Mieczysław Piekarski
Czy strona dochodząca
wynagrodzenia szkód wynikłych z
wypadku przy pracy albo z choroby
zawodowej bądź dochodząca od
zakładu pracy należności ze
stosunku pracy może żądać od sądu
ustanowienia dla niej adwokata?
Palestra 7/10(70), 32-34
MIECZYSŁAW PIEKARSKI
C zy słrona dochodzqca wynagrodzenia szkód
Y/ynikłych z wypadku przy pracy albo z choroby
zawodowej bqdź dochodzqca od zakładu pracy
należności ze stosunku pracy może żqdać od sqdu
ustanowienia dla niej adwokata?
1. S trona dochodząca w skazanych w powyższym pytaniu roszczeń oraz dochodząca oijcostwa i roszczeń z nim związanych, a także strona dochodząca alim entów w yni kających z obowiązku ustawowego, nie m a — tz moicy eA . 3 ust. 1 p k t 3—5 przepi sów o kosztach sądowych w spraw ach cywilnych (Dz. U. z 1961 r. poz. 57) — obo w iązku uiszczenia kosztów sądowych. Taka stro n a nie m usi w ięc w trybie art. 1111 i naisit. k.p.c. ubiegać się o w ydanie przez sąd postanow ienia o zwolnienie jej od kosztów sądowych, może natom iast wnieść pozew bez uiszczenia opłat sądo wych.
W toku takiego procesu wytoczonego przez sam ą Stronę może się potem okazać potrzeba udzielenia jej pomocy przez adw okata. Zdarza się także, że powództwo 0 roszczenie wyżej w ym ienione zostało wniesione poazątkowo przez adw okata, k tó ry następnie w ypowiedział pełnomocnictwo, lub też strona dokonała odwołania pełnom ocnictw a procesowego udzielonego adw okatowi. W tak ich w ypadkach strona zw raca się do sądu o ustanow ienie dla niej adwokaita i wówczas pow staje pytanie, czy sąd jesit w ładny od ra z u ustanow ić adw okata bez zażądania od strony zaśw iad czenia adm inistracji pańsitwowej lub w ładzy opiekuńczej, które by stwierdzało, że strona nie jesit w sltanie — bez uszczerbku utrzym ania, koniecznego d la siebie 1 rodziny — ponieść kosztów zastępstw a adwokackiego. Ponadto powsrtaje pytanie, czy w razie przedstaw ienia przez stronę zaśw iadczenia o treści wyżej wymienio nej sąd obowiązany jesit zbadać, ozy ustanow ienie w spraw ie adw okata jesrt potrzebne oraz czy dochodzone roszczenie nie je st oczywiście bezzasadne.
Pozytyw ne ustalenie opisanych wyżej przesłanek jesit konieczne — w m yśl art. 111 § 1, 113 § 2 i 115 § 1 p k t 2 kjp.c. — do uzyskania od sądu zwolnienia od kosz tów sądowych i ustanow ienia adw okata dla strony, k tóra została przez sąd zwol niona od kosztów sądowych. Nie m a podstaw do uprzyw ilejow yw ania w tym wzglę dzie strony, k tóra nie ubiegała się o uzyskanie od sądu zw olnienia od kosztów są dow ych i z mocy cylc. w yżej przepisu o kosztach sądowych wytoczyła powództwo bez uiszczenia opłat sądowych. Przepis ten zaw arty' jest w ustaiwie norm ującej adm inistracyjno-finansow y stosunek m iędzy stro n ą a Skarbem Państw a. Przepis ten nie w kracza natom iast w stosunki dotyczące innych osób, w szczególności n ie ob ciąża adw okatów obowiązkiem prcwadzienia procesów osób, k tó re dochodzą sądow n ie w ynagrodzenia szkód w ynikłych z w ypadku przy pracy lu b z choroby zawodo w ej albo które dochodzą od zakładu pracy należności ze stosunku pracy, bądź też Osób, któire dochodzą ojcostw a i roszczeń z nim zw iązanych lub dochodzą alim en tów w ynikających z obowiązku ustawowego. Ustawodawca inie uzależnia w ytoczenia przez te osoby powódzitwa od uiszczenia opłat sądowych. W tym zakresie, w prow a
N r 10 (70) Ustanowienie adw okata w sprawie ze stosunku pracy i in. 33 dzając w y jątek od ogólnej .zasady zakazującej wszczęcia postępowania przed uiszczeniem o p łat sądowych (art. 11 i 13 przep. io kosztach sąd.) — ustawodawca zwolnił wyżej w spom niane osoby w cyt. przepisie o kosztach sądowych od obowiąz ku ich uiszczenia.
Zwolnienie to, jako w yjątkow e, nie podlega w ykładni rozszerzającej. Nie up raw n ia więc strony korzystającej z tego zwolnienia do żądania, by sąd ustanow ił dla niej adw okata, k tó ry by nie mógł od niej żądać w ynagrodzenia za swe czyn ności awiązaine z prowadzeniem sprawy. Jedynie „strona, k tóra została zwolniona od kosiztów sądowych”, z mocy airtt. 115 § 1 p k t 2 kjp.c. „ma prawo zgłosić wniosek o ustanow ienie dla niej adw okata” i korzystać — w razie uwzględnienia w nio sku — z pomocy tego adw okata bez obowiązku zapłacenia wynagrodzenia za pro w adzenie sprawy. W wym ienionym przepisie zaw artym w k.p.c. ustawodawca użył zw rotu „stroma zwolniona od kosztów sądowych” w rozum ieniu „zwolnienia od kosztów sądowych”; unormowanego w księdze drugiej w tytule drugim „Koszty procesu” w dziale drugim , nazwanym w łaśnie „Zwolnienie od kosztów procesu”. Tam też zawaarty je st ant. 115 § 1 kjp.c. Nazywa on „stroną zwolnioną od kosiztów sądow ych” tę stronę, k tó ra w siposób wyżej w skazany udowodniła, że nie jest w stan ie bez uszczerbku utrzym ania, koniecznego d la siebie i rodziny, ponieść kolsz- tów procesu. Jeśli zaś strona bez itego uszczerbku może te koszty ponieść, to w praw dzie ;z mocy c y t. w yżej przepisu o kosztach sądowych może ona wytoczyć po wództwo bez obowiązku uiszczenia kosztów sądowych, ale n ie korzysta z dalej idą cych upraw nień, k tóre przysługują z mocy odrębnego przepisu art. 115 k.p.c. stronie nie będącej w stanie zapłacić adwokatowi z w yboru należnego mu wynagrodzenia za zastępow anie jej w procesie. Nie m a bowiem przepisu praw a, który by przy znaw ał te upraw nienia stronie, o jakiej wyżej mowa. K orzystanie z tych up raw nień byłaby także rażąc© niesłuszne w razie ustalenia, że strona tak a posiada m ajątek lub dochody w ystarczające na pokrycie należnego w ynagrodzenia adw o kackiego. Z jakieljże racji adwokat, który niekiedy może naw et być w gorszej sytuacji m ajątkow ej niż strona, m iałby dla niej pracować bez możności żądania od niej w ynagrodzenia za swą pracę?
Z tych przyczyn sitrona, która nie ma obowiązku uiszczenia kosztów sądowych w wyżej ozńaczonych procesach, ale nie jest zwolniona przez sąd postanowieniem przew idzianym w a rt. 111 i nasit. k p.c. od „kosztów sądowych” wymienionych w art. 97 i 98 k.p.c., m usi w pierw uzyskać postamoiwienie zw alniające ją od tych kosztów, a dopiero portem, w m yśl atrt. 115 § 1 pkt 2 k.p.c., może wnieść o ustano w ienie dla niej adw okata. T aka więc strona m usi w ykazać na podstawie urzędow e go zaświadczenia, że niie ijest w stanie zapłacić w ynagrodzenia należnego adw okato wi za jego 'czynności zawodowe. Dopiero po ustaleniu powyższej przesłanki oraz pa stw ierdzeniu, że dochodzone przez sitranę roszczenie nie je st oczywiście bezzasadne, sąd uwzględni w niosek o ustanow ienie dla te j strony adw okata, „jeżeli ze wzglę du na zam ieszkanie strony poza siedzibą sądu lub ze względu na charakter spraw y albo inne ważne okoliczności uzna ustanow ienie w spraw ie adw okata za potrzeb n e”. Tak bowiem głosi ostatnio przytoczony przepis.
Odmienny pogląd nie jesrt uzasadniany. O piera się on na następującym wywo dzie. Według art. 97 k.p.c. koszty procesu obejm ują ,(koszty niezbędne do celowe go dochodzenia praw lub celowej Obrony”, do nich zaś art. 98 § 1 k p.c. zalicza
34 M i e c z y s ł a w P i e k a r s k i N r 10 (70) należności i w ydatki jednego adw okata. Poniew aż z m acy art. 3 ust. ,1 pkt. 3—5 przepisów o kasztach sądowych strona „nie m a obowiązku uiszczenia koszitów sądowych”, prze.o nie m a ona rtakże obowiązku uiszczenia należności i w ydat k ó w adw okata, może zaitem żądać od sądu ustanow ienia adw okata bez ubiegania
się o osobne zwolnienie od kosiztów sądowych, gdyż korzysta już z tego zwolnie n ia z mocy ustawy.
W powyższym wywodzie tkw ią następujące błędy:
Z moicy cyt. przepisów o kosztach sądowych osoba nie m ająca obowiązku uisz czenia kosztów sądowych nie uiszcza jedynie opłaty sądowej i nie ponosi w ydat ków (arii. 1 i 37 przep. o koszitach sąd. w siprawach cyw.), do których przepisy te (art. 37) nie zaliczają należności adwokackich. Także z sam ej nazwy cyt. ustaw y „o kosztach sądowych” w ynika, że nie dotyczy ona innych pozasądowych kosztów, w skład których wchodzą należności i w ydatki adw okata. Istnieje zatem różnica m iędzy „kosztam i sądowymi”, k tóre są norm owane przez przepisy o koszitach sądowych w ustaw ie o charakterze fisfcalno-administracyjinyim, a „kosztami proce su” w szerszym rozum ieniu art. 97 i nast. k.p.c. Nie można więc staw iać znaku równośoi między tym i pojęciami. Z tej też przyczyny nie, można utożsam iać „zwol nienia od kosztów sądowych”, upraw niającego w m yśl art. 115 § 1 k.pjC. do sta ra nia się o ustanow ienie adw okata, z uchyleniem przez art. 3 ust. 1 przep. o kosztach sąd. obowiązku uiszczenia kosatów sądowych w oznaczonych sprawach. Trzeba też zwrócić uw agę na to, że w obu pnzepisach użyto odrębnych zwrotów („Strona (...) zwolniona od koszitów sądowych (...)” — w ant. 115 § 1 k.p.c.; „strona (...) nie ma obowiązku uiszczenia koszitów sądowych (...)” — w ant. 3 uiSc. 1 przep. o kosztach sąd..), co oddaje różnice w ich treści.
2. Muszę przyznać, że stcwnicitwo obu przepisów jeslt jednak zbliżone do siebie. Można było (przecież prościej, bardziej bezpośrednio i w sposób Lljwiej zrozumiały w yrazić zakres upraw nień strony dochodzącej, bez obowiązku uiszczenia kosatów sądowych, rosizczeń „uprzyw ilejow anych” ze względu na ich wyżej podany cha ra k te r — w odróżnieniu od dalej idących upraiwnień strony, która udowodniła nie możność poniesienia kosztów procesu i dlt tego z o r a ła przez sąd „zwolniona od koszitów sądowych”. Wanto też przypomnieć, że w spom niane niejasności term ino logiczne w yłoniły się w związku ze zniesieniem nazwy ,ypraw o ubogich” w okresie reform y kjp.c.
3. Zdarza się, że strona korzystająca z upraw nień przew idzianych w art. 3 ust. I p k t 3—5 przep. o kosztach sąd. dopierlo w instancji rew izyjnej wnosi o ustanow ienie dla niej adwokata^. W niosek 'taki zarń era w sobie — m im o mylnego oznaczenia pisma procesowego — wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w rozum ieniu art. 111 i nast. k,pjc., gdyż zwolnienie to stanow i konieczną przesłankę do ubie gania się o usftanowienie adwokata. W myśl ant. 137 § 1 k.p.c. mylne nazw anie pisima procesowego nie stenowi przeszkody do nediinia biegu i rozpoznania go w trybie właściwym. Dlatego też sąd rew izyjny powinien przesłać wniosek do są du pierwszej instancji według właściwości. Rozpoznanie bowiem wniosku o zwol nienie od kosztów sądowych w postępowaniu przed sądem rewizyjnym , gdy stro na z tego praw a jeszcze nie korzystała, należy do sądu pierwszej instancji (art. 112 § 3 k.p.c.).
