Anna Franusz
Charakter prawny ugody sądowej
oraz skutki prawne jej zawarcia
Studia Prawnoustrojowe nr 24, 243-255
2014
A n n a F ra n u sz
K a te d r a P o s tę p o w a n ia C y w iln eg o W y d ział P r a w a i A d m in is tra c ji U W M
Charakter prawny ugody sądowej
oraz skutki prawne jej zawarcia
U w agi ogóln e
W o s ta tn ic h l a ta c h z a o b se rw o w a ć m o ż n a w y r a ź n ą te n d e n c ję do p o p u la r y z o w a n ia w s z e lk ic h fo rm ugodo w eg o ro z w ią z y w a n ia sp o ró w ro z p o z n a w a n y c h p rz e z s ą d w p o s tę p o w a n iu c y w iln y m . Z u w a g i n a w z g lę d y ak sjo lo g ic z n e d o n io s ła r o la u g o d y w re g u lo w a n iu s p o rn y c h s to s u n k ó w p r a w n y c h n ie b u d z i z a s tr z e ż e ń , z a ś w a lo ry w y n ik łe z f a k t u je j z a w a r c ia s ta ły się p r z e d m io te m lic z n y c h o p ra c o w a ń p rz e d s ta w ic ie li d o k try n y , s tą d z b ę d n e w y d a je się p r e z e n to w a n ie ic h w r a m a c h n in ie jsz e g o a r ty k u łu .
Z a w a rc ie u g o d y są d o w e j w p ro c e s ie c y w iln y m d o p u s z c z a ln e było ju ż w d a w n y m k o d e k s ie p o s tę p o w a n ia cy w iln eg o z 1932 r., je d n a k ż e d o p iero w a r t. 10 k .p .c. z 1964 r .1 u s ta w o d a w c a d a ł w y ra z z a s a d z ie p r y m a tu u g o d o w ego „ z a ła tw ie n ia ” sporów . O k o licz n o ść u m ie js c o w ie n ia te g o ż p r z e p is u w t y tu le w s tę p n y m , z a w ie ra ją c y m n o rm y o c h a r a k te r z e o g ó ln y m , w y d a je się p r z e s ą d z a ć o d o n io słe j ro li, j a k ą p e łn ić m a in t e r e s u j ą c a n a s in s t y t u c j a w ro z w ią z y w a n iu sp o ró w p ra w n y c h . W p rz e p is ie ty m z a w a rto w y r a ź n y p o s t u l a t , a b y w s p ra w a c h , w k tó r y c h z a w a rc ie u g o d y j e s t d o p u s z c z a ln e , s ą d w k a ż d y m s ta n ie p o s tę p o w a n ia d ą ż y ł do ic h u g o d o w eg o z a ła tw ie n ia .
P o m im o cią żąceg o n a s ą d z ie (w szczeg ó ln o ści z a ś n a oso b ie p rz e w o d n i czącego) o b o w ią z k u n a k ł a n i a n i a s tr o n do z a w a r c ia ugody, p o d k re ś lić należy , że u s ta w o d a w c a n ie s fo rm u ło w a ł d e fin ic ji u g o d y są d o w e j, z a ś s a m y m p o ję c iem „ u g o d a ” p o s łu g u je się o n n a g ru n c ie k .p .c. w sp o só b n a d e r dowolny. W k o n s e k w e n c ji w in te r e s u ją c e j n a s u s ta w ie p r a w o d a w c a w s p o m in a się o: „u g o d zie” (n p . a r t. 10, a r t. 73 § 2, a r t. 91 p k t 4, a r t. 104, a r t. 1 0 4 1, a r t. 158
1 Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.) - dalej: k.p.c.
§ 1, a r t. 184, a r t. 4 6 8 § 2 p k t 2, a r t. 4 6 9 , a r t. 4 7 0 , a r t. 4 7 7 12, a r t. 4 7 9 41 § 2); „ u g o d zie z a w a rte j p rz e d s ą d e m ” (n p . a r t. 2 2 3 § 1, a r t. 1 8 3 15 § 1, a r t. 5 9 8 15, a r t. 5 9 8 17, a r t. 5 9 8 19, a r t. 777 § 1 p k t 1, a r t. 7 9 5 1 § 1, a r t. 11411, a r t. 1152, a r t. 1 1 5 3 1, a r t. 1212 § 1); „u g o d zie z a w a r te j p r z e d m e d ia to r e m ” ( a r t. 10, a rt. 1 8 3 12 § 2 , a r t. 1 8 3 14 § 1, § 3, a r t. 1 8 3 15 § 1, a r t. 355 § 2, a r t. 3 9 4 § 1 p k t 101, a r t. 777 § 1 p k t 2 1); „ u g o d zie z a w a r te j p rz e d s ą d e m p o lu b o w n y m ” (n p . a r t. 7 7 7 § 1 p k t 2, a r t. 1196 § 1, a r t. 1212 § 1 i § 2, a r t. 1213, a r t. 12 1 4 § 1 - 3 , a r t. 1215 § 1 - 3 ).
P o d k re ś lić n a le ż y , że t e r m i n „u g o d a s ą d o w a ” j e s t ra c z e j w ła śc iw y d o k tr y n ie p r a w a cy w iln eg o p ro ceso w eg o n iż ję z y k o w i p r a w n e m u , g d y ż je d y n y m i p r z e p is a m i, w k tó ry c h z a s to s o w a n o t e n z w ią z e k frazeo lo g iczn y , s ą a r t. 11 5 3 10 k .p .c. o ra z a r t. 1157 k .p .c . N ie m n ie j w y d a je się , że z a m ie n n e p o s łu g iw a n ie się p rz e z u s ta w o d a w c ę w y m ie n io n y m i p o w yżej o k r e ś le n ia m i d a je p o d s ta w ę do s fo rm u ło w a n ia tezy, iż w rz e c z y w isto śc i s ta n o w ią o n e w z g lę d e m sie b ie s y n o n im y o ra z że w p o w o ła n y c h p r z e p is a c h m o w a j e s t o u g o d z ie są d o w e j, tj. u g o d z ie z a w a r te j p rz e d s ą d e m w to k u p ro c e s u (p o s tę p o w a n ia n ie p ro c e s o w ego) lu b w p o s tę p o w a n iu p o je d n a w c z y m . U w a g a t a n ie m a , rz e c z j a s n a , z a s to s o w a n ia do u g o d y z a w a r te j p r z e d m e d ia to r e m o ra z p rz e d s ą d e m p o lu b o w n y m , g d y ż ż a d n a z n ic h n ie j e s t u g o d ą są d o w ą , choć k a ż d a - po z a tw ie r d z e n iu p rz e z s ą d - m o że b y ć z n i ą z r ó w n a n a p o d w z g lę d e m m o cy p ra w n e j. S y tu a c ja , w k tó r e j p ra w o d a w c a z a m ie n n ie p o s łu g u je się p o ję c ia m i „ u g o d a ”, „ u g o d a z a w a r ta p r z e d s ą d e m ” o ra z „ u g o d a s ą d o w a ”, z n a c z ąc o u t r u d n i a o k r e ś le n ie is to ty in te r e s u ją c e j n a s in s ty tu c ji, w s k u te k czego s k o m p lik o w a n e s ta je się w s k a z a n ie je j c h a r a k t e r u p ra w n e g o . T y m c z a se m o c z y w iste j e s t , iż p r o b le m n a t u r y p ra w n e j ja k ie jk o lw ie k u m o w y (a ta k ż e p o z o s ta ły c h c z y n n o śc i p ra w n y c h ) p o z o sta je w b e z p o ś r e d n im z w ią z k u z z a g a d n ie n ie m , k tó r e m u p o św ięco n o n in ie js z y a r ty k u ł, a m ia n o w ic ie z k w e s tią s k u tk ó w p r a w n y c h w y w o ła n y c h w z w ią z k u z je j z a w a rc ie m . N ie is tn ie n ie le g a ln e j d e fin ic ji u g o d y są d o w e j u z a s a d n ia p o trz e b ę p o s z u k iw a n ia sp o so b u n a u s ta le n ie je j isto ty , co n a jc z ę śc ie j p o le g a n a o d w o ła n iu się do a n a lo g ic z n e j in s ty tu c ji u re g u lo w a n e j w in n e j u s ta w ie . W w y p a d k u p o s iłk o w a n ia się (choćby s u b s y d ia r n ie ) n o r m a m i, k tó r e w s p ó łtw o rz ą o d m ie n n y o b s z a r re g u la c ji, p o w s ta je p y ta n ie o c h a r a k t e r p r a w n y in s ty tu c ji, k t ó r ą o p is a n o z a p o m o c ą p rz e p is ó w n a le ż ą c y c h do o d rę b n e g o o b s z a r u n o rm a ty w n e g o . Z o c z y w isty c h p o w odów k w e s tia t a je s t sz e ro k o d y s k u to w a n a w ś ró d p r z e d s ta w ic ie li d o k try n y . W a rto z a te m p r z y to czyć p o g lą d y d o ty c z ą c e n a t u r y p r a w n e j in te r e s u ją c e j n a s um o w y , k tó r e w l i t e r a t u r z e p r z e d m io tu o c e n ia się ja k o p rz e w a ż a ją c e .
C harakter p raw ny u god y sądow ej - u w agi w prow adzające
J a k w s k a z a n o , p rz y c z y n n ie ja s n e j n a t u r y p ra w n e j u g o d y są d o w ej u p a try w a ć n a le ż y w o k o liczn o ści b r a k u je j le g a ln e j d e fin ic ji n a g ru n c ie k .p.c. S tą d z g o d n ie z z a p a tr y w a n ie m w ię k sz o śc i p rz e d s ta w ic ie li d o k try n y , p o p rz e z z a s to s o w a n ie w ła śc iw e j n o m e n k la tu r y („ u g o d a ”), u s ta w o d a w c a w sp o só b z a m ie rz o n y n a w ią z a ł do in s ty tu c ji u g o d y b ę d ą c e j p r z e d m io te m re g u la c ji a r t. 917 k .c .2 S to so w n ie do te g o p r z e p is u „p rz ez u g o d ę s tr o n y c z y n ią so b ie w z a je m n e u s tę p s tw a w z a k r e s ie is tn ie ją c e g o m ię d z y n im i s to s u n k u p ra w n e g o , a b y u c h y lić n ie p e w n o ś ć co do ro s z c z e ń w y n ik a ją c y c h z te g o s to s u n k u lu b z a p e w n ić ic h w y k o n a n ie , alb o u c h y lić s p ó r is tn ie ją c y lu b m o g ą c y p o w s ta ć ”.
O d w o ła n ie się do a r t. 9 1 7 k.c. c z y n i u z a s a d n io n y m ro z s trz y g n ię c ie k o le j n ej sp o rn e j k w e s tii, z w ią z a n e j z p o tr z e b ą w y ra ź n e g o w s k a z a n ia z a k r e s u z a s to s o w a n ia p rz e p is ó w k.c. w o d n ie s ie n iu do u g o d y sąd o w ej. U s to s u n k o w a n ia się w y m a g a p o n a d to n a s tę p u ją c y p ro b le m : czy u g o d a s ą d o w a j e s t z a ra z e m u m o w ą p r a w a p ry w a tn e g o i c z y n n o śc ią w y w o łu ją c ą s k u tk i p ro c e so w e , czy n o rm y k.c. m a ją w ty m w z g lę d z ie co n a jw y ż e j s u b s y d ia r n e z a s to s o w a n ie , n p . w z a k r e s ie w a d o ś w ia d c z e n ia w oli itp .? W ła śc iw e o z n a c z e n ie c h a r a k t e r u u g o d y są d o w e j p o z w a la n a u s ta le n ie r e ż im u p ra w n e g o , k tó r e m u p o d le g a i n t e r e s u ją c a n a s in s ty tu c ja , co w k o n s e k w e n c ji u m o ż liw ia o k re ś le n ie teg o , z j a k ą c z y n n o śc ią p r a w n ą m a m y do c z y n ie n ia (czy w y łą c z n ie z c z y n n o ś c ią w y w o łu j ą c ą s k u t k i w sfe rz e p ra w n o p ro c e s o w e j, do k tó re j w sp o só b je d y n ie p o m o c n i
czy o d n o s z ą się p rz e p is y k .c., czy z a k te m o d w o iste j, h y b ry d o w e j n a tu r z e ) 3. P o d k re ś lić n a leż y , iż w a ż k o ść in te r e s u ją c e j n a s m a te r ii p rz y c z y n iła się do p o w s ta n ia z n a c z n e j lic z b y k o n c e p cji, w k tó r y c h p o d ję to się p ró b y w s k a z a n ia n a t u r y p ra w n e j u g o d y sąd o w e j. J a k s łu s z n ie s k o n s ta to w a n o , w l i te r a tu r z e p r z e d m io tu , „ je st w ła śc iw ie ty le ró ż n y c h p o g lą d ó w [d o ty c z ą c y ch c h a r a k te r u p ra w n e g o u g o d y sąd o w ej - p rzy p . A.F.], ilu j e s t p isz ą c y c h ”4. O b s z e rn y c h a r a k t e r o m a w ia n e j m a te r ii s p ra w ił, iż w r a m a c h n in ie jsz e g o a r ty k u łu - z oczyw i s ty c h p rz y c z y n - s k o n c e n tr o w a ła m się n a s y n te ty c z n y m o m ó w ie n iu n a t u r y ju ry d y c z n e j u g o d y są d o w e j w e d le te j k o n c ep cji, k t ó r a w m o im p rz e k o n a n iu , n a jle p ie j o d z w ie rc ie d la is to tę u g o d y są d o w e j, p o m ija ją c z a r a z e m te o rie k o n k u re n c y jn e . R o z w a ż a n ia te d a d z ą , j a k s ą d z ę , p o d s ta w ę do s fo rm u ło w a n ia k lu c z o w y c h , m a ją c n a u w a d z e cel a r ty k u łu , w n io sk ó w o d n o sz ą c y c h się do s k u tk ó w p ra w y c h z a w a r c ia u g o d y sąd o w ej.
2 Ustawa z dnia 18 maja 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. z 1966 r., nr 16, poz. 93 z późn. zm.). 3 W literaturze przedmiotu już w okresie socjalizmu zasadniczo odrzucone zostały teorie o czysto materialnoprawnym bądź prawnoprocesowym charakterze ugody sądowej. Współcze śnie za zasadniczo utrwalone uznać należy zapatrywanie, iż ugoda sądowa jest bądź instytucją o podwójnej naturze prawnej, bądź czynnością wywołującą skutki prawnoprocesowe, która może być zarazem umową materialnoprawną (po spełnieniu określonych przesłanek).
U goda sądow a jak o czy n n o ść o podw ójnej n aturze
praw nej
W p o lsk ie j l i t e r a t u r z e p r z e d m io tu n a jp o w s z e c h n ie j r e p r e z e n to w a n y w y d a je się b yć p o g lą d , że u g o d ę s ą d o w ą p o s trz e g a ć n a le ż y ja k o a k t o d w o ja k im s k u t k u p ra w n y m 5. Z a p a tr y w a n ie to w p e łn i p o d z ie lił ró w n ie ż S ą d N a jw y ż sz y (w ty m w z g lę d z ie m o ż n a z p e w n o ś c ią m ó w ić o u tr w a lo n e j lin ii o rz ecz n iczej), o k r e ś la ją c j ą ja k o u m o w ę o „ p o d w ó jn ej”6, „ d w o iste j”7, m ie s z a n e j8 n a tu r z e , w k tó re j z a z ę b ia ją się t a k e le m e n ty p ro c e so w e , j a k i m a te r ia ln o p r a w n e 9. Z godzić się p o n a d to n a le ż y ze s ta n o w is k ie m ty c h a u to ró w , k tó r z y u w a ż a ją , iż u s ta w o d a w c a „ re cy p o w ał do p r o c e s u p o jęcie u g o d y z p r a w a m a te r ia ln e g o ”10. B r a k o d w o ła n ia się do n o r m c y w iln o p ra w n y c h u n ie m o ż liw ia łb y w s k a z a n ie
5 Tak R. Czarnecki, Ugoda, „Nowe Prawo” 1967, nr 10, s. 1290; P. Dąbek, Sądowa kontrola
dopuszczalności ugody sądowej jako przejaw ograniczenia swobody kontraktowania, [w:]
B. Gnela (red.), Ustawowe ograniczenia swobody umów. Zagadnienia wybrane, Warszawa 2010, s. 492; H. Dolecki, [w:] H. Dolecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. I:
Artykuły 1-366, Lex nr 103762; Z. Fenichel, Ugoda sądowa, „Nowy Proces Cywilny” 1933, nr
10, s. 295. Powołane za: W. Berutowicz, Zasada dyspozycyjności w postępowaniu cywilnym, Warszawa 1957, s. 167; M. Jędrzejewska, [w:] T. Ereciński, (red.), Kodeks postępowania cywil
nego. Komentarz, t. I, cz. I: Postępowanie rozpoznawcze; cz. II: Postępowanie zabezpieczające,
Warszawa 2006, s. 99; J. Jezioro, Tytuł XXXV. Ugoda, [w:] E. Gniewek (red.), Kodeks cywilny.
Komentarz, Warszawa 2011, s. 1467; K. Piasecki, [w:] K Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego, t. I: Komentarz do artykułów 1-366, Warszawa 2010, s. 124; H. Pietrzkowski, Metody ka pracy sędziego w sprawach cywilnych, Warszawa 2009, s. 267 i nast.; M. Uliasz, Kodeks postępowania cywilnego, t. I: Komentarz do artykułów 1-50514, Warszawa 2007, s. 148; A. Zieliń
ski, [w:] A. Zieliński (red.), Kodeks postępowania cywilnego, t. I: Komentarz do artykułów 1-50514, Warsz5awa 2006, s. 75.
5 E. Gniewek, Podstawy prawa cywilnego, Warszawa 2010, Nb. 1627; R. Kulski, Umowy
procesowe w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2006, s. 100 i nast.
6 O „podwójnej” naturze lub charakterze ugody sądowej SN wspomniał m.in. w następu jących orzeczeniach: postanowienie SN z dnia 15 marca 1967 r., II PZ 5/67, Lex nr 6126; wyrok SN z dnia 9 maja 1997 r., IPKN 143/97, OSNP 1998, nr 6, poz. 181, OSP 1998, nr 7-8, poz. 128, Lex nr 31657.
7 O „dwoistym” charakterze ugody wspomina zaś SN w orzeczeniach: wyrok SN z dnia 15 października 1999 r., III CKN 388/98, OSNC 2000, nr 4, poz. 75, Lex nr 38564; postanowie nie SN z dnia 14 czerwca 2005 r., V CK 691/04, Lex nr 177225; wyrok SN z dnia 8 grudnia 2010 r., V CSK 157/10, Lex nr 688708.
8 Np. wyrok SN z dnia 25 lutego 1998 r., II CKN 618/97, OSNC 1998, nr 10, poz. 166; Lex nr 33749; postanowienie SN z dnia 26 października 1998 r., III CKN 824/98, OSNC 1999, nr 4, poz. 78, Lex nr 35074; wyrok SN z dnia 8 grudnia 2010 r., V CSK 157/10, Lex nr 688708.
9 Tak SN w uchwale z dnia 20 grudnia 1969 r., II PZP 43/69, OSNCP 1970, nr 3, poz. 40. Por. również: postanowienie SN z dnia 28 stycznia 2005 r., II CK 341/04, Lex nr 619591; uchwała SN z dnia 11 września 1991 r., III CZP 80/91, Lex nr 179278; wyrok z dnia 1 lutego 2000 r., I PKN 503/99, OSNP 2001, nr 12, poz. 411, Lex nr 41190; wyrok SN z dnia 16 kwietnia 2002 r., V CKN 953/00, Lex nr 57200; postanowienie z dnia 14 czerwca 2005 r., V CK 691/04, Lex nr 177225.
10 J. Lapierre, op. cit., s. 61. Autor w tym zakresie posiłkuje się również poglądami wyrażonymi m.in. przez: Z. Fenichela, op. cit., s. 297; H. Trammera, Ugoda wedle przepisów
kodeksu postępowania cywilnego, Kraków 1933, s. 9 i nast.; W. Siedleckiego, Postępowanie cywilne. Część szczegółowa, Warszawa 1959, s. 66 i nast.
tr e ś c i u g o d y są d o w e j, co z k o le i p rz y c z y n iło b y się do z b y t d u żej d o w olności o ra z s u b ie k ty w iz m u w p o s tr z e g a n iu te g o , co z o sta ło „u g o d z o n e ” o ra z s k u tk o w a ło b y p o w s ta w a n ie m w ą tp liw o ś c i, czy s p ó r z o s ta ł „ u g o d zo n y w ja k ik o lw ie k sp o só b ”11. S łu s z n o ś ć a n a liz o w a n e g o p o g lą d u u z a s a d n ia , z d a n ie m w y b ra n y c h a u to ró w , je d n o lito ś ć s y s te m u p ra w n e g o : „ in s ty tu c je o ty c h s a m y c h n a z w a c h p o w in n y p o s ia d a ć tę s a m ą tr e ś ć ta k ż e i w ó w czas, g d y w y s tę p u ją w ró ż n y c h g a łę z ia c h p r a w a w c h o d z ą c y c h w s k ła d te g o s a m e g o s y s te m u , c h y b a że w k o n k r e tn y m w y p a d k u z u s ta w y w y r a ź n ie co in n e g o w y n ik a ”12. J e d n o c z e ś n ie k ry ty c e p o d d a n o z a p a tr y w a n ia p r z e c iw n e 13, z a r z u c a ją c ic h a u to ro m b łą d w p o s ta c i n ie n a le ż y te g o ro z ró ż n ie n ia u g o d y i p o je d n a n ia 14. U g o d a s ą d o w a s ta n o w i z a te m z a ró w n o u m o w ę m a te r ia ln o p r a w n ą , z m ie r z a ją c ą do u s u n ię c ia p rz e z s tr o n y s p o r u w y n ik łe g o ze s to s u n k u c y w iln o p ra w n eg o , j a k i cz y n n o ść o d o n io sły c h k o n s e k w e n c ja c h p ra w n o p ro c e s o w y c h , gdyż w s k u te k je j p o d ję c ia z a z b ę d n e n a le ż y u z n a ć ro z s trz y g n ię c ie s p r a w y p rz e z są d . J e d n a k ż e , a b y m óc u m o rz y ć p o s tę p o w a n ie , „czy n n o ść m a te r ia ln o p r a w n a m u s i p o z o s ta w a ć w b e z p o ś re d n im z w ią z k u z ż ą d a n ie m p o z w u i k s z ta łto w a ć tr e ś ć ro s z c z e n ia lu b o k re ś la ć je g o p o d s ta w ę ”15. N a a k t z a w a r c ia u g o d y s ą d o w ej s k ła d a ją się w is to c ie p ro c e so w e , j a k te ż m a te r ia ln o p r a w n e o ś w ia d c z e n ia w oli s t r o n 16. W l i t e r a t u r z e p r z e d m io tu n ie k w e s tio n u je się z a te m h y b ry d o w e j n a t u r y in te r e s u ją c e j n a s in s ty tu c ji, w szcz eg ó ln o ści z a ś n ie p o d d a je się w w ą tp liw o ść cech y w p o s ta c i im p lik o w a n ia p rz e z n i ą s k u tk ó w p ra w n o p ro c e so w y c h . P o d k r e ś lić b o w ie m n a le ży , iż e w e n tu a ln e s p o ry d o k tr y n a ln e d o ty c z ą co n a jw y ż e j z a k r e s u w z a je m n e g o p r z e n ik a n ia się o b y d w u p ie r w ia s tk ó w w s p ó łis tn ie ją c y c h w r a m a c h je d n e j c z y n n o śc i p ra w n e j.
O m a te r ia ln o p r a w n y m c h a r a k te r z e (obok p ro ceso w eg o ) u g o d y sąd o w ej p rz e s ą d z a , j a k się w y d a je , m o żliw o ść u r e g u lo w a n ia z a je j p o m o c ą sp o ró w n ie o b ję ty c h p o zw em , a p o n a d to tr e ś ć o ra z is t o t a z a w a r ty c h w n ie j o ś w ia d c zeń , z a p o m o c ą k tó r y c h s tr o n y k s z t a ł t u j ą w ią ż ą c y j e s to s u n e k p ra w n y .
Ugo-11 J. Lapierre, op. cit., s. 61. 12 Ibidem, s. 62.
13 J. Lapierre powołuje się m .in. na: R. Longchams de Beriera, Zobowiązania, Poznań 1948, s. 625; F. Zolla, Zobowiązania w zarysie, Warszawa 1948, s. 89 i nast. oraz na W. Czachór- skiego, Prawo zobowiązań w zarysie, Warszawa 1968, s. 690.
14 Ostatnie pojęcie jest, zdaniem J. Lapierre’a, szersze, bowiem nie każde pojednanie kończy się zawarciem ugody, lecz np. cofnięciem pozwu. Por. J. Lapierre, op. cit., s. 64 i nast.
15 Tak SN w postanowieniu z dnia 28 stycznia 2005 r., II CK 341/04, Lex nr 619591. W orzeczeniu tym SN stwierdził ponadto, iż czynność „materialnoprawna może być dokonywa na tylko między stronami procesu, ponieważ włączenie do osnowy ugody osoby trzeciej jako strony czynności materialnoprawnej (czyniącej ustępstwo) nie pozwala na umorzenie wobec niej procesu, a dla zaistnienia ugody sądowej związek między czynnością procesową i materialno- prawną jest tak ścisły, że zakończenie procesu jest równie istotne jak zakończenie sporu na płaszczyźnie materialnej, i ze względu na miejsce unormowania (k.p.c.) należy uznać, że aspekt proceduralny ma co najmniej znaczenie równe materialnemu”.
d a są d o w a „ o d n o si się do is tn ie ją c e g o m ię d z y s tr o n a m i s to s u n k u p ra w n e g o , u s ta la ją c b ą d ź k s z ta łtu ją c n a now o p r a w a i o b o w ią z k i w y n ik a ją c e z tego s to s u n k u ”17. P r z e d m io t u g o d y p o w in ie n d o ty czy ć m e r itu m s p o r u , n ie zaś k w e s tii p ro c e so w y c h 18. D o k o n y w a n a p rz e z s ą d k o n tr o la u g o d y ja k o u m o w y c y w iln o p r a w n e j s p r o w a d z a s ię p r z e d e w s z y s t k i m do o c e n y je j t r e ś c i z u w z g lę d n ie n ie m is to ty s to s u n k u p ra w n e g o , k tó re g o o w a u g o d a d o ty c z y 19. J e d n o c z e ś n ie S ą d N a jw y ż sz y z a z n a c z y ł, że tr e ś ć u g o d y s ta n o w i ty lk o to , co z o s ta ło w c ią g n ię te do p ro to k o łu są d o w e g o o r a z p o d k r e ś lił, iż je d y n ie te o ś w ia d c z e n ia w oli, k tó r e z n a la z ły sw ój w y ra z w p ro to k o le , s t a n ą się p r z e d m io te m o cen y o d n o ś n ie do d o p u sz c z a ln o śc i u g o d y 20. W y d aje się p o n a d to , iż s p r a w a , k tó re j d o ty c z y u g o d a s ą d o w a , n a le ż e ć m u s i do s p r a w c y w iln y c h w u ję c iu m a te r ia ln y m . Z a n ie d o p u s z c z a ln e u z n a ć p rz e to n a le ż y z a w a rc ie in te r e s u ją c e j n a s u m o w y w s p o ra c h n ie w y n ik a ją c y c h ze s to s u n k ó w cy w iln o p ra w n y c h , n p . w s p r a w a c h z z a k r e s u u b e z p ie c z e ń sp o łe c z n y c h , b ę d ą c y c h z n a t u r y a d m in is tr a c y jn o p r a w n y m i. D o p u sz c z a ln o ść z a w a r c ia u g o d y s ą d o w ej, o k r e ś la n a w l i t e r a t u r z e p r z e d m io tu m ia n e m z d a tn o ś c i u g o d o w ej, s p r o w a d z a się do m o żliw o ści d y s p o n o w a n ia cz y r o z p o r z ą d z a n ia p ra w e m , k tó re g o d o ty czy s p ó r2 1 . J e ś l i p o d m io ty k o n k re tn e g o s to s u n k u p ra w n e g o m o g ą sw o b o d n ie k s z ta łto w a ć sw oje p r a w a i o b o w ią z k i z a p o m o c ą c z y n n o śc i p ra w n y c h , b e z p o tr z e b y u z y s k a n ia ro z s trz y g n ię c ia p a ń s tw o w e g o o r g a n u w y m ia r u s p r a w ie d liw o śc i, s tw ie r d z ić n a le ż y , iż s p r a w a t a k a m o że z o s ta ć „ u g o d z o n a ”22. Z te g o w ła ś n ie w z g lę d u w s p r a w a c h c y w iln y c h w u ję c iu f o rm a ln y m ( a r t. 1 k .p .c.), n p . d o ty c z ą c y c h u b e z p ie c z e ń sp o łe c z n y c h , n ie m o ż n a z a w rz e ć u g o d y są d o w e j, g d y ż n ie p o d le g a ją o n e sw o b o d n ej d y sp o zy cji s tr o n . W p ra w d z ie w ś w ie tle o p in ii n ie k tó r y c h a u to ró w w s p o ra c h ta k ic h d o p u s z c z a ln e j e s t p o d p is a n ie u g o d y są d o w e j, b ę d ą c e j ra c z e j f a k te m sp o łe c z n y m n iż z d a r z e n ie m p r a w n y m 23, je d n a k ż e w y d a je się , iż z o p is a n y c h p o w yżej w z g lęd ó w p o g lą d t e n n a le ż y je d n o z n a c z n ie o d rzu c ić.
W ra c a ją c do z a g a d n ie n ia s z e rsz e g o z a k r e s u p rz e d m io to w e g o u g o d y s ą d o w ej w s to s u n k u do p r z e d m io tu ro z p o z n a w a n e j sp ra w y , p o d k re ś lić n ależy , że
17 Ibidem.
18 T. Wojciechowski, Charakter prawny ugody sądowej, „Przegląd Sądowy” 2001, nr 6, s. 64. 19 Tak SN w uchwale z dnia 20 grudnia 1969 r., II PZP 43/69, OSNCP 1970, nr 3, poz. 40. 20 Ibidem.
21 Tak W. Berutowicz, Zasada dyspozycyjności w postępowaniu cywilnym, Warszawa 1957, s. 172; F. Zedler, Mediacja w sprawach cywilnych, [w:] D. Czura-Kalinowska (red.), Mediacja
i arbitraż jako sposoby polubownego rozstrzygania sporów, Poznań 2009, s. 13; W. Siedlecki, Zarys postępowania cywilnego, Warszawa 1968, s. 563; A. Szpunar, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1999, I CKN 205/98, „Rejent” 2000, nr 9, s. 109; K. Weitz, [w:]
T. Ereciński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Międzynarodowe postępowanie
cywilne. Sąd polubowny (arbitrażowy), Warszawa 2012, s. 678.
22 Por. W. Berutowicz, Zasada dyspozycyjności..., s. 174. Por. również: postanowienie SN z dnia 21 maja 2010 r., II CSK 670/09, OSNC 2010, nr 12, poz. 170, Biul. SN 2010, nr 7, poz. 12, Lex nr 589813.
w ś w ie tle p o g lą d ó w w y b ra n y c h p rz e d s ta w ic ie li d o k try n y , tr e ś ć u g o d y sąd o w ej n ie ty lk o m o że w y k ra c z a ć p o z a g r a n ic e p o zw u , lecz d o p u s z c z a ln e j e s t ta k ż e z a w a rc ie w n ie j ta k ic h p o s ta n o w ie ń , k tó r e n ie m o g ły b y się z n a le ź ć w w y ro k u (n p . d o ty c z ą c y c h ś w ia d c z e ń n ie w y m a g a ln y c h ). W y n ik a to z n a s tę p u ją c e j o k o liczn o ści: u g o d a m o że z o s ta ć z a w a r ta z z a s tr z e ż e n ie m w a r u n k u , co n a le ż y w y k lu c z y ć w p r z y p a d k u w y ro k u 24.
P o d k re ś lić n a le ż y , że n ie k a ż d a u g o d a m a te r ia ln o p r a w n a s ta n o w i z a r a z e m u g o d ę s ą d o w ą , g d y ż n a tr e ś ć te j o s ta tn ie j s k ła d a ją się ty lk o ta k i e p o s ta n o w ie n ia , k tó r e z o s ta ły w c ią g n ię te do p ro to k o łu . A n a liz o w a n a u m o w a s ta n o w i p rz e ja w d y sp o z y ty w n o śc i s tr o n p ro c e so w y c h 25. Z a z ę b ia n ie się w u g o d z ie są d o w e j p ie r w ia s tk ó w m a te r ia ln o p r a w n e g o o ra z p ro c e so w e g o s p r a w ia , iż w c e lu je j w a ż n e g o i sk u te c z n e g o z a w a r c ia n a s tr o n a c h c ią ż y p o w in n o ść d o c h o w a n ia w a r u n k ó w p r z e w id z ia n y c h z a ró w n o p rz e z p ra w o cy w iln e m a t e r ia ln e , j a k i p rz e z p ra w o p ro ce so w e. W ażn o ść i s k u te c z n o ś ć u g o d y sąd o w ej u z a le ż n io n a j e s t z a te m od p r z e s ła n e k w s k a z a n y c h w k.p .c. ( a r t. 184, a r t. 203 § 4, a r t. 469) o ra z w k.c. ( a r t. 58 § 1)26. W e ry fik a c ja u g o d y d o k o n y w a n a p rz e z s ą d p o w in n a o d n o sić się do je j z b a d a n ia p o d k ą te m e w e n tu a ln y c h w a d o ś w ia d c z e n ia w o li, z g o d n o śc i z p r a w e m b ą d ź z a m i a r u o b e jś c ia u s ta w y . W w y p a d k a c h , g d y p rz e p is sz cz e g ó ln y t a k s ta n o w i, s ą d m o że u z n a ć u g o d ę za n ie d o p u s z c z a ln ą , je ś li n a r u s z a o n a s łu s z n y in te r e s s tr o n y (n p . p ra c o w n ik a lu b u b e z p ie c z o n e g o - a r t. 4 6 9 k.p .c.). S ą d o c e n ia u g o d ę , m a ją c n a u w a d z e p o z o s ta łe w y m a g a n ia p rz e w id z ia n e w k .p .c ., od z a c h o w a n ia k tó ry c h u z a le ż n ia je j s k u t k i p ro c e so w e (np. o d p o w ie d n ia fo rm a u g o d y )27.
M aterialn opraw n e sk u tk i zaw arcia
u gody sądow ej
M a te r ia ln o p r a w n e n a s tę p s tw a u g o d y są d o w ej p o z o s ta ją w b e z p o ś re d n im z w ią z k u z je j fu n k c ją , p o le g a ją c ą n a „ z a ła tw ie n iu ” s p ra w y cy w iln ej p o p rz e z p o c z y n ie n ie p rz e z s tr o n y w z a je m n y c h u s tę p s tw . C el u g o d y w p o s ta c i z lik w i d o w a n ia s p o r u u z a s a d n ia , z d a n ie m n ie k tó r y c h p rz e d s ta w ic ie li d o k try n y , te z ę
24 L. Ostrowski, Ugoda sądowa, „Nowe Prawo” 1972, nr 7-8, s. 1124 i nast. 25 R. Czarnecki, op. cit., s. 1290.
26 Ibidem, s. 1291.
27 „Sąd, przyjmując ugodę do protokołu, ma obowiązek dopilnowania należytej jej redak cji. Ugoda powinna zawierać sformułowania jasne, nie budzące wątpliwości i umożliwiające jej realizację w drodze egzekucji. Treść ugody powinna określać dokładnie rozmiar świadczeń, sposób i termin ich wykonania oraz wskazać, jakie roszczenia objęte procesem mają te świad czenia zaspokajać. Osnowa ugody zawartej przed sądem powinna być wciągnięta do protokołu rozprawy i stwierdzona podpisami stron. W razie niemożności podpisania przez stronę sąd stwierdza tę niemożność w protokole (art. 158 § 1 pkt 3 i 223 § 1 k.p.c.). Do treści ugody sądowej wchodzi tylko to, co zostało wciągnięte do protokołu sądowego”. Tak, SN w uchwale z dnia 20 grudnia 1969 r., II PZP 43/69, OSNCP 1970, nr 3, poz. 40.
o u z n a n i u je j z a o d p o w ie d n ik w y ro k u 28. Z p o g lą d e m ty m m o ż n a się zgodzić z z a s t r z e ż e n i e m , że p o d o b ie ń s tw o d o ty c z y w y łą c z n ie s u b s t r a t u u g o d y (tj. o ś w ia d c z e ń s tr o n , w k tó r y c h s a m o d z ie ln ie k s z t a ł t u j ą łą c z ą c y je s to s u n e k p ra w n y ), n ie z a ś fo rm y b ą d ź s k u tk ó w p ra w y c h , te b o w ie m z a s a d n ic z o o d ró ż n i a j ą w y ro k od u g o d y są d o w e j. „ U g o d a m a z a s tą p ić o rz e c z e n ie co do is to ty sp ra w y , a n ie ro z s trz y g n ię c ie in c y d e n ta ln e ”29. W y d aje się z a te m , że b r a k e le m e n tu m a te r ia ln o p r a w n e g o w u g o d z ie u n ie m o ż liw ia p r z y p is a n ie je j cech u g o d y sąd o w ej.
P o d p is a n ie in te r e s u ją c e j n a s um ow y, sto so w n ie do z a s a d y p a c ta s u n t
s u r v a n d a , zo b o w ią z u je s tr o n y do re a liz a c ji je j p o s ta n o w ie ń , z a ś z a c h o w a n ie
s tr o n y n ie z g o d n e z t r e ś c ią u g o d ą , tj. n ie w y k o n a n ie b ą d ź n ie n a le ż y te w y k o n a n ie o k re ś lo n y c h w u g o d z ie obow iązków , ro d z i o d p o w ie d n i s to s u n e k z o b o w ią zaniow y. M a te r ia ln o p r a w n e k o n s e k w e n c je u g o d y z w ią z a n e s ą p r z y s łu g u ją c y m s tr o n o m p r a w e m p o d n ie s ie n ia z a r z u t u rz e c z y u g o d z o n e j (exceptio
r e i tr a n s a c ta e ) w s y tu a c ji w y to c z e n ia p o w ó d z tw a w s p r a w ie , w k tó r e j
w ty c h s a m y c h g r a n ic a c h p rz e d m io to w o -p o d m io to w y c h z a w a r to u g o d ę 30. S k u te c z n e p o d n ie s ie n ie ow ego z a r z u t u s k u tk o w a ło b y o d d a le n ie m p rz e z s ą d p o w ó d z tw a 31.
C y w iln o p ra w n y c h a r a k t e r a n a liz o w a n e j u m o w y n a s u w a p y ta n ie o m o ż li w ość c o fn ię c ia e le m e n tu u g o d y s ą d o w e j, b ę d ą c e g o c z y n n o ś c ią p ro c e so w ą . P o d k re ś lić b o w ie m n ale ży , że c z y n n o śc i te - w p rz e c iw ie ń s tw ie do cy w iln o p ra w n y c h - c h a r a k te r y z u ją się f a k u lta ty w n o ś c ią i o d w o ła ln o śc ią 32. W ydaje się , iż m a te r ia ln o p r a w n e s k u tk i u g o d y są d o w ej c z y n ią n ie d o p u s z c z a ln y m cof n ię c ie je j w to k u p o s tę p o w a n ia , p o m im o że p o z o s ta je o n a z a r a z e m c z y n n o śc ią p ro c e so w ą . Z p u n k t u w id z e n ia p r a w a c y w iln eg o m a te r ia ln e g o u g o d a j e s t s k u te c z n ą u m o w ą , z a c h o w u ją c ą m oc w ią ż ą c ą do m o m e n tu , w k tó r y m n ie z o s ta n ie p o d w a ż o n a 33. „ O d w o ła n ie ta k i e j e s t - w isto c ie - u c h y le n ie m się od s k u tk ó w złożonego w u g o d z ie o ś w ia d c z e n ia w oli, a z a te m n ie m o że się s p ro w a d z a ć do d o w olnego, je d n o s tr o n n e g o » o d stą p ie n ia « od z a w a rte j w u g o d zie u m o w y ”34. D o p u s z c z a ln e j e s t u c h y le n ie się od s k u tk ó w zło żonego o ś w ia d c z e
28 Por. A. Bartz, Istota ugody sądowej według k.p.c., „Głos Prawa” 1936, nr 10-12 , s. 472; idem, Uwagi o znaczeniach i skutkach prawnych ugody sądowej według k.p.c., „Głos Prawa” 1936, nr 4-6, s. 192. Powołane za: T. Wojciechowski, op. cit., s. 39.
29 Tak T. Wojciechowski, op. cit., s. 64.
30 Tak SN w wyroku z dnia 9 maja 1997 r., IPKN 143/97, OSNP 1998, nr 6, poz. 181; OSP 1998, nr 7-8, poz. 128, Lex nr 31657. Por także: wyrok SN z dnia 25 lutego 1998 r., II CKN 618/97, OSNC 1998, nr 10, poz. 166; Lex nr 33749.
31 Tak Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 12 października 2010 r., III AUa 263/10, Lex nr 1001382.
32 Por. J. Jodłowski, Z. Resich, J. Lapierre, T. Misiuk-Jodłowska, Postępowanie cywilne, Warszawa 2007, s. 285.
33 Tak SN w wyroku z dnia 13 października 1972 r., III PRN 66/72, Lex nr 602642. Por. również: wyrok SN z dnia 11 września 1990 r., II CR 420/90 (niepubl.), Lex nr 9036.
n ia w oli, je d n a k ż e - j a k w s k a z u je S ą d N a jw y ż sz y - m u s z ą is tn ie ć k u te m u u z a s a d n io n e p o sta w y , p o le g a ją c e n a p o w s ta n iu o k o lic z n o śc i w s k a z a n y c h w a r t. 9 1 8 o ra z a r t. 8 2 - 8 8 k.c. S tr o n a p o w o łu ją c a się n a m a te r ia ln o p r a w n e w a d y o ś w ia d c z e n ia w oli w in n a n ie ty lk o w s k a z a ć p rz y c z y n y w a d liw o śc i, lecz ró w n ie ż n a le ż y c ie je u z a s a d n ić 35 (n p . z u w a g i n a b łą d , p o z o rn o ść, p rz y m u s , n ie d o ro zw ó j u m y sło w y , ch o ro b ę p s y c h ic z n ą lu b in n e z a b u r z e n ia czy n n o ści p s y c h ic z n y c h 36). S to so w n ie do z a p a tr y w a ń n ie k tó r y c h p rz e d s ta w ic ie li d o k try n y , sa m o u c h y le n ie się od n a s tę p s tw c y w iln o p ra w n y c h u g o d y są d o w ej p rz y b ie r a fo rm ę p o w ó d z tw a o u s ta le n ie n ie w a ż n o ś c i u g o d y 37. P o w y ż sz y s k u t e k m o ż n a w y w o łać d o p ie ro po u p ra w o m o c n ie n iu się p o s ta n o w ie n ia o u m o r z e n iu p o s tę p o w a n ia 38. Z t ą b o w ie m c h w ilą , w ś w ie tle p o g lą d ó w d o k tr y n a l n y c h , i n te r e s u ją c a n a s u m o w a im p lik u je p ra w n o p ro c e s o w e k o n se k w e n c je . W y d aje się je d n a k , iż u c h y le n ie się od s k u tk ó w p r a w n y c h u g o d y są d o w e j n ie m u s i k a ż d o ra z o w o p rz y b ie r a ć fo rm y p o w ó d z tw a o u s ta le n ie n ie is tn ie n ia s to s u n k u p ra w n e g o lu b p r a w a z a r t. 189 k .p .c. P o z a w a r c iu u g o d y cofnięcie o ś w ia d c z e ń w oli ze w s k a z a n y c h pow yżej o ra z n a le ż y c ie u z a s a d n io n y c h p o w o dów m o że m ie ć m ie jsc e ró w n ie ż p r z e d u p ra w o m o c n ie n ie m się p o s ta n o w ie n ia u m a rz a ją c e g o p o s tę p o w a n ie 39. B ez w ą tp ie n ia d o p u s z c z a ln e j e s t n a to m ia s t zg o d n e o ś w ia d c z e n ie w oli s tr o n w p rz e d m io c ie co fn ię c ia ugody, k tó r y to a k t u n ic e s tw ia s k u t k i p o z a p ro c e so w e p rz e d s ię w z ię te j c z y n n o śc i p ra w n e j w ta k i sp o só b , że s p ó r u ja w n ia się n a now o i p o n o w n ie z a c h o d z i p o tr z e b a w y d a n ia w y ro k u w s p r a w ie 40.
P ra w n o p ro ceso w e sk u tk i zaw arcia u gody sądow ej
Z a w a rc ie u g o d y p rz e d s ą d e m w p ły w a n ie ty lk o n a s to s u n e k cy w iln o p r a w n y m ię d z y s tr o n a m i, lecz w y w ie ra z n a c z ą c e s k u tk i d la ic h re la c ji p ra w - n o p ro c e so w y c h , a z a te m d la p r o c e s u cy w iln eg o (p o s tę p o w a n ia n ie p ro c e s o w e
35 Por. postanowienie SN z dnia 16 lutego 1968 r., II CZP 129/67, OSNC 1968, nr 8-9, poz. 158, Lex nr 72; postanowienie SN z dnia 26 kwietnia 1982 r., IV CZP 62/82 (niepubl.), Lex nr 8417.
36 Tak SN w uchwale z dnia 29 września 1969 r., III CZP 74/69, OSNC 1970, nr 6, poz. 98, Lex nr 1011. Por. również: postanowienie SN z dnia 14 czerwca 2005 r., V CK 691/04, Lex nr 177225.
37 Tak SN w uchwale z dnia 11 września 1991 r., III CZP 80/91, Lex nr 179278. Por. również: wyrok SN z dnia 8 grudnia 2010 r., V CSK 157/10, Lex nr 688708; wyrok SN z dnia 16 kwietnia 2002 r., V CKN 953/00, Lex nr 57200. Odmienne stanowisko, wedle którego uchylenie się od materialnoprawnych skutków oświadczenia woli - z uwagi na ekonomikę procesową - powinno nastąpić w dotychczasowym procesie, stało się udziałem SN w następujących orze czeniach: postanowienie z dnia 16 lutego 1968 r., II CZP 129/67, OSNC 1968, nr 8-9, poz. 158, Lex nr 72; postanowienie z dnia 26 kwietnia 1982 r., IV CZP 62/82 (niepubl.), Lex nr 841.
38 R. Czarnecki, op. cit., s. 1292. Inaczej SN w postanowieniu z dnia 26 października 1998 r., III CKN 824/98, OSNC 1999, nr 4, poz. 78, Lex nr 35074.
39 Tak, SN w uchwale z dnia 29 września 1969 r., III CZP 74/69, OSNC 1970, nr 6, poz. 98, Lex nr 1011. Por. również: postanowienie SN z dnia 14 czerwca 2005 r., V CK 691/04, Lex nr 177225.
go), w z w ią z k u z k tó ry m c z y n n o ść t a z o s ta ła d o k o n a n a 41. P o p rz e z z a w a rc ie a n a liz o w a n e j u m o w y s tr o n y d a ją w y ra z w oli z a k o ń c z e n ia u d z ia łu w s p ra w ie i w p ły w a ją n a ro z s trz y g n ię c ie s ą d u w t e n sp o só b , że w y d a n ie w y ro k u ( p o s ta n o w ie n ia co do is to ty ) j e s t z b ę d n e . W o b lic z u ta k ie j s y tu a c ji s ą d n a p o d s ta w ie a r t. 3 5 5 § 1 k.p .c. p o s ta n o w ie n ie m u m o rz y p o s tę p o w a n ie (c h y b a że s p rz e c iw i się z a w a r c iu u g o d y )42. P r z e s ła n k ę u z a s a d n ia ją c ą fo rm a ln e z a k o ń c z e n ie p o s tę p o w a n ia s ta n o w i o k o liczn o ść „ z a ła tw ie n ia ” p rz e z s tr o n y s p o ru , p rz e z co p o tr z e b a r o z s trz y g n ię c ia w p o s ta c i o rz e c z e n ia m e ry to ry c z n e g o w y d a je się być n ie a k tu a ln a . U g o d a ro z w ią z u je spór, d la te g o d a ls z e p ro w a d z e n ie p r o c e s u co do is to ty j e s t z b ę d n e 43, p o w in n o n a s tą p ić je g o u m o rz e n ie n a m ocy o rz e c z e n ia o c h a r a k te r z e fo rm a ln y m 44.
W a rto w ty m m ie js c u p o d k re ś lić , że choć o b o w ią z e k u m o r z e n ia p o s tę p o w a n ia (w o p a r c iu o a r t. 355 § 1 k .p .c.) w s y tu a c ji z a w a rc ia u g o d y są d o w ej n ie b u d z ił z a sa d n ic z o z a s tr z e ż e ń n a g ru n c ie l i t e r a t u r y p rz e d m io tu , p rz y c z y n a te g o ż u m o r z e n ia u c h o d z i z a s p o rn ą . W s p o m n ia n y p rz e p is s ta n o w i, iż s ą d w y d a je p o s ta n o w ie n ie o u m o r z e n iu p o s tę p o w a n ia , je ś li pow ó d ze s k u tk ie m p ra w n y m c o fn ą ł p o z e w lu b je ś li w y d a n ie w y ro k u s ta ło się z in n y c h p rz y c z y n z b ę d n e lu b n ie d o p u s z c z a ln e . P o g lą d y p rz e d s ta w ic ie li d o k tr y n y k s z t a ł t u j ą się w ty m z a k r e s ie ro z m a ic ie . J e d n i a u to r z y p o w o łu ją się n a a r t. 355 § 1 k.p.c. b ez w s k a z y w a n ia , czy p o w o d e m u m o r z e n ia m a b yć z b ę d n o ść lu b n ie d o p u s z c z a ln o ść w y d a n ia w y ro k u 45. O d n o to w a ć tr z e b a p o glądy, w ś w ie tle k tó ry c h b r a k s p o r u (m o ż n a p rz y ją ć , że t a k się p rz e c ie ż d z ie je w p r z y p a d k u z a w a rc ia u g o d y są d o w ej) n ie z a w sz e w p ły w a n a p rz e b ie g p o s tę p o w a n ia w t a k i sposób, że n ie z a c h o d z i p o tr z e b a w y d a n ia w y ro k u (np. u z n a n ie ż ą d a ń p o z w u czy s p e łn ie n ie p rz e z p o z w an eg o całeg o ś w ia d c z e n ia p r z e d z a k o ń c z e n ie m p ro c e su). N ie is tn ie je z a te m p o d s ta w a do z a n ie c h a n ia r o z s tr z y g n ię c ia s p ra w y p rz e z s ą d 46. S tą d a b y u g o d a s ą d o w a w y w o ła ła s k u te k p r a w n y w p o s ta c i u m o r z e n ia p o s tę p o w a n ia , m u s i b y ć w n ie j z a w a r te w y ra ź n e b ą d ź d o ro z u m ia n e o ś w ia d c z e n ie p o w o d a o c o fn ię c iu p o z w u 47. U z n a n ie , że u g o d a z a w ie r a
41 W. Siedlecki, Z. Swieboda, Postępowanie cywilne. Zarys wykładu, PWN, Warszawa 1998, s. 215.
42 Ibidem, s. 156-160, 215.
43 Tak SN w uchwale z dnia 20 grudnia 1969 r., II PZP 43/69, OSNCP 1970, nr 3, poz. 40. Por. również: postanowienie SN z dnia 15 marca 1967 r., II PZ 5/67, Lex nr 6126; postanowienie SN z dnia 6 sierpnia 1965 r., I PZ 43/65, OSNC 1966, nr 10, poz. 163; wyrok SN z dnia 15 października 1999 r., III CKN 388/98, OSNC 2000, nr 4, poz. 75, Lex nr 38564.
44 Tak SN w postanowieniu z 28 stycznia 2005 r., II CK 341/04, Lex nr 619591. Por także: postanowienie SN z 14 czerwca 2005 r., V CK 691/04, Lex nr 177225; wyrok SN z dnia 8 grudnia 2010 r., V CSK 157/10, Lex nr 688708.
45 J. Lapierre, op. cit., s. 89-92; T. Trammer, Następcza bezprzedmiotowość procesu cywil
nego, Kraków 1950, s. 58; T. Wojciechowski, op. cit., s. 43; E. Waśkowski, System procesu cywilnego. Wstęp teoretyczny, Wilno 1932, t. I, s. 97 i nast.
46 J. Lapierre, op. cit., s. 96-97. 47 Ibidem, s. 92-94 i nast.
d o ro z u m ia n e (w p r a k ty c e j e d n a k s k ła d a n e c z ę sto w sp o só b w y ra ź n y ) o ś w ia d c z e n ie w o li s t r o n o r e z y g n a c ji z ż ą d a n i a u d z i e l e n i a o c h r o n y p r a w n e j i ży czen ie u m o r z e n ia p rz e z s ą d p o s tę p o w a n ia 48, u s p r a w ie d liw ia , z d a n ie m n ie k tó r y c h p r z e d s ta w ic ie li d o k try n y , te z ę o is t n i e n i u u z a s a d n io n e j k u te m u p o d sta w y , w y n ik a ją c e j z a r t. 355 § 1 k .p .c .49
P o w y ż sz eg o s ta n o w is k a w y d a je się n ie p o d z ie la ć S ą d N ajw y ższy , tw ie r d ząc, iż choć w p r a k ty c e s ą d y ż ą d a ją od s tr o n , k tó r e z a w a rły u g o d ę , o ś w ia d c z e ń o c o fn ię c iu p o z w u b ą d ź z g o d n eg o w n io s k u o u m o rz e n ie p o s tę p o w a n ia , n ie m a k u te m u p o d sta w . B r a k ta k ic h o ś w ia d c z e ń n ie s to i n a p rz e s z k o d z ie do p o d ję c ia p rz e z s ą d p o s ta n o w ie n ia o u m o r z e n iu p o s tę p o w a n ia 50. W św ie tle o rz e c z n ic tw a te g o ż o r g a n u , u g o d a są d o w a to a k t d y sp o z y c y jn y u p r a w n io n y c h p o d m io tó w (s tro n ), d o k o n a n y w fo rm ie p rz e w id z ia n e j p r a w e m p ro c e s o w y m 51 i o s k u t k a c h w p r a w ie ty m o k re ś lo n y c h . W p ra w d z ie S ą d N a jw y ż s z y p o d n ió s ł, że w a r t . 3 5 5 § 1 k .p .c . n ie w s p o m in a się o z a w a r c iu u g o d y są d o w e j ja k o p r z e s ła n c e u m o r z e n ia p o s tę p o w a n ia , j e d n a k o r g a n t e n w y w ió d ł, że z a je j p o m o c ą s tr o n y s a m e „ z a ła tw iły ” sp ó r, a u g o d a s ta n o w i w y ra ż o n ą p ra w n ie w olę z a n ie c h a n ia d a lsz e g o p ro c e s u ( o d s tą p ie n ia od p o s tę p o w a n ia w o d n ie s ie n iu do is to ty s p o r u 52). B r a k ze s tr o n y z a in te r e s o w a n y c h p o d m io tó w ch ęci k o n ty n u a c ji p o s tę p o w a n ia p o w oduje z b ęd n o ść (w n ie k tó r y c h ju d y k a - ta c h m o w a j e s t o n ie d o p u sz c z a ln o śc i53) w y d a n ia w y ro k u 54. W ta k im w y p a d k u , z d a n ie m S ą d u N ajw y ższeg o , z a p a d a „ ro z strz y g n ię cie o s k u tk u p ro ce so w y m p o w o d o w an e u g o d ą są d o w ą , n ie z a ś ro z strz y g n ię c ie o s k u tk a c h m a te r ia ln y c h u g o d y ”55.
W y d aje się, iż u g o d a s ą d o w a , p o d d a n a u p r z e d n ie j o cen ie p rz e z s ą d , s t a n o w i w y s ta r c z a ją c ą p o d s ta w ę p r a w n ą do u m o r z e n ia p o s tę p o w a n ia z a r t. 355 § 1 k .p .c. z p o w o d u z b ę d n o śc i w y d a n ia w y ro k u (lu b p o s ta n o w ie n ia co do is to ty w p o s tę p o w a n iu n ie p ro c e so w y m ) w s p ra w ie . A d r e s a ta m i ta k ie j u g o d y p o z o s ta ją n ie ty lk o stro n y , lecz ró w n ie ż s ą d , k tó r y n ie r z a d k o w s k u te k w
ła-48 Ibidem, s. 98. 49 Ibidem, s. 110 i nast.
50 Tak SN w uchwale z dnia 20 grudnia 1969 r., II PZP 43/69, OSNCP 1970, nr 3, poz. 40. 51 Tak SN w uchwale z dnia 11 września 1991 r., III CZP 80/91, Lex nr 179278.
52 Tak SN w wyroku z dnia 15 października 1999 r., III CKN 388/98, OSNC 2000, nr 4, poz. 75, Lex nr 38564. Por. także: postanowienie SN z dnia 26 października 1998 r., III CKN 824/98, OSNC 1999, nr 4, poz. 78, Lex nr 35074.
53 Por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 1 lutego 2012 r., III Apa 39/11, Lex nr 1124828.
54 Tak SN w uchwale z dnia 11 września 1991 r., III CZP 80/91, Lex nr 179278. Por. także: postanowienie SN z 15 marca 1967 r., III PZ 5/67, Lex nr 6126; wyrok SN z dnia 25 lutego 1998 r., II CKN 618/97, OSNC 1998, nr 10, poz. 166; Lex nr 33749. Podobnie wypowiedział się Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z 1 lutego 2012 r., III Apa 39/11, Lex nr 1124828.
55 Tak SN w uchwale z dnia 20 grudnia 1969 r., II PZP 43/69, OSNCP 1970, nr 3, poz. 40. Por. również: wyrok SN z dnia 15 października 1999 r., III CKN 388/98, OSNC 2000, nr 4, poz. 75, Lex nr 38564.
s n y c h za b ie g ó w p o je d n a w c z y c h z o s ta ł n ie ja k o „zw o ln io n y ” z o b o w ią z k u o rz e k a n i a co do m e r itu m . O k o lic zn o ść z a w a r c ia u g o d y n ie s ta n o w i p o d s ta w y do u m o r z e n ia p o s tę p o w a n ia z p o w o d u n ie d o p u s z c z a ln o ś c i, lecz z u w a g i n a z b ę d n o ść w y d a n ia o rz e c z e n ia m e ry to ry c z n e g o . N ie d o p u s z c z a ln o ś ć o r z e k a n ia co do m e r itu m m a m ie jsc e w s y tu a c ji z a is tn ie n ia tzw . p r z e s z k ó d p ro ceso w y ch , z w a n y c h ta k ż e u je m n y m i p r z e s ła n k a m i p ro c e so w y m i (n p . n ie d o p u s z c z a ln o ś ć d r o g i są d o w e j, p o w a g a rz e c z y o są d z o n e j, z a w isło ść sp o ru ). W w y p a d k u z a w a rc ia p rz e z s tr o n y u g o d y są d o w e j d o ch o d zi do „ u g o d z e n ia ” s p o ru , k tó re g o is tn ie n ie j e s t w a r u n k ie m s in e q u a n o n m e ry to ry c z n e g o r o z p o z n a n ia sp ra w y . N ie m a p rz e to p o d s ta w do tw ie r d z e n ia , że u g o d z ie są d o w ej m u s i to w a rz y s z y ć o ś w ia d c z e n ie o co fn ię c iu p ozw u. K o le jn y m s k u tk ie m p ro c e so w y m z a w a r c ia p rz e d s ą d e m ugody, k tó r y - co n a le ż y p o d k re ś lić - m a k lu c z o w e z n a c z e n ie z p u n k t u w id z e n ia r e a liz a c ji p rz e z s tr o n y o b o w ią zk ó w o k re ś lo n y c h w je j tr e ś c i, j e s t w y k o n a ln o ś ć u g o d y są d o w e j. U g o d a , k tó re j tr e ś ć n a d a je się do w y k o n a n ia , s ta n o w i ty t u ł e g z e k u c y jn y ( a r t. 777 § 1 p k t 1 k .p .c .)56. U m o w a t a j e s t s k u te c z n a o ty le , o ile ta k im ty tu łe m się s ta n ie . B r a k p e w n o śc i w ty m z a k r e s ie z p o w o d u is t n i e n i a w a r u n k u d o ty cząceg o w a ż n o śc i u g o d y u z a s a d n ia , z d a n ie m S ą d u N a jw y ż sz e g o , o d m o w ę w p is a n ia je j tr e ś c i do p ro to k o łu 57, co o z n a c z a , iż n ie w y w o łu je o n a s k u tk ó w p rz e w id z ia n y c h p r a w e m p ro c e so w y m 58.
P o n a d a n i u k la u z u li w y k o n a ln o ś c i u g o d a są d o w a s ta je się ty tu łe m w y k o n a w c z y m . W ty m m ie js c u w sp o só b sz c z e g ó ln y u w y p u k la się p ro c e so w a n a t u r a in te r e s u ją c e j n a s in s ty tu c ji. Z a z n a c z y ć n a le ż y , że „ z w y k ła ” u g o d a m a te r ia - n o p r a w n a n ie j e s t o b ję ta t a k s iln y m i g w a r a n c ja m i o c h ro n n y m i, b o w ie m bez o d p o w ie d n ie g o ro z s trz y g n ię c ia s ą d u n ie m a m o żliw o ści w y k o n a n ia je j p o s ta n o w ie ń z a p o m o c ą śro d k ó w p r z y m u s u . P o u p ra w o m o c n ie n iu się p o s ta n o w ie n i a o u m o r z e n iu p o s tę p o w a n ia n ie s k u te c z n e j e s t u c h y le n ie się od s k u tk ó w p ra w n y c h z a w a r te j ugody. S tr o n a m o że n a to m ia s t w n ie ś ć p o w ó d ztw o o p o z b a w ie n ie u g o d y - ja k o t y t u ł u w y k o n a w c z e g o - w y k o n a ln o ś c i n a p o d s ta w ie a r t. 840 § 1 p k t 1 k.p.c.
Z a w arcie u g ody sądow ej w p ły w a n ie ty lk o n a fo rm ę z a k o ń c z en ia p o stę p o w a n ia , lecz ró w n ież n a k w e stię k o sztó w procesow ych59. Z godnie z a rt. 104 k .p .c., k o s z ty p ro c e s u , w k tó r y m z a w a r to u g o d ę , z n o s z ą się w z a je m n ie , je ś li s tr o n y n ie p o s ta n o w iły in a c z e j. O z n a c z a to , że k a ż d a ze s tr o n p o k ry w a k o s z ty z w ią z a n e z w ła s n y m u d z ia łe m w s p r a w ie . P o n a d to z w o ln ie n ie s ą d u z p o w in n o śc i m e ry to ry c z n e g o r o z s trz y g n ię c ia s p ra w y s k u tk u je o b o w ią z k ie m z w ro tu połow y
56 Por. uchwała SN z dnia 22 listopada 1968 r., III CZP 108/68, OSNC 1969, nr 11, poz. 190, Lex nr 905; wyrok SN z dnia 9 maja 1997 r., I PKN 143/97, OSNP 1998, nr 6, poz. 181, Lex nr 3165; postanowienie SN z 28 stycznia 2005 r., II CK 341/04, Lex nr 619591; wyrok SA w Katowicach z dnia 12 października 2010 r., III AUa 263/10, Lex nr 1001382.
57 Ibidem.
58 Por. postanowienie SN z dnia 4 marca 1985 r. III CRN 40/85, Lex nr 8693. 59 T. Wojciechowski, op. cit., s. 42, 67.
n a le ż n e j o p ła ty od p o z w u lu b w n io s k u w s p ra w ie , w k tó re j z a w a r to u g o d ę s ą d o w ą 60 ( a r t. 79 u s t. 1 p k t 3 lit. c u s ta w y o k o s z ta c h s ą d o w y c h w s p r a w a c h c y w iln y c h 61).
U w agi k oń cow e
W y ra ż o n y w a r t. 10 k .p .c. p o s tu la t n a k ł a n i a n i a s tr o n do z a w a r c ia u g o d y w p o s tę p o w a n iu c y w iln y m d a ł p o d s ta w ę sę d z io m do in ic jo w a n ia o ra z a k ty w n eg o u c z e s tn ic z e n ia w p ro c e d u rz e je j z a w a rc ia . S ę d z ia n ie j e s t ju ż b ie rn y m o b s e rw a to re m p o d e jm o w a n y c h p rz e z s tr o n y p ró b u g o d o w y ch , z a ś r o la s ą d u n ie o g r a n ic z a się ty lk o do k o n tro li in te r e s u ją c e j n a s u m ow y. U g o d o w e ro z w ią z y w a n ie s p o ru m a sz c ze g ó ln e z n a c z e n ie z p u n k t u w id z e n ia z a c h o w a n ia p o p ra w n o ś c i w r e la c ja c h m ię d z y s tr o n a m i, g dyż n ie m a m y t u do c z y n ie n ia z n a rz u c o n y m r o z s trz y g n ię c ie m , lecz z s a m o d z ie ln y m u r e g u lo w a n ie m s p o r n e go s to s u n k u p ra w n e g o p rz e z je g o p o dm ioty. W y d aje się, iż c e c h a t a sp rz y ja dobrow olnej re a liz a c ji p o s ta n o w ie ń z a w a rty c h w ta k ie j u g o d zie. D la te g o u g o dow e re g u lo w a n ie sp o ró w p o le c a n e j e s t w s p o ra c h ro d z in n y c h lu b w s p ra w a c h z z a k r e s u p r a w a pracy. N ie m n ie j w p rz e c iw ie ń stw ie do je j czysto m a te ria ln o - p ra w n e g o o d p o w ie d n ik a w y k o n a n ie obow iązk ó w o k re ślo n y c h w tr e ś c i u g o d y są d o w e j z a g w a r a n to w a n e j e s t u s t a w ą p ro c e s o w ą . W k o n s e k w e n c ji in s ty tu c ja ta , ob o k ire n ic z n e g o c h a r a k t e r u , s t a ł a się n ie z w y k le e fe k ty w n y m sp o so b e m r e g u lo w a n ia sp o ró w p r a w n y c h .
Sum m ary
L e g a l n a t u r e a n d l e g a l c o n s e q u e n c e s o f t h e c o u r t s e t t l e m e n t
Key words: court settlement, legal consequences, mediation, alternative dispute resolution.
T h e a im o f t h e e s s a y is to p r e s e n t th e p ro b le m o f le g a l c o n s e q u e n c e s o f th e c o u rt s e ttle m e n t u n d e r g iv e n p ro v is io n s o f P o lis h le g a l s y s te m . D e te r m i n a tio n o f le g a l c o n s e q u e n c e s o f th e s e ttle m e n t c o n c lu d e d in t h e c o u r t r e q u ire s d e fin in g m a n y i m p o r ta n t is s u e s lik e th e c o n c e p t o f c o u rt s e ttle m e n t (in c lu d in g th e id e a o f r ig h t to d isp o se fre e ly o f th e s u b je c t- m a tte r ) a n d its le g a l n a t u r e . F in a lly th e a r tic le p r e s e n ts p ro b le m o f s u b s ta n tiv e a n d p ro c e d u r a l effe c ts o f d r a f tin g th e a n a ly z e d s e ttle m e n t.
60 Tak SN w postanowieniu z dnia 6 sierpnia 1965 r., I PZ 43/65, OSNC 1966, nr 10, poz. 163. 61 Ustawa z 28 lipca 2005 r. (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r., nr 90, poz. 594).
