Tom XXVIII
R
OŚLINYO
LEISTE–
O
ILSEEDC
ROPS2007
Marek WójtowiczInstytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin, Oddział w Poznaniu
Uprawa rzepaku w Chinach
Oilseed rape cultivation in China
Brassica napus was popularized in China after mid 1950s. At present, it has reached 95% of the
total oilseed rape area. China is divided into two oilseed rape production regions. Spring type is sown in the North and winter oilseed rape is sown in central and south parts of China. Winter oilseed rape makes up above 90% of the total rapeseed planting area. Double improved and hybrid oilseed rape are sown on about 70% and 50% of total oilseed rape planting area, respectively. Taking into consideration sensitivity to temperature, winter oilseed rape could be divided into three types which are characterized by high, middle and low winter hardiness. The most resistant cultivars are sown in central part of the country, middle resistant cultivars are cultivated in the southwest and the most sensitive are distributed along the coast of south China. The main region of oilseed rape cultivation is Yangtze River region. Due to climatic conditions winter oilseed rape can be cultivated in double or triple rotation systems in one vegetation season. Winter oilseed rape has mainly the rotation patterns of rapeseed – rice – rice, rapeseed – rice, rapeseed – cotton, rapeseed – peanut, rapeseed – soybean. There are two winter rape cultivation modes: seedlings raising and transplanting mode and direct seeding mode. Spring rape usually adopts one crop system. Since 1987, China’s rapeseed planting area and total production have been the largest all over the world. In 2004 rapeseed planting area was 7.27 million hectares and total production reached 13 million tons. Further growth of oilseed rape production will be achieved by the increase of planting area and yield. High yield will be ensured by introducing high yielding cultivars, agricultural mechanization and popularization of knowledge about agronomy. The increase of oilseed rape production improves standards of living, influences healthier nourishment based on plant fats and affords possibilities for increase of employment in bio-diesel production and utilization.
W Chinach uprawa rzepaku została spopularyzowana w latach 50.XX stulecia i od tej pory rzepak dominuje nad innymi gatunkami z rodzaju Brassica, których uprawa w tym kraju ma wielowiekową tradycję. Pierwsze zapiski dokumentujące uprawę roślin rodzaju Brassica w Chinach pochodzą już z przed 2500 lat. Najwcześ-niej uprawiane były: B. rapa i B. juncea. Obecnie procentowy udział powierzchni obsianej tymi gatunkami jest niewielki i wynosi odpowiednio 4 i 1% w stosunku do powierzchni, na której uprawiany jest rzepak — 95% (Wang 2007).
Regiony uprawy i typy odmian
Rzepak jary wysiewany jest na północy, natomiast rzepak ozimy uprawiany jest w centralnej i południowej części kraju. Powierzchnia uprawy rzepaku ozimego zajmuje ponad 90% całkowitej powierzchni obsianej rzepakiem. Około 70%
Marek Wójtowicz
280
całkowitej powierzchni uprawy rzepaku stanowią odmiany podwójnie ulepszone. Obok odmian populacyjnych uprawiane są odmiany mieszańcowe, którymi obsiewa się ponad 50% całkowitej powierzchni uprawy rzepaku. Z powodu niejednakowej odporności na niesprzyjające warunki występujące w zimie, odmiany rzepaku ozimego zalicza się do trzech typów charakteryzujących się wysoką, średnią lub małą zimotrwałością. Odmiany najodporniejsze uprawiane są w centralnej części kraju, średnio odporne w południowo-wschodniej, a charakteryzujące się najniższą zimotrwałością wysiewane są przede wszystkim na południowym wybrzeżu Chin. Największym rejonem uprawy rzepaku jest dolina rzeki Jangcy.
Powierzchnia uprawy, plony i zbiory
Od wprowadzenia rzepaku do uprawy notuje się stały wzrost powierzchni zasiewów, uzyskiwanych plonów i produkcji nasion. Od 1987 roku powierzchnia uprawy oraz produkcja nasion rzepaku w Chinach jest największa na świecie. W 2004 roku powierzchnia uprawy wynosiła 7,3 milionów hektarów, a produkcja nasion przekroczyła 13 milionów ton, co stanowi prawie 1/3 światowej powierzchni uprawy rzepaku i produkcji nasion tej rośliny. Plony nasion nie są wysokie i zwykle nie przekraczają 1,5 t/ha. Niemniej w roku 2004 charakteryzującym się sprzyjającymi warunkami pogody uzyskano plony 1,8 t/ha. Natomiast pola rolni-ków są bardzo małe. Średnia wielkość pól wynosi około 10 arów.
Systemy uprawy
Warunki klimatyczne umożliwiają uprawę rzepaku ozimego w podwójnym lub potrójnym systemie zmianowania w jednym sezonie wegetacyjnym. Najczęś-ciej stosowane systemy zmianowe to: rzepak – ryż – ryż, rzepak – ryż, rzepak – bawełna, rzepak – orzechy ziemne, rzepak – soja. Potrójny system zmianowania jest często modyfikowany, zwłaszcza na terenach nie nawadnianych przez zastą-pienie ryżu soją, kukurydzą czy patatem (Wang 2007).
W Chinach istnieją dwa sposoby zakładania plantacji rzepaku. Pierwszy polega na wyhodowaniu sadzonek w rozsadniku, a następnie przesadzaniu ich na uprawione pole produkcyjne. Drugi sposób to siew bezpośredni. Zaletą pierwszego sposobu jest możliwość pogodzenia terminu zbioru przedplonu i siewu rośliny następczej. W systemie uprawy wczesny ryż – późny ryż – rzepak, termin siewu rzepaku przypada na sierpień, a termin zbioru późnego ryżu na ostatnie 10 dni października lub pierwszą dekadę listopada. Podobnie w systemie uprawy rzepak – bawełna terminy zbioru przedplonu i siewu rośliny następczej zachodzą na siebie. Dzięki systemowi przesadzania sadzonek rzepaku z rozsadnika na pole pro-dukcyjne skraca się okres wegetacji tej rośliny na polu i możliwy jest trzykrotny zbiór rośliny uprawnej. Rzepak siany jest w rozsadniku w sierpniu, przesadzany na pole produkcyjne pod koniec października, a zbierany w pierwszej lub drugiej dekadzie maja następnego roku. Okres od sadzenia do zbioru trwa około 220 dni.
Uprawa rzepaku w Chinach 281
Kolejną zaletą tego sposobu jest możliwość wyboru najdorodniejszych i zdrowych sadzonek, co istotnie wpływa na wysokość zbieranego plonu nasion. W przypadku zakładania plantacji poprzez bezpośredni siew rzepaku po zbiorze ryżu nie stosuje się uprawy przedsiewnej. Taki system uprawy chroni strukturę gleby, ogranicza straty wody oraz nakłady pracy. Zakładanie plantacji w tym systemie polega na osuszeniu pola, przeprowadzeniu chemicznej walki z chwastami, wykopaniu kana-łów nawadniających i siewie nasion. Pole zostaje osuszone 10 dni przed zbiorem ryżu. Jak najwcześniej po zbiorze ryżu zwalcza się chwasty. Po wykopaniu kana-łów nawadniających szerokich na 30 cm i głębokich na 25 cm wysiewa się nasiona. Nasiona zmieszane z miałką glebą i boraksem sieje się rzutowo lub w rzędy wyznaczone 2–3 dni po zastosowaniu herbicydów. Termin siewu rzepaku przypada od końca sierpnia do pierwszych dni listopada. Norma siewu wynosi 0,20–0,25 kg nasion na hektar. Przy późniejszych siewach zalecane jest zwiększenie normy wysiewu do 0,30 kg nasion na hektar. Z kolei rzepak jary najczęściej uprawiany jest w pojedynczym systemie zmianowania. Siany jest w maju, a zbierany w sierpniu. Okres od siewu do zbioru zwykle trwa od 100 do 120 dni.
Cele i perspektywa
Planuje się dalszy wzrost produkcji nasion rzepaku, który zamierza się osiągnąć przez zwiększenie powierzchni zasiewów i wzrost plonów. Szacuje się, że powierzchnię uprawy rzepaku można zwiększyć z 7,5 do 26 milionów hektarów. Wyższe plony planuje się uzyskać przez wprowadzenie wysoko plonujących odmian, zmechanizowanie uprawy oraz popularyzację wiedzy dotyczącej agrotechniki. Szczególnie dużo jest do zrobienia w dziedzinie mechanizacji produkcji, ponieważ system uprawy rzepaku w Chinach oparty jest na pracy ręcznej. Niemniej w ostat-nich latach stopniowo zwiększa się liczba siewników oraz maszyn do zbioru. Chińscy naukowcy prognozują, że w niedalekiej przyszłości plony rzepaku wzrosną do 3 t/ha. Ważnym problemem jest również ochrona plantacji przed szkodnikami i patogenami wywołującymi choroby rzepaku. Najgroźniejszym szkodnikiem rzepaku są mszyce, a chorobą zgnilizna twardzikowa, która w Chinach występuje epidemicznie. Intensywnie prowadzone są prace nad zwiększeniem plonu oleju z powierzchni uprawy. Chińscy naukowcy wyhodowali nową odmianę charaktery-zującą się zawartością oleju na poziomie 54,7%. Jest to bardzo duże osiągnięcie, szczególnie w porównaniu do obecnie uprawianych w Chinach odmian, u których zawartość oleju w nasionach wynosi około 42%. Możliwość wykorzystania rzepaku w przemyśle spożywczym, paszowymi i paliwowym sprawia, że produkcja rzepaku odgrywa znaczącą rolę w chińskiej gospodarce. Zwiększenie produkcji rzepaku przyczynia się do wzrostu poziomu życia oraz zdrowszego sposobu odżywiania opartego na tłuszczach pochodzenia roślinnego, a także umożliwia zwiększenia zatrudnienia w rozwijającym się dziale gospodarki biopaliw.
Marek Wójtowicz
282
