"Il processo penale canonico", a cura di Zbigniew Suchecki, Mursia 2000 : [recenzja]

Dariusz Borek

"Il processo penale canonico", a cura

di Zbigniew Suchecki, Mursia 2000 :

[recenzja]

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 45/1-2, 299-307

u siłu ją p o d ją ć n u p tu rie n c i w sw oim m ałż eń stw ie , je s t z a d a n ie m , k tó re g o w y p e łn ie ­ n ie o p ie ra się p r z e d e w szystkim n a łas ce i z a u fa n iu B o g u . Z a te m m ałż e ń stw o jaw i się ja k o m ie jsc e sz czeg ó ln eg o p o w o ła n ia , w k tó ry m re aliz o w a n e je s t w o la B o ża i d o k o n u je się o b d a ro w a n ie łask am i. W y m ia r p ra w n y m ałż eń stw a w tej k o n fig u ra ­ cji je s t ty lk o śro d k ie m u k sz ta łto w a n ia ziem sk iej rzeczyw istości.

Z całości refleksji w ynikają isto tn e u sta le n ia m ianow icie, że k o n c ep cja m a łż e ń ­ stw a ja k o w s p ó ln o ty c ałeg o życia je s t a k ce p to w a n a p rz ez K ościół k atolicki i p rz ez K ościoły E w a n g elic k o -L u te rań s k ie . A k c e n tu je się przy tym je d n a k p rz e d e w szyst­ kim w y m iar teo lo g iczn y zw iązku, a n ie praw ny. K o n s ek w en tn ie tak ż e n iero z e rw al­ n o ść m ałż eń stw a n ależy d o rzeczyw istości w ew n ętrzn e j m ałżeń stw a i też ja k o k a te ­ g o ria teo lo g ic z n a. J e s t o n a , ja k w ynika z rozw ażań, w e w n ę trz n ą treścią p o rz ą d k u B o ż eg o m ałż eń stw a a nie ja k ą ś now ą n o rm ą g ło szo n ą p rz ez Jezu sa. P o rz ą d ek B oży d la w ierzący ch je s t im p eraty w e m m o raln y m . A le re a lia życia, k tó re trz e b a u w z g lęd ­ n iać, czyli rozw o d y i p o w tó rn e m ałż eń stw a, nie n ależy - z d an iem A u to ra - k o n fro n ­ to w ać z n iero z erw aln o śc ią m ałżeń stw a w sensie d y sp en so w an ia o d teg o p ra w n eg o p rz y m io tu , a le b a rd ziej ak cen to w ać p ra k ty c zn e korzyści, k tó re w ynikają z faktów , gdy stw ierd zi się n ieistn ien ie p ierw sze g o m ałż eń stw a w p o rz ą d k u egzystencjalnym . W tej o p ty ce m yślenia m ieści się tak ż e p o s tu la t p o d a d re se m p ra w a o sto so w an ia ta ­ kich n a rz ę d zi elastyczności jak : słuszność k a n o n ic z n a , to le ra n c ja i dysym ulacja.

K o n k lu d u ją c m o ż n a stw ierdzić, że o p ra c o w a n ie K. Selge jes t z asad n icz o logicz­ n ą , s p ó jn ą , p o g łę b io n ą i in te re s u ją c ą p u b lik a c ją . C zy teln ik m a m ożliw ość p o z n a n ia p o d staw o w y ch te z n a u k i ew an g e lic k o -lu te rań sk ie j o m ałżeń stw ie, new ralg iczn e p u n k ty i o w o c e d ialo g u ek u m e n icz n eg o . J e s t to p ró b a , z asłu g u jąca n a u z n a n ie , p o ­ k a z a n ia stycznych p u n k tó w d o k try n y k a to lick iej i p ro te s ta n c k ie j co d o k o n cep cji sa ­ m e g o m a łż eń stw a , je g o isto tn e g o p rz y m io tu n iero z erw aln o śc i o ra z sa k ra m e n ta ln o - ści. S z tu cz n a w y d aje się je d n a k , n ie d o k o ń c a u z a s a d n io n a te z a , że z p ersp ek ty w y teo lo g icz n ej p raw ie w szystko je s t d o u z g o d n ie n ia , n a to m ia s t p ra w o n ie p rzy staje d o tej rzeczyw istości. P o n a d to n ie m o ż n a a rg u m e n to w a ć za p rzyjęciem tezy w te n s p o ­ só b , że w p ra w d z ie d o k try n a ln ie n ie d o k o ń c a je s t u z a s a d n io n a , a le je s t p ra k ty c z ­ n iejsz a d la w s p ó ln o ty kościeln ej. C z asam i te ż z d u m ie w a A u to r ja k in stru m e n ta ln ie m o ż n a w ykorzystyw ać d o k u m e n ty k o śc ie ln e d la z g ó ry p o w ziętej tezy.

ks. H e n ry k S ta w n ia k S D B

Zbigniew Suchecki (a cura d i), II processo pen ale canonico. M ursia 2000, ss. 374

P u b lik a c ja w y d a n a w ra m a c h Q u a d e r n i di A p o llin a ris - 3 sta n o w i z b ió r a rty ­ k u łó w o p ra c o w a n y c h p rz e z z n an y ch i c en io n y c h a u to ró w p o d r e d a k c ją O . Z b i­

3 0 0 R E C E N Z JE [18] g n iew a S u c h e c k ie g o O F M C o n v . R e d a k to r n in ie jsz eg o o p ra c o w a n ia je s t o d 1993 r o k u p ro fe s o re m k a n o n ic z n e g o p ra w a k a rn e g o n a P a p ie s k im U n iw e rs y te c ie L a- te r a n e ń s k im w R zy m ie o ra z w y k ła d o w c ą p ra w a k a n o n ic z n e g o n a F a k u lte c ie Św. B o n a w e n tu ry - S e ra p h ic u m w R z y m ie , ja k ró w n ie ż je s t a u to re m w ie lu pozycji z z a k re s u p ra w a k a rn e g o k a n o n ic z n e g o . O p ra c o w a n ie p o p r z e d z o n e je s t p r e z e n ­ ta c ją K s. A rc y b isk u p a (o b e c n ie K a rd y n a ła ) Z e n o n a G ro c h o le w s k ie g o , P re fe k ta K o n g re g a c ji W y ch o w an ia K a to lic k ie g o . P u b lik a c ja , ja k z au w a ż a K s. K a rd y n a ł, n ie sta n o w i sy ste m aty c zn e g o p o d rę c z n ik a z z a k re s u p ro c e s u k a rn e g o k a n o n ic z n e ­ g o , a le je s t p rz e d sta w ie n ie m te g o ż z a g a d n ie n ia w o g ó ln y m k o n te k ś c ie p ra w a k a ­ n o n ic z n e g o łaciń sk ieg o z a ró w n o k a rn e g o ja k i p ro c e so w e g o , i sta n o w i d z ie ło ja k n a jb a rd z ie j sto so w n e i o w ielkiej u ż y te cz n o śc i k o śc ieln ej (s. 16). G łó w n y m cele m d z ie ła , w y jaśnia re d a k to r , je s t u z y sk a n ie w y c ze rp u jąc eg o s p o jrz e n ia n a z a g a d n ie ­ n ie d o ty cz ąc e p ro c e s u k a rn e g o k a n o n ic z n e g o , c o sta je się tym b a rd z ie j k o n ie c z ­ n e , gdyż p o w ejściu w życie K o d e k s u P ra w a K a n o n ic z n e g o w 1983 r o k u u k a z a ły się je d y n ie n ielicz n e o p ra c o w a n ia d o ty c z ą c e p ro c e s u k a rn e g o k a n o n ic z n e g o i p ra w ie ż a d n e z n ich n ie p o d e jm u je an a lizy s e n te n c ji R o ty R z y m sk ie j o ra z d e c y ­ zji N ajw y ższeg o T ry b u n ału S y g n a tu ry A p o s to ls k ie j w sp ra w a c h k a rn y c h (s. 20). Z p o w o d u d u żej o b sz e rn o ś c i z a g a d n ie n ia , d z ie ło je s t p o d z ie lo n e n a d w a n a ś c ie ro z d z ia łó w o ra z dw a anek sy .

O p ra c o w a n ie ro z p o cz y n a M .J. A r r o b a C o n d e w p ro w a d z ają c czy teln ik a w fu n ­ d a m e n ta ln e k w estie d o ty cz ąc e p ro c e s u k a n o n ic z n e g o (In tro d u zio n e a l p ro c esso c a ­

n o n ic o ). J a k w ia d o m o w K o d e k sie P ra w a K a n o n icz n eg o z 1983 ro k u p ro c e se m

k a rn y m k an o n iczn y m z ajm u ją się k a n o n y 1717-1731, k tó re z n a jd u ją się w C zęści I V K sięgi V II p o św ię c o n ej w c ało ści p ro c e s o m . W y d aje się z a te m ja k n a jb a rd z ie j u z a s a d n io n a decyzja re d a k to r a n in ie jsz eg o o p ra c o w a n ia , aby o m a w ia n ie p ro c e s u k a ra n e g o ro z p o cz ąć o d w p ro w a d z e n ia w z a s a d n o ść istn ie n ia p ro c e s u w K o ściele. W p ierw szym p u n k c ie a u to r w sk az u je n a fu n d a m e n t p ro c e s u k a n o n ic z n e g o , o d ­ w o łu ją c się do p ro c e s u ja k o tu te li z a ró w n o sub iek ty w n y ch sytuacji p ra w n y c h ja k i w y m a g ań w sp ó ln o to w y ch . W d ru g iej k o lejn o śc i p o d e jm u je z a g a d n ie n ie d y n am ik i w e w n ę trz n e j p ro c e su ja k o in sty tu cji k o śc ieln ej. K ośció ł oczyw iście sam z sie b ie nie w ym yślił w e w n ętrzn y ch m e c h an iz m ó w p ro c eso w y c h , a le u z n a ł je za u ż y te c z n e in ­ s tru m e n ty , słu żące d o d ialo g o w e g o o d tw o rz e n ia praw dziw ości fa k tó w o ra z s p r a ­ w ied liw eg o z as to s o w an ia p ra w a w k o n k re tn y c h p rz y p a d k a c h z z ac h o w a n ie m oczy­ w iście p ra w a b o sk ieg o . W trze cim p u n k c ie a u to r d o k o n u je an alizy n a tu ry re la cji, ja k ie z a c h o d z ą p o m ię d z y p r o ta g o n is ta m i p ro c e s u o ra z c h a ra k te ry sty k i sp o s o b ó w fu n k c jo n o w a n ia p ro c e su .

R . C o p p o la je s t a u to re m d ru g ie g o ro z d z ia łu , w któ ry m z ajm u je się e le m e n ta m i w y ró żn iający m i p ra w o k a rn e i p ro c e s z cało ści cech sy stem u p ra w n e g o k a n o n ic z ­ n e g o (D iritto p e n a le e processo: caratteri distintivi n el q u a d ro delle p eculiarità d e

ll’or-d in a m e n to c a n o n ic o ). S tu ll’or-d iu m to , ja k zaz n a c za sam a u to r , z m ie rz a w pierw szym

rz ęd z ie d o p o g łę b ie n ia c h a ra k te ry s ty k p rz ep isó w k a rn y ch p o u k a z a n iu się n o w e g o

C o d ex w św ie tle fu n d a m e n ta ln e g o p ra w a K o ścio ła ła c iń sk ieg o . D la z re a liz o w a n ia

z a m ie rz o n e g o c elu , a n a liz ie p o d d a n e zo stały n a s tę p u ją c e kw estie: kryzys p ra w a k a n o n ic z n e g o o r a z je g o p rz ez w y c ię że n ie; p ra w o k a rn e w k o n tek ś cie n o w eg o K o ­ d e k s u - n a w ią z a n ie d o d u c h a S o b o ru W aty k ań sk ieg o II; te n d e n c y jn e o g ra n ic z e n ie p ra w a k a rn e g o je d y n ie d o z a k re s u z ew n ę trzn e g o ; k ry te ria sa m o o g ra n ic z e n ia p o ­ rz ą d k u p ra w n e g o i z a s a d a p o m o c n ic z o śc i; w ery fik acja w y m iaru a n tro p o c e n try c z - n e g o ze s p o jrz e n ie m n a z a s a d ę leg a ln o ści kary; re a k c ja n a d o k try n e rs tw o i n ie ­ m ożliw o ść o c en y s e k to ra ln e j; s tr u k tu r a sy stem u k a rn e g o k a n o n ic z n e g o ; o cen y w s tę p n e d o ty c z ąc e p ro c e s u k a rn e g o k a n o n ic z n e g o ; k ry te ria w ytyczne d la p ro c e s u o ra z h u m a n ita rn o ś ć dyscypliny; d o c h o d z e n ie w s tę p n e o ra z p rz e b ie g p ro c e s u w św ietle o c h ro n y p raw w ie rn e g o ; p ro c e s ad m in istrac y jn y i p o s tę p o w a n ie sąd o w e, k ró tk ie re fle k sje n a te m a t w y n a g ro d z e n ia szkód.

T rzeci ro z d z ia ł a u to rs tw a A .G . U r r u je s t p o św ięco n y n a tu rz e i c elo m k a ry k a ­ n o n icz n ej (N a tu ra e fin a lità della p e n a ca n o n ica ). Je d y n ie u w a ż n a a n aliza n a tu ry K o ś cio ła p o z o w a li n a z ro z u m ie n ie w ro d z o n e g o i w ła sn e g o p ra w a , ja k ie p o s ia d a K o śció ł d o w y m ierz an ia san k cji k a rn y c h w iern y m , k tó rzy p o p e łn ili p rz e stę p stw o (k a n . 1311). A z a te m , fu n d a m e n ta ln y c h z asa d p ra w a k a rn e g o w K o ście le n a le ży p o szu k iw ać n ie tyle w a n alo g icz n y ch sy ste m ac h k a rn y ch sp o łeczn o ści św ieckich, cyw ilnych, czy w filozofii, ile p rz e d e w szystkim w o b jaw ie n iu , w celu o sta te cz n y m , ja k i przy św ieca k a ż d e m u p ra w u k o śc ie ln e m u , a k tó ry m to celem je s t sa lu s a n im a ­

ru m (p o r. k a n . 1752). W tej p e rsp e k ty w ie m a być ró w n ie ż ro zw aża n y cel k ary k a ­

n o n icz n ej. A u to r, o d w o łu ją c się d o k a n o n isty k i trad y cy jn ej (p o r. k a n . 2215, K P K 1917), o m aw ia k o le jn o trzy e le m e n ty w c h o d z ą c e w sk ła d p o ję c ia k ary k an o n ic z n e j: p o z b a w ie n ie ja k ie g o ś d o b ra ; p o p ra w a p rz e stę p c y i u k a ra n ie p rz e stę p stw a ; n a ło ż e ­ n ie k ary ze s tro n y k o m p e te n tn e j w ładzy. Pow yższe c e le są re a liz o w a n e w K o ściele za p o m o c ą d w o ja k ie g o ro d z a ju k a r: p o p ra w cz y c h , czy inaczej c e n z u r, o ra z e k sp ia- cyjnych. O m a w ia n ie m ty ch że k a r o ra z teg o , w ja k i s p o s ó b są o n e z a c ią g a n e a u to r z a jm u je się w d w ó ch o s ta tn ic h p u n k ta c h sw ojego ro z d ziału .

Ś ro d k a m i k a rn y m i o r a z p o k u ta m i (R im e d i p e n a li e p e n ite n z e ) z a ją ł się G.P. M o n tin i w czw arty m ro z d z ia le . W e w s tę p ie a u to r z w ra c a u w a g ę n a fa k t, że z a g a d ­ n ie n iu ś ro d k ó w k a rn y ch o r a z p o k u t u sta w o d a w c a p o św ię c ił n ie w ie le m iejsca, b o je d y n ie dw a k a n o n y , a i d o k try n a tr a k tu je to z a g a d n ie n ie raczej p o b ie ż n ie . W zw iązku z pow yższym z a u w a ż a ln a j e s t ró w n ie ż n ie w ie lk a u w a g a j a k ą p o św ię c a się tej p ro b le m a ty c e w ju ry s p ru d e n c ji zw yczajnej i s p o rn o -a d m in is tra c y jn e j. T ak a p o s ta w a m o ż e dziw ić, stw ie rd z a a u to r , b o je ż e li k a ry s ta n o w ią o s ta te c z n y śro d e k (iextrem a ratio) d o k tó re g o o d w o łu je się K o śció ł, aby sp rz ec iw iać się g rzech o w i u ja w n ia ją c e m u się w p rz e s tę p s tw a c h , to n a le ż a ło b y się sp o d z ie w a ć ro z w o ju z a ­

3 0 2 R E C E N Z JE [20]

g a d n ie ń d o ty czący ch tych w szy stk ich fo rm , k tó r e m ogłyby p o słu ż y ć ja k o ś ro d k i al­ te rn a ty w n e w o d n ie s ie n iu d o w y m ie rz a n ia k a r. T ak się je d n a k n ie s ta ło , gdyż i w tym p rz y p a d k u o b e c n y K o d e k s P ra w a K a n o n ic z n e g o d o k o n a ł re d u k c ji w p o ­ ró w n a n iu z p o p rz e d n im K o d e k se m . M a ją c z a te m n a u w a d z e pow yższe ro z w aż a ­ n ia, w y d aje się ja k n a jb a rd z ie j w s k a z a n e p rz e d s ta w ie n ie czy teln ik o w i w s p o s ó b w y c ze rp u jąc y fu n d a m e n ta ln y c h in fo rm a c ji. P o p ie rw sz e d o ty czący ch ś ro d k ó w k a rn y ch a w ięc d w o jak iej fo rm y p rz e w id z ia n e j w p ro s t p rz e z K o d e k s w p o sta c i u p o m n ie ń i n a g a n , k tó re słu ż ą g łó w n ie d o z a p o b ie ż e n ia p rz e s tę p s tw o m ; m o żli­ w ości is tn ie n ia in n y ch ś ro d k ó w k a rn y c h ; o r a z sp o s o b ó w ich w y m ierz an ia i m o żli­ w o ścią re k u rs u . P o d ru g ie a u to r z a ją ł się p rz e d s ta w ie n ie m p o k u t tzn . ich n a tu ry . W ażn ą w y d aje się być tu ta j u w a g a a u to r a , ż e p o k u ty , k tó re p o le g a ją n a o b o w ią zk u w y k o n a n ia ja k ie g o ś a k tu relig ijn o ści, p o b o ż n o śc i lu b m iło ści, m o g ą być n a ło ż o n e je d y n ie w ta k im w y p a d k u , gdy z g a d z a się n a nie sam z a in te re s o w a n y , gdyż te g o w y m ag a sa m a n a tu r a p o k u t, gdyż ich z re a liz o w a n ie b e z d o b re j w oli w ie rn e g o nie b y ło b y m ożliw e. P o n a d to ta z g o d a z a in te re s o w a n e g o je s t w y m a g an a , gdyż p o k u ta je s t s ta w ia n a w m ie jsc e kary . Z a s to s o w a n ie p o k u t m o że m ieć m ie jsc e w trz e c h sy­ tu a c ja c h : ja k o s a n k c ja a u to n o m ic z n a , ja k o s a n k c ja z a s tę p u ją c a k a rę o ra z ja k o sa n k c ja w y m ie rz o n a d la z w ięk s ze n ia kary . W o s ta tn im p u n k c ie a u to r z a jm u je się s p o s o b a m i w y m ie rz e n ia p o k u t.

A . D ’A u ria a u to r ro z d z ia łu z a ty tu ło w a n e g o Przestępstw o i p o c zy ta ln o ść w syste­

m ie k a rn y m k a n o n ic zn y m (D elitto e im p u ta b ilità n eW o rd in a m en to p e n a le c a n o n ico )

a n a liz u je k ilk a kw estii zw iązanych z p rz e stę p stw e m i p o c zy taln o śc ią. P o p ierw sze z a jm u je się d e fin icją p rz e s tę p s tw a , a z a te m e le m e n te m obiek ty w n y m p rz e s tę p ­ stw a, e le m e n te m p ra w n o -le g a ln y m i z a s a d ą leg a ln o ści, o r a z z a s a d n o śc ią p rz e p isu , k tó ry z o s ta ł w y rażo n y w k a n o n ie 1399. W d ru g ie j k o lejn o ści z a jm u je się p o ję c iem p o czy taln o ści w o b o w iązu jący m K o d e k sie P ra w a K a n o n ic z n e g o , d o m n ie m a n ie m p o czy taln o ści o ra z z a g a d n ie n ie m o d p o w ie d z ia ln o śc i o b iek ty w n ej, s tw ie rd za ją c iż w sy ste m ie p ra w a k a n o n ic z n e g o n ie m o ż e m ie ć m ie jsca p rz y p isan ie p rz e s tę p s tw a z ty tu łu o d p o w ie d zialn o śc i o b iek ty w n ej. W trz e cim i czw arty m p u n k c ie sw ojego a rty k u łu b ie rz e p o d u w ag ę p o jęc ie w iny u m y śln ej w p ra w ie k a n o n iczn y m o ra z w i­ ny p ra w n e j. C a ło ś ć k o ń c z ą ro z w aż a n ia d o ty cz ąc e o k o lic zn o ści tow arzyszących p o ­ p e łn ie n iu p rz e s tę p s tw a , a z a te m je s t m o w a o o k o lic z n o ścia ch w yjm ujących, p o ­ m n iejszający ch o ra z p o w ięk szający ch p o c z y taln o ść .

S zó sty ro z d z ia ł, k tó re g o a u to re m je s t A . M iz iń sk i, n o si ty tu ł D o m in u ją c a rola

O rdynariusza w pro cesie ka rn y m k a n o n ic z n y m w edług p rzep isó w C IC z 1983 ro k u (R u o lo p re m in e n te d e ll’O rdinario n e l p ro c esso p e n a le c a n o n ic o se c o n d o la n o rm a ti- va del C IC del 1983). Z g o d n ie z ty m , c o s ię p rz e w id u je w k a n o n ie 1341 o b o w ią z u ­

ją c e g o K o d e k s u P ra w a K a n o n ic z n e g o k o m p e te n tn y m d o w szczęcia p o s tę p o w a n ia czy to są d o w e g o , czy to a d m in is tra c y jn e g o z m ie rz a ją c e g o d o w y m ie rz e n ia lu b d e ­

k la ro w a n ia k a ry je s t je d y n ie O rd y n a riu s z . W o b ec tej isto tn e j ro li O rd y n a riu s z a d la p ro c e s u k a rn e g o , n ie m o g ło w o m aw ia n e j pozycji z a b ra k n ą ć ro z d zia łu z a jm u ­ ją c e g o się o b s z e rn ie j w ła śn ie tym a rg u m e n te m . A . M iz iń sk i w sp o s ó b w y c z e rp u ją ­ cy i k o m p e te n tn y z a ją ł się n a w s tę p ie w y ja śn ie n ie m sa m e g o p o ję c ia te rm in u O r ­ d y n a riu s z , z g o d n ie z ty m , co się p rz e w id u je w k a n o n a c h 134 § 1 i 368, o ra z ro z ­ ró ż n ie n ie m p o m ię d z y trz e m a , w p ra w d z ie b lisk im i so b ie , a le zaw sze o d d z ie lo n y ­ m i, p o ję c ia m i: O rd y n a riu s z a , O rd y n a riu s z a m ie jsc a o ra z B isk u p a d ie c ez ja ln e g o . W d ru g ie j k o le jn o śc i a u to r z a ją ł się p rz e d s ta w ie n ie m ty p o lo g ii O rd y n a riu s zy , czy­ li o m ó w ie n ie m głó w n y ch c e c h ró żn y ch p o sta c i u z n a w a n y c h za O rd y n a riu szy : B i­ s k u p a R z y m u , B is k u p a d ie c e z ja ln e g o i je m u z ró w n an y c h , B isk u p a k o a d iu to ra o r a z p o m o c n ic z e g o , W ik a riu s z a g e n e ra ln e g o i p o m o c n ic z e g o , P rz e ło ż o n y ch w yż­ szych In s ty tu tó w z a k o n n y c h i S to w arzy szeń życia a p o s to ls k ie g o n a p ra w ie p a p ie ­ sk im , o ra z P r a ła ta P e rs o n a ln e g o . T rzeci i c zw a rty p u n k t ro z d z ia łu p o św ię c o n e są o d p o w ie d n io z a g a d n ie n iu w ładzy r z ą d z e n ia O r d y n a riu s z a o ra z w ład zy te g o o s ta t­ n ie g o w m a te rii k a rn e j.

A . M iziń sk i je s t ta k ż e a u to re m sió d m e g o ro z d z ia łu , w k tó ry m z a jm u je się z a ­ g a d n ie n ie m d o c h o d z e n ia w s tę p n e g o p rz e w id z ia n e g o w k a n o n a c h 1717-1719 (L ’in d a g in e p revia /с.с. 1717-1719/). P ro c e s k a rn y k o śc ieln y je s t re aliz o w a n y w d w ó c h fa z a c h ze s o b ą ściśle p o w ią za n y c h , a le te ż je d n o c z e ś n ie d o s k o n a le ro z ­ ró ż n io n y c h . Tymi fa za m i są w ła śn ie in te re s u ją c e a u to r a d o c h o d z e n ie w s tę p n e o r a z p ro c e s w p raw d ziw y m i w łaściw ym z n a c z e n iu o c h a r a k te r z e a d m in istra c y j­ nym lu b sąd o w n ic zy m . O m a w ia n y ro z d z ia ł doty czy p ierw sze j fazy p ro c e s u , k tó ra m a n a s tę p n ie zd ec y d o w a ć o dalszym p o s tę p o w a n iu . A u to r w y jaśn ia z a te m p o ję ­ c ie d o c h o d z e n ia w s tę p n e g o , je g o n a tu r ę p ra w n ą , e le m e n t o b iek ty w n y (czyli sa m o p rz e s tę p s tw o ) o r a z e le m e n t su b iek ty w n y (czyli p o d m io ty u p ra w n io n e d o p r z e p r o ­ w a d z e n ia d o c h o d z e n ia w s tę p n e g o ). W d ru g im p u n k c ie a u to r z a jm u je się n a to ­ m ia st ju ż sam y m w y k o n a n ie m d o c h o d z e n ia . U p o d s ta w w szc zę cia d o c h o d z e n ia w s tę p n e g o z n a jd u je się fa k t, k tó ry u s p ra w ie d liw ia w n ie sie n ie o s k a rż e n ia f o r m a l­ n e g o o p o p e łn ie n ie p rz e s tę p s tw a p rz e z k o n k r e tn ą o s o b ę (k a n . 1719 § 1). A z a te m a u to r o m a w ia m o żliw e ź ró d ła w ia d o m o ś ci o p rz e s tę p s tw ie , sa m o ro z p o cz ęc ie d o ­ c h o d z e n ia p o p r z e z d e k r e t O rd y n a riu s z a , p rz e b ie g p o s tę p o w a n ia i z a m k n ię c ie d o ­ c h o d z e n ia . O rd y n a riu s z o w i jeszc ze w tra k c ie trw a n ia d o c h o d z e n ia w s tę p n e g o p rz y słu g u ją d o z a s to s o w a n ia liczne ś ro d k i d u s z p a s te rs k ie , ile k ro ć u z n a to z a k o ­ n ie c z n e . Ś ro d k a m i tym i są: u p o m n ie n ie p o d e jr z a n e g o , jeśli istn ie ją p o w a żn e p rz e s ła n k i je g o w iny, o ra z ro z strzy g n ięc ie kw estii o o d s z k o d o w a n ie w e d łu g z a s a d d o b r a i słu sz n o śc i. P o z ak o ń c z e n iu d o c h o d z e n ia w s tę p n e g o zaczy n a się faza, w k tó re j O rd y n a riu s z , n a p o d sta w ie z e b ra n e g o m a te ria łu w in ie n p o d ją ć o d p o ­ w ie d n ie decy zje. P ro b le m a ty c e decyzji O r d y n a riu s z a p o d ję te j p rz e z d e k r e t je s t p o św ię c o n y o s ta tn i czw arty p u n k t ro z d zia łu .

3 0 4 R E C E N Z JE _[22]

R o z d z ia ł ósm y, dotyczący p rz e b ie g u p ro c e s u k a rn e g o (k a n o n y 1720-1728) (L o

svo lg im en to d el p ro cesso /c.c. 1720-1728/), z a w ie ra dw a p o d ro z d z ia ły k tó re z a jm u ją

się o d p o w ie d n io p ro c e se m k arn y m ad m in istrac y jn y m , a u to rs tw a V .D e P a o lis o ra z p ro c e s e m k a rn y m sąd o w y m , k tó re g o z k o le i a u to re m je s t Z . S u c h eck i. J a k z a u w a ­ ża V .D e P a o lis K o d e k s P ra w a K a n o n ic z n e g o z 1983 ro k u p o s ia d a b a rd z o n iew iele k a n o n ó w specyficznych p o św ię c o n y ch w ła śn ie p ro ceso w i k a rn e m u , są to k a n o n y o d 1717 d o 1731. Je sz cz e m niej m ie jsc a p o św ię c a K o d e k s p ro ceso w i k a rn e m u a d ­ m in istra c y jn e m u , b o je d y n ie je d e n k a n o n 1720. C yto w an y k a n o n w sk az u je sp o s ó b p o s tę p o w a n ia w p rz y p ad k u , k ied y O rd y n a riu s z u z n a , że n a le ży p o s tę p o w a ć n a d ro d z e a d m in istrac y jn e j. K o le jn e e ta p y ta k ie g o p o s tę p o w a n ia sta n o w ią p rz e d m io t ro z w aż a ń a u to r a , k tó ry p o w s tę p n e j a n a liz ie ró ż n ic p o m ię d z y p ro c e s e m karn y m sąd o w y m i a d m in istracy jn y m , p rz e c h o d z i d o o m a w ia n ia p ro b lem aty k i zw iązan ej z z a g w a ra n to w a n ie m p ra w a d o o b ro n y o sk a rż o n e g o , o c e n ą d o w o d ó w i a r g u m e n ­ tów w ra z z d w o m a a se so ra m i, sam ym d e k r e te m , k tó ry kończy p o s tę p o w a n ie k a rn e a d m in istra c y jn e . P o m ięd z y ro z w aż a n ia m i do ty czący m i p ro c e s u k a rn e g o a d m in i­ stra c y jn e g o n ie m o g ło z ab ra k n ą ć , z g o d n ie z ty m , co się p rz e w id u je w k a n . 1720, o d w o ła n ia się d o k a n o n ó w 1342-1350, k tó r e z aw ie rają k ry te ria o g ó ln e i sz c ze g ó ło ­ w e w o d n ie s ie n iu d o w y m ierz an ia k ar. A u to r kończy sw oje ro z w aż a n ia u w a g ą, że p ro b le m e m je s t o b e c n ie nie tyle p o z o s ta w ie n ie d u ż ej sw o b o d y w ład zy d y sk re cjo ­ n a ln e j p rz e ło ż o n e g o czy sęd zieg o , a le raczej te n d e n c ja d o o p u sz c z a n ia p ro c e s u s ą ­ d o w e g o n a rzecz p ro c e s u a d m in istra c y jn e g o o ra z p o w s ze ch n a u tr a ta z a u fa n ia w dyscy p lin ę i w śro d k i, k tó ry m i p o s łu g u je się K ościół. Z g o d n ie z tym c o się p rz e ­ w id u je w k a n o n ie 1342 § 1, w y m ie rz en ie lu b z a d e k la ro w a n ie k ary n a d ro d z e p r o ­ cesu k a rn e g o a d m in istra c y jn e g o b ę d z ie m o g ło m ieć m iejsce je d y n ie w ted y , kiedy p o jaw ią się u z a s a d n io n e przyczyny p rz e sz k a d z a ją c e w p rz e p ro w a d z e n iu p ro c e s u są d o w e g o , a z a te m zw yczajnym p ro c e s e m k a rn y m w in ien być p ro c e s sądow y. A n a ­ lizą p ro c e s u k a rn e g o sąd o w eg o z a ją ł się Z . S u ch eck i. P o d ro z d z ia ł p o d z ie lo n y je s t n a dw ie części z k tó ry ch p ierw sz a , o c h a r a k te r z e w stęp n y m , z ajm u je się p o ję c ia m i o g ó ln y m i d otyczącym i ty p o lo g ii i ro z ró ż n ie n ia k a r, fazam i i celm k a r k a n o n ic z ­ nych, w ła d z ą d y sk re cjo n a ln ą O rd y n a riu s z a lub sę d z ie g o w tra k c ie s to so w a n ia k a r, i w k o ń c u p o d w ó jn ą p ro c e d u rą k a rn ą ja k ą p rz e w id u je C odex z 1983 ro k u w celu w y m ierz en ia lu b z a d e k la ro w a n ia kary . D ru g ą cześć sw ojego a rty k u łu Z . S u ch e ck i ro z p o cz y n a o d u s ta le n ia teg o , c o sta n o w i w łaściw y p rz e d m io t p ro c e s u k a rn e g o . J a k stw ie rd z a a u to r p rz e d m io te m tym je s t w y m ierz en ie lub z a d e k la ro w a n ie kary, p o d c z a s gdy n a p ra w ie n ie szk ó d w y w ołanych n a sk u te k czynu p rz e s tę p c z e g o b ę d z ie p rz e d m io te m p ro c e s u sp o rn e g o . W d a lsze j części a u to r p o d e jm u je n a s tę p u ją c e z a ­ g a d n ie n ia : p ra w o w iern y ch d o teg o , aby n ie n a k ła d a n o n a n ich k a r nisi a d n o rm a m

legiis; w p ro w a d z e n ie p ro c e su , in stru k c ja p ro c e s u o ra z d yskusja, p o d ję c ie 'd e c y z ji

cząca p ro b le m u spraw y o są d z o n e j i restitutio in integrum , spraw y k a rn e d o ty czące s ta n u o s ó b o r a z w y k o n a n ie w y ro k u , k tó ry p rz e s z e d ł w sta n rzeczy o są d z o n ej.

N ie k tó r e g w a ra n c je sp ra w ied liw e g o w y m iaru k a r w K o d e k sie P ra w a K a n o ­ n ic z n e g o z 1983 ro k u (A lc u n e ga ra n zie d i lina g iu sta in flizio n e delle р е п е n e l C o d i­

ce d i D iritto C a n o n ico d el 1983) sta n o w ią p r z e d m io t ro z w aż a ń d z ie w ią te g o ro z ­

d z ia łu a u to rs tw a J.W . Syryjczyka. W y m ia r k a r z a ró w n o w fu n k c ji u sta w o d a w cz e j ja k i w y k o n aw czej sta n o w i o sta te c z n y ś ro d e k d u s z p a s te rs k i, k tó ry m p o s łu g u je się K o ś ció ł w c e lu o sią g n ię c ia lep s ze g o z ac h o w a n ia sw ojej dyscypliny. Pow yższego c e lu n ie b ę d z ie je d n a k m o ż n a o sią g n ąć , je ż e li b ę d ą w y m ierz a n e k a ry n ie s p ra w ie ­ dliw e, p o n ie w a ż b u rz ą o n e p o rz ą d e k i p ra w o k a n o n ic z n e , n a ru s z a ją w z a je m n ą sp ra w ied liw o ś ć i p ra w o w ie rn y ch d o w y m iaru sp raw ied liw o ści. Z a c h o w a n ie z a s a ­ dy sp ra w ied liw o ści w d z ie d z in ie w y m iaru k a r b y ło tro s k ą K o ś cio ła ju ż o d sam y ch p o c z ą tk ó w , ró w n ie ż o b e c n ie te m u p ro b le m o w i w ie le u w agi p o św ię c ił o b o w ią z u ją ­ cy K o d e k s. A u to r o m a w ia n e g o ro z d z ia łu w s p o s ó b tra fn y n a św ie tla n ie k tó re is to tn e g w a ra n c je sp ra w ied liw e g o w y m iaru k a r p rz e w id z ia n e w K o d e k sie P ra w a K a n o n ic z n e g o z 1983 ro k u . P o p ierw sze z a jm u je się o m ó w ie n ie m fo rm y p r o c e s o ­ w ej w y m iaru k a r, p o n ie w a ż z g o d n ie z e sta n o w isk ie m o b e c n e g o K o d e k su n u lla p o ­

ena sin e p ro c e ssu . W d ru g ie j k o lejn o śc i z a jm u je się k o n ie c z n o ś c ią u d o w o d n ie n ia

sp raw cy c zy n u p rz e s tę p c z e g o w iny i to w d u ży m s to p n iu gdyż ty lk o ta k a m o ż e być p o d s ta w ą o d p o w ie d z ia ln o ś c i k a rn e j (k a n . 1321 § 1). W trze cim p u n k c ie sw o jeg o a rty k u łu z a jm u je się z a s a d ą p r o p o rc jo n a ln o ś c i k a ry do p rz e s tę p s tw a , k tó ra w o b e cn y m K o d e k s ie p o d p o rz ą d k o w a n a je s t z a s a d z ie ła g o d n o ś ci c h rz e ś c ija ń ­ sk iej. O s ta tn i p u n k t p o św ię c o n y je s t ś ro d k o m o d w o ław czy m o d sąd o w e g o i a d m i­ n istra c y jn e g o w y m ia ru k a r. Ś ro d k a m i tym i są o d p o w ie d n io a p e la c ja i re k u rs . J e ­ ż eli je d n a k a n i u k a r a n y a n i p r o m o to r sp ra w ied liw o śc i n ie w n o szą a p elac ji o d w y­ ro k u w p rz e p isa n y m c za sie , w yrok te n s ta je się p ra w o m o cn y , i n ie m a tu ta j z a s to ­ s o w an ia k a n . 1643 m ó w iący o tym , że sp raw y d o ty c z ą c e s ta n u o só b n igdy nie p r z e c h o d z ą w s ta n rzeczy o są d z o n e j.

D z ies ią ty ro z d z ia ł, k tó re g o a u to re m je s t C .G . F ü rs t, dotyczy p ro c e d u ry w y m ia­ ru k a r w K o d e k s ie K a n o n ó w K o ścio łó w W s c h o d n ic h (L a pro ced u ra neWinfliggere

le р е п е n e l C C E O ). W p ierw szej k o lejn o ści a u to r z a ją ł się w p ro w a d z e n ie m czy tel­

n ik a w o g ó ln e w ia d o m o ści d o ty cz ąc e p rz y g o to w a n ia k a n o n ó w d e p ro cessibus o ra z w p e w n e szczegóły o d n o s z ą c e się d o specyfiki ty tu łu X X V III D e pro ced u ra in p o ­

enis irrogandis. D ru g a część ro z d zia łu dotyczy p ro c e d u r, o k tó ry c h w ty tu le

X X V III. A n a liz ie p o d d a n e są n a s tę p u ją c e z a g a d n ie n ia : d o c h o d z e n ie w s tę p n e - k o m p e te n c je i je g o p rz eb ieg ; p rz e b ie g p ro c e s u k a rn e g o - fo ru m k o m p e te n tn e , sę ­ d z ia k tó ry m a z ajm o w ać się sp ra w ą , n o rm y s p e c ja ln e ja k ie m a ją z a s to s o w an ie w p rz e b ie g u p ro c e s u k a rn e g o ; sk a rg a o n a p ra w ie n ie szkód; w y m ie rz an ie k a r d e ­ k re te m p o z asąd o w y m . C a ło ś ć w ieńczy z a k o ń c z e n ie , w któ ry m a u to r z w raca u w ag ę

3 0 6 R E C E N Z JE [2 4 ]

n a to , że w K K K W z aw a rty je s t praw d ziw y p o s tę p z aró w n o w sfe rze p ra w a m a te ­ ria ln e g o ja k i w sfe rze p ro c e d u ry k a rn ej w sz e ro k im z n a c z e n iu , p o s tę p w se n sie w y raźn iejszeg o z a z n a c z e n ia w y m iaru d u s z p a ste rsk ie g o p ra w a k a n o n ic z n e g o o ra z w w iększym z a g w a ra n to w a n iu o c h ro n y p ra w w ie rn eg o .

L e sen ten ze p e n a li della R o ta R o m a n a (1909-1996) to ty tu ł je d e n a s te g o ro z d z ia ­

łu, w któ ry m V. P a le s tro z a jm u je się o m a w ia n ie m w y ro k ó w k arn y ch w ydanych p rz e z T ry b u n ał S tolicy A p o s to lsk ie j - R o tę R z y m sk ą. C a ło ś ć m o ż e m y p o d z ie lić n a dw ie części. W p ierw szej z n a jd u je m y o g ó ln e ro z w aż a n ia d o ty czące: k o m p e te n c ji R o ty R zy m sk iej w sp ra w a ch k a rn y ch o ra z z n a c z e n ie ju ry s p ru d e n c ji ra ta ln e j; ju ry - s p ru d e n c ji w sp ra w a c h k arn y ch ; p ro b le m a ty k i p rz e s tę p s tw a w ju ry s p ru d e n c ji r a ­ taln e j „ a n te e p o st C o d ic e m ” z 1917 ro k u ; p ra w o s k a rż o n e g o w p ro c esie ; kw estii „ re c o n v e n tio ” z e s tro n y o sk a rż o n e g o w sp ra w a ch k arn y ch ; n ie p o s łu s z e ń stw o sę ­ d z ie m u w e d łu g p ra k ty k i R o ty . W d ru g ie j części a u to r z ajm u je się o m ó w ien ie m w y­ ro k ó w w ydanych w sp ra w a ch o z n iew ag ę i z n ie sław ie n ie, k tó r e to sp raw y w ra z ze sp ra w a m i k ry m in aln y m i „ c o n tra b o n o s m o re s ” , sta n o w ią cało ść sp ra w o d d a n y ch p o d o c e n ę sęd zió w ra ta ln y c h . A z a te m , w tej d ru g iej części z n a jd u je m y o m ó w io n e: „ ac tio in iu ria ru m ” , „L ib ellu s fa m o s u s ” o ra z p rz e s tę p s tw a „ c o n tra b o n o s m o re s ” czyli u p ic ie a lk o h o lo w e , k o n k u b in a t, cu d zo łó stw o , „ o d iu m p le b is ” ; c ało ść kończy się p rz e d sta w ie n ie m w y roków w y d an y ch w sp ra w a ch o „ n e g o tia tio ” i „ m e r c a tu r a ” ze s tro n y D u c h o w y ch i Z a k o n n ik ó w .

O s ta tn i ro z d ział, a u to rs tw a F. P ć re z -M a d rid , doty czy san k cji a d m in istracy jn y ch w sy ste m ie k an o n ic zn y m (D erecho a d m in istra tiv o sa n c io n a d o r en el o rd e n a m ien to

c a n ó n ic o ). P rz e d m io te m n in ie jsz eg o ro z d ziału je s t u ch w y cen ie m ożliw ej ró żn icy

w z a k re s ie „ p raw a s a n k c y jn e g o ” k a n o n ic z n e g o p o m ię d z y p ra w e m k a rn y m a tym , co m o że m y o k re ślić m ia n e m san k cji ad m in istrac y jn y c h . D la realizacji ta k w y zn a­ c zo n e g o celu a rty k u łu z n ajd u je m y n a w s tę p ie a n a liz ę ró żn icy p o m ię d z y tym co k a rn e , a tym co a d m in istra c y jn e z p u n k tu w id z en ia m o m e n tu k o n sty tu ty w n eg o san k cji. W d alszej części ro z d z ia łu z n a jd u je m y a n alizę san k cji d y scy p lin arn y ch , a w ięc: san k cji p rz ew id z ia n y c h w celu z a b e z p ie c z e n ia dyscypliny try b u n ałó w ; ś ro d ­ ków o c h ro n n y c h p rzew id z ia n y c h w k an . 1722; o ra z p o z o sta ły ch p rz ew id zian y ch w K P K 1983 czyli u su n ię c ie z u rz ę d u z p o w o d ó w dy scy p lin arn y ch , d e k la ra c ja b e z ­ p ra w n e g o z a trz y m a n ia u rz ę d u . O m ó w io n e z o stały ró w n ie ż s a n k c je p rz ew id z ia n e w R e g u la cji O g ó ln e j K u rii R zy m sk iej o ra z sa n k c je p rz e w id z ia n e w M o tu P ro p rio „ Iu sti iu d icis” . O d r ę b n ą g ru p ę san k c ji o m aw ia n y ch w ro z d z iale sta n o w ią sa n k c je a d m in istra c y jn e n ie d y scy p lin arn e: w y d a len ie z a k o n n ik a z In s ty tu tu z a k o n n e g o ; z n ie sie n ie sto w arzy szen ia; z n ie s ie n ie d o m u z a k o n n e g o , In s ty tu tu , itd.; sk re śle n ie z listy a d w o k a tó w ; grzyw ny p ie n ię ż n e ; s a n k c je d la z a b e z p ie c z e n ia dyscypliny try ­ b u n a łó w . C a ło ś ć k o ń c z ą ro z w aż a n ia d o ty czące fazy z a s to s o w a n ia k ary - p o d w ó j­ nej d ro g i a p lik o w a n ia k ar.

C a ło ść p ra c y p o d re d a k c ją Z . S u c h e ck ieg o zam y k a ją dw a an ek sy z aw ierające z es ta w ien ie k a n o n ó w K P K 1983 z k a n o n a m i K K K W w tym c o się o d n o si d o d o ­ c h o d z e n ia w s tę p n e g o , p rz e b ie g u p ro c e s u o ra z sk arg i o n a p ra w ie n ie szkód.

P o d s u m o w u ją c m o żem y stw ierd zić, że czytelnik uzy sk ał w niniejszym o p ra c o ­ w a n iu c e n n ą pozy cję, d a ją c ą całościow y o b ra z w a żn e j d la życia K o ścio ła m a te rii ja k ą je s t p ro c e s k a rn y k a n o n iczn y . S z czeg ó ln eg o z n a c z e n ia p rz e d sta w io n e j p u b li­

kacji n a d a je fa k t, iż stan o w i o n a ow o c w s p ó łp ra cy p o m ię d z y ró żn y m i szk o łam i p ra w a k a n o n ic z n e g o , k tó r e są r e p re z e n to w a n e p o p rz e z zn ak o m ity c h w yk ład o w ­ ców z In s ty tu tu U tr iu s q u e Iu ris P a p ies k ie g o U n iw e rsy te tu L a te ra ń s k ie g o , W ydzia­ łu P ra w a K a n o n ic z n e g o P a p ie s k ie g o U n iw e rsy te tu G re g o ria ń s k ie g o , A n g e lic u m , U rb a n ia n u m , K a to lic k ie g o U n iw e rsy te tu im . K a rd . S te fa n a W yszyńskiego w W ar­ szaw ie, U n iw e rs y te tu z F ry b u rg a , L u b lin a , B a ri, N a w a rry (P a m p lo n a ), W ie d n ia, ja k ró w n ież e k s p e rtó w d y k a sterii K urii R z y m sk iej - p o sia d a jąc y c h d łu g o le tn ie d o ­

św iad cze n ie w sto so w an iu p ra w a w try b u n a ła c h R o ty R zy m sk iej i S y g n atu ry A p o ­ sto lsk iej. K s ią ż k a ta stan o w i z a te m d o s k o n a łe ź ró d ło p o z n a n ia n ie tylko o b o w ią ­ zu jący ch p rz ep isó w , a le i c ałej p ro b le m a ty k i zw iązan ej z p ro c e se m karn y m k a n o ­ nicznym , z a ró w n o K o ś cio ła k ato lic k ie g o ła c iń sk ieg o ja k K o ścio łó w k ato lick ich w sch o d n ich .