ZESZYTY NAUKONE POLITECHNIKI ÓLASKIEJ S e r i a s GÓRNICTWO z . 96
_________ 2332
.Nr k o l . 595
T ad e u sz POGONOWSKI
METODA OCENY EKONOMICZNEJ EKSPLOATACJI GÓRNICZEJ W FILARACH OCHRONNYCH
S t r e s z c z e n i e . 'fi a r t y k u l e p r z e d s ta w io n o a s p e k ty te o r e ty c z n e ra c h u n k u ekonom icznego e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j w f i l a r a c h och
ro n n y c h , Podano a k t u a l n ą r o l ę i z n a c z e n ie te g o ra c h u n k u w p ro c e s i e p r o je k to w a n ia e k s p l o a t a c j i w f i l a r a c h o ch ro n n y c h . W a r t y k u le z a p re z e n to w a n o p o k r ó tc e nową m etodę oceny ek o n o m icz n ej e k s p l o a t a c j i w f i l a r a c h o c h ro n n y c h . Podano w ybrana z a l e ż n o ś c i a n a l i t y c z n e t e j m etody i w skazano na z ło ż o n o ś ć t y c h r e l a c j i . Wysoką sp ra w n o ść o b lic z e n io w ą w t e j m e to d z ie u zyskano p o p rz e z j a j oprogram ow anie na EMC.
WPROWADZENIE
B lis k o p ó łw ie c z e d o św ia d c z e ń w z a k r e s i e p ro w a d ze n ia e k s p l o a t a c j i w f i l a r a c h o c h ro n n y c h , a w s z c z e g ó ln o ś c i w o s ta tn im t r z y d z i e s t o l e c i u , p o zw ala na w y s u n ię c ie s t w i e r d z e n i a , że nauka i p ra k ty k a g ó r n ic z a d y sp o n u j ą spraw dzonym i m etodam i z m n ie js z a n ia i l i k w i d a c j i sz k ó d g ó r n ic z y c h w o b ie k ta c h c h r o n io n y c h . Byłoby je d n a k n i e ś c i s ł o ś c i ą , gdyby powyższe s tw ie r d z e n i e u znać za f a k t c a łk o w ite g o opanow ania p r a k ty c z n ie w y s tę p u ją c y c h z a g a d n ie ń w z m ie n ia ją c y c h s i ę s y t u a c j a c h p ro je k to w y c h .
W y stę p u ją ró w n ie ż w p r a k ty c e t a k i e z a g a d n i e n i a , k t ó r y c h ro z w ią z a n ie i s t o t n i e w zbogaca s k a r b n i c ę w iedzy i n a u k i g ó r n i c z e j o tym p r o b le mie .
W p ro b le m a ty c e p r o je k to w a n ia e k s p l o a t a c j i w f i l a r a c h o chronnych d o m in u ją z a g a d n ie n ia t e c h n i c z n e . Z a g a d n ie n ia ekonom iczne s ta n o w ią p e w ie n m a rg in e s w c a ł o k s z t a ł c i e p r o b le m a ty k i ochrony śro d o w isk a p rz y ro d
n ic z e g o p r z e d szkodam i g ó r n ic z y m i. S y tu a c ja t a w ynika z a k t u a l n i e obo
w ią z u ją c e j h i e r a r c h i i k r y te r ió w sto so w a n y c h w p r o c e s ie p ro je k to w a n ia e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j . P ro b le m a ty k a ekonom iczna w tym z a k r e s i e n ie z n a l a z ł a je s z c z e 'w łaśc iw eg o , p r a k t y c z n i e u z a s a d n io n e g o , m ie js c a i z n a
c z e n ia .
M etoda oceny e k o n o m icz n ej e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j w f i l a r a c h o c h ro n n y ch może być obiektyw nym n a rz ę d z ie m podejm ow ania d e c y z j i , n ie p r e f e r u j ą c in te r e s ó w k o p a l n i , czy t e ż uży tk o w n ik a o b ie k tó w c h ro n io n y c h na po
w i e r z c h n i .
W o p a r c iu o d o ty c h cz aso w e p ra c e w tym z a k r e s i e i w n io s k i w ypływ ają
ce z oceny m etod p o z w o liły na sfo rm u ło w a n ie podstaw now ej m etody oceny ek o n o m ic z n e j w s z c z e g ó l n o ś c i p ro w a d ze n ia e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j w f i l a r a c h o c h ro n n y c h , j a k i sz e rsz y m p o j ę c i u ochrony śro d o w isk a p r z y r o d n i - r.r.pon.
182 T .P ogonowsk i RACHUKEK FKOHOMICZHY SKSPLOASACJI G&RHICZFJ W FILARACH OCHRCHMYCH - ASPEKT TEORETYCZNY
D łu g o trw ały o k re s e k s p l o a t a c j i z ł ó ż w ęgla kam iennego w w arunkach G ó rn o ś lą sk ie g o Z a g łę b ia Węglowego - s ię g a j ą c y 50 i w ię c e j l a t - powo
d u je , że problem y ekonom iczne ochrony śro d o w isk a p r z y r o d n ic z e g o w ty c h w arunkach n a b i e r a j ą sz c z e g ó ln e g o z n a c z e n i a .
O kres d z i a ł a ń d e s tru k c y jn y c h na śro d o w isk o p r z y r o d n ic z e może być d łu g i z p u n k tu w id z e n ia m ie r z e n ia e fe k tó w ekonom icznych.
D łu g o le tn i o k re s e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j w g łę b in o w e j k o p a l n i w ęgla kam iennego j e s t porównywalny z okresem ż y w o tn o ś c i n ie k tó r y c h elem entów śro d o w isk a p r z y r o d n ic z e g o / n p . i s t n i e j ą c e budynki m ie s z k a ln e , u z b r o je n ie t e r e n u , d r o g i , s z l a k i k o le jo w e , z a k ła d y p rz e m y s ło w e /. F a k t t e n p r z y c z y n ia s i ę do k o n ie c z n o ś c i n ie o g r a n ic z a n ia ro zw aż ań w z a k r e s ie szk ó d g ó r n ic z y c h do o s ta te c z n y c h wpływów e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j , l e c z do ic h a n a liz o w a n ia w n a s tę p u ją c y c h po s o b ie o k re s a c h e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j w danym o b sz a rz e g ó rn ic z y m . Wiadomo, że d z i a ł a n i a d e s tr u k c y jn e na śro d o w isk o p r z y r o d n ic z e będą zm ienne oo do ic h w i e l k o ś c i w k o le jn y c h o k re s a c h e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j .
W k o n te k ś c ie te g o ż s tw ie r d z e n i a podane w yżej elem e n ty śro d o w isk a p r z y r o d n ic z e g o mogą n ie być p rzedm iotem zabiegów o c h a r a k te r z e p r o f i la k ty cz n y m i renow acyjnym , l e c z o c h a r a k te r z e re p ro d u k c y jn y m . Wynikać t o może z a k t u a l n e j i c h w ą r to ś c i t e c h n i c z n e j i ek o n o m icz n ej w s z c z e g ó l
n o ś c i o d n ie s io n e j do o k r e ś lo n y c h momentów u ja w n ia n ia s i ę m aksym alnych d z i a ł a ń d e fo rm a c y jn y c h w p o d ło ż u ty c h o b ie k tó w .
V z a le ż n o ś c i od w i e l k o ś c i h o ry z o n tu czasow ego o k r e ś l a n i e e fe k tó w ekonom icznych e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j w f i l a r a c h o ch ro n n y c h re a liz o w a n a j e s t a k t u a l n i e dwoma sp o so b a m i, m ia n o w icie za pomocą ra c h u n k u s t a t y c z nego d la okresów k r ó t k i c h /d o 5 l a t / i d łu g ic h /p o w y ż e j 25 l a t / o ra z w o p a r c iu o ra c h u n e k dynam iczny /r a c h u n e k d y sk o n ta z u w zg lę d n ie n iem p r e d y k c ji c e n / d la ś r e d n ic h okresów / 5 - 25 l a t / .
Dla d łu g ic h okresów d o ty c h c z a s sto so w a n e fo rn y ra c h u n k u ekonom icz
nego s ą n ie za diowa ł a j ą c e z uwagi w s z c z e g ó ln o ś c i na p r e f e r e n c j ę u z y s k i
w ania maksymalnych e fe k tó w ekonom icznych w n a jb liż s z y m o k re E ie c z a s u . P o z o s ta je to na o g ó ł w s p r z e c z n o ś c i z z a s a d ą r a c jo n a ln e g o g o sp o d aro w a
n ia elem entam i śro d o w isk a p rz y r o d n ic z e g o .
Dalszym is to tn y m z a g a d n ie n ie m p o z o s ta je k w e s tia p o rów nyw alności cen przy d łu g ic h a nawet ś r e d n ic h o k re s a c h a n a l i z y e k o n o m ic z n e j. A k tu a ln ie ro z w ią z u je s i ę t o z a g a d n ie n ie p r o s ty m i m etodam i prognozow ania e k s t r a p o la c y jn e g o . Sposób t e n j e s t n ie z a d o w a la ją c y , poniew aż z d o św ia d c z e n ia wiadomo, że c h a r a k t e r ty c h zm ian j e s t c y k lic z n y i a s y n c h ro n ic z n y w od
n i e s i e n i u do p o s z c z e g ó ln y c h ro d za jó w sk ła d n ik ó w p ra c y żyw ej i u p rz e d m io to w io n e j, zw ią z a n e j z d z i a ł a l n o ś c i ą g ó r n i c z ą .
Matoda oceny e k o n o m ic zn ej.« 183
P o n a d to , n i e z a l e ż n i e od w i e l k o ś c i h o r y z o n tu czasow ego r o z w a ż a ń , ek onom icznych d o ty c h cz aso w e d o ś w ia d c z e n ie w z a k r e s i e e k s p l o a t a c j i w f i l a r a c h o c h ro n n y c h w s k a z u je , że z b y t n is k a cena sk ła d o w y ch elem entów ś ro d o w is k a p r z y r o d n ic z e g o p r z y c z y n ia s i ę do z a n i ż a n i a "w ag i" - z n a c z e n ia w ra c h u n k u ekonom icznym .
Po p r o s t u p raw ie k aż d e d z i a ł a n i e d e s tr u k c y jn e w śro d o w isk u c h r o n i o nym w ro z p a try w a n y c h w aru n k a c h g ó r n ic tw a węglowego j e s t o p ł a c a l n e . I s t n i e j ą c e je d n a k o g r a n ic z e n ia i wymogi w z a k r e s i e ochrony n i e k t ó r y c h sk ła d o w y c h elem entów ś ro d o w is k a p r z y r o d n ic z e g o u n ie m o ż liw ia ją ta k i e d z i a ł a n i a [1 3 . B lem enty t e ’powinny je d n a k s t a ć s i ę ekonom icznym i n s t r u mentem g o sp o d a ro w a n ia ś ro d o w isk ie m p r z y r o d n ic z y m .
P ró b ę u p o rzą d k o w a n ia i w ła śc iw e g o u j ę c i a z a g a d n ie ń z w ią za n y ch z o c h ro n ą śro d o w isk a w p r o je k to w a n iu i n w e s t y c j i w g ó r n ic t w i e węglowym p o d ję to w p r a c a c h g ó r n ic z y c h b i u r p r o je k to w y c h [1] .
HOLA I ZKA02SIO3 RACHU1.KU BKOHOMICZHBGO W’ PROJEKTOWANIU EKSPLOATACJI GÓRHICZRJ W FILARACH 0CHROMYCH
H a p o d sta w ie d o ty c h c z a so w y c h d o ś w ia d c z e ń w z a k r e s i e p r o je k to w a n ia e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j w f i l a r a c h o c h ro n n y c h można w y ró ż n ić a k t u a l n i e n a s t ę p u j ą c e węzłowe z a g a d n ie n ia p r o je k to w e , t a k i e j a k :
1 . Z a g a d n ie n ie m aksym alnej r e a l n e j t e c h n i c z n i e r e d u k c j i d z i a ł a ń d e f o r m a c y jn y c h , p rz y je d n o cz esn y m s p e ł n i e n i u wymogów e fe k ty w n o ś c i t e c h n i c z n e j e k s p lo a to w a n e g o u k ła d u / k o p a l n i / .
2 . U s t a l e n i e n ie z b ę d n y c h za b ie g ó w p r o f i l a k t y c z n y c h i re n o w a c y jn y c h w c h r o n io n y c h e le m e n ta c h śro d o w isk a p r z y r o d n ic z e g o .
A k tu a ln ie p re fe ro w a n y to k p ro je k to w a n ia e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j w f i l a r a c h o ch ro n n y ch w z a s a d n ic z y s p o só b o g r a n ic z a z n a c z e n ie ra c h u n k u ek onom icznego ja k o o p ty m a ln e g o c z y n n ik a podejm ow ania d e c y z j i . Rachunek ekonom iczny w p r o c e s i e p r o je k to w a n ia e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j w f i l a r a c h o c h ro n n y c h tym samym s t a j e s i ę je d y n ie s k ła d n ik ie m in fo rm ac y jn y m w tym p r o c e s i e . P rz y c z y n a te g o s t a n u rz e c z y tk w i w d u ż e j z ł o ż o n o ś c i , ró ż n o - r o d n o ś c i i w i e l k o ś c i p r a c wy s t ę p u j ą c y c h w p r o c e s ie p r o je k to w a n ia e k s p l o a t a c j i w f i l a r a c h o c h ro n n y c h o r a z a k t u a l n i e i s t n i e j ą c e j , g o s p o d a r czo u z a s a d n i o n e j , h i e r a r c h i i k r y t e r i ó w sto so w a n y c h w p r o c e s i e p r o j e k t o w ania .
Ba p o tr z e b ę zm ian k r y te r iu m w yboru w a r ia n tu p ro je k to w e g o , t z n . p r z e j ś c i a z k r y te r iu m te c h n ic z n e g o na k r y te r iu m e k o n o m icz n e, z w r a c a li uwagę B .K r u p iń s k i, Z,K ow alczyk i T .K ochm ański [23 na p o s ie d z e n iu K o m is ji do spraw Szkód G ó rn ic z y c h p r z y Wyższym U rz ę d z ie G ó rn iczy m , o ce n ia ją c y m p r z e b i e g e k s p l o a t a c j i w f i l a r z e m ia s ta Bytom w d n iu 1 8 .1 1 .1 9 7 0 r .
O becnie w p r a k ty c e p r o je k to w e j e k s p l o a t a c j i w f i l a r a c h o ch ro n n y ch d a l e j i s t n i e j e t e n d e n c ja do m a k s y m a liz a c ji e fe k tó w t e c h n ic z n y c h , p r z y je d n o c z e sn y m n ajw ięk sz y m o g r a n ic z e n iu sz k ó d g ó r n ic z y c h w o b ie k ta c h c h r o n io n y c h .
184 T.Pogonowski
W o s t a t n i c h l a t a c h w y ło n ił s i ę k ie r u n e k p r a c b a d a w c z o -p ro je k to w y c h , o p a r ty c h o z a s a d ę tz w . '’e k s p l o a t a c j i b e z f i l a r o w e j " [3] , w k t ó r e j r a c h u nek ekonom iczny u z y sk u je r a n g ę n a c z e ln e g o k r y te r iu m wyboru w a r ia n tu p ro je k to w e g o .
METODA OCEKY EKOliGMICZEBJ EKSPLOATACJI G&RlttCZBJ W FILARACH OCHROHIilCE
Ite p o d sta w ie u zyskanych d o św ia d c z e ń w z a k r e s ie oceny ekon o m iczn ej e k s p l o a t a c j i z ł ó z w ęgla kam iennego w f i l a r a c h o ch ro n n y ch wypracowano pewne sposoby j e j r e a l i z a c j i o ra z ró ż n e m i e r n i k i e k o n o m icz n e, s łu ż ą c e
do r e a l i z a c j i t e j o ce n y .
Wybór n a j k o r z y s t n i e j s z y c h w a ria n tó w p ro je k to w y c h o p a r ty z o s t a ł no n a s tę p u ją c y c h ekonom icznych k r y t e r i a c h o p ty m a liz a c ji [4 , 5] s
- g lo b a ln y lu b je d n o stk o w y zy sk n o m in a ln y , - k o s z t w ła s n y ,
- w a r to ś ć k a p ita ło w a ,
- ekonom iczna e fe k ty w n o ść i n w e s t y c j i ,
w o s ta tn im o k r e s ie r o z w in ię to i u d o sk o n a lo n o r a c h u n e k e fe k tó w eko
nom icznych o p a rty na o b o w ią z u ją c y c h w P o ls c e z a s a d a c h [6] m etod ekono
m ic z n e j e fe k ty w n o ś c i i n w e s t y c j i ś c i ś l e d o sto so w a n y ch do wymogów p r e z e n tow anego problem u [ ? ] .
W tym ra c h u n k u ekonomicznym [7 ] u w zg lęd n ia s i ę p raw ie w s z y s tk ie ko
s z ty i n a k ład y in w e s ty c y jn e , j a k i e mogą w y s tą p ić lu b u le c z m ian ie w umownym o k r e s ie o ce n y , t j . w o k r e s ie średniow ażonym a m o r t y z a c ji n a k ł a dów in w e s ty c y jn y c h lu b w o k r e s ie e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j w f i l a r a c h och
r o n n y c h , P o n ad to w ra c h u n k u tym o b l i c z e n i a s ą r e a liz o w a n e z u w z g lę d n ie niem zm ien n ej w a r to ś c i ce n i ko sztó w w c z a s ie / w a r t o ś c i sk o ry g o w a n e /.
Podane z a ło ż e n ia sp o so b u o b l i c z e ń u m o ż liw ia ją u s t a l a n i e adek w atn y ch m ierników ekonom icznych do p r a k ty c z n ie uzysk iw an y ch w k o p a l n i .
U kład dynam iczny o b lic z e ń um ożliw ia porów nyw alność m iern ik ó w oceny e k o n o m ic z n e j, p rzy ró ż n y c h momentach i w ie l k o ś c i a c h p onoszonych w ydat
ków i uzyskiw anych wpływów. Wpływy i w y d a tk i s ą sk u p io n e na końcu ro k u k alen d arzo w eg o i dyskontow ane na p o c z ą te k ro k u p r o je k to w a n ia e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j w f i l a r a c h o ch ro n n y c h .
W n a w ią z a n iu do pow yższych z a ło ż e ń p rz e d s ta w io n o p o n iż e j wybrane podstawowe m ie r n ik i oceny ek o n o m iczn ej e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j w f i l a - r a c h o ch ro n n y c h .
O b lic z e n ia ekon o m iczn ej e fe k ty w n o ś c i e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j w f i l a r z e ochronnym można p rze p ro w ad z ać za pomocą n a s tę p u j ą c y c h z a l e ż n o ś c i [7] :
z ł / 1 /
Metoda oceny ek onom icznej 185
o ra z
Zak “ Pf + Ns f - Hf " Kr f " Kt r z ł
***.
W p ow yższych w z o ra c h p o s z c z e g ó ln e w s k a ź n ik i o k r e ś l a j ą o g ó ln ą f u n k c j e t y c h w skaźników od p a ra m e tró w n a t u r a l n y c h / g e o l o g i c z n o - g ó r n i c z y c h / te c h n i c z n y c h , o r g a n iz a c y jn y c h i e k o n o m icz n y ch .
'Wymienione w s k a ź n ik i o z n a c z a ją !
Haił - w sk a ź n ik e k o n o m ic z n e j e f e k ty w n o ś c i e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j w f i l a r z e ochronnym w p o s t a c i il o r a z o w e j w fo rm u le ro z w i
n i ę t e j , z ł / z ł ,
Z0k - w sk a ź n ik e k o n o m ic z n e j e f e k ty w n o ś c i e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j w f i l a r z e ochronnym w p o s t a c i r ó ż n ic o w e j w fo rm u le ro z w i
n i ę t e j , z ł ,
il^ - zdy sk o n to w an a dodatkow e n a k ła d y in w e s ty c y jn e b e z p o ś re d n ie i to w a r z y s z ą c e o r a z ś r o d k i obrotow a o b c i ą ż a ją c e f i l a r ochronny w o k r e s i e je g o e k s p l o a t a c j i , z ł ,
- zdyskontow any k o s z t ruchow y w f i l a r z e ochronnym w o k r e s ie je g o e k s p l o a t a c j i , z ł ,
- zdyskontow any k o s z t t r a n s p o r t u w ęgla z f i l a r a ochro n n eg o do o d b io rc y w o k r e s ie je g o e k s p l o a t a c j i , z ł ,
P j - zdyskontow ana w a r to ś ć p r o d u k c j i z f i l a r a ochro n n eg o w o k r e s ie je g o o k s p l o a t a c j i , z ł ,
II j - zdy sk o n to w an a w a r to ś ć s p rz e d a ż n a środków tr w a ł y c h , p rz y p ad ająca na f i l a r o c h ro n n y , z ł .
J a k w spom niano w yżej w podan y ch w zo ra c h p o s z c z e g ó ln a w s k a ź n ik i okre
ś l a j ą pewne f u n k c j e .
P o n iż e j podane z o s t a n ą og ó ln e f u n k c ja [7 ] d la p o s z c z e g ó ln y c h s k ła d o wych m ie rn ik ó w oceny e k o n o m ic z n e j w f i l a r a c h o c h ro n n y c h .
5+ n j
V — ’ r - /t - 6 + R
J
3 f b / t / + Wz * Xt / t / + B/ t / ] * / 1 + 0 /
/
3/
A r - / t + R _ - l /
i r N t / / w/ t / J * A/ t / + V t / J * / 1 + s / z ł
g d z i e :
nf - ok res e k s p l o a t a c j i g ó r n ic z e j w f i l a r z e ochronnym, la t a , Bp — ok res d z ie lą c y rok r o z p o c z ę c ia e k s p lo a t a c j i g ó r n ic z e j
w f i l a r z e ochronnym od roku p op rzed zającego w łą c z n ie a k tu a ln y rok k a len d a rzo w y , w którym prowadzimy j e j p r o je k to w a n ia , l a t a ,
186 I.P ogon ow sk i
* b / t / “ w ie lk o ś ć dodatkow ych b e z p o ś r e d n ic h nakładów in w e s ty c y j
nych zw iązan y ch z uruchom ieniem e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j w f i l a r z e ochronnym w k o le jn y c h t - t y c h l a t a c h o k re s u o b lic z e n io w e g o , z ł / r o k ,
I t / t / “ w i e l o ś ć dodatkow ych to w a rz y s z ą c y c h nakładów i n w e s ty c y j
nych z w ią za n y ch c z ę śc io w o z uruchom ieniem e k s p l o a t a c j i w f i l a r z e ochronnym w k o le jn y c h l a t a c h o k re s u o b l i c z e niow ego, z ł / r o k ,
Wz - w s p ó łc z y n n ik u d z i a ł u dodatkow ych to w a rz y s z ą c y c h nakładów in w e s ty c y jn y c h p r z y p a d a ją c y c h na s t r e f ę f i l a r a o c h ro n n e g o , % /100,
B/ t / “ w ie lk o ś ć dodatkow ych nakładów in w e s ty c y jn y c h na ś r o d k i obrotow e zw iązane ze w zrostem z d o ln o ś c i p r o d u k c y jn e j n p . w w yniku e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j w f i l a r z e ochronnym w k o le jn y c h l a t a c h o k re s u o b lic z e n io w e g o , z ł / r o k ,
- ro c z n a z d o ln o ś ć p ro d u k c y jn a n e t t o w f i l a r z e ochronnym w k o le jn y c h l a t a c h o k re s u o b lic z e n io w e g o , M g /ro k ,
ff/ t / ” ro c z n a z d o ln o ś ć p ro d u k cy jn a , n e t t o k o p a l n i w k o le jn y c h l a t a c h o k re su o b lic z e n io w e g o , M g /ro k ,
•Ayt / - w ie lk o ś ć r o c z n y c h odpisów a m o rty z a c y jn y c h w k o p a ln i /b e z a m o r t y z a c ji dodatkow ych n a k ła d ó w /
w k o le jn y c h l a t a c h e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j f i l a r a ochronnego n ^ , z ł / r o k ,
^■p/t/ “ w ie lk o ś ć nakładów in w e s ty c y jn y c h zw ią z a n y c h z u ru ch o m ieniem e k s p l o a t a c j i w p o la c h e k s p lo a t a c y j n y c h w k o
l e j n y c h l a t a c h o k re su o b lic z e n io w e g o , z ł / r o k , s - s to p a dyskontow a bankow a, % /100.
nf
Kr f = [ Kr / t / + k o g / t / * Wf / t / + ( Wf / t / / W/ t / j W ] t=1
- / t + R _ - l /
* / 1 + s / z ł / 4 /
g d z i e :
Kr / - ro cz n e skorygow ane k o s z ty ruchowe w p o la c h e k s p lo a ta c y jn y c h w f i l a r z e ochronnym lic z o n e w ce n ac h k r a jow ych, w k o le jn y c h l a t a c h o k re s u n ^ , z ł / r o k , k o g / t / “ lcosz't; o g ó ln o k o p a ln ia n y /¡tzn. k o s z t w łasny bez k o s z tu
w o d d z ia ła c h p ro d u k c y jn y c h i a m o r t y z a c j i / skorygow any, w ce n a c h k ra jo w y c h , w k o le jn y c h l a t a c h o k re s u n ^ ,z ł/M g , skorygowany k o s z t sz k ó d g ó r n ic z y c h ponoszo n y ch p r z e z g o sp o d a rk ę narodow ą w k o le jn y c h la ta c h , o k re s u o b l i c z e niow ego, z ł / r o k .
Metoda oceny e k o n o m ic z n e j .« .. 187
Y
— va*—1
—/ t+R_-1 /t r ^ k t 0 * Wf / t / * pk / t / * / 1 + s / z ł / 5 / t=1
g d z ie s
ł^to - je d n o stk o w y k o s z t t r a n s p o r t u w ęgla do o d b io r c y , z ł/M g ,
^ k / t / T w a r t o ś c i w sp ó łc zy n n ik ó w p r z y r o s t u c e n i k o sz tó w w ko
l e j n y c h l a t a c h , % /l0 0 . n f
Tj _ \ ' - /t+ R - 1 /
■f ¿ Ł p k / t / - /1 + S / z ł /f i/
t=1 g d z i e ś
^ k / t / " skorygow ana w a r to ś ć p r o d u k c j i r o c z n e j w f i l a r z e o c h ro n nym w o k r e s i e je g o e k s p l o a t a c j i , z ł / r o k ,
5+nf nf n f
- / t - 6 + R /
/ r
> - * 2 Ż ,w * ( 2 v . / / x W / t / j * / 1 + s /
1 = 7 - ^ t=1 t* 1 7 z ł / 7 /
g d z ie t
Us / t / - w a r to ś ć s p r z e d a ż n a m a ją tk u tr w a łe g o k o p a l n i p r z e w id z ia nego do l i k w i d a c j i , z ł / r o k ,
W p o d an y c h z a l e ż n o ś c i a c h w ybrane p a ra m e try o b l i c z a s i ę na p o d sta w ie n a
s t ę p u j ą c y c h wzorów*
K o sz t o g ó ln o k o p a ln ia n y k o p a l n i , skorygow any w c e n a c h k r a jo w y c h , można o b lic z y ć ze wzoru*
k o g / t / = k o g / R r / / t / + ^ o w / t / + ^ o t / t / + dlio p / t / + d k o l / t / + dkQZ/ t /
zł/M g / 8 /
g d z ie s
k o g / R r / / t / “ k o s z t o g ó ln o k o p a ln ia n y k o p a ln i w ro k u w k o l e j n y ch l a t a c h e k s p l o a t a c j i z t y t u ł u zm iany c e n i ko
s z tó w , z ł/M g ,
d k ow/ t / - zm iana k o s z tu o g ó ln o k o p a ln ia n e g o w k o le jn y c h l a t a c h e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j f i l a r a ochro n n eg o z uwagi na zm ienną z d o ln o ś ć p r o d u k c y jn ą k o p a l n i , z ł/M g ,
^ o t / * / “ zm^ana k o s z tu o g ó ln o k o p a ln ia n e g o w k o le jn y c h l a t a c h o k r e s u n^ z uwagi na zm ianę p ra c y głów nego t r a n s p o r t u dołow ego k o p a l n i , z ł/M g ,
d k 0p / t / - zm iana k o s z tu o g ó ln o k o p a ln ia n e g o w k o le jn y c h l o t a c h o k re s u n^ 2 »-¡agi na zm ianę i l o ś c i pompowanej wo
dy d o ło w ej k o p a l n i , z ł / k g ,
dkDl _ zm iana k o s z tu o g ó ln o k o p a ln ia n e g o w k o le jn y c h l a t a c h o k re s u n^ z uw agi, na zm ian? u d z i a ł u w y d o b y c ia ' b r u t t o z p o d sa d z k ą s u c h ą , z ł / f i g ,
d k oz/ t / - zm iana k o s z tu o g ó ln o k o p a ln ia n e g o w k o le jn y c h l a t a c h o k re s u n^ z uwagi na zm ianę w ie l k o ś c i w ydobycia b r u t t o z p o d sa d zk ą h y d r a u l i c z n ą , zł/M g .
, K o szt o g ó ln o k o p a ln ia n y k o p a ln i w ro k u / R w ce n a c h k ra jo w y c h można o b lic z y ć ze w zoru:
ló ó __________________ ■ _________________________________ g.Pogon ow ski
\
k og “ km * k ro g + k e + k uw + k p z ł / r ';3 / 9 / g d z i e :
- k o s z t m a te r ia łó w w k o s z c ie o g ó ln o k o p a ln ia n y m poza dołow y
mi o d d z ia ła m i p ro d u k cy jn y m i o b lic z a s i ę ze w zoru:
km = Em " Um * k os * ( h / B r / / V R r/ ) Z ł/ I ^ / 1 0 / p rz y czym
Em “ jed n o stk o w y k o s z t m a te r ia łó w w k o p a ln i / z e s t a t y s t y k re s o r to w y c h na k o p a ln i! /, zł/M g
Um “ śred n io w ażo n y u d z i a ł w k o p a ln i k o s z tu m a te r ia łó w w d o ło wych o d d z ia ła c h p ro d u k c y jn y c h w s to s u n k u do i c h ś r e d n i e go k o s z tu c a łk o w ite g o / k os/ , . ^ /1 o o ,
ffb /R r /- z d o ln o ś ć p ro d u k c y jn a b r u t t o k o p a l n i w ro k u R_, M g /ro k , 18'/ S r / p ro d u k c y jn a n e t t o k o p a l n i w ro k u Rp , l i g / r o k , krog “ k o szt ro b o cizn y w k o p a ln i pozą dołowymi o d d z ia ła m i p r o
d u k cy jn y m i, z ł / M g ,o b lic z e n i a p rze p ro w ad z a s i ę p o d o b n ie ja k d la km,
kg - k o sz t e n e r g ii w k o p a ln i poza dołowymi od d zia ła m i produk
cyjn ym i, zł/M g ,
k m? - k o sz t u słu g w ie r t n ic z o - g ó r a ic z y c h , zł/M g ,
kp - k o sz t p o z o s ta ły /b e z a m o r ty z a c ji, remontów i d z ie r ż a w y / w k o p a ln i poza dołowymi od d zia ła m i p ro d u k c y jn y m i, z ł/M g . P o n iż e j podano przykładow y w zór na j e d e n ze sk ła d n ik ó w z a l e ż n o ś c i o k r e ś la ją c e j skorygowany k o sz t ogóln ok op aln ian y k o p a ln i. Zmianę k o sz tu ogóln okop aln ianego z Uwagi no zmienną z d o ln o ść produkcyjną k o p a ln i oraz w f i l a r z e ochronnym można o b lic z y ć ze wzoru:
Metoda oceny e k o n o m ic z n e j .. 189
4 k - / * / ’ ■ w * ' * [ '* ’ * ( " ' w 7 - * v k r ) ł ~ £ - •
g d z ie «
ws1* Ws2 - w s p ó łc z y n n ik i ró w n a n ia r e g r e s j i , - l i c z b a d n i ro b o c z y c h v^ m ie s ią c u ,
Ks p / t / “ ®r e d n i a k o n c e n t r a c j a w ydobycia z p ó l e k s p lo a t a c y j n y c h k o p a l n i w t - t y c h l a t a c h e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j f i l a r a o c h ro n n e g o , t y s . Mg/d b r u t t o ,
p r z / t / = Umo * pk [ 2 - r 2* “1 + ^ 1 + ri * 3p / * u r o * pk +
+ Ueo * pk [ 5" r 2 - * ] + Duwo * pk [ 8" r 2* *] + Upo * pk M
%/lOO / 1 2 /
p rz y czym«
Umo ^ m ^ o g % /io o / 1 3 /
Dr o = ^ r o g /^ o g %/100 / W
U eo — k / k e og % /io o /1 5 /
u ,uwo k „ uw /k „ „ og 7c/ 1 0 0 / 1 6 /
U po =a k / k p og %/lOO / n /
r.j - w s p ó łc z y n n ik s t e r u j ą c y ; p rz y jm u je w a r to ś c i*
0 - d la o b l i c z a n i a k o s z tu ruch o w eg o , 1 - d la o b l i c z a n i a k o s z t u b ie ż ą c e g o , r 2 - w s p ó łc z y n n ik s t e r u j ą c y ; p rz y jm u je w a r to ś c i«
0 - d la o b l i c z e ń w c e n a c h t r a n s a k c y j n y c h , 1 - d la o b l i c z e ń w c e n a c h k r a jo w y c h ,
s p - w s p ó łc z y n n ik p r z y r o s t u k o s z t u r o b o c iz n y , & /1 0 0 .
Wzory u k a z u ją wpływ w łą c z e n ia do e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j w k o p a ln i nowej p a r t i i z ło ż a w s z c z e g ó ln o ś c i z l o k a li z o w a n e j w f i l a r z e ochronnym na e f e k t ekonom iczny t e j e k s p l o a t a c j i .
Pow yższe w ybrane z a l e ż n o ś c i m etody oceny, ek o n o m icz n ej e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j w f i l a r a c h o ch ro n n y c h c h a r a k t e r y z u j ą s i ę du żą z ł o ż o n o ś c i ą .
190 I» P o g o n ow ski W c a l a u n ik n ię c ia t r u d n o ś c i o b lic z e n io w y c h w t e j m e to d z ie opracow a
no program o b lic z e n io w y OPTY, k tó r y s ta n o w i c z ę ś ć sk ła d o w ą sy stem u p ro je k tu ją c e g o MOTSPO /M etoda wyboru O ptym alnego W a ria n tu p ro je k to w e g o E k s p l o a t a c j i P i l a r a O chronnego [7}j/. W iększość d anych do o b l i c z e ń tym programem s ta n o w ią dane wynikowe z p o p rz e d n io re a liz o w a n y c h o b lic z e ń za pomocą in n y c h programów o b lic z e n io w y c h . Dane t e s ą wprowadzane do program u OPTY ze pomocą maszynowego n o ś n ik a i n f o r m a c j i /ta ś m a p a p i e r o w a /. Tym sposobem m etoda oceny ek o n o m icz n ej e k s p l o a t a c j i w f i l a r a c h ochronnych [73 s t a j e s i ę sprawnym n a rz ę d z ie m oceny w p r o c e s ie p r o je k to w an ia t e j e k s p l o a t a c j i g ó r n i c z e j .
LITERATURA
[ l ] ZI&ŁKOUfSKI J . i i n n i : Stytyczne do u k ła d u i formy ZTE k o p a lń w z a k r e s i e ochrony śro d o w isk a - p r o j e k t . P ra c a s tu d ia ln o - b a d a w c z a BSiT, GBSiPG, K atow ice 1 9 7 7 .
[ ł ] ERAY.OZYK W.s Metoda o k r e ś la n ia e fe k tó w ekonom icznych p ro w a d ze n ia e k s p l o a t a c j i w f i l a r a c h o c h ro n n y c h . Z e sz y ty Haukowe AGH, G órnictw o z . 4 2 , Kraków 1972.
[3] BORECKI U ., CHUDEK M ,, PGGOEO«VSKI T . , i i n n i , : O k re ś le n ie o p ty m al
nych te c h n ic z n o -e k o n o m ic z n y c h warunków e k s p l o a t a c j i z ł ó ż w ęgla k a m iennego na dużych g łę b o k o ś c ia c h d la celów p r o je k to w a n ia k o p a lń . D okum entacja IPSCiOP, P o l i t e c h n i k a Ś l ą s k a , G liw ic e 1 9 7 5 .
[43 P ra c a z b io ro w a .: Ochrona t e r e n u , obiek tów p r z y r o d n ic z y c h , budow la
n ych i przem ysłow ych p r z e d sz k o d liw y m i wpływami po d ziem n ej e k s p lo a t a c j i z ł ó ż w ęgla w Z a g łę b iu D onieckim i G ó rn o ś lą sk im . Ś lą s k i “i l i e - d r s '1 /w p rz y g o to w a n iu do d ru k u /'.
[5] P ra c a z b io ro w a .: Ochrona p o w ie rz c h n i p rz e d szkodam i g ó r n ic z y m i.
Ś lą s k /w p rzy g o to w a n iu do d r u k u ./
[ś] I n s t r u k c j a do s p o rz ą d z a n ia ra c h u n k u e fe k ty w n o ś c i w p ro je k to w a n iu in w e s t y c j i k o p a ln i w ęgla k am ien n e g o . Wyd. GBSiPG, K atow ice 1 9 7 5 . [7] P0G0I7GWSKI T .s Metoda w yzn aczan ia optym aln ych w arian tó w p r o j e k t o
wych w y b ie ra n ia z ł ó ż w ęgla kam iennego w f i l a r a c h o ch ro n n y ch pod o b ie k ta m i budow nictwa m ie sz k a n io w e g o . P ra c a d o k to rs k a /w p rz y g o to w a n iu /.
Matoda oceny e k o n o m ic a n a j .... 191
1 IE T O M c K O H O iS R S C K C ^ OlfEHKH rOPHOi? SKCmr/ATAriHH B nPEflOXPAHHTEJIBHHX U & -
JUIKAX
PeaioMet
B cTaT be ^siotoh TeopeTiniecKHe acneK T« oxoHOMiiHecKoro HCHHCJieHhh ropHoit SKcnJiyaTazpiH b npegoxpaHHTejibHHX u e x m ta x . K pone T o ro paocr.iaTpHBaeTCH a it - TyajibHyio pojib h 3HaqeHHe a i o r o HCHHCJieHra S n p o u e c c e npoeKTHpoBaHHH ekc- nJiyaiaUHK b npesoxpaBH iexbK HX n ex n ica x . B c i a T t e KpaTKo paccM aTpH B aeica ho-
bh8 u e i o s six OKOHOuswecKoft oueHKH BKCnayaiartHH b npegoxpaHHTexbHux nejiiiK ax.
KpoMe i o r o , .naan iraGpaHHHe aHaxHTHBecKHe 3aBHcnM ocin dtoto MeTo^a h oG pa- aeHO BHsiMaHae n a c jio x H o cib sthx cB eaein ifi. B ucoK aa pacveT H aa tohhoctb b otom M eio ae noxy^H xaob bc jis^c t b h© eS onporpai.nipoBaHHa Ha BHHHCJiHTejibHbix MaraxHax.
THE METHOD OP ECONOMIC ESTIMATION OP SHE MIHIBG EXPLOITATION IN SHE PROTECTING PILLARS
S u m m a r y
‘P h is p a p e r p r e s e n t s th e t h e o r e t i c a l a s p e c t s o f th e econom ic c a l c u l a t i o n o f th e m in in g e x p l o i t a t i o n i n th e p r o t e c t i n g p i l l a r s . The a c t u a l r o l e an d im p o rta n c e o f s u c h e s t i m a t i o n i n th e p r o c e s s o f e x p l o i t a t i o n p la n n in g was p r e s e n t e d , p a y in g s p e c i a l a t t e n t i o n t o th e p r o t e c t i n g p i l l a r s e x p l o i t a t i o n , The p a p e r p r e s e n t s b r i e f l y th e new m ethod o f th e econom ic e s t i m a t i o n o f th e e x p l o i t a t i o n i n th e p r o t e c t i n g p i l l a r s . The c h o s e n a n a l y t i c a l r e l a t i o n s o f t h i s m ethod s e r e g i v e n , and th e c o m p lic a ti o n o f t h e s e r e l a t i o n s was u n d e r l i n e d . The h ig h a n a l y t i - ' c a l e f f i c i e n c y o f t h i s m ethod was due t o th e usage o f Site s o f t w a r e .
