N
Niieesstta ab biilln no oœœææ m miik krro ossa atteelliitta arrn na a ii eek kssp prreessjja a g geen nó ów w h hM ML LH H1 1
ii h hM MS SH H2 2 u u k ko ob biieett w
w w wiieek ku u p po om meen no op pa au uzza alln nyym m zz rra ak kiieem m een nd do om meettrriiu um m
M
Miiccrroossaatteelllliittee iinnssttaabbiilliittyy aanndd hhM ML LH H1 1 aanndd hhM MSSH H2 2 ggeennee eexxpprreessssiioonn iinn ppoossttm meennooppaauussaall w woom meenn w wiitthh eennddoom meettrriiaall ccaanncceerr
H
Haannnnaa RRoommaannoowwiicczz--MMaakkoowwsskkaa11,, BBeeaattaa SSmmoollaarrzz11,, GGrraa¿¿yynnaa DDeecc22,, EEll¿¿bbiieettaa KKoozz³³oowwsskkaa11,, T
Toommaasszz SStteettkkiieewwiicczz33,, AAnnddrrzzeejj KKuulliigg11,, TToommaasszz PPeerrttyyññsskkii33
Cel: Rak endometrium nale¿y do najczêstszych nowotworów z³oœliwych rozwijaj¹cych siê w trzonie macicy. Rozwój raka endometrium jest ci¹gle s³abo poznany. Wartykule przedsta- wiono przegl¹d badañ, które wskazuj¹, ¿e w genomie komórek raka endometrium dochodzi czêsto do zjawiska niestabilnoœci mikrosatelitarnej pod wp³ywem uszkodzeñ w genach muta- torowych hMLH1 i hMSH2.
Materia³y i metody: Przebadano pacjentki, u których stwierdzono raka endometrium.
Niestabilnoœæ mikrosatelitarna by³a wykrywana z zastosowaniem reakcji PCR-SSCP.
Wyniki i wnioski: Niestabilnoœæ mikrosatelitarna wydaje siê byæ istotna w rozwoju ró¿- nych nowotworów, w³¹czaj¹c raka endometrium.
S³owa kluczowe: rak endometrium, geny hMLH1 i hMSH2, niestabilnoœæ mikrosatelitarna (Przegl¹d Menopauzalny 2004; 2: 51–58)
1
1PPrraaccoowwnniiaa BBiioollooggiiii MMoolleekkuullaarrnneejj,, ZZaakk³³aadd PPaattoommoorrffoollooggiiii KKlliinniicczznneejj,, IInnssttyyttuutt CCeennttrruumm ZZddrroowwiiaa MMaattkkii P
Poollkkii ww ££ooddzzii;; kkiieerroowwnniikk:: pprrooff.. ddrr hhaabb.. mmeedd.. AAnnddrrzzeejj KKuulliigg
2
2KKaatteeddrraa GGiinneekkoollooggiiii ii PPoo³³oo¿¿nniiccttwwaa,, UUnniiwweerrssyytteett MMeeddyycczznnyy ww ££ooddzzii;;
k
kiieerroowwnniikk:: pprrooff.. ddrr hhaabb.. mmeedd.. JJaacceekk SSuuzziinn
3
3KKlliinniikkaa GGiinneekkoollooggiiii ii CChhoorróóbb MMeennooppaauuzzyy,, IInnssttyyttuutt CCeennttrruumm ZZddrroowwiiaa MMaattkkii PPoollkkii ww ££ooddzzii;;
W Wssttêêp p
Rak endometrium nale¿y do najczêstszych nowo- tworów z³oœliwych rozwijaj¹cych siê w trzonie macicy.
Rak b³ony œluzowej trzonu macicy wystêpuje w 80%
w okresie pomenopauzalnym [1]. Tylko 5% zachoro-
wañ na ten nowotwór notuje siê przed 40. rokiem ¿ycia.
Nowotwór ten zajmuje 4. miejsce wœród zachorowañ na raka u kobiet [2]. Rocznie odnotowuje siê na ca³ym œwiecie ok. 150 tys. nowych zachorowañ na raka endo- metrium. Wed³ug danych Instytutu Onkologii w War- szawie z 1990 r. rak endometrium zajmuje w Polsce
5. miejsce wœród wszystkich nowotworów z³oœliwych pod wzglêdem zachorowalnoœci (11,8%), a jako przy- czyna zgonu wystêpuje na 14. miejscu [2].
Zidentyfikowano wiele czynników ryzyka rozwoju raka endometrium. W znacznej liczbie badañ epide- miologicznych zapadalnoœæ na raka endometrium do- tyczy kobiet ¿yj¹cych w lepszych warunkach ekono- micznych. Stwierdzono, ¿e kobiety rasy bia³ej 2-krot- nie czêœciej zapadaj¹ na ten nowotwór ni¿ kobiety rasy czarnej. Wa¿nym czynnikiem ryzyka jest wspomniany ju¿ wy¿ej wiek [1, 3].
Wielu autorów uwa¿a, ¿e ryzyko zachorowania na raka endometrium obni¿a siê wraz ze wzrostem wieku menarche, a wzrasta u kobiet z póŸno wystêpuj¹c¹ me- nopauz¹. U kobiet, u których menopauza wyst¹pi³a po 52. roku ¿ycia stwierdzono 1,7 razy wiêksze ryzyko za- chorowania na raka endometrium ni¿ u tych, u których menopauza wyst¹pi³a przed 49. rokiem ¿ycia [3].
Wiêkszoœæ danych wykazuje znacznie czêstsze wy- stêpowanie nowych zachorowañ w grupie nieródek ni¿
u kobiet, które rodzi³y [1–3].
Zaburzenia miesi¹czkowania, a szczególnie niere- gularne, d³ugie cykle miesi¹czkowe kojarzone z bra- kiem jajeczkowania zwiêkszaj¹ ryzyko raka b³ony œlu- zowej macicy, natomiast liczne ci¹¿e obni¿aj¹ je [1, 3].
Opisywany jest równie¿ zwi¹zek zapadalnoœci na ten nowotwór u kobiet z zespo³em PCO. U kobiet z ra- kiem endometrium czêœciej stwierdza siê oty³oœæ, cu- krzycê i nadciœnienie têtnicze. Wzrost ryzyka u kobiet z oty³oœci¹, a zw³aszcza z oty³oœci¹ typu androidalnego t³umaczy siê, podobnie jak w przypadku raka sutka, obwodow¹ konwersj¹ androstendionu do estronu w ko- mórkach tkanki t³uszczowej. Jednoczeœnie uwa¿a siê,
¿e w wyniku niskich stê¿eñ bia³ek wi¹¿¹cych estroge- ny u tych kobiet, wiêksza iloœæ estrogenów jest nie- zwi¹zana [1–3].
Szereg wspomnianych wy¿ej czynników ryzyka ra- ka endometrium ma zwi¹zek z wysokimi poziomami endogennych estrogenów. Zarówno estrogeny endo- genne, jak i egzogenne stymuluj¹ proliferacjê endome- trium, uniemo¿liwiaj¹c czynnoœæ sekrecyjn¹ komórek.
D³ugotrwa³a stymulacja nab³onka gruczo³owego po- woduje jego rozrost, a w koñcowej fazie mo¿e dopro- wadziæ do rozwoju raka. Podobny proces mo¿e zacho- dziæ, gdy zwi¹zki estrogenne dzia³aj¹ w tkankach o zwiêkszonej wra¿liwoœci, lub gdy zaburzone zostaje ich unieczynnienie (np. w niewydolnoœci w¹troby). Hi- perestrogenizm endogenny wystêpuje we wszystkich zaburzeniach hormonalnych, powoduj¹cych wspo- mniane ju¿ cykle bezowulacyjne oraz w przypadku no- wotworów hormonalnie czynnych (np. ziarniszczak, otoczkowiak) [1, 3].
Istniej¹ doniesienia, ¿e chore na raka endometrium czêœciej ni¿ ogó³ populacji pochodz¹ z rodzin obci¹¿o- nych nowotworem. Przypuszcza siê tak¿e, ¿e typ meta- bolizmu estrogenów jest uwarunkowany genetycznie.
Wartoœæ stosunku: estriol/estradiol + estron, ujemnie ko- reluje z zachorowalnoœci¹ na raka endometrium [1, 3].
G³ównym objawem raka endometrium jest niepra- wid³owe krwawienie z jamy macicy, charakterystyczne zw³aszcza, gdy pojawia siê w okresie pomenopauzal- nym. Innymi objawami mog¹ byæ hematometra, py- ometra, lub up³awy o wygl¹dzie pop³uczyn miêsnych.
Jednak szacuje siê, ¿e a¿ 17% przypadków tego nowo- tworu przebiega bezobjawowo [4].
Podstaw¹ rozpoznania raka endometrium jest rozpo- znanie histopatologiczne. Ostatecznym i weryfikuj¹cym postêpowaniem diagnostycznym jest frakcjonowana abrazja kana³u i jamy macicy. Doskonalsz¹ metod¹ dia- gnostyki jest celowana biopsja endometrium dokonywa- na w histeroskopii. Oprócz oceny rozleg³oœci i umiejsco- wienia procesu nowotworowego, pozwala ona na pobra- nie materia³u pod kontrol¹ wzroku. Metodami pomocni- czymi w diagnostyce nowotworu s¹: ultrasonografia przezpochwowa z wykorzystaniem kolorowego dopple- ra, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, ocena markerów nowotworowych, stanu receptorowe- go, analiza ploidii DNA i onkogenów [1, 2].
W raku endometrium nie dysponujemy, niestety, badaniem skryningowym, takim jak powszechne kon- trolne badanie mammograficzne w diagnostyce wcze- snych postaci raka sutka, czy cytologiczne badanie tar- czy czêœci pochwowej szyjki macicy. Objawy klinicz- ne tego nowotworu s¹ ma³o charakterystyczne i poja- wiaj¹ siê stosunkowo póŸno. Leczenie raka endome- trium jest leczeniem radykalnym, okaleczaj¹cym ko- bietê, a stosowana wczeœniej b¹dŸ nastêpowo radiote- rapia powoduje szereg objawów ubocznych. Dlatego w pe³ni uzasadnione s¹ badania dotycz¹ce etiologii ra- ka endometrium, mog¹ce siê przyczyniæ do udoskona- lenia jego diagnostyki, szczególnie wczesnej i leczenia.
Kancerogeneza raka endometrium jest procesem nie w pe³ni wyjaœnionym, ze wzglêdu na ró¿norodnoœæ wymienionych ju¿ wczeœniej czynników, mog¹cych jej sprzyjaæ.
Powstanie nowotworu jest procesem wieloetapo- wym. Czynniki rakotwórcze oddzia³ywuj¹ce na nasz organizm przewa¿nie nie wywo³uj¹ bezpoœrednio roz- woju nowotworu, ale indukuj¹ powstanie endogennych czynników poœrednich, którymi s¹ czêsto wolne rodni- ki tlenowe lub utlenowane przez nie zwi¹zki. Dopiero one mog¹ uszkadzaæ DNA i wywo³ywaæ mutacje punk- towe lub chromosomowe. Niektóre spoœród tych muta- cji prowadz¹ do transformacji nowotworowej dotkniê- tej nimi komórki i w efekcie do powstania nowotworu.
Na ka¿dym z tych etapów dzia³aj¹ naturalne czynniki antykancerogenne endogenne lub egzogenne (np. wita- miny A, C, E, glutation, enzymy wymiataj¹ce wolne rodniki i naprawcze struktury DNA).
N
Niieesstta ab biilln no oœœææ m miik krro ossa atteelliitta arrn na a
Badania wskazuj¹, ¿e niestabilnoœæ mikrosatelitar- na (MSI) jest istotna dla rozwoju ró¿nych nowotwo- rów, w tym raka endometrium. MSI w raku endome- trium jest wynikiem zmian w genach naprawy DNA jak hMLH1 i hMSH2.
Sekwencje mikrosatelitarne s¹ to krótkie, powta- rzaj¹ce siê sekwencje nukleotydów, rozsiane w warun- kach prawid³owych w ca³ym genomie. W genomie Eu- karyota wystêpuj¹ powtórzenia 1-, 2-, 3- i 4-nukleoty- dowe. Ponad 90% przebadanych dotychczas sekwencji mikrosatelitarnych od mononukleotydów do tetranu- kleotydów wykazuje polimorfizm. W genomie cz³o- wieka najczêœciej wystêpuje 5 grup powtórzeñ, przy czym A>AC>AAAB> AAB>AG (B oznacza cytozy- nê, guaninê lub tymidynê). Te 5 grup stanowi 76%
wszystkich sekwencji mikrosatelitarnych. Oko³o 12%
tych sekwencji stanowi¹ tandemy d³ugoœci równej lub wiêkszej ni¿ 40 nukleotydów. Najczêœciej w genomie cz³owieka wystêpuje powtórzenie dwunukleotydu (CA)n/(GT)n, potocznie nazywane powtórzeniem CA.
W genomie cz³owieka wystêpuje ok. 50–100 tys. se- kwencji powtórzonych CA i pojawiaj¹ siê one œrednio co 30 kpz w euchromatynie. Powtórzenia CA mog¹ byæ wyszukane w znanych sekwencjach genomu dziê- ki przeszukaniu bibliotek krótkich sekwencji sondami poli(dC:dA)/poli(dG:dT).
W genomie komórek rakowych, w tym raka trzonu macicy wykryto zaburzenia w sekwencjach mikrosate- litarnych [5, 6]. Za zmiany te, okreœlane mianem nie- stabilnoœci sekwencji mikrosatelitarnych (MSI – mi- crosatellite instability) jest odpowiedzialny uogólniony defekt mechanizmów odpowiadaj¹cych za wiernoœæ replikacji DNA lub za poreplikacyjn¹ naprawê DNA [5]. Defekty tego typu pojawiaj¹ siê w wyniku mutacji genów mutatorowych MMR (Mismatch Repair), bior¹- cych udzia³ w naprawie nieprawid³owo sparowanych zasad DNA oraz zasad niesparowanych powstaj¹cych wskutek insercji lub delecji.
G
Geen nyy h hM ML LH H1 1 ii h hM MS SH H2 2
Sekwencje mikrosatelitarne s¹ szczególnie podatne na b³êdy w replikacji i wykryte zaburzenia w ich obrê- bie s¹ markerem zahamowania czynnoœci genów muta- torowych. Do tej pory wykryto mutacje w nastêpuj¹- cych genach: hMSH2, hMLH1, hPMS1 i hPMS2. Naj- czêœciej wystêpuj¹ one w genie hMLH1.
Gen hMLH1 (ang. Human mutL E. Coli MLH1 S.
Cerevisiae homologue) zosta³ zlokalizowany na chro- mosomie 3p21. Jest on homologiczny do genu mutL bakterii, który koduje bia³ko o d³ugoœci 756 amino- kwasów, wykazuj¹ce 41% homologii z produktem ge- nu yMLH1 dro¿d¿y (13 aminokwasów C-koñcowych
jest identycznych). Gen hMLH1 sk³ada siê z 19 ekso- nów i obejmuje bez regionu promotora oko³o 58 kpz (d³ugoœæ cDNA 2484 pz). W naprawie poreplikacyjnej b³êdnie sparowanych zasad bia³ko MLH1 oddzia³uje wspólnie z produktem genu hMSH2.
W wyniku mutacji germinalnych dochodzi do uszkodzenia jednego allelu odpowiedniego genu muta- torowego. Jeden prawid³owy allel mo¿e spe³niaæ funk- cje naprawcze. Osoby, u których dosz³o do mutacji jed- nego allelu odpowiedniego genu mutatorowego s¹ he- terozygotami i nie choruj¹ na raka. Dopiero kiedy dru- ga mutacja somatyczna doprowadzi do inaktywacji je- dynego prawid³owo funkcjonuj¹cego allelu, komórka, która wczeœniej skumulowa³a mutacje innych onkoge- nów i antyonkogenów staje siê komórk¹ nowotworo- w¹. Raki z mutacjami genów mutatorowych maj¹ po- dobne cechy biologiczne. Stwierdza siê w nich nielicz- ne aberracje chromosomowe i posiadaj¹ zwykle diplo- idaln¹ iloœæ DNA. Rzadko towarzysz¹ im mutacje ge- nów p53 czy K-ras.
Obecnoœæ mutacji w rozsianych po ca³ym genomie w liczbie ok. 100 tys. kopii sekwencjach typu mikrosa- telit sugeruje uogólniony defekt w mechanizmach od- powiadaj¹cych za wiernoœæ replikacji DNA lub pore- plikacyjn¹ naprawê DNA. Dlatego te¿ guzy z takimi zmianami okreœlono mianem RER+ (Replication Er- rors). Mutacje somatyczne w genie hMSH2 okaza³y siê odpowiedzialne za fenotyp RER+ w raku jelita grube- go oraz w raku endometrium w koincydencji z rakiem jelita grubego [7–11]. W raku trzonu macicy wykryto tak¿e zaburzenia w genach hMLH1 i hMSH6 [7, 11].
W guzach RER+ obserwuje siê ekspansjê sekwencji mikrosatelitarnej, zlokalizowanej w sekwencji koduj¹- cej genu receptora typu II transformuj¹cego czynnika wzrostowego (TGFβRII). Mutacja ta powoduje inakty- wacjê receptora. Poniewa¿ TGFβ jest inhibitorem pro- liferacji komórek nab³onkowych, utrata receptora TGFβRII czyni komórki nowotworowe niewra¿liwymi na hamuj¹ce dzia³anie TGFβ. A zatem mutacje w genie receptora TGFβ, a wiêc w genie o znanej funkcji w re- gulacji proliferacji, wi¹¿¹ siê z niestabilnoœci¹ sekwen- cji mikrosatelitarnych.
Defekty w systemie naprawczym MMR i powsta- nie niestabilnoœci mikrosatelitarnej MSI s¹ wynikiem wzrostu tolerancji komórkowej na czynniki metyluj¹ce jak N-metylo-N-nitrozomocznik (MNU) czy N-met- ylo-N’-nitro-N-nitrozoguanina (MNNG). Zarówno MNU i MNNG powoduj¹ metylacjê w pozycji O6gu- aniny w cz¹steczce DNA. Enzym O6-metyloguanina- DNA metylotransferaza (MGMT), która przenosi gru- py metylowe na cysteinê odwraca uszkodzenia DNA.
Jednak¿e MGMT jest skutecznie hamowana przez po- wstaj¹c¹ hipermetylacjê, a jej ekspresja w tkance no- wotworowej staje siê ni¿sza w porównaniu do innych tkanek. Niski poziom MGMT powoduje akumulacjê O6-metyloguaniny w tkance rakowej. O6-mG promuje
kancerogeny metyluj¹ce
powstanie niesparowanych zasad G/T
MUTACJE GENETYCZNE
r
r a a k k z z w w ii ¹ ¹ z z a a n n y y z z M M II N N n
n n
n ii ii ee ee ss ss tt tt a a a a b b b b ii ii ll ll n n n n o o o o œœ œœ ææ ææ m m m m ii ii k k k k rr rr o o o o ss ss a a a a tt tt ee ee ll ll ii ii tt tt a a a a rr rr n n n n a a a a
zatrzymanie wzrostu/MMR
brak MMR
hipermetylacja
utrata aktywnoœci MGMT
spontaniczna deaminacja
Ryc. 1. Model kancerogenezy zwi¹zany z niestabilnoœci¹ mikrosatelitarn¹ (MIN)
A P O P T O Z A
formowanie siê hybryd O6-mG/T, które s¹ rozpoznawa- ne przez system MMR (ryc. 1.). Jednak¿e mechanizm ten zwraca siê tylko w kierunku nowo powsta³ych nici, natomiast nie naprawia uszkodzeñ na niciach starych.
W zwi¹zku z tym nastêpuje akumulacja b³êdów prowa- dz¹cych do powstania mutacji, a nastêpnie utrata lub zahamowanie funkcji genów uczestnicz¹cych w syste- mie MMR. Podsumowuj¹c, mutageny metyluj¹ce bê- d¹ce przyczyn¹ uszkodzeñ DNA wywo³uj¹ zahamowa- nie syntezy i naprawê DNA, a nastêpnie w dalszym to- ku dzia³ania niszcz¹ ten mechanizm kontrolny.
N
Niieesstta ab biilln no oœœææ m miik krro ossa atteelliitta arrn na a a
a rra ak k ttrrzzo on nu u m ma acciiccyy
Niestabilnoœæ mikrosatelitarna (MSI) po raz pierw- szy zosta³a wykryta u rodzin z zespo³em HNPCC (ang.
Hereditary Nonpyloposis Colorectal Cancer) [12]. Za jej powstawanie odpowiedzialny jest defekt w genach naprawczych. W 90% przypadków HNPCC mutacje germinalne maj¹ miejsce w genach hMSH2 i hMLH1 [13]. Badania histologiczne guzów z wykryt¹ mutacj¹ w genie hMSH2 lub hMLH1 wykaza³y, ¿e w grupie pa- cjentów z mutacj¹ w hMSH2 stwierdza siê czêstsze wy- stêpowanie nowotworów poza jelitem grubym ni¿
w grupie z hMLH1 i w ogóle pacjentów z rakami jelita grubego. Kolejne badania wykaza³y, ¿e MSI jest obec- na w ok. 20% sporadycznych raków jelita grubego.
Jednym z czêœciej wystêpuj¹cych nowotworów w koincydencji z rakiem jelita grubego jest rak endome- trium. W genomie jego komórek dochodzi czêsto do MSI pod wp³ywem uszkodzeñ w genach mutatorowych.
Poza tym wiadomo, ¿e niestabilnoœæ mikrosatelitarn¹ spotyka siê w 15–43% sporadycznych przypadków raka trzonu macicy [14, 15]. Dotychczasowe badania wska- zuj¹, ¿e niestabilnoœæ mikrosatelitarna jest istotna dla rozwoju tego nowotworu [16, 17]. Wiadomo, ¿e g³ównie mutacje w genie naprawczym hMLH1 prowadz¹ do roz- woju MSI w sporadycznym raku endometrium. Mutacje tego genu dotycz¹ przede wszystkim domen konserwa- tywnych i maj¹ charakter delecji, insercji oraz tranzycji i transwersji. Mutacje te s¹ rozrzucone wzd³u¿ ca³ego re- gionu koduj¹cego genu. W regionie 3’ w eksonach od 15 do 19 wystêpuje 38% wszystkich poznanych mutacji ge- nu hMLH1. Najczêœciej obserwowan¹ mutacj¹ jest dele- cja w eksonie 16. Innym gor¹cym miejscem w genie hMLH1 s¹, podobnie jak w hMSH2 dinukleotydy CpG.
Badania zespo³ów Katabuchi i wsp., Kobayashi i wsp., Lim i wsp. oraz Kowalski i wsp. [18–21] wykaza³y, ¿e u wszystkich pacjentek z rakiem trzonu macicy, u któ- rych stwierdza siê defekt genu hMLH1 wystêpuje niesta- bilnoœæ mikrosatelitarna. Oprócz hMLH1 ekspresja in- nych genów naprawczych hMSH2 i hMSH6 zosta³a okreœlona przez zespó³ Stefanssona i wsp. [22] u chorych na raka endometrium oraz skorelowana ze stopniem MSI. Podwy¿szona ekspresja hMLH1 by³a czêstsza wœród nowotworów z wysokim indeksem MSI, podczas gdy zwiêkszon¹ ekspresjê hMSH2 i hMSH6 obserwowa- no czêœciej u chorych z niskim stopniem niestabilnoœci mikrosatelitarnej. MSI by³a znacz¹co skorelowana z pa- tologiczn¹ ekspresj¹ hMLH1 (P <0,001), a tak¿e hMSH2 (P=0,04), i hMSH6 (P=0,001). Dane wskazuj¹, ¿e geny naprawcze hMSH2 i hMSH6 uczestnicz¹ w powstawaniu niestabilnoœci mikrosatelitarnej, ale w mniejszym stop- niu ni¿ w przypadku hMLH1 [22].
Ryc. 2. Analiza polimorfizmu konformacji jednoniciowych fragmentów DNA (SSCP) przy pomocy elektroforezy
W
Wyyk krryyw wa an niiee n niieesstta ab biilln no oœœccii m
miik krro ossa atteelliitta arrn nyycch h
Niestabilnoœæ mikrosatelitarna genów hMLH1 i hMSH2 jest wykrywana z zastosowaniem reakcji PCR-SSCP (ang. single strand conformation polymor- phism – polimorfizm konformacyjny pojedynczych ni- ci). Analiza polimorfizmu konformacji jednoniciowych fragmentów DNA (SSCP) jest jedn¹ z najczêœciej sto- sowanych technik wykrywania mutacji punktowych.
Jest to technika elektroforetyczna, polegaj¹ca na roz- dziale w ¿elu poliakryloamidowym jednoniciowych fragmentów DNA (zdenaturowane produkty PCR), któ- re podczas elektroforezy przyjmuj¹ konformacjê zale¿- n¹ od ich sekwencji nukleotydowej. Szybkoœæ migracji jednoniciowych fragmentów DNA zale¿y od ich wiel- koœci oraz konformacji. Fragmenty o takiej samej wiel-
koœci i sekwencji nukleotydów przyjmuj¹ takie same konformacje, a wiêc migruj¹ z t¹ sam¹ szybkoœci¹.
Teoretycznie wystarczy zmiana jednego nukleotydu, aby fragment przyj¹³ inn¹ konformacjê, a tym samym migrowa³ z inn¹ szybkoœci¹ (ryc. 2.).
Wartoœæ prognostyczna poszczególnych czynników jest w raku b³ony œluzowej trzonu macicy bardzo zró¿- nicowana i mo¿liwa do zdefiniowania w ró¿nych eta- pach leczenia. Ustalenie rokowania na podstawie tylko jednego, choæby najbardziej istotnego czynnika daje rokowanie o mniejszej wartoœci ni¿ kompleksowa ana- liza wszystkich mo¿liwych do uzyskania w danym mo- mencie informacji, dotycz¹cych czynników rokowni- czych. Umo¿liwia to podjêcie w³aœciwych decyzji do- tycz¹cych leczenia, zarówno przed operacj¹, jak i po operacji.
Summary
Purpose: Endometrial cancer is one of the most common malignant neoplasms which appear in the uterine body. Endometrial tumorigenesis is still poorly understood.
Microsatellite instability (MSI) and hMLH1 and hMSH2 gene expression have been shown in patients from groups with a high risk of endometrial cancer. The paper presents a review of the results of studies showing that alterations in the mismatch repair gene hMLH1 and hMSH2 seem to be important for the development of MSI in these tumors.
Materials and methods: The patients diagnosed with endometrial carcinoma have been studied. The microsatellite instability was detected using PCR-SSCP reaction.
Results and conclusion: Microsatellite instability seems to be important in the development of various human cancers including endometrial cancer.
Key words: endometrial cancer, hMLH1 and hMSH2 genes, microsatellite instability
P
Piiœœmmiieennnniiccttwwoo
1. Rose PG. Endometrial carcinoma. N Engl J Med 1996; 335: 610-9.
2. Spaczyñski M. Onkologia ginekologiczna. Urban & Partner, Wroc³aw 1997.
3. Markowska J. Epidemiologia raka endometrium. Klin Perinat Gin 1993; 6: 54-64.
4. Hofmeister F. Endometrial biopsy. Another look. Am J Obstet Gynecol 1974; 6: 93.
5. Lothe RA. Microsatellite instability in human solid tumours. Mol Med Today 1997; 3: 61-68.
6. Muresu R, Sini MC, Cossu A. Chromosomal abnormalities and microsatellite instability in sporadic en- dometrial cancer. Eur J Cancer 2002; 38: 1802-9.
7. Berends M, Hollema H, Wu Y. MLH1 and MSH2 protein expression as a pre-screening marker in he- reditary and non-hereditary endometrial hyperplasia and cancer. Int J Cancer 2001; 92: 398-403.
8. Chadwick R, Pyatt R, Niemann T. Hereditary and somatic DNA mismatch repair gene mutations in sporadic endometrial carcinoma. J Med Genet 2001; 38: 461-6.
9. Furlan D, Casati B, Cerutti R. Genetic progression in sporadic endometrial and gastrointestinal cancers with high microsatellite instability. J Pathol 2002; 197: 603-9.
10. Hamid A, Mandai M, Konishi I. Cyclical change of hMSH2 protein expression in normal endometrium during the menstrual cycle and its overexpression in endometrial hyperplasia and sporadic endometrial car- cinoma. Cancer 2002; 94: 997-1005.
11. Stefansson I, Akslen LA, MacDonald N. Loss of hMSH2 and hMSH6 expression is frequent in spora- dic endometrial carcinomas with microsatellite instability: a population-based study. Clin Cancer Res 2002; 8: 138-43.
12. Thibodeau SN, Bren G, Schaid D. Microsatellite instability in cancer of the proximal colon. Science 1993; 260: 816-9.
13. Peltomaki P, Vasen HF. Mutations predisposing to hereditary nonpolyposis colorectal cancer: database and results of a collaborative study. The International Collaborative Group on Hereditary Nonpolyposis Colorectal Cancer. Gastroenterology 1997; 113: 1146-58.
14. Caduff RF, Johnston CM, Svoboda-Newman M. Clinical and pathological significance of microsatel- lite instability in sporadic endometrial carcinoma. Am J Pathol 1996; 148: 1671-8.
15. Gurin CC, Federici MG, Kang L. Causes and consequences of microsatellite instability in endometrial carcinoma. Cancer Res 1999; 59: 462-6.
16. Muresu R, Sini MC, Cossu A. Chromosomal abnormalities and microsatellite instability in sporadic en- dometrial cancer. Eur J Cancer 2002; 38: 1802-9.
17. Orbo A, Eklo K, Kopp M. A semiautomated test for microsatellite instability and its significance for the prognosis of sporadic endometrial cancer in northern Norway. Int J Gynecol Pathol 2002; 21: 27-33.
18. Katabuchi H, van Rees B, Lambers AR. Mutations in DNA mismatch repair genes are not responsible for microsatellite instability in most sporadic endometrial carcinomas. Cancer Res 1995; 55: 5556-60.
19. Kobayashi K, Matsushima M, Koi S. Mutational analysis of mismatch repair genes hMLH1 and hMSH2 in sporadic endometrial carcinomas with microsatellite instability. Jpn J Cancer Res 1996; 87:
141-5.
20. Kowalski LD, Mutch DG, Herzog TI. Mutational analysis of MLH1 and MSH2 in 25 prospectively- -acquired RER+ endometrial cancers. Genes Chrom Cancer 1997; 18: 219-27.
21. Lim PC, Tester D, Cliby W. Absence of mutation in DNA mismatch repair genes in sporadic endome- trial tumours with microsatellite instability. Clin Cancer Res 1996; 11: 1907-11.
22. Stefansson I, Akslen LA, MacDonald N. Loss of hMSH2 and hMSH6 expression is frequent in spora- dic endometrial carcinomas with microsatellite instability: a population-based study. Clin Cancer Res 2002; 8: 138-43.
A
Addrreess ddoo kkoorreessppoonnddeennccjjii
dr n. med. HHaannnnaa RRoommaannoowwiicczz--MMaakkoowwsskkaa Pracownia Biologii Molekularnej Zak³ad Patomorfologii Klinicznej ICZMP ul. Rzgowska 281/289
93-338 £ódŸ tel. + 48 42 271 12 80 faks + 48 42 271 14 21
