Ludzie baroku. Lwów 1912. — Dwór w Ferrarze. Lwów 1907—1909. — Siena. Kraków 1904. Lwów 1923.
Klaczko J., Juljusz II. Tłum. A. Morżkowska. War szawa 1900.
— Wieczory florenckie. Tłum. St. Tarnowski. Wy danie 4. Warszawa 1908.
* Sobieski W., Rewolucja angielska (01iver Crom-vell). Warszawa. (Bibljoteka Składnicy Nr. 15). * Sorel A., Kwestja wchodnia w XVIII w. Rozbiór Polski i traktat w Kajnardżi. 2 tomy w jednym. Z oryg. francuskiego przełożyła M. Gomolińska. Warszawa. Gebethner i Wolff.
* Gąsiorowska N., Historja Bułgarji w zarysie. War szawa. (Bibljoteka Składnicy Nr. 17).
* Taine H., Francja przed rewolucją. Warszawa 1872. — Napoleon Bonaparte. Warszawa 1887.
* Handelsman M., Zjednoczenie Włoch. Warszawa. (Bibljoteka Składnicy Nr. 8).
* GorzycM W., Powstanie państwa greckiego w XIX w. (Bibljoteka Składnicy Nr. 11),
Dillon E , Konferencja pokojowa w Paryżu 1919. (Tłum. z ang.). Warszawa 1921.
Wilson W., Kształtowanie losów świata. Pamiętniki i dokumenty. Wydal R. Backer. (Tłum. z ang.). T. I. Warszawa 1924
4. Dzieła odnoszące.się do historii Polski
Naruszewicz A, Historja narodu polskiego (do r. 1886). T. I—VI (kilka wydań).
Bandtke J. S , Dzieje Królestwa Polskiego. T. I—IŁ Wydanie 2. Wrocław 1820.
Lelewel J , Dzieje Polski (z atlasem). Warszawa 1829. R o e p e l l R, i O a r o J.,~ G e s e h i c h t e P o l e n s ,
5 tomów, T. I Hamburg-Lipsk 1840, T. II—V Gotłia 1869—1888. T.I—II w polskiem tłnmacze-niu Dr. A. Przyborowskiego. Lwów 1879. T. IV—VI (obejmujący czasy od r. 1430—1608) w tłumaczeniu Stanisława Mieezyńskiego. Warszawa 1897—1900. (Ciągiem dalszym tego wydawnictwa jest E. Zi-viera, Neuere Gesehichte Polens. T. I. Gotha 1915). * S z u j s k i - J., D z i e j e P o l s k i p o d ł u g o s t a t
n i c h b a d a ń . T. I—TV. Lwów 1862—1866. (Dzieła J. Szujskiego, Serja II, 11—IV Kraków 1894 —1895). Saujski J„ Hiatorji polskiej ksiąg XII. 1880. (Dzieła
J. Szujskiego, Serja II, t. IX, Kraków 1889). Morawski T., Dzieje narodu polskiego. T. I—VI.
1870—1872. ' . •
B o b r z y i s k i M., D z i e j e P o l s k i w z a r y s i e . 1879. (Wydanie 4.'T. I—II ukazało "się w r. 1927). ** H i s t o r j a p o l i t y c z n a P o l s k i , T. I. Wieki śre
pol-ska. T.. V. Cz. I. Dział VI. Cz. I i II. Kraków 1920—1923.
t t f = ** L e w i c k i A, Z a r y s h i s t o r j i P o l s k i . Opracował i uzupełnił Friedberg Jan *). Wyd. 12 (szkolne). Warszawa 1925. Gebethner i Wolff. t t t S m o l e ń s k i Wł., D z i e j e n a r o d u p o l s k i e
g o . Wyd. 6. Warszawa 1921. Gebethner i Wolff-Sobieski W, Dzieje Polski. T.I—III. Warszawa 1923—1925. D z i e j e P o l s k i ś r e d n i o w i e c z n e j . T. I p r z e z K. G r ó d e c k i e g o i St. Z a c h o r o w s k i e g o , T. I I p r z e z J a n a D ą b r o w s k i e g o . K r a k ó w 1926. N a k ł a d e m K r a k . S p ó ł k i W y d . * Korzon T., Dzieje wojen i wojskowości w Polsce.
I—III. Kraków 1912; drugie wydanie uzupeł nione. I—III. Lwów 1923. Ossolineum.
Kukieł M., Zarys historji wojskowości w Polsce. Wy danie 2. Inst. Wyd. „Bibljoteka Polska". t f f ** Kutrzeba St, Historja ustroju Polski w zarysie.
Tom I. Korona. Wyd. 6, na nowo opracowane. Księ garnia Polska, B. Połoniecki. Lwów-Warszawa 1925. — Historja ustroju Polski w zarysie. Tom II. Litwa.
Lwów 1914. B. Połoniecki.
— Historja ustroju Polski w zarysie. Tom III—IV. Porozbiorowa. Lwów 1917. B. Połoniecki.
Balzer O., Historja ustroju Polski2). Kraków 1905.
Wydanie 2. Lwów-Warszawa 1921.
') W dodatku literatura historyczna. Obok tego jest w uży ciu wydanie 7 (Warszawa 1918), opracowane przez prof. H. Mo ścickiego.
2) Jest to drukowane streszczenie wykładów uniwersytec
kich, rozpowszechnionych w formie litografowanych „skryptów", wydawanych przez Bibljotekę Słuchaczy Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie.
** Rutkowski J., Zarys gospodarczych dziejów Polski w czasach przedrozbiorowych. 1923,
f * Łoziński WŁ, Życie polskie w dawnych wiekach. Wyd. 6 nieilusirowane, Lwów. H. Altenberg 1921. Gloger Z., Eneyklopedja staropolska ilustrowana.
T. I—IV.-Warszawa 1900.
IV. A) Wypisy historyczne
1. Do historji powszechnej
f f = Gebert B. i Gebertowa G., Wypisy historyczne do nauki dziejów starożytnych. Książnica Polska T. N. S. W. Lwów-Warszawa.
t Wachowski K. i Jastrzębska J„ Wypisy historycz ne. Tom I. Historja starożytna. Warszawa 1912. Gebethner i Wolft
= Hanke Cz, Wypisy do nauki historii Średniowiecz nej. Lwów-Warszawa. Książnica Polska T. N- S W. (Przystosowane do programu Min. W. B. i O, P.). = Nanke Cz., Wypisy do nauki historji nowożytnej.
Oz. I, Książnica-Atlas 1925. (Przystosowane do programu;Min. W. R. i O. P.). •
= Nanke Cz., Wypisy do nauki historji nowożytnej. Cz. I. od początku XVI w. do pierwszego rozbioru Polski. Wyd. 2. Lwów 1926. Książniea-Aflas. Nanke Cz, Wypisy do nauki historji nowożytnej.
Oz. II. od pierwszego rozbioru Polski i wybuchu rewolucji francuskiej do czasów najnowszych, Lwów 1927. Książnica-Atlas,
2. Do historii polskiej
= Gebert B. i Gebertowa G, Wypisy historyczne z dzie jów ojczystych. Wyd. 3 uzupełnione. Lwów' 1028. Książnica-Atlas. (dla niższego gimnazjum).
= Nowakowska N. i Jaroszyńska H., Zbiór opowiadań z dziejów ojczystych. Warszawa. M. Arct. t t Orsza H., Z dziejów narodu. Tom I. Warszawa 1909.
M. Arct.
= Paszkiewicz H., Dzieje Polski. Cz. I. Czasy pia stowskie. Podręcznik szkolny. Czytanki szkolne i wypisy ze źródeł. Warszawa 1924. List. Wyd. „Bibljoteka Polska". Cz. II. Czasy Jagiellonów. Zesz. I. Na schyłku średniowiecza. Inst. Wyd. „Bibljoteka Polska" 1925. (dla gimnazjum wyż.). = Hartleb K. i Gawlik M., Kultura Polski. Wypisy źródłowe. Lwów 1923. Zakład Nar. im. Ossoliń skich.
Sokolnicki M, Polska w pamiętnikach wielkiej wojny (1914—1918). Warszawa 1925.
IV. B) Teksty źródłowe do nauki histprji 1. Do historji powszechnej
* * = Teksty źródłowe do nauki historji w szkole śred niej. Wydanie „Krakowskiej Spółki Wydawni czej". Ukazały się dotychczas z całości zamknię tej w 60 zeszytach:
1. Dr. Antoni Śmieszek, Egipt starożytny. 2. Dr. M, Sehorr, Babilonja i Asyrja. 3 a. Dr. M. Sehorr, Chetyci i Syrja. 3 6. Dr. M. Sehorr, Palestyna starożytna. 4. Dr. Antoni Śmieszek i Dr. Stanisław Sohayer, Iran i Indje. 5. Dr. Ta deusz Wałek, Najdawniejsze dzieje Grecji. 6. Dr. Jerzy Ko walski, Grecja w okresie wojen perskich. 7. Dr. Jerzy Ko walski, Grecja od wojny peloponeskiej do podboju mace dońskiego. 8. Dr. Tadeusz Wałek, Aleksander Wielki i epoka hellenistyczna. 9. Dr. L. Piotrowicz, Republika rzymska w dobie rozkwitu. 10. Dr. L. Piotrowicz, Upadek republiki rzymskiej. 11. Dr. L. Piotrowicz, Okres świetności cesar stwa rzymskiego. 12. Dr. L. Piotrowicz, Rozkład i
upa-dek cesarstwa rzymskiego. 13. Dr. Kazimierz Dobrowolski, Europa we wezesnem średniowieczu. 14. Br. Aleksander Bruckner, Polska pogańska i słowiańska. 15. Dr. WŁ Semko wicz, Walka cesarstwa z papiestwem. 16. Dr. B. Gródecki, Budowa-państwa polskiego (968—1188). 17. Dr. WŁ Semko wicz, Europa w okresie wypraw krzyżowych. 18. Br. Roman Gródecki, Podziały i zjednoczenie państwa polskiego (1188—1320). 19. Dr, K. Dobrowolski, Rozkwit średniowiecz nego porządku w Europie (w 1S i 14 wieku). 20. Dr, B. Gró decki, Budowa wewnętrzna Polski piastowskiej, 21. Dr. Jan Dąbrowski, Utwierdzenie Państwa Polskiego. 22, Feliks Ko-neczny, Ruś i Litwa przed nąją. 23. Dr. Jan Dąbrowski, Eu ropa w okresie schizmy i soborów, 24. Dr. Jan Dąbrowski, Korona i Iitwa (1885—1444). 25. Dr. Tadeusz Kowalski, Ara bowie i Turcy. 26. Dr. Jan Dąbrowski, Humanizm i rozkład średniowiecznego porządku w Europie. 27. Dr. Fryderyk Papce, Zachwianie równowagi stanów w Polsce (1445—1500). 28. Br. Ludwik Finkeł, Odrodzenie i reformacja. 29, Dr, WŁ Pociecha, Polityka mocarstw europejskich (1492—165S). 30, Dr. WŁ Pociecha, Panowanie Zygmunta Starego. 32. Dr.Wł. Pociecha, Europa w dobie kontrreformacji SB. Dr, Józef Feldman. Okres wojny trzydziestoletnie}. SB. Dr. Kazimierz Tyszkowski, Od rokoszu Zebrzydowskiego do wojen ko zackich, 37. Dr. Józef Feldman, Rewolucja angielska i jej następstwa, 38. Dr. Józef Feldman, Europa w okresie Lud wika XIV. 39. Dr.. Władysław Konopczyński, Panowanie Jana Kazimierza. 40. Dr. WŁ Konopczyński, Polska w okre sie wojen tureckich, 41. Dr. Józef Feldman, Europa w wieku oświecenia (1718—1789). 42. Dr. WŁ Konopczyński, Czasy saskie w Polsce. 43. Dr. Władysław Konopczyński, Panowa-waaie Stanisława Augusta Poniatowskiego (1789—1799). 44,' Dr. Adam Skałkowski, Okres wielkiej rewolucji fran cuskiej. 45. Dr. Adam Skałkowski, Polska od Sejmu Wiel kiego do trzeciego rozbioru. 46. Dr. Adam Skałkowski, Okres napoleoński, 47, Dr. Adam Skałkowski, Czasy legjonów i Księstwa Warszawskiego (1796—1815). 48, Dr. Józef Frej-lich, Europa w okresie restauracji (1815—1847). 48. Dr. Bro nisław Pawłowski, Królestwo Kongresowe i powstanie listo padowe. 50. Dr. Józef Prejiich, Prusy i Austrja na ziemiach
polskich przed r. 1846. 51. Dr. Józef Frejlich, Polska w do bie wielkiej emigracji (1832—1856). 52. Henryk Mościcki, Ziemie litewsko-ruskie pod zaborem rosyjskim. 53. Dr. Jó zef Frejlich. Od wiosny ludów do wojny francusko-pru-skiej (1848—1871). 54. M. Dubiecki, Powstanie styczniowe. Dr. Franciszek Bielak, Czasy reakcji po powstaniu. 55. Dr.
Jó-1 zef Frejlich, Okres równowagi europejskiej (1871—1914),
56. Dr. Józef Frejlich, Ameryka i Daleki Wschód w poli tyce światowej. 57. Dr. Józef Frejlich, Polska w dobie prze obrażeń społecznych (1885—1904). 58. Dr. Jan Dąbrowski, Polska w latach ruchu niepodległościowego (1904—1918). 59. Dr. Jan Dąbrowski, Wojna światowa i jej następstwa (1914—1923). 60. Dr. Stanisław Kutrzeba, Polska niepodległa (1918—1923):
** Dokumenty historyczne, wydawane przez E. Wen-dego i Spółkę. (Towarzystwo Wydawnicze „Ignls" w Warszawie):
1. Magna Charta Libertatum (1215) wydał Stanisław Nowa kowski. 2. Capitulare de villis, wydał Stanisław Arnold.
2. Do historji polskiej •)
f f = Kosiński K., Pisarze polityczni i historyczni do XIX w. Warszawa 1921. M. Arct.
= Mościcki H., Wybór dokumentów niezbędnych do nauki historji w szkołach średnich. Cz. I i II. Warszawa. Księgarnia J. Lisowskiej.
** Handelsman M., Konstytucje polskie 1791—1921. Warszawa 1922.
= Mościcki H., Konstytucja 3 maja 1791. Warszawa. Księgarnia J. Lisowskiej.
') U w a g a : Do historji polskiej odnoszą się ponadto na stępujące zeszyty „Tekstów źródłowych", wydanych przez „Kra kowską Spółkę Wydawniczą", a wymienione w dziale historji powszechnej: Nr. 14,16,18, 20, 21, 22, 24, 27, 30, 36, 39, 40, 42, 45, 47, 49, 50, 51, 52, 54, 57, 58, 60.
** — Mościcki TL, Dzieje porozbiorowe Polski w ak
tach i dokumentach. I (od rozbiorów do Księstwa
Warszawskiego). Warszawa. Gebethner i Wolff.
** Dokumenty historyczne, wydawane przez E,
Wen-- dego i Spółkę. (Towarzystwo Wydawnicze „Ignis*
w Warszawie):
8. Wieś polska przed kolonizacją na prawie niemieckiem, opracował Stanisław Arnold. 4. Księga henrykowska. Esięga fundacyjna klasztoru Najświętszej Panny w Henrykowie, opracował Dr. Antoni Rybarski. S. Bok 1863. Wybór aktów i dokumentów, opracował Edward Maliszewski.
Kumaniecki K., Zbiór najważniejszych dokumentów
do powstania państwa polskiego.
Kraków-War-szawa 1920.
— Odbudowa państwowości polskiej. Najważniejsze
dokumenty od 1917—1924. Kraków 1924;
V. Celniejsze monografie z historji Polski
1)
Balzer O., Z zagadnień ustrojowych Polski. Lwów 1915.
(Studja nad historją prawa polskiego T. VI. Z. 2).
— Z zagadnień ustrojowych Polski. Nowe spostrze
żenia i uwagi. Warszawa (bez roku).
Bobrzyński ML, Nasi historycy wobec wojny światowej.
Kraków 1922.
'). Wymieniony zasób prac monograficznych, zwłaszcza o ile idzie ©'prace o charakterze bardziej specjalnym, może studiu jący znacznie sobie rozszerzyć przez wciągnięcie wskazówek bi bliograficznych, zawartych w „Historji politycznej" (zbiorowej) Kraków I—U, 1920—1922, w „Dziejach Polski średniowiecznej" Gródeckiego, Zaeborowskfego, Dąbrowskiego Krakom- I—II, 1926, oraz w „Dziejach Polski w zarysie" M. Bobrzyńskiego I—II, Warszawa 1927, uwzględniających najnowszą literaturę. Poza tern należy szukać informacji w dostępnych Wbłjografjaeh histo rycznych.
J a b ł o n o w s k i A., H i s t o r j a R u s i p o ł u d n i o w e j d o u p a d k u R z e c z y p o s p o l i t e j p o l s k i e j . Kraków 1912. Nakładem Akademji Umiejętności. Narbutt T., Dzieje narodu litewskiego. T. I—IX.
Wilno 1835—1841.
Jabłonowski A., Pisma. (I. Ziemie ruskie. II. Kresy ukrainne. III. Ukraina. IV. Wołyń, Podole, Ruś Czerwona. V. Słowiańszczyzna południowa). War szawa 1910.
Bogusławski W., Dzieje Słowiańszczyzny północno-za chodniej. Poznań 1887—1900.
Abraham W., Organizacja Kościoła w Polsce do po łowy XIII wieku. Lwów 1890.
— Powstanie organizacji Kościoła łacińskiego na Rusi. Lwów 1904.
Potkański K., Kraków przed Piastami. (Rozpr. Akad. Urn. Wydz. Hist. Fil., T. 35).
Balzer O., Stolica Polski 963-1138. Lwów 1916. (Stu-dja nad historja prawa polskiego. T. VI. Z. 4). f Zakrzewski St, Mieszko I jako budowniczy państwa
polskiego. Warszawa. (Bibljoteka Składnicy Nr. 1). * Wojciechowski T., Szkice historyczne XI wieku. Kra
ków 1904, oraz wydanie nowe z ilustracjami ze wstępem St. Zakrzewskiego. Warszawa. Nakła dem Inst. Wyd. „Bibljoteka Polska".
Szajnocha K., Bolesław Chrobry. (Pisma T. I). Kra ków 1887.
Zakrzewski St., Bolesław Chrobry Wielki. Lwów 1925. Zakł. Nar. im. Ossolińskich.
Sochaniewicz K., Bolesław Chrobry z ilustr. (Nasza Bi bljoteka Nr. 7). Lwów. Zakł. Nar. im. Ossolińskich. * S m o l k a S t , M i e s z k o S t a r y i j e g o w i e k .
Kętrzyński W, O powołaniu krzyżaków przez księcia Konrada. Kraków 1903.
Szajnocha K„ Odrodzenie się Polski za Władysława Łokietka. (Opowiadanie historyczne).
Szujski J , Charakterystyka Kazimierza Wielkiego. (Opowiadania i rozstrząsania historyczne, T. II. 1882).
Dąbrowski J., Ostatnie lata Ludwika W. Kraków 1918. * Jakubowski J., Dzieje Litwy. Warszawa.
(Bibtjote-ka Składnicy Nr. 5).
*• Prochaska. A, Władysław Jagiełło. T. -I—IL Kra ków '1908.
S z a j n o c h a K, J a d w i g a i J a g i e ł ł o 1374—1413. Opowiadania historyczne. Lwów 1881. T. 1—IV.
Un|a polsko-litewska
P o l s k a i L i t w a w d z i e j o w y m s t o s u n k u (praca zbiorowa). Kraków 1914.
* Halecki 0_ Dzieje unji jagiellońskiej. T. I—II. Kra ków.
Balzer O , Tradycja dziejowa unji polsko-litewskiej. Lwów—Warszawa 1919.
Szelągowski A., Wzrost państwa polskiego w -XV i XVI w. Polska na przełomie wieków średnich i nowych. Lwów 1904
* Dąbrowski J», Władysław I Jagiellończyk- na Wę grzech 1440—1444. Warszawa 1822.
Askenazy S., Gdańsk a Polska. Warszawa. Gebethner i Wolff.
P a p ó e F., P o l s k a i L i t w a n a p r z e ł o m i e wie
ków ś r e d n i c h . T, I (więcej nie wyszło). Kra
Pawiński A., Młode lata Zygmunta Starego. War szawa 1893.
Finkel L., Elekcja Zygmunta I. Kraków 1910. Ptaśnik J., Kultura włoska wieków średnich w Polsce.
Warszawa 1922.
Kutrzeba St., Handel Krakowa w wiekach średnich. Kraków 1903. (Rozpr. Ak. Um.).
* Kutrzeba St, Handel Polski ze Wschodem. Kraków 1903. (Przegląd Polski).
Ptaśnik J., Miasta w Polsce. Lwów. (Wiedza współcze sna T. II).
* Baudouin de Courtenay J., Zarys historii języka pol skiego. Warszawa. (Bibljoteka Składnicy Nr. 10).
Parlamentaryzm polski
f * Kutrzeba St., Sejm walny Rzeczpospolitej polskiej. Warszawa. (Bibljoteka Składnicy Nr. 14).
Konopczyński W., Liberum veto. Studjum porównaw-czo-historyczne. Kraków 1918.
Odrodzenie
Morawski K., Historja Uniwersytetu Jagiellońskiego. I—II. Kraków 1900.
— Czasy zygmuntowskie na tle prądów odrodzenia. Warszawa 1922.
Kieszkowski J., Krzysztof Szydłowiecki. Poznań 1912.
Reformacja w Polsce
* Chodynicki K, Reformacja w Polsce. Warszawa. (Bibljoteka Składnicy Nr. 7).
Zakrzewski W., Powstanie i wzrost reformacji w Pol sce. Lipsk 1870.
Szujski J., Odrodzenie i reformacja w Polsce. Kra ków 1891.
