Prawo do ochrony zdrowia w ustawodawstwie polskim : zarys problematyki

PRAWO DO OCHRONY ZDROWIA W USTAWODAWSTWIE POLSKIM –

ZARYS PROBLEMATYKI

Niniejszy artykuł przedstawia rozważania odnoszące się do wyrażonego w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej „prawa do ochrony zdrowia”, konkretyzowanego następnie w ustawodawstwie polskim zaliczanym do prawa medycznego (prawa zdrowia publicz- nego). Zagadnienie prawa do ochrony zdrowia (prawa do opieki zdrowotnej) prezen- towane jest w wymiarze praktycznym – na podstawie obserwacji autora dotyczących funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej w naszym kraju¹. Rozważania mają za cel przedstawienie idei regulacji ustrojowej prawa do ochrony zdrowia, w szczególności ze względu na jej złożony i mogący podlegać różnorodnym ocenom, charakter.

I Prawo do ochrony zdrowia – zakres podmiotowy i przedmiotowy

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku w części poświę- conej wolnościom i prawom ekonomicznym, socjalnym oraz kulturalnym (rozdział II Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela) stanowi, że: „Każdy ma prawo do ochrony zdrowia” (art. 68 ust. 1)². Zaznaczyć przy tym należy, że Konstytucja RP, po- dobnie zresztą jak i ustawodawstwo z zakresu prawa medycznego, nie defi niuje zakresu

„ochrony zdrowia” jako uprawnienia – w tym przypadku – każdego człowieka³. Z uwagi na brak jednoznacznego określenia zakresu „ochrony zdrowia”⁴ problematyczne jest uznanie za taki zakres przepisów wprowadzających tzw. świadczenia gwarantowa-

*Dr, Wyższa Szkoła Nauk Społecznych i Technicznych w Radomiu, pracownik Najwyższej Izby Kon- troli.

1 Terminy: „system ochrony zdrowia”, „system opieki zdrowotnej” i „system zdrowotny” będą w ni- niejszej pracy stosowane przemiennie dla zachowania jasności wywodu.

2 Więcej: Polskie prawo konstytucyjne, W. Skrzydło (red.), Lublin 1997, s. 167–192.

3 Więcej: M. Nesterowicz, Prawo medyczne, Toruń 2007, s. 93–98; M. Safj an, Prawo i medycyna. Ochro- na praw jednostki a dylematy współczesnej medycyny, Warszawa 1998, s. 9–33.

4 W wyroku z 7 stycznia 2004 r. (sygn. K14/03) Trybunał Konstytucyjny zajął stanowisko, że treścią prawa do ochrony zdrowia jest „możliwość korzystania z systemu ochrony zdrowia funkcjonalnie nakie- rowanego na zwalczanie i zapobieganie chorobom, urazom i niepełnosprawności”.

ne w ramach „powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego” (czyli wszystkich objętych

„kontraktowaniem” przez płatnika publicznego). Przy zastosowaniu wykładni rozsze- rzającej (systemowej) należałoby bowiem system ochrony zdrowia odnosić bezpośred- nio do systemu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, co biorąc pod uwagę różny zakres pojęciowy tych terminów, mogłoby rodzić istotne wątpliwości interpretacyjne in concreto (np. w sytuacji „nie-obywatela” i ustalania zakresu jego uprawnień – jako oso- by nieubezpieczonej – do ochrony zdrowia)⁵. Ponadto literalna wykładnia tego przepi- su wskazuje na konieczność odnoszenia tego prawa (bez wyjątku) do każdego człowie- ka, zgodnie z ideą ochrony praw człowieka statuowaną w prawie międzynarodowym publicznym, jak i dorobkiem tej dziedziny prawa⁶.

W kolejnym przepisie wskazanego artykułu Konstytucja RP wskazuje, że obywate- lom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej fi nansowanej ze środków publicznych, a warunki i za- kres udzielania tych świadczeń określa ustawa (art. 68 ust. 2). Konstytucyjne wskazanie odnosi się do ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej fi nansowanych ze środków publicznych⁷.

W pierwszej kolejności zauważyć należy, że w rozwinięciu normy konstytucyjnej, nakazującej utożsamiać ochronę zdrowia z prawem każdego człowieka, pojawia się już tzw. obywatelski tytuł do świadczeń opieki zdrowotnej. Konstytucja w swojej regulacji gwarantuje równy dostęp do takich świadczeń, niezależnie od – zróżnicowanego prze- cież w praktyce – statusu materialnego obywateli. Oznacza to w warunkach polskie- go systemu zdrowotnego, że wnoszenie składki z tytułu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, związanej z posiadaniem statusu obywatela (zarówno obowiązkowej, jak i – po przekroczeniu wyznaczonego progu dochodowego – dobrowolnej), lub też jej

5 Więcej: D.E. Lach, Zasada równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej, Warszawa 2011, s. 149–

–172.

6 Więcej: R. Bieżanek, J. Symonides, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 1998, s. 259–286;

A. Przyborowska-Klimczak, Prawo międzynarodowe publiczne. Wybór dokumentów, Lublin 1998, s. 154–

–299.

7 T.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 ze zm.; ustawa, zwana dalej w skrócie „ustawą zdrowotną”, obo- wiązuje od dnia 1 października 2004 r. Wskazana ustawa zastąpiła poprzednio obowiązującą ustawę z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (Dz.U. Nr 45, poz.

391 ze zm.). Ustawa ta ogłoszona została w dniu 17 marca 2003 r. (Dz.U. Nr 45, poz. 391), a mając zaledwie czternastodniowy okres vacatio legis, ustanowiła z dniem 1 kwietnia 2003 r. Narodowy Fundusz Zdrowia, stanowiący następcę prawnego dotychczasowych kas chorych powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego (poprzednia ustawa o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym z dniem wejścia w życie tej ustawy utra- ciła swoją moc obowiązującą). W okresie uchwalania Konstytucji RP w tym zakresie obowiązywała właś- nie ustawa z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, która została ogłoszona w dniu 26 marca 1997 r. (Dz.U. Nr 28, poz. 153). Wejście w życie tej ustawy – z dniem 1 stycznia 1999 r., oznaczało wprowadzenie do polskiego systemu zdrowotnego idei ubezpieczenia zdrowotnego, stanowiąc sui generis punkt zwrotny w organizacji ochrony zdrowia w naszym kraju. Należy również wspomnieć o kluczowym dla organizacji systemu opieki zdrowotnej w naszym kraju orzeczeniu Trybunału Konsty- tucyjnego z dnia 7 stycznia 2004 r. (sygn. K 14/03, OTK-A 2004, nr 1, poz. 1), który uznając za niezgodne z art. 68 i art. 2 Konstytucji RP rozwiązania wyżej wymienionej ustawy o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (z 2003 r.), a orzekając o utracie przez nią mocy obowiązującej, stano- wił najważniejszą przesłankę dla uchwalenia obowiązującej ustawy zdrowotnej.

niewnoszenie (kiedy jest ona fi nansowana ze środków budżetu państwa) jest wystarcza- jącym warunkiem do otrzymania świadczeń.

Termin „władze publiczne” znajduje z kolei swoje rozwinięcie we wskazanej ustawie zdrowotnej. Do zakresu tego pojęcia ustawa ta zalicza: gminę, powiat, samorząd woje- wództwa oraz wojewodę – w przypadku wszystkich tych podmiotów władzy wskazując, że realizują one zadania własne w zakresie zapewnienia równego dostępu do świad- czeń opieki zdrowotnej⁸. Organami centralnej administracji rządowej, którym ustawa zdrowotna przypisuje zadania w zakresie opieki zdrowotnej, są także: minister właści- wy ds. zdrowia oraz minister właściwy ds. fi nansów publicznych. Przy czym, pierwszy z nich „w szczególności powinien dokonywać oceny dostępności do świadczeń opieki zdrowotnej (w konsultacji z samorządami wojewódzkimi)”. Powyższe oznacza, że to na ministrze właściwym ds. zdrowia ciąży obowiązek przeprowadzania analiz stopnia rea- lizacji normy konstytucyjnej gwarantującej „równy dostęp do świadczeń” – oczywiście w danych warunkach funkcjonowania systemu zdrowotnego. Należy również wskazać, że wśród zadań tego ministra znajduje się kwalifi kacja świadczeń opieki zdrowotnej jako gwarantowanych (a więc możliwych do udzielenia w „systemie publicznym” – po- wszechnego ubezpieczenia zdrowotnego) i w ograniczonym zakresie także ich fi nan- sowanie. Z kolei minister właściwy ds. fi nansów publicznych ma przypisane omawia- ną ustawą zadania o charakterze nadzorczym nad gospodarką Narodowego Funduszu Zdrowia jako tzw. płatnika publicznego w systemie ochrony zdrowia w naszym kraju, czyli podmiotu ponoszącego odpowiedzialność za fi nansowanie świadczeń dla osób objętych powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym⁹.

Jednocześnie wskazanie, co należy rozumieć przez pojęcie „równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej” w tej samej ustawie ma charakter tylko egzemplifi kacyj- ny i ramowy. Władze publiczne mają bowiem: tworzyć warunki funkcjonowania syste- mu ochrony zdrowia, dokonywać analizy i oceny potrzeb zdrowotnych oraz czynników powodujących ich zmiany; odpowiadają także za promocję i profi laktykę zdrowia (ma- jące na celu tworzenie warunków sprzyjających zdrowiu) oraz fi nansowanie – w trybie i na zasadach określonych omawianą ustawą – świadczeń opieki zdrowotnej. Podkreślić należy, że analizowana ustawa nie precyzuje, na czym polega „równość” w dostępie, a więc można za jej wypełnienie uznać niewprowadzanie do systemu zdrowotnego żad- nych czynników różnicujących taką dostępność (co jest trudno osiągalne).

Warunki i zakres udzielania świadczeń opieki zdrowotnej określa ustawa zdrowot- na. Warto przy tym wskazać na istotne pojęcia odnoszące się do warunków udzielania świadczeń, które wyznaczają jednocześnie zakres opieki zdrowotnej fi nansowanej ze środków publicznych. Ich defi nicje legalne przyjęte w ustawie zdrowotnej wydają się ważne z punktu widzenia oceny realizacji konstytucyjnego prawa do ochrony zdrowia.

Pierwszym z nich jest pojęcie „świadczeniobiorca”, które kategoryzuje osoby upraw- nione do otrzymania świadczeń opieki zdrowotnej. Zgodnie z art. 2 ustawy zdrowotnej do korzystania z takich świadczeń mają prawo: osoby objęte powszechnym – obowiąz- kowym i dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym (są to wtedy „osoby ubezpie- czone”), osoby inne niż ubezpieczeni, posiadające obywatelstwo polskie i miejsce za-

8 Art. 7–10 ustawy zdrowotnej.

9 Art. 11 ustawy zdrowotnej.

mieszkania na terytorium Polski, które spełniają kryterium dochodowe¹⁰, wreszcie inne osoby posiadające obywatelstwo polskie, które nie ukończyły 18. roku życia lub po- siadają miejsce zamieszkania na terytorium RP, które są w okresie ciąży, porodu lub połogu¹¹. Należy dodać, że osobom nieposiadającym obywatelstwa polskiego, innym niż wymienieni wyżej świadczeniobiorcy, świadczenia udzielane są na zasadach okre- ślonych w przepisach odrębnych i w umowach międzynarodowych.

Wyjaśnienie terminu „osoba ubezpieczona” znajduje się w art. 3 ustawy zdrowot- nej, do których ustawa ta zalicza m.in. osoby posiadające obywatelstwo państwa człon- kowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) oraz członków rodzin tych osób, jeżeli podlegają obowiąz- kowi ubezpieczenia zdrowotnego albo ubezpieczają się dobrowolnie, w tym objęci są:

ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym lub ubezpieczeniem społecznym rolników¹². Za członka rodziny wskazana ustawa uznaje trzy kategorie podmiotów: dzieci do ukoń- czenia przez nie 18. roku życia, a jeżeli kształcą się dalej – do ukończenia 26 lat, małżon- ka oraz wstępnych pozostających z osobą ubezpieczoną we wspólnym gospodarstwie domowym¹³.

Kolejnym istotnym z punktu widzenia przeprowadzanej analizy jest pojęcie „świad- czenia opieki zdrowotnej”, które obejmuje „świadczenia zdrowotne”, „świadczenia zdro- wotne rzeczowe” oraz „świadczenia towarzyszące”¹⁴. Pierwsze ze wskazanych pojęć ma przy tym najszerszy zakres znaczeniowy (będąc także historycznie najstarsze) i ozna- cza: działania służące profi laktyce, zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich udzielania (a więc niemal wszystko, co mieści się w rozumieniu działalności medycznej)¹⁵.

10 Kryterium dochodowe ustanawiają przepisy ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 182 ze zm.).

11 W stosunku do ostatniej kategorii osób (dzieci do 18. roku życia oraz kobiety ciężarne i po urodze- niu dziecka) ustawa zdrowotna wprowadza najdalej idącą ochronę, przypisując im status „świadczenio- biorcy”, co gwarantuje im możliwość korzystania ze świadczeń w systemie powszechnym (zgodnie z art. 68 ust. 3 Konstytucji, o którym dalej).

12 Na podstawie ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j.

Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) lub ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.).

13 Art. 5 pkt 3 lit. a–c ustawy zdrowotnej (art. 5, jako tzw. słownik ustawowy, wskazuje legalne defi nicje większości pojęć w tej ustawie wykorzystywanych).

14 Poza analizą, z racji chęci zachowania jasności wywodu, pozostaną pojęcia „świadczenie specjali- styczne” i „świadczenie wysokospecjalistyczne”. Wszystkie wskazane pojęcia wyjaśnia art. 5 w pkt 34–40 ustawy zdrowotnej.

15 Taką defi nicję powtarza również przepis innego, istotnego dla systemu opieki zdrowotnej w naszym kraju, aktu prawnego, tj. art. 2 ust. 1 pkt 10 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 217), która weszła w życie z dniem 1 lipca 2011 r., uchylając wcześniej obowiązują- cą ustawę z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst pierwotny Dz.U. Nr 91, poz. 408).

Uchwalenie ostatniej ze wskazanych ustaw jest utożsamiane z właściwym rozpoczęciem procesu transfor- macji systemu opieki zdrowotnej w naszym kraju. Warto zaznaczyć, że wskazany przepis defi nicyjny nie uległ zmianie od 1991 r. (tj. uchwalenia ustawy o zakładach opieki zdrowotnej).

Za „świadczenia zdrowotne rzeczowe” ustawa zdrowotna uznaje związane z proce- sem leczenia: leki, wyroby medyczne (w tym będące przedmiotami ortopedycznymi) oraz tzw. środki pomocnicze. Są to świadczenia, których udzielenie wiąże się z więk- szą lub mniejszą partycypacją fi nansową (tzw. współpłaceniem) świadczeniobiorcy.

Wreszcie za tzw. świadczenia towarzyszące ustawa uznaje zakwaterowanie i wyżywie- nie w zakładzie opieki zdrowotnej całodobowej lub całodziennej (obecnie w podmiocie leczniczym, takim jak np. szpital, w tym uzdrowiskowy, zakład opiekuńczo-leczniczy, hospicjum) oraz usługi transportu sanitarnego. I w tym przypadku pojawia się pojęcie współpłacenia pacjenta za tego typu usługi. Przy czym warto podkreślić, że Konsty- tucja RP nie wypowiada się w kwestii ewentualnej partycypacji fi nansowej obywateli w udzielaniu świadczeń opieki zdrowotnej i, jak wykazano już wyżej, odsyła w tym zakresie do przepisów ustawy zdrowotnej.

Najistotniejsze natomiast z punktu widzenia podstaw ustrojowych systemu opieki zdrowotnej w naszym kraju jest pojęcie „świadczenie gwarantowane”, za które wska- zana ustawa uznaje świadczenie opieki zdrowotnej fi nansowane, w całości lub współ- fi nansowane, ze środków publicznych – na zasadach i w zakresie określonych w tej ustawie. Nie wchodząc w szczegółową analizę zasad fi nansowania świadczeń opieki zdrowotnej, wskazać należy, że poza przedstawionymi wyżej ustawowymi warunka- mi współpłacenia, generalną ideą polskiego systemu ubezpieczenia zdrowotnego jest stosunkowo szeroki zakres świadczeń, do których, zgodnie z regulacjami prawnymi, uprawniony jest każdy „świadczeniobiorca”. Jakkolwiek rzeczywistą możliwość „otrzy- mania świadczenia” wyznaczają postanowienia umów o udzielanie takich świadczeń zawierane z różnego rodzaju świadczeniodawcami przez Narodowy Fundusz Zdrowia (tzw. kontrakty), a przede wszystkim praktyczne warunki, często znacznie ograniczonej dla (potencjalnych) pacjentów, dostępności.

Należy również dodać, że w myśl Konstytucji RP władze publiczne są obowiąza- ne do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej wybranym kategoriom obywateli, tj.:

dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku (art. 68 ust. 3). W tym zakresie na uwagę zasługuje wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 5 marca 2008 roku, trafnie uznający wskaza- ny przepis za wyrażający jedynie zasady polityki państwa stosowane przy realizowaniu prawa do ochrony zdrowia w granicach określonych ustawami, które ze swej istoty nie mogą być źródłem bezpośrednich roszczeń¹⁶. Niestety, poza wskazanym wyżej istot- nym uprawnieniem dla dzieci i kobiet ciężarnych (objęcie systemem powszechnych świadczeń), zakres opieki zdrowotnej dla osób niepełnosprawnych i w wieku pode- szłym – wobec braku wyraźnych preferencji w ustawie zdrowotnej, należy zakwalifi - kować jako wymagający istotnej poprawy w wymiarze zarówno organizacyjnym, jak i fi nansowym¹⁷.

16 Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 5 marca 2008 r., sygn. IV SA/

Wr 590/07. Na podobnych przesłankach oparty był wcześniejszy wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 23 maja 2006 r. (sygn. I ACa 1266/05).

17 Podobnie: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 16 stycznia 2007 r., uznający zapewnienie opieki i pomocy osobom niepełnosprawnym za tzw. interes publiczny – w rozpatry- wanym przypadku w rozumieniu przepisów podatkowych (I FSK 477/06, ONSAiWSA 2008, nr 2, poz. 32.

Uzupełnieniem regulacji konstytucyjnej w omawianym zakresie jest przepis wska- zujący, że władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych, jak i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska (art. 68 ust. 4).

Wyrazem realizacji tej normy na gruncie prawa medycznego jest ustawa z dnia 5 grud- nia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi¹⁸.

II Wybrane uwarunkowania praktyczne prawa do ochrony zdrowia

Odnosząc rozważania nad zakresem regulacji ustawowej do obserwacji praktycznych, należy w pierwszej kolejności wskazać, że stosunkowo często pacjent nie ma realnej możliwości skorzystania z danej procedury medycznej w oczekiwanym przez niego miejscu i czasie w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, mimo szerokie- go zakresu uprawnień do tego typu świadczeń zdrowotnych. Zasadzie równego dostępu do świadczeń należy więc przeciwstawić faktyczne ograniczenia (limity) usług medycz- nych, określane dla świadczeniodawców przez płatnika publicznego w zawartych umo- wach, a prowadzące w rezultacie do ograniczeń tej dostępności, czego wyrazem może być tworzenie się „kolejek pacjentów”. Wydaje się jednak, że problemem nie jest ich powstawanie (są immanentnie związane z niemal każdym systemem zdrowotnym), ale brak możliwości kontroli i skutecznego zarządzania tym mechanizmem dla zapewnie- nia racjonowania potrzeb zdrowotnych.

Dokonanie rzetelnej oceny dostępności do świadczeń medycznych w systemie zdro- wotnym determinowane jest przy tym tzw. paradoksem dostępności w systemie ubez- pieczeniowym. Zgodnie z nim wartość składek opłacanych przez ubezpieczonego jest równa oczekiwanej wartości świadczeń zdrowotnych, które są przez niego oceniane przez pryzmat jego indywidualnej potrzeby zdrowotnej (różnicy między obserwowa- nym a pożądanym stanem zdrowia)¹⁹. Ta potrzeba pacjenta traktowana jest przez nie- go jako oczekiwanie w stosunku do świadczeniodawców uzyskania usługi medycznej w odpowiadającym mu czasie i miejscu (są to kategorie tego paradoksu). Mimo że pod- stawową cechą świadczeń zdrowotnych jest niepewność oraz tylko prawdopodobień- stwo ich otrzymania, system z dominującą komponentą publicznych świadczeniodaw- ców (szpitali) oraz publicznego i monopolistycznego płatnika dodatkowo wzmacnia negatywny odbiór każdej regulacji dostępności do świadczeń – regulacji, która nie jest przez pacjentów i profesjonalistów medycznych postrzegana jako właściwa medycznie i efektywna.

Powszechna dostępność – jedno z podstawowych założeń reformy polskiego syste- mu zdrowotnego, jak wskazują obserwacje empiryczne, stała się niemożliwa do osiąg- nięcia, głównie ze względu na aspekt ekonomiczny. Nieograniczony zakres świadczeń – różnego rodzaju procedur gwarantowanych przez ustawodawcę, przy ograniczonej (ze swej istoty) ilości środków fi nansowych, które mogą być przeznaczone na pokrycie róż- nych potrzeb zdrowotnych, pozostają z sobą w konfl ikcie. Jest on wzmagany także przez

18 Dz.U. Nr 234, poz. 1570 ze zm. Ustawa obowiązuje od dnia 1 stycznia 2009 r.

19 Więcej: T. Getzen, Ekonomika zdrowia, Warszawa 2000, s. 409–416.

prawne uwarunkowania systemu – obietnice polityczne, realizowane w ustawodawstwie zdrowotnym, zgodnie z którymi opieka zdrowotna ma być dostępna dla każdego oby- watela właściwie w nieograniczonym zakresie i w ramach jednolitej składki zdrowotnej (bez konieczności ponoszenia dodatkowych opłat). Ponadto dostęp ten ma być równy, tj.

niepodlegający czynnikom różnicującym, które występują i występować będą w każdym systemie zdrowotnym, a związane są przede wszystkim ze względami socjologicznymi, kulturowymi, demografi cznymi, epidemiologicznymi i terytorialnymi²⁰.

Dokonując ostatecznej konstatacji, stwierdzić należy, że prawo do ochrony zdro- wia w ustawodawstwie polskim ma stosunkowo szeroki, jakkolwiek z punktu widze- nia pożądanej przez Konstytucję RP „równej dostępności” – deklaratoryjny charakter.

Inną kwestią jest praktyczna realizacja tak rozumianej dostępności do świadczeń opieki zdrowotnej z punktu widzenia każdego obywatela będącego pacjentem. Należy wyrazić nadzieję, że transformacja systemu ochrony zdrowia w naszym kraju nie jest jeszcze procesem zakończonym, a politycy zajmujący się problematyką zdrowia nadadzą właś- ciwy wymiar pojęciu dostępności do świadczeń udzielanych w tym systemie²¹. Wydaje się, że praktyczne obserwacje działalności systemu zdrowotnego stanowią wystarcza- jącą przesłankę dla podjęcia próby nowego zdefi niowania warunków dostępności do świadczeń gwarantowanych konstytucyjnie.

20 C. Włodarczyk, Wprowadzenie do polityki zdrowotnej, Warszawa 2010, s. 15–44.

21 Przez termin „polityk zdrowotny” autor rozumie osobę, która z racji zajmowanego stanowiska lub pełnionej funkcji w istotny sposób wpływa na podejmowanie decyzji warunkujących działalność systemu zdrowotnego jako sfery działalności państwa (władzy publicznej).