Deklinacja III – typ samogłoskowy
Deklinacja III – typ samogłoskowy
Ważne daty
VI w. p.n.e. – Budowa świątyni Jowisza Największego Najlepszego 390 p.n.e. – Bitwa nad Allią. Oblężenie Rzymu przez Galów IV w. p.n.e. – Budowa świątyni Junony Monety
III w. p.n.e. – Galowie pustoszą Delfy i Azję Mniejszą ok. 228 p.n.e. – Powstanie Pomnika Galów w Pergamonie 190‑180 p.n.e. – Powstanie Ołtarza Zeusa w Pergamonie
Scenariusz dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
a) formy fleksyjne rzeczowników regularnych deklinacji III;
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
a) odmienia rzeczowniki regularne deklinacji III;
q) potrafi korzystać ze słownika łacińsko‑polskiego przy sporządzaniu przekładu;
s)dokonuje poprawnego przekładu prozatorskiego tekstu łacińskiego z zakresu tekstów określonych w kanonie na język polski, w tłumaczeniu zachowując polską normę językową.
Nauczysz się
rozróżniać i odmieniać rzeczowniki typu samogłoskowego deklinacji 3;
wyjaśniać znaczenie najazdów Galów dla starożytnych Rzymian;
tłumaczyć tekst Gęsi kapitolińskie ocaliły Rzym;
definiować pojęcia: Augur, dyktator, Hellespont, Kapitol, księgi sybillińskie, Lituus.
Deklinacja III. Typ samogłoskowy
1) Typ samogłoskowy obejmuje rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na -e, -al, -ar.
Oto przykłady:
mare, maris (n.) – morze; rete, retis (n.) – sieć;
animal, animalis (n.) – zwierzę;
exemplar, exemplaris (n.) – przykład.
2) równozgłoskowe nazwy rzek i miast zakończone na -is, np.:
Tiberis, Tiberis (m.) – Tyber;
Neapolis, Neapolis (f.) – Neapol;
Leopolis, Leopolis (f.) – Lwów
Deklinacja III – typ samogłoskowy
3) mała grupa rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończonych w nom. sg. na -is, np.:
puppis, puppis (f.) – rufa;
securis, securis (f.) – siekiera;
sitis, sitis (f.) – pragnienie;
turris, turris (f.) – wieża.
neutra: -e, -al, -ar singularis pluralis
Nom. animal (n.) animalia
Gen. animalis animalium
Dat. animali animalibus
Acc. animal animalia
Abl. animali animalibus
Voc. animal animalia
rzeczowniki rodz. żeńskiego na -is singularis pluralis
Nom. puppis puppes
Gen. puppis puppium
Dat. puppi puppibus
Acc. puppim puppes
Abl. puppi puppibus Voc. puppis puppes
miasta i rzeki na -is Neapol Tyber
Nom. Neapolis Tiberis
Gen. Neapolis Tiberis
Dat. Neapoli Tiberi
Acc. Neapolim Tiberim Abl. Neapoli Tiberi
Voc. Neapolis Tiberis
Ćwiczenie 1
Połącz w pary formy rzeczownikowe i przymiotnikowe.
magnarum, clarā, magnam, Adriaticum, magnorum, nulla mare
animalia
turrium
re um
Leopoli si m
Ćwiczenie 2
Uzupełnij zdania formami rzeczowników typu samogłoskowego deklinacji III. Wybierz je spośród:
marium, Leopolis, maria, animalibus, Tiberi, animal, Tiberim, Leopoli 1. Clara ... aedificia visitare cupimus.
2. Multa ... periculosa sunt.
3. Trans ... Caligula Neroque circum magnum aedificaverunt.
4. Nullum ... diu sine aqua vivere potest.
5. Neptunus, ... deus, nos in periculis non deserit.
6. Illis ... aquam dare cupio.
7. Cupisne in ... natare?
8. ... delectare facile est.
Inwazja Galów pod koniec IV w. p.n.e.
Około połowy V w. p.n.e. plemiona celtyckie rozpoczęły inwazję, idąc od Górnego Dunaju w stronę środkowej i zachodniej Europy. Niektóre z nich – nazywane Galami – w ciągu kolejnego wieku zaczęły przechodzić za Alpy, docierając w rejon rzeki Pad, a potem posuwając się dalej. W 391 r. wódz Brennus przyprowadził oddział Senonów na tereny Etrurii, a rok później ruszył w stronę Rzymu.
Toulon Scuplture, „Brennus”, 1827, Narodowe Muzeum Marynarki Wojennej, Paryż, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
Wojska rzymsko‑latyńskie poniosły klęskę nad rzeką Allią, która jest dopływem Tybru. Była to największa bitwa od założenia Miasta i zarazem największa klęska. Dies Allensis (według tradycji 18 lipca 390 r.
p.n.e.) Rzymianie przez długi czas uważali za „czarny dzień”. Niedługo później Galowie zagrozili samemu Rzymowi, który jednak zdążył zorganizować pospieszną obronę Kapitolu. Nie przeszkodziło to jednak Brennusowi w zdobyciu i spaleniu miasta. Rozpoczęło się oblężenie wzgórza. Kobiety i dzieci znalazły schronienie w okolicach Rzymu, starcy padli ofiarą wielkiej rzezi przeprowadzonej na Forum, gdzie podobno spokojnie i z godnością mieli czekać na śmierć. Jeden z oddziałów Galów ruszył na południe, w rejon miasta Ardea. Przebywał tam na wygnaniu znakomity wódz Marek Kamillus. Stanął on na czele grupy mieszkańców Ardei i zadał Galom pierwsze klęski.
Kapitol przez kilka miesięcy był odcięty od świata. Pewnego razu Galowie próbowali jednak sforsować wzgórze. Przekradli się nocą odkrytym przypadkiem przejściem i zdobyliby twierdzę, gdyby nie
doskonały słuch gęsi hodowanych przy świątyni Junony Monety. Ptaki obudziły obrońców. Atak udało się powstrzymać. W taki to sposób gęsi „ocaliły Rzym”. Marek Kamillus objął tymczasem naczelne
dowództwo nad wojskiem, które udało mu się zgromadzić poza Rzymem. Obrońcy Kapitolu postanowili wypłacić Galom okup. Odstąpienie przez nich od oblężenia miało kosztować Rzymian ok. tysiąca funtów złota. Brennus, by pognębić ich jeszcze bardziej, dorzucił nawet na szale wagi swój miecz. Według innej tradycji zanim Galowie zabrali okup, pojawił się wraz z wojskiem dyktator Marek Kamillus, a niedługo później doszło do decydującej bitwy, przegranej przez Brennusa. Galów udało się pokonać.
„Brennus i Kamillus” [w:] Paul Lehuguer, „Historia Francji w stu obrazach”, druk: A. Lahure, Paryż 1886, wikimedia.org, CC BY 3.0
Niektóre ich oddziały w III w. p.n.e. dotarły do Delf i spustoszyły je, choć legendy greckie mówią o tym, że sam Apollo walczył w obronie swojego miasta. W tym samym mniej więcej czasie inni Galowie – po przejściu przez Hellespont – zagrozili Azji Mniejszej. Po zażegnaniu niebezpieczeństwa z ich strony wzniesiono w Pergamonie wspaniały ołtarz dla Zeusa, znany dziś jako ołtarz pergamoński, oraz ufundowano pomnik Galów, z którego w muzeach Rzymu zachowały się dwa wspaniałe posągi: Gal zabijający żonę i Umierający Gal.
Gęsi kapitolińskie ocaliły Rzym
„Gal Ludovisi” („Gal zabijający żonę”). Rzymska kopia z czasów hellenistycznych, ufundowana przez A alosa I po zwycięstwie nad Galami, ok.
228 p.n.e., Muzeum archeologiczne, Rzym, wikimedia.org, CC BY 3.0
„Umierający Gal”. Rzymska kopia z czasów hellenistycznych, ok. 228 p.n.e., Muzea Kapitolińskie, Rzym, wikimedia.org, CC BY 2.0
Rekonstrukcja Wielkiego Ołtarza Zeusa (anonim), 190–180 p.n.e. Muzeum Pergamońskie, Berlin, wikimedia.org. CC BY-SA 3.0
Brennus, dux saevus, praeerat Gallis, qui in Italia ad Mare Adriaticum vivebant. Postquam Clusium, Etruriae oppidum, a Romanis auxilium adversus Gallos petivit, Brennus in agrum Romanum venit et castra ad Alliam posuit. Unusquisque civis Gallorum magnum corpus et claram virtutem famā acceperat;
itaque novum belli et armorum genus timebat.
Postquam Brennus cum Romanis pugnam commisit, Galli magnam caedem fecerunt. Pauci Romani superfuerunt, sed fugam ceperunt et urbem hosti tradiderunt. Viri autem qui in urbe manserant, in Capitolium arma et frumentum portaverunt ibique civitatis nomen defenderunt. Mox Galli nocte obscurā Capitolium ascendere tentaverunt. Nullus homo, nullum animal hostem audiverat, praeter anseres Iunonis: Manlium, clarum civem qui consul fuerat, de periculo monuerunt. Manlius ceteros
Romanos ad arma vocavit et magna virtute Gallos de Capitolio praecipitaverunt.
Tandem miseri Romani libertatem recuperare cupiverunt. Magnum auri pondus Brenno dare debuerunt.
Brennus aurum accepit cum verbis etiam nunc notis: Vae victis. Sed tempus victoriae mox venit. Camillus dictator sub Urbis muris pugnam commisit. Nullus homo caedi superfuit. Dictatoris triumphum laetus populus per Urbis ruinas videre potuit et Camillum novum Romulum vocavit.
Źródło: Stefan Staszczyk, Jadwiga Daabowa, Zbigniew Sabiłło, Lingua Latina, Warszawa 1959.
Tłumaczenie Ćwiczenie 3
Połącz w pary.
odzyskać wolność, prosić kogoś o pomoc, dowiedzieć się, ostrzec przed niebezpieczeństwem, przeprowadzić rzeź, rzucić się do ucieczki, stoczyć bitwę, rozbić obóz, ocaleć z rzezi
pugnam commi ere
caedem facere fugam capere
famā accipere
auxilium petere a…
castra ponere
de periculo monere
caedi superesse
libertatem recuperare
Junona i poświęcone jej gęsi, Muzio Ma ei, 1588–1593 (jedna z czterech fontann przy zbiegu ulic Via delle Qua ro Fontane i Via del Quirinale in Rzymie), wikimedia.org, CC BY-SA 4.0
Ćwiczenie 4
Umieść obok każdego opisu właściwe imię.
Brennus, Manlius , Camillus
1. ... Gallorum dux erat. Romanos ad Alliam flumen vicit. Post clara etiam nunc verba “Vae victis” dixit.
2. ... Ardeam in exsilium missus est. Capitoliō a Gallis obsessō de exsilio revocatus est. Cum Romani eum dictatorem fecerunt, hostes vicit.
3. ... Is solus Gallos, qui Capitolium ascendebant, audivit, nam Iunonis anseres eum ex somno excitaverunt. Romanos ad arma vocavit.
Ćwiczenie 5
Mons Capitolinus
Skała Tarpejska, (południowa część Kapitolu), Rzym, Włochy, wikimedia.org, CC BY-SA 4.0
Ćwiczenie 6
Zaznacz wszystkie poprawne odpowiedzi.
Kapitol był centrum kultu Jowisza.
Na Kapitolu w IV w. p.n.e. wzniesiono świątynię Iovi Optimo Maximo.
Na Kapitolu kończyły się pochody triumfatorów Na Kapitolu w czasie republiki desygnowano konsulów.
Kapitol oblegali Galowie pod wodzą Manliusza.
Z Kapitolu namiestnicy wyruszali do prowincji.
Z Kapitolu augurowie obserwowali lot dzikich ptaków.
Na Kapitolu Petrarka odebrał laur poetycki.
Ćwiczenie 7
Połącz w pary.
sprzedaje królowi Tarkwiniuszowi Pysznemu sławne księgi</i>, prowadzi Galów na Rzym, radzi Sabinom, jak wejść na Kapitol, broni Rzymu przed Galami, „novus Romulus”, rozpoczyna budowę świątyni <i>Iovi Optimo Maximo, słyszy gęganie gęsi podczas oblężenia Kapitolu; nosi przydomek
„Capitolinus”
Tarpeja
Brennus
Manliusz
Kamillus
Tarkwiniusz Stary
Sybilla
Ćwiczenie 8
Słowa „Vae victis” znaczą:
Chwała pokonanym.
Biada pokonanym.
Śmierć pokonanym.
Słowniki
Słownik pojęć Augur
kapłan, który wróżył, obserwując ptaki – najpierw dzikie, potem hodowlane; były to tzw. auspicia
Dyktator
urzędnik rzymski powoływany w chwilach groźnych dla Rzymu, gdy władzę powinna sprawować jedna osoba
Hellespont
starożytna nazwa cieśniny Dardanele
Kapitol
jedno z siedmiu wzgórz Rzymu; wzniesiono tu świątynię Jowisza Najlepszego Największego
księgi sybillińskie
księgi zakupione przez króla Tarkwiniusza Pysznego od wróżbitki Sybilli, przechowywane na Kapitolu;
Rzymianie sięgali po nie w chwilach wielkiego zagrożenia
Lituus
laska; oznaka władzy kapłana
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Toulon Scuplture, „Brennus”, 1827, Narodowe Muzeum Marynarki Wojennej, Paryż, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
„Brennus i Kamillus” [w:] Paul Lehuguer, „Historia Francji w stu obrazach”, druk: A. Lahure, Paryż 1886, wikimedia.org, CC BY 3.0
„Gal Ludovisi” („Gal zabijający żonę”). Rzymska kopia z czasów hellenistycznych, ufundowana przez A alosa I po zwycięstwie nad Galami, ok.
228 p.n.e., Muzeum archeologiczne, Rzym, wikimedia.org, CC BY 3.0
Bibliografia
A. Ziółkowski, Starożytność, Warszawa 2009.
„Umierający Gal”. Rzymska kopia z czasów hellenistycznych, ok. 228 p.n.e., Muzea Kapitolińskie, Rzym, wikimedia.org, CC BY 2.0
Rekonstrukcja Wielkiego Ołtarza Zeusa (anonim), 190–180 p.n.e. Muzeum Pergamońskie, Berlin, wikimedia.org. CC BY-SA 3.0
Junona i poświęcone jej gęsi, Muzio Ma ei, 1588–1593 (jedna z czterech fontann przy zbiegu ulic Via delle Qua ro Fontane i Via del Quirinale in Rzymie), wikimedia.org, CC BY-SA 4.0
B. Bravo, E. Wipszycka, Historia starożytnych Greków, t. 3,Okres hellenistyczny, Warszawa 1992.
E. Makowiecka, Sztuka grecka, Warszawa 2007.
J. A. Ostrowski, Starożytny Rzym. Polityka i sztuka, Warszawa–Kraków 1999.
M. Jaczynowska (red.), D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2004.
M. Ludwika Bernhardt, Sztuka hellenistyczna, Warszawa 1980.
M. Crawford, Rzym w okresie republiki, Warszawa 2000.
Słownik kultury antycznej, red. Ryszard Kulesza, Warszawa 2012.
