Badanie struktur bainitycznych za pomocą miskroskopu elektronowego

Ż E S Z Y T Y N A U K O W E P O L I T E C H N I K I Ś L Ą S K I E J

25 M echanika 7 1960

E m il Olewicz, J e rz y E y s y m o n tt

K ated ra M eta lo zn a w stw a

BADANIE STRUKTUR BAINITYCZNYCH ZA POM OCĄ M IK RO SK O PU ELEKTRONOW EGO *)

STRESZC ZEN IE

W stęp. C el pracy. P rzegląd p iśm ien n ictw a d otyczącego tra w ien ia stru k tu r b a in i- ty czn y ch i m ech an izm u p rzem ian y b a in ity czn ej. B ad an ia w ła sn e: dobór od czyn n i­

k ó w do tra w ien ia , u ja w n ia n ie gran ic ziarn au sten itu , in terp retacja obrazów stru k tu r b ain ityczn ych . W nioski.

Stale o s tru k tu ra c h bainity czn ych w y k azu ją w iele korzystnych cech.

W ym agane w łasności o trz y m u je się w ty ch stalach jednozabiegow ą ob­

róbką cieplną przez h a rto w a n ie z p rzem ianą izoterm iczną, lub przez chło­

dzenie ciągłe (zam iast dw uzabiegow ego ulepszania cieplnego). U nika się rów nież p rzem iany m arten zy ty czn ej, k tó re j tow arzyszą naprężenia s tru k ­ tu ra ln e prow adzące często do paczenia się lub pękania h arto w an y ch części.

Z alety sta li b ainitycznych spow odow ały konieczność podjęcia szcze­

gółow ych b adań ty ch sta li w k raju , m iędzy in nym i za pom ocą m ikro­

skopu elektronow ego.

W zw iązku z ty m w yłoniło się zagadnienie ustalen ia optym alnych w arunków tra w ie n ia s tr u k tu r bainity czny ch do o bserw acji za pom ocą m ikroskopu elektronow ego i opanow ania in te rp re ta c ji otrzym yw an ych obrazów (rozróżnianie poszczególnych składników stru k tu ra ln y c h ). Celem niniejszej p racy było rozw iązanie tego zagadnienia.

1. Przegląd piśmiennictwa

Św iatow a lite ra tu ra techniczna zaw iera szereg pozycji dotyczących b ad ania s tr u k tu r izoterm icznej p rzem ian y au sten itu . D okonując przeg ląd u tej lite ra tu ry , z p u n k tu w idzenia doboru odczynnika do tra w ie n ia s tru k ­ tu r bainitycznych, m ożna stw ierdzić pow ażne rozbieżności m iędzy po­

szczególnym i autoram i.

*) B a d an ia w y k o n a n o przy w sp ó łp ra cy In sty tu tu M etalu rgii Ż elaza.

14 Emil Olewicz, Jerzy Eysym ontt

H. M odin i S. M odin [1] tra w ią zgłady 2%-wym roztw orem kw'asu azotowego w alkoholu izoam ylow ym . A utorzy ci podkreślają, że odczyn­

nik te n traw'i rów nom ierniej niż roztw ór kw asu azotowego w alkoholu etylow ym , oraz pow oduje w iększy k o n tra st m iędzy fe rry te m i m a rte n - zy tem niż alkoholow y roztw ó r kw asu pikrynoW ego.

A. E. A ustin [2] w prow adza do w y traw ian ia s tru k tu r alkoholow e roz­

tw ory kw asów trójchiorooctow ego w zględnie trójfluorooctow ego. T ra­

w ienie ty m i kw asam i przebiega k ilk ak ro tn ie w olniej niż traw ien ie kw a­

sam i azotow ym lu b pikrynow ym . F a k t te n pozw ala na łatw iejsze i b a r­

dziej dokładne dobieranie czasów traw ien ia. A uto r stw ierdza, że kw as trójchlorooctow y w y raźniej u jaw n ia w ydzielenia w ęglikow e niż kw asy azotow y lub pikrynow y.

L. Bezdek i D. Ruzicka [3] przep ro w ad zają traw ienie podwójne, a m ianow icie: n a jp ie rw 2%-wym roztw orem kw asu azotowego w alko­

holu etylow ym , a następnie 3 — 5%-wym roztw orem kw asu pikrynow ego w alkoholu etylow ym .

L. H ab rak en [4], k tó ry badał w pływ różnych rodzajów traw ien ia na ujaw nian ie poszczególnych s tr u k tu r stosuje najczęściej do traw ien ia pró­

bek o s tru k tu ra c h b ainitycznych roztw ór ch lo rk u żelazowego i kw asu solnego w alkoholu m etylow ym (1 g FeCl3 i 2 cm 3 HC1 na 100 cm 3 CH3OH) z dodatkiem chlo rk u zefiram i.

Inni au to rzy [5] tra w ili p rób k i o s tru k tu ra c h bainitycznych 4%-wym roztw orem alkoholow ym kw asu pikrynow ego z dodatkiem chlorku ze­

firan u . |

Innym zagadnieniem z zak resu traw ien ia próbek, opisyw anym osta­

tnio w litera tu rz e , je s t w y traw ian ie granic ziarn au sten itu , k tó ry istniał przed przem ianą y a . T raw ienie granic ziarn zapoczątkow ali Bechet i B e a u jard [6], k tó rzy zastosow ali odczynnik złożony z nasyconego roz­

tw o ru wodnego kw asu pikrynow ego i środka zw ilżającego o handlow ej nazw ie „Teepol” .

W o statn ich latach opracow ano analogiczne odczynniki krajowte sto­

sując jako środek zw ilżający hiekalinę S, P etep o n G [7, 8], lub Alkilo [9], D odatek su b stan cji zw ilżającej obniża napięcie pow ierzchniow e na granicach ziarn oraz działa pasyw ująco na pow ierzchnię ziarn. F a k t w y­

tra w ia n ia granic z ia rn nie istniejącego a u ste n itu w ykazuje, że w m iejs­

cach, w k tó ry ch istn iały te granice, pozostały ślady zanieczyszczeń, nie­

praw idłow ości s tru k tu ra ln y c h lu b różnic stanów energetycznych [7, 8].

Zagadnienie samego m echanizm u przem iany baim tyczuej nie jest jeszcze ostatecznie w yjaśnione, będąc p rzedm iotem w iem — często sprzecznych — hipotez.

Obok hipotez daw niejszych E. S. D avenporta i E. C. Baina [10], G. V. S m itha i R. F. M ehla [11] i A. H u ltg ren a [12], należy w ym ienić h i­

potezy L. H ab rak en a [13] i S. M odina [14], opracow ane w o statnich latach w oparciu o badania w ykonane w ielom a m etodam i, m iędzy innym i za

pom ocą m ikroskopu elektronow ego.

L. H a b ra k en podaje następ u jący m echanizm pow staw ania b a in itu dolnego i górnego:

— pow staw anie b a in itu dolnego jest rea k c ją ty p u m artenzytycznego.

Igły przesyconego f e rry tu rosną od granic ziarn au ste n itu bardzo

b a d a n i e s t r u k t u r b a i n i t y c z n y c h za p o m o c ą m i k r o s k o p u e l e k t r o n o w e g o i §

szybko. Na płaszczyznach ty ch igieł uk azu ją się po bardzoi k ró t­

kim czasie skup ienia w ęglików . P rzem ian a odbyw a się bez d y fu zji zew n ętrzn ej. Igła podlega pow olnem u i ograniczonem u w zrostow i.

— b a in it górny p o w staje początkow b w edług analogicznego m echa­

nizm u, a m ianow icie p ow stają duże igły przesyconegoi fe rry tu . N astępnie w ęgiel grom adzi się w zdłuż boków igły i d y fu n dując wzbogaca au sten it. Poniew aż w te m p e ra tu ra c h tw orzenia się bai- n itu górnego d y fu zja je st dość znaczna, może pow stać boczny roz­

ro st igły.

P orów nując hipotezę L. H ab rak en a z hipotezam i poprzednim i należy stw ierdzić, że b a in it dolny odpow iada hipotezom D avenporta i Baina, pod­

czas gdy b a in it g órny odpow iada raczej hipotezie H ultg ren a.

W edług S. M odina pow staw anie b a in itu rozpoczyna się od w ydziela­

nia p ły te k fe rry tu . A u sten it pozostający m iędzy p ły tk a m i posiada pod­

w yższoną zaw artość w ęgła. O ziębienie w wodzie p róbki o tak im stopniu p rzem ian y pow oduje zah arto w an ie a u ste n itu na m arten z y t. S tru k tu ra jest podobna do grubego p e rlitu , złożona jest jed n a k z p ły te k fe rry tu i m arten z y tu . P rz y dłuższym czasie w ygrzew ania izoterm icznego z p ły te k a u ste n itu p o w stają w ęgliki i fe rry t. F e rry t ten w ydziela się na istn ieją ­ cych już poprzednio p ły tk a c h f e rry tu bez żadnej w idocznej nieciągłości.

W m iarę obniżania te m p e ra tu ry przem iany izoterm icznej, lub w zrostu zaw artości w ęgla s tr u k tu ra sta je się coraz drobniejsza.

2. Badania własne

Do badań użyto stali 18HNWA, o n astęp u jący m składzie chem icznym : 0,17% C, 0,54% Mn, 0,29% Si, 0,030% P, 0,028% S, 1,47% Cr, 4,20% Ni i 1,05% W.

P a ra m e try przeprow adzonej obróbki cieplnej, dobrane na podstaw ie w y k resu CTP, oraz tw ardość p ró bek po obróbce cieplnej podaje tablica 1.

T a b l i c a 1

O bróbka ciep ln a oraz tw a rd o ść b ad an ych próbek

G atunek sta li

Znak p ró b ­ ki

W ytrzym . izoterm . A u sten ity zo w a n ie C hłodź.

po w ytrz.

izot.

T w ardość po obr.

ciep ln ej H v te m p e ­

ratura czas tem p e­

ratura czas

18 H NW A

B 4 900°C 15 m in. 400°C 1 min. w oda 479

B 5 900°C 15 „ 400°C 1 godz. 437

B 7 900°C 15 „ 350°C 1 m in. 459

B 8 900°C 15 „ 350°C 1 godz. łł 413

16 Emil OlewicZ, JerZy Eysym ontt

Zgłady m etalograficzne, otrzym ane przez szlifow anie i polerow anie m echaniczne, traw iono w n astęp u jący ch odczynnikach:

— 4%-wy roztw ór kw asu trójchlorooctow ego w alkoholu etylo­

w ym [2]

— 2%-wy roztw ór kw asu azotow ego w alkoholu n-am ylow ym (1,14)

— 4%-wy roztw ór kw asu pikrynowtego w alkoholu etylow ym [5]

— roztw ór ch lo rk u żelazowego (1 g) i stężonego kw asu solnego (2 cm 3) w alkoholu m etylow ym (100 cm 3) [4]

— nasycony roztw ór w odny kw asu pikrynow ego z dodatkiem 0,5%

Alkilo [9]

— nasycony roztw ór w odny kw asu pikrynow ego bez do datk u Alkilo.

W ytraw iony zgład pokryw ano grub ą w arstw ą lak ieru caponowego, tw orząc tak zw aną replikę czyszczącą. Po zdjęciu tej rep lik i w ykony­

w ano z pow ierzchni oczyszczonego zgładu w łaściw ą replikę m ow italow ą (0,5%-wy roztw ór m o w italu w chloroform ie). Replikę m ow italow ą zdej­

m ow ano ze zgładu po w zm ocnieniu jej w arstw ą lak ieru caponowego.

W arstw a ta była następnie rozpuszczana w octanie am ylow ym . Nie stoso­

w ano cieniow ania rep lik p a ra m i m etali ciężkich. Replikę um ieszczano na siateczkach nośnych i zakładano do specjalnego uchw ytu, k tó ry w prow a­

dzano do tu b u su m ikroskopu elektronow ego.

O bserw acje i zdjęcia w ykonyw ano w m ikroskopie elektronow ym f-m y Tesla typ BS 241, o> nom inalnej zdolności rozdzielczej d = 100 A i zakresie pow iększeń od 4000 do 40 000 razy. Zdjęcia w ykonyw ano przy pow iększeniu 4000 razy na kliszach E le k tro n en p la tte n h a r t (Agfa, NRD).

2. 1. Dobór odczynników

T raw ienie próbek poszczególnym i odczynnikam i, w ym ienionym i po­

przednio, przeprow adzano p rzy różnych czasach, aż do uchw ycenia opty­

m alnego czasu traw ienia. Ocena czasu traw ien ia odbyw ała się zasadniczo na podstaw ie obserw acji obrazu w m ikroskopie elektronow ym , oraz obser­

w acji zdjęć w ykonyw anych w ty m m ikroskopie, a jedynie w stępnie za po­

mocą m ikroskopu optycznego.

T raw ienie odbyw ało się w tem p e ra tu rz e otoczenia z w y jątkiem tra ­ w ienia w roztw orach w odnych kw'asu pikrynow ego, k tóre podgrzew ano do te m p e ra tu ry 55 °C.

W czasie obserw acji w m ikroskopie elektronow ym próbek traw ionych roztw orem w odnym kw asu pikrynow ego z dodatkiem A lkilo (rys. 5 i 6) stw ierdzono dużą skłonność rep lik do pękania wzdłuż w yraźnie odwzo­

row anych granic ziarn. Z jednej stro n y u tru d n ia ło to w ykonyw anie zdjęć (ruchy rep lik i pod działaniem stru m ien ia elektronów ), z d ru g iej stro n y zaś pozwoliło na uchw ycenie ciekawego zjaw iska świadczącego pośrednio o głębokości n atraw ien ia granic ziarn. Na rys. 7 a widoczna je s t bardzo w yraźnie granica m iędzy dw om a ziarnam i, ze zniszczoną po obu jej stro ­ nach rep lik ą na sk u tek działania stru m ien ia elektronów podczas obser­

w acji. Po skierow aniu na tę granicę silniejszego stru m ienia elektronów zaobserw ow ano na ekranie m ikroskopu skręcanie się jej i naprężanie

B a d a n ie s t r u k t u r b a i n i t y c z n y c k za p o m o c ą m i k r o s k o p u e le k t r o n o w e g o 17

(rys. 7 b). Silne zaczernienie obrazu g ran icy oraz fakt, że nie została ona p rze rw a n a św iadczy o dużej grubości rep lik i w ty m m iejscu, co dowodzi głębokiego n a tra w ian ia granic z ia rn zastosow anym odczynnikiem .

N a rys. 5 i 6 w idoczne są jasne pasm a po obu stro nach w yraźnie na- traw ionych granic ziarn. P ierw o tn ie przypuszczano, że są to nietraw iące się m iejsca w sk u tek segregacji sk ład u chem icznego w ziarnie. Je d n ak porów nanie z identyczn y m i jasn y m i pasm am i w y stęp u jący m i po obu stro ­ nach ry sy zrobionej na zgładzie m echanicznie (rys. 8) w skazuje, że chodzi tu ty lko o m iejscow e ścienienie w a rstw y lakieru , k tó ry ściekł do głębo­

kiej g ran icy lula rysy.

N ależy podkreślić, że odczynniki z dodatkiem środków zw ilżających stosow ane b y ły głów hie do oceny w ielkości ziarn a u ste n itu przy pow ięk­

szeniach u zyskiw anych za pom ocą m ikroskopu optycznego.

T a b l i c a 2

O p tym aln e czasy tra w ien ia p róbek ze sta li 18H N W A

O znaczenie próbki B 4 B 5 B 7 B 8

W arunki w y trzy m a n ia izoter- m iczn ego

400°C 1 m in.

400°C 1 h

350°C 1 m in.

350°C 1 h

H v 479 437 459 413

Opt. czastraw. k w a sem tró jch lo ro -

o ctow ym 3 m in. 2 m in. 3 m in. 2 m in.,

h n o3 25 sek . 15 sek. 15 sek. 15 sek.

k w a sem p ik ryn ow ym 2 m in. 1 m in. 1,5 m in. 1 m in.

F eC l3 + HC1 30 sek. 15 sek. 30 sek. 15 sek.

Szczegółowa analiza o trzy m an y ch w yników prób tra w ie n ia pozwoliła n a określenie przyd atno ści poszczególnych odczynników do traw ien ia s tr u k tu r b ainityczny ch ja k n astęp uje:

— najlepsze w y n ik i osiągnięto tra w ie n ie m 4%-wym roztw orem k w a­

su trójchlorooctow ego w alkoholu etyloW ym (rys. 1, 2, 3 i 4).

O trzym ano bardzo: w y raźn y k o n tra s t m iędzy poszczególnym i sk ładn ikam i s tru k tu ra ln y m i i stosunkow o m ałe zanieczyszcze­

nie replik,

— traw ien ie 2% -wym roztw orem kw asu azotowego w alkoholu n -am y lo w ym dało rów nież dobre w yniki, jed n a k otrzym ane obrazy są m niej ko n trasto w e niż w poprzednim przy pad ku ,

— poi tra w ie n iu roztw orem alkoholow ym ch lorku żelazowego i kw asu solnego uzyskano m niejszy k o n tra st m iędzy poszczególnym i sk ład­

n ik am i stru k tu ra ln y m i, co nie u tru d n ia ło jed n ak in te rp re ta c ji,

— najgorsze w y niki (brak k o n tra s tu i silne zanieczyszczenie) uzyska­

no po tra w ie n iu 4%-w'ym roztw orem kw asu pikrynow ego w alko­

holu etylow ym ,

18 E m il O le w ic z , J e r z y E y s y m o n t t

— traw ien ie nasyconym roztw orem w odnym kw asu pikrynow ego z dodatkiem Alkilo dało w yniki dobre, ujaw niając w yraźnie g ra­

nice ziarn, a rów nież w pew nym stopniu s tru k tu rę ,

— porów naw cze traw ien ie ty m odczynnikiem bez dodatku Alkilo dało w ynik negaty w ny : zniekształcenie obrazu s tru k tu ry i niew y- traw ien ie granic ziarn.

O ptym alne czasy traw ien ia próbek poszczególnym i odczynnikam i po­

d aje tablica 2.

2. 2. Interpretacja obrazów struktur

In te rp re ta c ja obrazów stru k tu r, a więc odróżnienie poszczególnych składników s tru k tu ra ln y c h napotkało na pew ne trudności. P ierw otn ie przew idyw ano istnienie w s tru k tu rz e jedy n ie b ain itu oraz m arten z y tu pow stałego przez zahartow an ie nieprzem ienionego w bainit austenitu . O bserw acje m ikroskopow e w ykazały jed nak w yraźne różnice w yglądu składnika stru k tu ra ln eg o określanego jako m arten z y t w próbkach w y­

trzy m an y ch izoterm icznie 1 m inu tę (B4 i B7) i 1 godzinę (B5 i B8).

Składnik te n w ygląda w próbkach B4 (rys. 1) i B7 (rys. 3) jako tru dn o traw iące się pow ierzchnie z utw o ram i w kształcie p ły tek lub igieł, nato ­ m iast w p róbkach B5 (rys. 2) i B8 (rys. 4) jako różnej w ielkości n iereg u ­ larn e pow ierzchnie zupełnie nie ulegające w y traw ieniu. Zaobserw ow anie ty ch różnic doprow adziło do w hiosku, że w próbkach B5 i B8 nietraw iące się jasne płaszczyzny stanow i au sten it, k tó ry w czasie w ytrzy m an ia izo- term icznego w ciągu 1 godziny uległ stabilizacji i podczas późniejszego oziębiania w wodzie nie przem ienił się w m arten zy t.

Celem upew nienia się o. słuszności tak iej in te rp re ta c ji przeprow a­

dzono stru k tu ra ln e badania rentgenow skie. Zdjęcia w ykonano w kam erze B ragg-B rentano, o średnicy 114,6 m m, prom ieniow aniem K a k o baltu przy napięciu 40 kV, natężen iu 10 mA i czasie ekspozycji 2 godziny. R entge- nogram y próbek B7 i B8 p rzed staw iają przykładow o rys. 9 i 10. Analiza rentgenogram ów w ykazała b ra k fazy Fe y w' próbkach B4 i B7, oraz jej istnienie w próbkach B5 i B8, co potw ierdziło w całej rozciągłości przy ­ puszczenie co do istnienia a u ste n itu stabilizow anego w próbkach B5 i B8.

W poszczególnych próbkach stw ierdzono następujące składniki s tru k tu ra ln e :

p róbka B4 (rys. 1) — m arten z y t (szary) i stosunkow o nieliczne pola b ain itu (ciem no-szare tło ferry ty c z n e z jasnym i w ydzieleniam i węglików),

próbka B5 (rys. 2) — b a in it (ciemne pola z w ydzieleniam i węglików) i a u sten it (jasne, nietraw iące się płaszczyzny), próbka B7 (rys. 3) — m arten z y t w m niejszej ilości niż w próbce B4 oraz

bainit,

próbka B8 (rys. 4) — b ain it i nieznaczne ilości austenitu .

B a d a n ie s t r u k t u r b a i n i t y c z n y c h za p o m o c ą m i k r o s k o p u e le k t r o n o w e g o 19

Wnioski

N a podstaw ie przeprow adzonych badań stw ierdza się, że:

1. opty m aln e w y traw ie n ie s tr u k tu r b ainitycznych o trzy m u je się przy użyciu ro ztw o ru kw asu trójchlorooctow ego w alkoholu etylow ym lub ro ztw o ru k w asu azotowego w alkoholu n-am ylow ym ,

2. u jaw n ien ie granic ziarn a u ste n itu u zysku je się przez traw ien ie w nasyconym roztw orze w odnym kw asu pikrynow ego z dodatkiem środka zw ilżającego np. A lkilo, w tem p e ra tu rz e 55 °C.

3. czas tra w ie n ia p ró b ek należy każdorazow o u stalać ek sperym en­

talnie, przeprow adzając w stępną k o ntrolę stopnia w y traw ien ia zgładu za pom ocą m ikroskopu optycznego. P rzyb liżon y czas tr a ­ w ienia ro ztw o rem k w asu trójchlorooctow ego w alkoholu ety lo­

w ym w ynosi od 1,5 do 3 m in u t, roztw orem kw asu azotowego w alkoholu n -am y lo w y m od 10 do 45 sekund, a nasyconym roz­

tw o rem kw asu pikrynow ego ż dodatkiem A lkilo od 2,5 do 4,5 m i­

n u t (w tem p e ra tu rz e 55 °C),

4. w s tru k tu ra c h b ainity czny ch ujaw niono za pom ocą m ikroskopu elektronow ego następ u jące fazy: m a rte n z y t w postaci szarego, zm atow anego tła z u tw o ram i iglastym i, b a in it jak o ciem ne ob­

szary z dro b nym i, jasn y m i w y dzieleniam i na ich pow ierzchni oraz a u ste n it w postaci jasnych, gładkich, n ietraw iący ch się płasz­

czyzn.

PIŚM IEN NIC TW O

[1] H. M odin i S. M odin — Jern k on t. A nn. 139 (1955) str. 481.

[2] A. E. A u stin — A STM S p ecial P u b lica tio n N r 155 P h ila d elp h ia 1954, str. 109.

[3] L. B ezd ek i D. R u żićk a — H utn. L isty 9 (1954) str. 719.

[4] L. H abraken — Sur la M etallograp h ie E lectroniq u e. L ièg e 1953.

[5] F irst report o f Sub — C om m ittee X I C om m ittee E4 on E lectronm icrostru ctu re of ste e l. P ro ceed in g s A STM 50 (1950) str. 444.

[6] S. B ech et i L. B eau jard — R ev. M etall. (1955) str. 830.

[7,] A. T ereszk o w sk a i J. K on arsk i — Zesz. In st. L o tn ictw a 4 (1958) str. 55.

[8] A. T ereszk o w sk a i J. K o n a rsk i — P race Inst. L o tn ictw a N r 8 (1958) str. 29.

[9,] J. G oczał i in. — H u tn ik 26 (1959) str. 167.

[10] E. S. D aven p ort i E. C. B ain — T rans. A m . Inst. M in. M et. E ngrs. 90 (1930) str. 117.

[11] G. V. Sm ith i R. F. M ehl — T rans. A m . In st. M in. M et. Engrs. 150, (1942) str. 211.

[12,] A. H u ltgren — T rans. A m . Soc. M etals 39 (1947) str. 915.

[13] L. H ab rak en — R ev. M etall. 53 (1956) str. 930.

[14,] S. M odin — Jernkont. A nn. 142 (1958) str. 37.

2 0

PIccjie/jOBaHiie öeM^HTHbix CTpyKTyp na ajieicTpoHHOM MMKpocKone IIpoBefleHO nccjieAOBaHMe H a« flooopoM npaBMJibHoro peaKTMBa fljra TpaBJieHMH MeTajuiorpacJ)MHecKMx uijim4 )ob MMeKupwx 6 e ii- HMTHyH) CTpyKTypy h e ro b jim h h m c m Ha b h a (o6pa3) CTpyKTypbi Ha6jno,zi;aeMOM n p n noMOiu,M ajieKTpoHHoro MMKpocKona.

K o H C T a T w p o B a H O , h t o o r iT H M a jib H b ie p e s y j i b T a T b i n o j i y i a i o T C H n o c j i e T paB JieH M H p o c T B o p o M T p e x x j i o p o y K c y c H O M m a 3 0 T H o it k m c- JIOTbl B bl-aMMJIOBOM M 3TMJIOBOM C n M p T e.

M c C J ie flO B a H O T O JK e B JIH H H M e CMaHHBaiOLLI,MX Cpe,0,CTB ( „ A j i k m-

j i o” ) n p M H M M a e M b ix K a x .q o ö a B K a k p e a K T M B a M b b i h b j i h i o l p m m

CTp y K T y p y h r p a H M p b i s e p e H a y c T e H M T a .

B flMCKyccMM oTHOCMTejibHO pe3yjibTaT0B no,a,aHO

i

Über die Untersuchungen von bainitischen Stahlgefügen am Elektronenmikroskop

Es wurden Versuchungen um die optimalen Parameter beim Betrachten der bainitischen Stahlgefügen am Elektronenmikroskop zu bestimmen, aufgestellt. Die optimalen Resultate wurden beim Ätzen mit der Dreichloressigsaüre mit Salpetersäure im n-Amylal- kohol und Ethylalkohol erhalten. Es wurde auch der Einfluss der Anfeuchtung mit „Alkilo” um die Austenitkorngrenzen zu erhal­

ten, untersucht. Die Diskussion der Strukturbestandteile durch

rentgenographische Untersuchungen wurde bestätigt.

Opis rysu n k ó w

T a b l i c a 3

N r rys.

N r p ró b ­

ki

T ra w ien ie S t r u k t u r a

P o w ię k - k szen ie ele k tr o ­ n o w e P e

1 B 4

4 % -owy roztw ór k w a su tró jch lo - rooct. w alk. etyl.

W osn ow ie m a rten zy tu n ieliczn e ob szary b ainitu, w id oczn e jak o w y d zielen ia

w ę g lik ó w w szarej o sn o w ie ferrytyczn ej 4000 X

2 B 5 ja k w yżej W osn ow ie b a in ityczn ej w y stęp u ją cej jako ciem n e obszary z w y d zielen ia m i

w ę g lik ó w — w id o czn e ja sn e n ietra w ią ce się p ola a u sten itu 4000 X

3 B 7 ja k w yżej Stru k tu ra b a in ity czn a z n ieliczn y m i sk u p ien ia m i m arten zytu — w m n iejszej

ilo śc i niż w próbce B 4 4000 X

4 B 8 ja k w yżej S tru k tu ra b ain ityczn a z nieznaczną ilością au sten itu w p ostaci jasn ych , n ie -

tra w ią cy ch się obszarów 4000 X

5 B 7

N a sy co n y roz­

tw ó r w od n y k w a su pikryn.

z dod. A lk ilo

T ra w ien ie u ja w n iło gran ice ziarn au sten itu , w id oczn e jak o ciem n e lin ie n a

rysu n k u 4000 X

6 B 8 ja k w yżej Stru k tu ra ja k w yżej 4000 X

7a i b B 8 ja k w yżej

G ranica ziarn a u sten itu ja k o ciem n a lin ia ze zniszczoną po obu stronach rep lik ą w w y n ik u działan ia stru m ien ia elek tro n ó w (rys. 7 a). Pod d ziała­

n iem stru m ien ia e lek tro n ó w zaob serw ow an o zm ianę p ołożen ia gran icy ziarn a — ciem n ej lin ii (rys. 7 b)

4000 X

e. d. tabl. 3

Nr rys.

N r p ró b ­

ki

T ra w ien ie S t r u k t u r a

P o w ię k ­ s z e n ie o le k tr o - n o w e P e

8 B 8 jak w yżej

R ysa m ech an iczn a p o w sta ła w czasie przygotow an ia zgładu, w id oczn a jako p rosta lin ia. M iejsco w e rozjaśn ien ie po obu stronach rysy w w yn ik u m iejsco w eg o ścien ien ia rep lik i

4000 X

R ys. 9. R entgenogram próbki B 7 — B rak lin ii F e T

R ys. 10. R entgenogram próbki B 8 — W idoczna lin ia F e T

10