Zażalenie w postępowaniu cywilnym
Palestra 4/3(27), 16-26
OR M IECZYSŁAW PIEKARSKI sędzia Sqdu Najwyższego
Z aża le n ie w postępowaniu cywilnym
W obecnym sy stem ie p rz y ję ty m przez k.p.c. zażalenie je s t zw yczaj n y m środ k iem odw oław czym o c h a ra k te rz e d ew o luty w n ym . W yw ołuje o no bow iem k o n tro lę sąd u II in stan cji. Z ażalenie n ie zm ierza do zakoń czenia p o stępow ania co do isto ty spraw y , gdyż n ie p rzy słu g u je ono od orzeczeń m e ry to ry c z n y ch lu b kończących p ostępow anie w pierw szej in sta n c ji. O becnie od orzeczeń tak ic h p rzy słu g u je rew izja, zażalenie zaś
p rzy słu g u je n a in n e postan o w ienia sądu pierw szej in sta n c ji i n a zarzą d zen ia przew odniczącego w y d a n e w tej in sta n c ji jed y n ie w w ypadkach, w k tó ry c h k.p.c. w y ra ź n ie p rzew id u je zażalenie. W ypadki te w postępo w an iu spo rn y m w yliczone są w a rt. 391 § 1 k.p.c., a w postępow aniu eg zek u cy jn y m poszczególne p rzep isy dopuszczają zażalenie jako w y ją tek od a rt. 520 § 1 k.p.c. P rz ep is te n stanow i, że n a p ostanow ienie sądu pow iatow ego (w sp ra w ac h egzekucyjnych — p rzy p . M .P.) nie m a zaża lenia, chyba że p rzepisy o postępow aniu egzeku cyjn ym i zabezpiecza jącym stanow ią in aczej. N ad to orzecznictw o Sądu N ajw yższego stw ie r dziło — w drodze analogii z a rt. 865 k.p.c. — dopuszczalność zażalenia n a postanow ienia sąd u co do w zajem n y ch p ra w i obow iązków m ałżon ków w czasie procesu o rozw ód lub u niew ażn ienie m ałżeństw a oraz co do in n y ch kw estii w ym ienionych w a rt. 431 k.p.c. W postępow aniu zaś niesp o rn y m zażalenie p rzy słu g u je jed y n ie w w y p ad k ach w y raźn ie p rze w idzianych (art. 43 § 2 k.p.n.).
Na postanow ienia sądu d ru g iej in sta n c ji i n a zarządzenia przew od niczącego w y d an e w d ru g iej in sta n c ji nie m a zażalenia.
Z ażalenie w y w o łu je p rze d sądem d ru g iej in sta n c ji (zw anym w k.p.c. „sądem rew izy jn y m ”, m im o że je s t to sąd zażaleniow y, k tó ry p ostępu je często inaczej niż sąd rozpoznający rew izję) p ostępow anie in cy d en taln e, szybsze i m n iej fo rm alisty czn e niż postępow anie rew izyjne, od któreg o różni się zarów no co do zak resu zaskarżenia, ja k i co do spo sobu załatw ienia środka odwoławczego.
*
W p ostępow aniu spo rn y m w edług a rt. 391 § l k.p.c. zażalenie p rz y s łu g u je jed y n ie n a postanow ienia sąd u i zarządzenia przew odniczącego, k tó ry c h p rzed m io tem jest:
1) zw rot pozwu, p rzek azan ie sp ra w y sądow i rów n orzędn em u lu b niż szem u albo n ieuw zględnienie z a rz u tu niew łaściw ości sądu op ierającej się n a ty m , że sąd nie m ógłby być w łaściw y n a w e t n a po d staw ie um o w y stro n ;
2) odm ow a zw olnienia od kosztów sądow ych lu b cofnięcie takiego zw olnienia; w p u n k c ie ty m nie przew idziano zażalenia n a odm ow ę u sta now ien ia adw o k ata dla stro n y zw olnionej od kosztów sądow ych (art. 115 § 1 p kt 2 k.p.c.) oraz n a odw ołanie takiego adw okata. P ro je k t k.p.c. rów nież w ty c h k w estiach dopuszcza zażalenie (art. 364 § 1 p k t 2 pro jek tu ). O becnie je d n a k w sk u tek b ra k u obow iązującego p rzep isu p rze w id u jąceg o w ty c h k w estiach zażalenie n ależy w ym ienione decyzje
uznać za n iezaskarżalne. N iezask arżalna je s t rów nież decyzja sądu p ierw szej in sta n c ji odm aw iająca w yznaczenia dla stro n y zw olnionej od kosztów sądow ych adw okata, m ającego siedzibę w W arszaw ie, d la zastę p o w an ia stro n y w postępow aniu p rze d Sądem N ajw yższym . N ależy tu
zaznaczyć, że adw okaci m ający siedzibę poza W arszaw ą niew łaściw ie -zwracają się do sądów o zw olnienie od zastępow ania stro n y w postępo w a n iu przed Sądem N ajw yższym w W arszaw ie, gdyż w m yśl a rt. 115 § 1 p k t 2 k.p.c. w yznaczenie adw okata należy do w łaściw ej ra d y adw okac k iej, wobec czego do n iej pow inien się zwrócić w te j sp raw ie ad w ok at w yznaczony dla stro n y zw olnionej od kosztów sądow ych;
3) nadan ie, zaw ieszenie albo uzależnienie n ad an ia lu b zaw ieszenia ry g o ru n aty ch m iasto w ej w ykonalności od złożenia zabezpieczenia bądź odm owa n a d a n ia lu b zaw ieszenia ry g o ru n atych m iasto w ej w y k o n al ności. P rz ep is ten, m oim zdaniem , pow inien obejm ow ać w ym ienione w p k t 7 postan o w ien ia sądu co do w ykonalności w y ro k u sądu polubow
nego lub ugody zaw artej p rzed ty m sądem (art. 509 k.p.c.);
4) skazanie św iadka, biegłego, stro n y i osoby trzeciej n a grzyw nę. W św ietle orzeczenia S.N. z dnia 6.XI.1953 r. 2 C 1115/53 (OSN z 1954 r. poz. 80 oraz P iP z 1.954 r. zesz. 2, str. 366) tak ż e n a postanow ienie sądu o dm aw iające zw olnienia św iadka lu b stro n y od grzyw ny (art. 427 i 444 k.p.c.) p rzy słu g u je zażalenie. S ąd N ajw yższy dopuścił rów nież zażalenie n a postanow ienie sądu co do w y m iaru należności biegłego {orzeczenie C 1954/52, N P z 1953 r. n r 8— 9). P ro je k t k.p.c. (art. 364 § 1 p k t 5) dopuszcza p onadto w yraźn ie zażalenie n a zarządzenie w śp ra
18 M IE C Z Y S Ł A W P I E K A R S K I Nr 3
w ie przym usow ego sp row adzenia i are sz to w a n ia św iadka oraz n a od m ow ę zw olnienia św iadka lu b biegłego od g rzy w n y i św iadka od p rzy m usow ego doprow adzenia;
5) w ygaśnięcie zapisu n a sąd polubow ny;
6) odm ow a w yznaczenia sędziego (polubownego lub przew odniczące go sądu polubow nego. Je śli chodzi o sądow nictw o polubow ne, zażale n ie pow inno być n a d to dopuszczone n a oznaczenie w ynagrodzenia oraz w ysokości podlegających zw rotow i w ydatków sędziego polubow nego (art. 497 k.p.c.); lu k ę tę w y p ełn ia a rt. 364 § 1 p k t 14 p ro je k tu k.p.c.;
7) kw estia w ykonalności w y ro k u sąd u polubow nego lub ugody za w a rte j p rze d ty m sądem (zob. w yżej p k t 3);
8) zaw ieszenie p ostępow ania i odm owa podjęcia zaw ieszonego po stępow ania. Od odm ow y zaw ieszenia i podjęcia postępow ania nie m a środka odwoławczego (orzecz. S.N. z dnia 28.VIII.1951 r. c 463/51, ZO z 1952 r. poz. 51 i P iP z 1952 r. zesz. 4, str. 661);
9) odm ow a o dtw orzenia a k t w całości lub w części;
10) odm owa p rzy w ró cen ia te rm in u do złożenia śro dk a odwoławcze go. W edług orzeczenia S.N. z dnia 4.XI.1952 r. C 2396/52 (NP z 1953 r. n r 7, str. 75), n a po d staw ie tego przepisu p rz y słu g u je rów nież zażale nie na odm owę przy w ró cen ia te rm in u do zgłoszenia w niosku o spo rząd zen ie i doręczenie w y ro k u z uzasadnieniem . W orzeczeniu zaś z dnia 14.X.1953 r. I C 1381/53 (N P z 1954 r. n r 3, s tr. 91) Sąd N ajw yższy w y jaśnił, że w m yśl tego przepisu p rzy słu g u je zażalenie na odm owę przyw ró cen ia te rm in u do w niesienia o p łaty sądow ej od rew izji, gdyż w niosek o p rzy w ró cen ie tego te rm in u zm ierza do przyw ró cen ia te rm i nu do w niesienia rew izji. P odobnie rzecz się m a w sto su nk u do odm o w y przy w rócen ia te rm in u do w niesienia sp rzeciw u od w y ro k u zaocz nego. T rzeba jed n a k p am iętać, że przyw ró cen ie w ym ienionych te rm i nów przez sąd pierw szej in sta n c ji nie w iąże sądu d ru g ie j in stan cji; sąd. te n stw ierdziw szy np., że nie było podstaw do p rzy w ró cenia te r m inu do w niesienia środka odwoławczego lu b uiszczenia opłat, odrzu ca środek odw oław czy (orzecz. S.N. z dn. 21.X.1953 r. c 88/53 — N P z 1954 r. n r 5— 6, str. 186);
11) odrzucenie sk arg i o w znow ienie postępow ania;
12) orzeczenie o kosztach, jeżeli stro n a nie sk ład a innego środka odwoławczego co do isto ty sp raw y, oraz orzeczenie o kosztach z a w a r te5 w nakazie zapłaty . Chodzi tu o orzeczenie o kosztach zaw arte za rów no w w yrok u , ja k i w postanow ieniu kończącym postępow anie (np. przez o drzucenie pozw u lub u m orzenie postępow ania). O rzeczenie ta kie m ożna zaskarżyć bądź o d ręb n ie zażaleniem , bądź też rew izją co do
isto ty spraw y , połączoną z zask arżen iem orzeczenia o kosztach;
1.3) - odm ow a w y d an ia n ak azu z a p ła ty w postępow aniu nakazow ym ; 14) od rzucenie sk argi rew izy jn ej, zażalenia, sprzeciw u od w y ro k u zaocznego lu b zarzu tó w przeciw ko nakazow i z ap łaty w postępow aniu n akazow ym albo sprzeciw u przeciw ko nakazow i z ap łaty w postępow a n iu upom inaw czym ;
15) w y m iar op łat sądow ych i odm owa zw ro tu ty c h opłat. N a zarzą dzenie przew odniczącego w zyw ające do uiszczenia op łaty sądow ej nie m a zażalenia. Jeżeli po bezsk uteczn ym upływ ie te rm in u tygodniow e go do uiszczenia o p łaty przew odniczący lub — w w ypad k ach przew i dzianych w a rt. 16 ust. 2 przep. o koszt. sąd. — sąd zwróci pism o albo um orzy postępow anie (art. 42 ust. 2 przep. o koszt, sąd.), to n a ta k ą decyzję p rzy słu g u je zażalenie (art. 18 u st. 3 przep. o koszt. sąd. w związ k u z a rt. 391 § 1 p k t 15 k.p.c.). D otyczy to rów nież zw ro tu pozw u n ie należycie opłaconego. N atom iast p k t 1 w ym ienionego ostatnio p rzep i su odnosi się do zw rotu pozw u w sk u te k nieusunięcia in n y ch b rak ó w form alny ch . N a odm owę zw rotu uiszczonej, lecz nien ależn ej o płaty p rzy słu g u je zażalenie (orzecz. S.N. z d n ia 28.III.1955 r. 1 Co 17/55 — OSN z 1955 r. poz. 48).
*
K odeks postępow ania cyw ilnego nie ogranicza dopuszczalności zaża lenia ze w zględu na w artość p rzed m io tu sp o ru lub przed m io tu zask ar żenia. Poza w y p ad kiem om ów ionym w yżej w p k t 12, k.p.c. nie dopusz cza w y boru śro d k a odwoławczego. W rew izji stro n a nie m oże więc zw alczać postanow ień n ie zaw arty ch w w y ro k u lu b w in n y m orzecze n iu kończącym postępow anie, jeżeli n a ta k ie postanow ienie p rzy słu g i w ało zażalenie, stro n a zaś nie w niosła tego środka odwoławczego w t e r m inie, chyba że postanow ienie dotyczy kw estii, k tó re sąd rew izy jn y bierze z u rzęd u pod rozw agę (np. k w estii oddalenia z a rz u tu niedo puszczalności drogi sądow ej — orzecz. S.N. C 1544, P iP z 1.950 r. zesz. 10, str. 178). N ato m iast stro n a w rew izji m oże zw alczać te postanow ienia sądu pierw szej istan cji, k tó re n ie p o dlegały zaskarżeniu w drodze za żalenia, m iały jed n a k w p ły w na rozstrzyg nięcie sp raw y (orzecz. S.N. C 655/52, ZO z 1953 r. poz. 74, N P z 1952 r. n r 12, str. 58 i P iP z 1953 r. zesz. 2, str. 301 oraz orzecz. S.N. C 463/51, ZO z 1952 r. poz. 51 i P iP z 1952 r. zesz. 4, str. 661). D otyczy to np. postanow ienia o dm aw iają- jącego zgody n a cofnięcie pozw u lub zaw arcie ugody oraz postanow ie nia o przy w rócen iu te rm in u do złożenia bądź opłacenia środka odwo
20 M IE C Z Y S Ł A W P I E K A R S K I Nr 3
ław czego (zob. w yżej pod p k t 10). W ydaje się że prak ty czn iejsze było b y dopuszczenie zażalen ia n a p rzyw rócenie tego te rm in u i w yłączenie w ty m zak resie od ręb n ej k o n tro li sąd u rew izyjnego, bo przyśpieszyłoby to zakończenie procesu i oszczędziłoby stro n o m kosztów postępow ania rew izy jn ego w razie stw ierd zen ia w try b ie zażaleniow ym , że p rzy w ró cenie tego te rm in u b yło bezpodstaw ne.
*
T erm in do w niesien ia zażalenia w ynosi 7 d ni od d nia doręczenia w ypisu postanow ienia, a gdy stro n a n ie żądała w term in ie p rzepisa n y m doręczenia jej w y p isu postanow ienia zapadłego n a rozpraw ie —
od d n ia ogłoszenia postanow ienia (art. 391 § 2 k.p.c.). Je d y n ie te rm in do w niesienia zażalenia n a postanow ienie sądu w sp raw ie n adan ia k lauzuli w ykonalności zagranicznem u ty tu ło w i egzekucyjnem u w yno si dw a tygodnie (art. 535 § 2 k.p.c.).
Z ażalenie w nosi się do sądu pierw szej in stan cji, k tó ry w y d ał za skarżone postanow ienia (zarządzenie).
W edług a rt. 391 § 3 k.p.c. zażalenie pow inno czynić zadość w y m a ganiom p rzep isan y m dla pism a procesow ego oraz zaw ierać w skazanie zaskarżonego po stanow ienia i w niosek o odpow iednią jego zm ianę. P rz e
pis te n nie je s t k o m p letn y . O rzecznictw o dopuszcza bow iem także w niosek o u chylenie zaskarżonego postanow ienia. W praw dzie w ym ie niony przepis nie uzależnia dopuszczalności zażalenia od przytoczenia w n im pod staw zask arżenia i ich uzasadnienia, lecz je s t rzeczą oczy w istą, że adw okat w noszący zażalenie — chociażby ze w zględu na skuteczność tego śro d k a odwoławczego — p o w in ien zw ięźle w yłożyć podstaw y zażalenia ze w skazaniem w m ia rę p o trz e b y now ych fak tó w i dowodów. P ro je k t k.p.c. (art. 364 § 3) staw ia ju ż ta k ie w ym agania. Jed n ak że obecnie n ie o bow iązują one jeszcze.1
W zażaleniu należy w y ra ź n ie oznaczyć zaskarżone postanow ienie (za rządzenie) przez podanie jego d aty , s y g n a tu ry a k t i sądu (przew odniczą cego w ydziału sądu), k tó ry w y d a ł zaskarżoną decyzję.
W zażaleniu sk arżący pow inien w y ra ź n ie podać, czy zaskarża całe postanow ienie (zarządzenie), czy też jego część i jak ą m ianowicie.
1 Stw ierdza to B. D o b r z a ń s k i (na podstawia tez ustalonych na nara dzie roboczej Sądu N ajw yższego w dniu 30.IV. 1951 r.) w artyk ule pł. „Rewizja w postępow aniu cyw ilnym . G łów ne zasady postępow ania rew izyjnego a błędy p rak tyk i”, NP z 1954 r. nr 9, str. 3 i nast.
O znaczenie zaskarżonej części decyzji m a znaczenie zarów no d la okreś lenia w sp raw ach m ajątk ow ych w arto ści p rzed m io tu zażalenia, ja k i dla stw ierd zenia, w jak iej części decyzja -— w sk u tek n iezask arżen ia je j — nie podlega kognicji sądu zażaleniow ego.
W sp raw ach o roszczenia m ają tk o w e sk ład ający zażalenie pow inien oznaczyć w n im w artość p rzed m iotu zaskarżenia, gdyż d ecy d u je ona o wysokości w pisu stosunkow ego, k tó ry od zażalenia p o b iera się w w y sokości 1/5 części, jeżeli zażalenie n ie je s t połączone z in n y m środkiem
odw oław czym (art. 43 ust. 1 p k t 2 przep. o koszt. sąd.).
W spraw ach m ajątk o w y ch sk ład ający zażalenie nie m a obow iązku podan ia w nim w artości przed m io tu zaskarżenia, gdy zaskarża decy zję sądu (przewodniczącego) w całości, w te d y bow iem dochodzona w sp raw ie kw o ta pien iężn a stanow i w arto ść przedm iotu zaskarżenia. Jeżeli zaskarżona je s t ty lko część decyzji, w arto ść przed m io tu zask ar żenia jest niższa. W razie niep o dan ia w zażaleniu w arto ści przedm io tu zaskarżenia sąd w zyw a żalącego się do u zu p ełn ienia zażalenia w ty m przedm iocie.
Do obliczenia w arto ści p rzed m io tu zaskarżenia m ają zastosow anie przepisy o w arto ści p rzedm io tu sporu (art. 12— 19 k.p.c.).
*
Zażalenie n ie w strz y m u je postępow ania w spraw ie, chyba że p rzepis p raw a stan o w i inaczej (art. 393 § 1 k.p.c.). Je d n ak ż e sąd pierw szej in sta n c ji m oże w strzy m ać w y k o n an ie zaskarżonego postanow ienia do cza
su rozstrzy gn ięcia zażalenia (art. 393 § 2 k.p.c.).
W razie „od rzu cen ia” zarzu tu niedopuszczalności drogi sądow ej, n ieusuw aln ej niew łaściw ości sądu (orzecz. S.N. z d nia 26.V.1951 r. C 279/51, ZO z 1952 r. poz. 25 o raz orzecz. S.N. z dnia 11.IX.1951 r. C 919/51, N P z 1951 r. n r 12, s. 40) lub zarzutu, że rozstrzygnięcie spraw y należy do sądu polubow nego, sąd w y d a je oddzielne postano w ienie i m oże w strzy m ać dalsze rozpoznanie sp raw y aż do praw om oc nego rozstrzygnięcia ty ch zarzutów (art. 229 k.p.c.); jedn akże zażale nie p rzy słu g u je jed y n ie n a n ieu w zg lędn ien ie2 za rz u tu nieu su w alnej niew łaściw ości sądu (art. 391 § 1 p k t 1 k.p.c.), w pozostałych zaś w yżej w ym ienio n ych w yp ad k ach p rzy słu g u je rew izja (art. 369 § 2 k.p.c.).
2 Chodzi tu o oddalenie tego zarzutu, m im o że art. 229 kjp.c. m ów i o jego „odrzuceniu”. Praw idłow o zaś W. S i e d l e c k i („Postępow anie cyw ilne, część szczegółow a”, W arszawa 1959, str. 251) używ a term inu „oddalenie”.
22 M IE C Z Y S Ł A W P I E K A R S K I Nr ?,
N a postanow ienia sądu pierw szej in sta n c ji co do zarządzeń tym cza sow ych p rzy słu g u je zażalenie. W strzym u je ono z m ocy sam ego p ra w a w yko n an ie po stan ow ien ia uch ylającego lu b zm ieniającego zarzą dzenie tym czasow e (art. 865, 866 § 2 k.p.c.). W w y p a d k u zabezpiecze nia pow ództw a te rm in do w niesienia zażalenia biegnie dla dłużn ika od doręczenia m u p ostanow ienia p rz y w y ko n yw aniu zabezpieczenia (art. 865 k.p.c.).
Sąd d ru g iej in sta n c ji n ie m oże w strzy m ać w yk o n an ia zaskarżonego p ostanow ienia do czasu rozstrzy g n ięcia zażalenia, gdyż przepis a rt. 393 § 2 k.p.c. p rz y z n a je tak ie p raw o w strz y m a n ia w y k o n a n ia 'ty lk o sądowi pierw szej in sta n c ji.3 U staw odaw ca zaś, dążąc do szybkiego załatw ie nia zażalenia przez sąd d ru g iej in stan cji, w a rt. 391 § 3 k.p.c. nie p rze w id u je m ożności żąd an ia w zażaleniu u ch y len ia zaskarżonej decyzji. J e d n ak ż e orzecznictw o Sądu N ajw yższego n o tu je liczne w y padk i u c h y
lan ia zaskarżonych decyzji w try b ie zażaleniow ym ; rów nież p ro je k t k.p.c. (art. 364 § 3) dopuszcza w zażaleniu w niosek o uchy lenie zask ar żonego p ostanow ienia lub zarządzenia. Często też u ch y len ie stanowa je d y n y praw idłow y sposób rozstrzygnięcia zażalenia.
*
Sąd pierw szej in stan cji, w razie w niesienia zażalenia n a postanow ie nia w ym ienione w a rt. 391 § 1 p k t 3, 5— 12 k.p.c., doręcza odpis zaża lenia stro nie p rzeciw nej, gdyż w w y p adk ach ty c h m oże ona być zain teresow an a w rozstrzy g nięciu zażalenia. W ynika stąd, że postępo w an ie zażaleniow e m a c h a ra k te r „sp o rn y ”. D latego w pow yższych w y pad k ach sąd pierw szej in sta n c ji p rzed staw ia sądow i d ru g iej in stan cji ak ta w ra z z zażaleniem do piero po doręczeniu odpisu zażalenia stro nie p rzeciw nej, ta zaś m oże w te rm in ie ty godniow ym od doręczenia w nieść odpowiedź n a zażalenie w p ro st do sąd u d ru g iej instancji. N a to m iast w p ozostałych w yp ad k ach (tj. w sk azanych w a rt. 391 § 1 w p k t 1, 2, 4, 14 i 15 k.p.c.) sąd pierw szej in sta n c ji niezw łocznie po złożeniu zażalenia p rzed staw ia je w ra z z a k ta m i sp raw y sądowi d ru giej in stan cji, n ie doręcza w ięc odpisu zażalenia „stro n ie p rze c iw n e j”. W istocie bow iem stro n y tak ie j n ie m a w razie zw ro tu pozw u lub ska zania św iadka, biegłego, stro n y lu b osoby trzeciej n a grzyw nę, a tak ż e w razie odm ow y w y d an ia n ak azu zap łaty w p ostępow aniu nakazo
3 Por. K. L i p i ń s k i : Z zagadnień w ykonalności orzeczeń w spraw ach cyw ilnych, NP z 1955 r. nr 9, str. 26.
w ym . W tak ic h w yp ad k ach p raw a „ stro n y przeciw n ej” w zasadzie nie s ą zagrożone, n ie m a w ięc p o trzeb y doręczać je j zażalenia. N ie zaw sze jed n a k sp ra w a ta k się przed staw ia. S tro n a przeciw na m oże bow iem ■doznawać pogorszenia sw ej sy tu a c ji procesow ej przez zw łokę w postę
pow aniu w yw ołaną w niesieniem zażalenia. W razie zaś przek azan ia sp raw y sądow i ró w norzędnem u lu b niższem u i oddalenia z a rz u tu nie usu w aln ej niew łaściw ości sąd u (art. 391 § l p k t 1 k.p.c. b rzm ien iu now eli z dnia 23 kw ietn ia 1953 r.) stro n a przeciw na je st n a w e t żyw ot n ie zain tereso w an a w w y n ik u zażalenia i d latego — w b re w obecnem u p raw u — postulow ać należy doręczanie je j odpisu zażalenia.4 T ak sa m o w razie odm ow y zw olnienia od kosztów sądow ych lub cofnięcia ta kiego zw olnienia, a tak że w zak resie w y m ia ru opłat sądow ych (art. 391 § 1 p k t 2 i 15 k.p.c.) stro n a m oże zm ierzać do w yk o rzy stan ia in sta n c ji zażaleniow ej dla przew leczenia postępow ania, wobec czego odsunięcie stro n y przeciw nej od w p ły w u n a to k i w y n ik postępow ania zażalenio w ego m oże być niepożądane.
*
• B ezw zględnie d ew o lu ty w n y c h a ra k te r zażalenia budzi zastrzeżenia wówczas, gdy zażalenie o p a rte je s t n a zarzucie niew ażności postępo w ania. W ty m w y p ad k u w postępow aniu n iesp o rn y m sąd, k tó ry w y d ał zaskarżone postanow ienie, m oże je z m ocy a rt. 37 k.p.n. uchylić i spraw ę rozpoznać ponow nie. Słusznie więc p ro je k t k.p.c. (art. 365 § 2) p rzew id u je — w razie zasadności z a rz u tu niew ażności p o stępow a nia — m ożność u ch y len ia zaskarżonego postanow ienia p rzez sąd p ie rw szej in sta n c ji i rozpoznania sp raw y n a nowo. W ym ieniony przep is p ro je k tu p rze w id u je ta k i sam try b postępow ania tak ż e jeśli chodzi o za żalen ie dotyczące skazania n a g rzyw nę lu b przym usow ego sp ro w ad ze n ia , słusznie dodając, że od ponow nie w yd anego p ostanow ienia p rz y
sługują śro dk i odw oław cze na zasadach ogólnych.
Rów nież w ted y, gdy zaskarżona decyzja została w y d an a z u rzęd u (np. co do w y m ia ru op łat sądow ych lu b w ezw ania o ich uiszczenie), pow inno się pozostaw ić sądowi m ożność sp rostow ania lu b u ch y len ia decyzji po zaskarżeniu je j zażaleniem , bez p o trz e b y n ad aw an ia m u bie gu.
24 M IE C Z Y S Ł A W P I E K A R S K I Nr 3'
*
Sąd drug iej in sta n c ji ro zpoznaje zażalenie n a posiedzeniu n ieja w nym , m oże jed n a k p rze d rozstrzygnięciem zażalenia zażądać w yjaśn ień, a w razie p o trzeb y zarządzić p rzep ro w ad zen ie dowodów lub w yznaczyć rozp raw ę (art. 394 § 1 k.p.c.).
Z ażalenie n a orzeczenie co do n aty ch m iasto w ej w ykonalności w y ro k u sąd d ru g iej in sta n c ji pow inien rozpoznać niezw łocznie po n adejściu a k t (art. 394 § 2 k.p.c.).
P oza ty m do po stępow ania toczącego się n a s k u te k zażalenia stosuje się odpow iednio p rzep isy dotyczące postępow ania rew izy jn ego (art. 394 § 3 k.p.c.). „O dpow iednie” ich p rzystosow anie w ed ług tez n a ra d y ro boczej Izby C yw ilnej Sąd u N ajw yższego z dnia 30 k w ietn ia 1951 r .5 polega n a tym , że sąd zażaleniow y bierze pod uw ag ę tak ż e now e okolicz ności i dow ody i m oże sam dokonać u sta le ń od ra z u lub po zarządze n iu — w razie p o trzeb y — odpow iedniego dochodzenia bądź postępo w an ia dowodowego. Sąd zażaleniow y orzeka m ery to ry czn ie, nie odsy łając w zasadzie sądow i pierw szej in sta n c ji sp raw y do ponow nego roz poznania. Je d n ak ż e w a ż n e w zględy ekonom ii procesow ej m ogą uza sadniać u ch ylen ie zaskarżonego postanow ienia i p rzekazanie sp raw y sądow i pierw szej in sta n c ji do ponow nego rozpoznania, gdy np. zacho dzi p o trzeb a p rzesłu ch an ia w iększej liczby św iadków zam ieszkałych w okręgu tego sądu lub gdy konieczne je s t osobiste staw ien n ictw o stro n zam ieszkałych w znacznej odległości od sądu zażaleniow ego itp. D ążność do p rzestrzeg an ia bezpośredniości postępow ania odgryw a tu dużą rolę.
W ram a ch odpow iedniego stosow ania przepisów dotyczących p o stę pow ania rew izy jnego g ran ic e rozpoznania sądu zażaleniow ego zakreś lone są treścią zaskarżonej decyzji, w nioskiem zażaleniow ym i pod staw am i zażalenia, p rzy czym obow iązuje zakaz refo rm a tio in p e iu s> czyli że sąd zażaleniow y w zasadzie n ie m oże rozpoznać spraw y n a n ie korzyść stro n y , k tó ra się żali.
Sąd zażaleniow y bierze z u rzęd u pod uw agę okoliczności w ym ienio n e w a rt. 380 § 1 k.p.c. i n ie je s t zw iązany g ranicam i zażalenia w sp ra w ach o p raw a n iem a ją tk o w e o raz o roszczenia m ają tk o w e ze sto su n ków rod zin ny ch i sto su n k u p ra c y (art. 380 § 2 k.p.c.).
Początkow o Sąd N ajw yższy ry g o ry sty czn ie p rze strz e g ał zakazu re
fo rm atio in peius w po stęp ow an iu zażaleniow ym . W orzeczeniu z d n ia
28.11.1947 r. C III 49/47 (ZO z 1947 r. poz. 81) Sąd N ajw yższy w y raził pogląd, że ro zpoznając zażalenie n a odrzucenie rew izji, sąd d ru g ie j in stan cji n ie m oże badać, czy sąd pow szechny b y ł w łaściw y do rozpoz nan ia sp raw y . P odobnie w orzeczeniu z d n ia 9 m aja 1950 r. ŁC 400/50 Sąd N ajw yższy w y ra z ił pogląd, że sąd d ru g iej in sta n c ji nie m oże od rzucić pozw u z pow odu niedopuszczalności drogi sądow ej, gdy w sp ra w ie n ie zapadło orzeczenie co do dopuszczalności drogi sądow ej lub za sadności pow ództw a, zapadło n ato m ia st postanow ienie w padkow e w in n y m przedm iocie i ty lk o ono zostało zaskarżone zażaleniem . S tan o w isko to w glosie do tego orzeczenia S krytykow ał M. W aligórski (P iP z 1951. r. zesz. 1, s tr. 138), kładąc nacisk n a to, że z m ocy a rt. 228 § 1 k.p.c. sąd w każd ym stan ie spraw y bierze z u rzęd u pod rozw agę niedo puszczalność drogi sądow ej. Z m iana stan ow iska Sądu N ajw yższego znalazła w y ra z w jego orzeczeniu z dnia 4 czerw ca 1952 r. C 532/52, w św ietle k tó reg o sąd d ru g iej in stan cji, rozpoznając zażalenie n a po stanow ienie o zaw ieszeniu postępow ania, pow inien z u rzą d u rozpoznać kw estię dopuszczalności drogi m im o nierozw ażenia przez sąd p ierw szej in sta n c ji w niosku o odrzucenie pozw u z pow odu niedopuszczalności drogi sądow ej (OSN z 1953 r. poz. 56; P iP z 1953 r. zesz. 4, str. 616).
S ąd zażaleniow y rozstrzyga w fo rm ie postanow ienia tak ż e w te d y v gdy ro zstrzyg a po rozpraw ie. P ostan o w ien ie ta k ie kończy postępow a nie zażaleniow e i pow inno b y ć zawsze uzasadnione n a piśm ie oraz do ręczone z u rzęd u , chociażby nie kończyło postępow ania w sp raw ie.6
Jeżeli p rzy rozpoznaniu zażalenia pow stanie zagadnienie p ra w n e bu dzące pow ażne w ątpliw ości, sąd zażaleniow y m oże odroczyć rozpozna n ie zażalenia i przekazać to zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądow i N ajw yższem u w try b ie art. 388 § 1 k.p.c. w zw iązku z a rt. 394 § 3 k.p.c.
*
J a k ju ż w spom niano w yżej, w postęp ow aniu niespo rny m zażalenie w m yśl a rt. 34 § 2 k.p.n. p rzy słu g u je jed y n ie w w yp adk ach w y ra ź n ie przew idzianych. W ypadki te są w sk azane w przepisach szczególnych, a n ad to w a rt. 391 § 1 k.p.c., gdyż przepis te n stosuje się odpow iednio w postępow aniu niesp o rn y m z m ocy a rt. 4 k.p.n. w obec n ieu n o rm o w a - nia w k.p.n. kw estii dopuszczalności zażalenia w in n y sposób (orzecz.
26 M IE C Z Y S Ł A W P I E K A R S K I Nr 3
S.N. z d n ia 13 lu te g o 1953 r. 2 C 2788/53, OSN z 1954 r. poz. 60 i P iP z 1953 r. zesz. 5— 6, str. 818).7
U czestnik postępow ania niespornego m oże m ieć in te re s p raw n y w zask arżeniu orzeczenia w y danego zgodnie z jego w nioskiem , gdy orzeczenie k s z ta łtu je b ezpośrednio now y s ta n p ra w n y ze sk u tk ie m w o bec w szystkich (np. u zn an ie za zm arłego, ubezw łasnow olnienie). W t a k ic h spraw ach uczestn ik nie jest zw iązany sw ym i p oprzednim i w nios k a m i (orzecz. S.N. z d nia 9.IV.1953 r. 2 C 31.09/52, N P z 1954 r. n r 5— 6, str. 168).
Do postępow ania zażaleniow ego w sp raw ach n iesp o rn y ch stosu je się odpow iednio w y jaśn ien ia w yżej przytoczone (art. 4 k.p.n.).
7 Odmiennie (błędnie) orzecz. S.N. z dnia 6.XII.1951 r. (ZO z 1952 r. poz. 60 i PiP z 1952 r. zesz. 4, str. 674).
