Waldemar Chrostowski
Wystawa "Od Świątyni Jerozolimskiej
do Synagogi. Święta pielgrzymie i
Mur Zachodni", Papieski Uniwersytet
Gregoriański, Rzym, 16 III-12 IV 2000
Collectanea Theologica 70/2, 163-165
WALDEMAR CHROSTOWSKI, WARSZAWA
W YSTAW A „OD ŚW IĄTYNI JE R O ZO L IM S K IE J DO SYNAGO GI.
ŚW IĘTA P IELG R ZY M IE I M UR Z A C H O D N I”, P A PIESK I
U N IW ERSYTET G R EG O R IA Ń SK I, RZYM, 16 III - 12 IV 2000
Jednym z podstaw ow ych w ym iarów przeżyw ania W ielkiego Jubileuszu Roku 2000 jest, za licznym i wskazaniam i Jana Pawła II, je szc z e głęb sze dow artościowanie i wdra żanie dialogu m iędzyreligijnego. Szczególn e m iejsce przypada w nim relacjom z d w o ma pozostałym i „religiami A braham owym i”, to znaczy judaizm em i islam em . Ich w y znawcy, tak sam o jak my, m ają szczególn y obow iązek w iarygodnego w yznaw ania j e dynego B oga. Co się tyczy judaizm u, dochodzi ponadto w zgląd na liczne i trwałe w ięzi, jakie łą czą naszą religię z religią żydow ską. Postulat zbliżenia K ościoła i chrze ścijan z w yznaw cam i „religii K sięgi” nabrał n ow ego znaczenia w kontekście ju b ile uszow ej pielgrzym ki, którą w lutym i marcu 2 0 0 0 r. O jciec Św ięty podjął najpierw do Egiptu i na Synaj, a następnie do Jordanii, Izraela oraz A utonom ii Palestyńskiej. Ta pielgrzymka stanowi w pew nym stopniu uw ieńczen ie w szystkich w cześniej odbytych podróży apostolskich. Przebywając w B etlejem , Jan P aw eł II w yznał, że pragnął tam być ju ż w sam ych początkach sw ojego pontyfikatu, ale dopiero teraz to pragnienie m ogło być spełnione.
W bulli In ca rn a tio n is m ysteriu m , ogłaszającej W ielki Jubileusz Roku 2000, Jan Paw eł II zw rócił uw agę na „pewne znaki, które są św iadectw em w iary i wspom agają religijność chrześcijańskiego ludu” (nr 7). N a leży do nich pielgrzym ka. „Znak ten uświadam ia nam kondycję człow ieka, którego ż ycie często opisuje sięja k o wędrówkę. Od narodzin do śm ierci każdy z nas znajduje się w szczególn ej kondycji hom o viator. Pismo Św ięte ze swej strony wielokrotnie podkreśla wartość pielgrzym ow ania do miejsc św iętych (...) Historia K ościoła je st ży w ą kroniką pielgrzym ki, która nigdy się nie kończy. Bardzo w ielu w iernych pogłębia sw ą religijność podejmując w ędrówkę, któ rej celem jest m iasto św iętych Piotra i Pawła, Ziem ia Św ięta lub stare i n ow e sanktu aria pośw ięcone Maryi i Św iętym ” (tam że). W ten w łaśn ie życiodajny nurt w pisuje się rów nież papieskie pielgrzym ow anie.
Pielgrzym ka Jana Pawła II do Z iem i Św iętej stała się okazją do zorganizowania w Papieskim U n iw ersytecie Gregoriańskim ciekaw ej w ystaw y. Ze strony katolickiej jej organizatorami było rów nież Stow arzyszenie S. Andrea al Quirinale per il Giubileo
oraz rzym scy jezu ici, natom iast ze strony żydow skiej Am basada Izraela przy Stolicy A postolskiej oraz w e W łoszech i rzym ska w spólnota żydowska. W ystawa stanowi część szeroko pom yślanego przedsięw zięcia duchowo-kulturalno-religijnego, nazwanego „La Strada e la Citta Santa”. M etafory „ulicy” i „miasta św ię teg o ” pojaw iają się w różnych kulturach i religiach i dlatego uznano je za szczeg ó ln ie przydatne do wyrażenia w aż nych treści sym bolicznych. W takiej perspektyw ie W ielki Jubileusz Roku 2000 jaw i sięja k o sw oista droga, po której czło w iek m oże zm ierzać ku pełni własnej egzystencji. We w szystkich religiach „miasto św ięte” oznacza św iętą przestrzeń i św ięte budow le, jest także sym bolem ukazującym duchow y w ym iar naszego życia. Z kolei „ulica” w ska
zuje na potrzebę ukierunkowania życia. D la człow iek a w ierzącego pielgrzym ka jest obrazem pójścia „dobrą drogą”, pozw alającą dotrzeć do m iejsca, w którym B óg od krywa sw oją obecność i p ozw ala się nam znaleźć.
Chrześcijańskie pielgrzym ow anie wyrasta z pielgrzym ek, o których m ow a w Sta rym Testam encie, kontynuowanych - pod w ielo m a w zględ am i w now y sposób - przez w yzn aw ców judaizm u rabinicznego. N a w ystaw ie pokazano przedm ioty kultu żyd ow skiego, pochodzące ze starych rzym skich syn agog i szkół, należące do M uzeum Sztuki W spólnoty Hebrajskiej w R zym ie, a także 25 fotografii Ściany Płaczu w Jerozolimie. W ięk szość z tych syn agog ju ż nie istnieje, zatem zachow ane przedm ioty są św iadec tw em p rzeszłości. Autorem znakom itych fotografii je st M ichel Rounen Safdie, który przez dwa lata cierpliw ie obserw ow ał jed n o z najbardziej obfotografow anych m iejsc świata, znane jako Ściana Płaczu. Od 1967 r., gdy Ściana Płaczu przeszła w posiadanie Izraelczyków , ta tradycyjna nazw a została przez nich zastąpiona in n ą - Mur Zachodni.
W szystkie pokazyw ane przedm ioty m ają zw iązek z trzema najw iększym i świętami, znanym i w tradycji hebrajskiej jako S za lo sz regalim , czyli „Trzy (Św ięta) pielgrzy m ie” . Chodzi o P esa ch , czyli Paschę, S za w u o t, czy li Św ięto Tygodni, znane też jako Pięćdziesiątnica, oraz S u kko l, czyli Ś w ięto N am iotów . D w a pierw sze m ają wyraźne odpow iedniki w tradycji chrześcijańskiej, zw iązane z misterium m ęki, śmierci i zmart w ychw stania Jezusa Chrystusa, oraz z Z esłaniem D ucha Św iętego. N ie sposób zrozu m ieć w pełni najdonioślejszych historiozbaw czych w ydarzeń N o w eg o Testamentu, ani ich system atycznie ponawianej przez K o śció ł celebracji liturgicznej, bez niezbędnego rozeznania o korzeniach starotestam entowych, a także o późniejszych, praktykowa nych w jud aizm ie rabinicznym , zw iązan ych z nim i w ierzeniach i praktykach religij nych.
Św ięta pielgrzym ie biblijnego Izraela w yrosły na podłożu rolniczo-pasterskim, lecz ju ż w czasach Starego Testamentu upam iętniały najw ażniejsze etapy losó w Izraela z B ogiem . B óg, Pan natury, b ył w yznaw any jako Pan dziejów , a zw łaszcza Pan historii Izraela. Ten wym iar historyczny, przeżyw any i rozwij any w kulcie, został podjęty przez Jezusa Chrystusa i Jego w y zn a w có w oraz rozw in ięty w św ietle N o w eg o Przymierza. Gdy ustał spraw owany w Św iątyni Jerozolim skiej żydow ski kult ofiam iczy, co miało
m iejsce w 70 r. po Chr., św ięta biblijnego Izraela nie tylko b y ły przeżyw ane nadal, lecz stały się też w ażnym zw ornikiem żydow skiej tożsam ości. Św iątynia została zastąpio na przez synagogę, która odtąd stała się decydującym m iejscem i odniesieniem dla żyd ow skiego życia religijnego. M iejsce składanych ofiar zajęło czytanie i objaśnianie ksiąg św iętych, a m iejsce kapłanów zajęli rabini, w yzn aczen i przez w spólnotę przede w szystkim do czynności religijnych. Te istotne zm iany nie pozostały bez w p ływ u na postrzeganie i przeżyw anie św iąt pielgrzym ich. Inaczej przeżyw ano je w Ziem i Izra ela, inaczej w diasporze. Liturgia stała się probierzem w iern ości własnej tradycji reli gijnej, a także narodowej tożsam ości, często w ystaw ionej na ciężk ie próby.
W ystaw ę urządzono na parterze „Gregorianum”, na zadaszonym dziedzińcu, który na ten czas im itow ał synagogę. L iczba eksponatów była skromna, zaledw ie kilkadzie siąt, a informacja o nich w ręcz lakoniczna. Jedno i drugie m iało zachęcać do zw ied za nia i nie przytłoczyć w idza. Ten cel został spełniony. Jednak cen ą stała się daleko posunięta zdaw kow ość. Pokazano żydow skie ż ycie religijne tak jak rozum iejąje i prze żyw ają sami Ż ydzi, co na pew no w ychod zi naprzeciw postulatom dobrze pojętego dialogu religijnego. A le zabrakło w skazania, a naw et jak iegok olw iek ukierunkowania na to, jak trzy biblijne i żyd ow sk ie św ięta pielgrzym ie zostały podjęte i ż y ją w tradycji chrześcijańskiej. B e z tego odw iedzający w ystaw ę m ogli odnieść wrażenie, że są one w yłącznie sprawą Żydów , b ez w yraźnego zw iązku z chrześcijaństwem .
Podczas w ystaw y odbył się znakom ity koncert P ie śn i i m u zyka św ia ta biblijnego, oparty głów nie na biblijnych Psalmach. W ażnym w ydarzeniem była także konferencja zatytułowana Trzydzieści p ię ć la t w yk o p a lisk w J ero zo lim ie, którą w y g ło sił prof. Dan Bahat, autor w ydanego w 1999 r. w P olsce A tla su b ib lijn ej Jerozolim y.
