PROJEKT ZAGOSPODAROWANIA ZAKOLA WARTY W PUSZCZYKOWIE

(1)

Garden Project Justyna Krupa – Gust, tel. 667 800 999, NIP 777-259-21-74 e-mail: biuro@ogrodyklasyczne.pl www.ogrodyklasyczne.pl

PROJEKT ZAGOSPODAROWANIA ZAKOLA WARTY W PUSZCZYKOWIE

Puszczykowo 2016

(2)

1 Spis treści

1. Wstęp ... 2 2. Zakole Warty – położenie i charakterystyka terenu... 3 3. Zakole Warty – opis projektu ... 9

(3)

2 I. Wstęp

Projekt zagospodarowania terenu zakola rzeki Warty powstał na zlecenie Urzędu Miasta Puszczykowa i stanowi załącznik do wniosku Miasta o przyznanie dotacji w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020, projektu „Rozwój terenów zieleni w miastach i ich obszarach funkcjonalnych”.

Punktem wyjścia do wykonania projektu była chęć stworzenia spójnego opracowania, który uwzględniałoby walory zakola Warty, potrzeby mieszkańców Puszczykowa do obcowania z przyrodą, oraz konieczność ochrony terenu zarówno pod względem przyrodniczym, jak i krajobrazowym.

Rys. 1. Malowniczy zakątek w środkowej części zakola

Zakole jest miejscem szczególnym. Położone w granicach Puszczykowa, malowniczej miejscowości otoczonej Wielkopolskim Parkiem Narodowym, od zawsze stanowiło miejsce wypoczynku dla pokoleń osób szukających wytchnienia nad rzeką. Arkady Fiedler, sławny podróżnik pisał w roku 1973 o nim tak: „Jechaliśmy koleją w niedzielne poranki, jeśli zapowiadała się pogoda, a tysiące innych wycieczkowiczów, przeważnie Niemców, jechało z nami. Ale było w tych lasach tyle ustroni, zakamarków, zapadłości, polanek, łąk, że tłumy szybko się rozpraszały, a my, krocząc knieją wzdłuż Warty w stronę Poznania, już po kilkunastu minutach zachodziliśmy w zupełne pustkowie. Tak bezludne i dzikie pustkowie mogło się wydać skrawkiem puszczy amerykańskiej”.

Myśl, aby obraz zakola pozostawał w pamięci odwiedzających w ten sam sposób, jest celem nadrzędnym projektu.

(4)

3 II. Zakole Warty – położenie i charakterystyka terenu

Teren objęty opracowaniem położony jest w Puszczykowie – mieście oddalonym o 12 km na południe od Poznania, zamieszkanym przez ok. 10 tysięcy osób. Zarówno ze względu na zróżnicowaną rzeźbę terenu, jak i położenie wśród zieleni Wielkopolskiego Parku Narodowego, Puszczykowo wraz ze swym odcinkiem rzeki Warty stanowi wyjątkowy punkt na krajobrazowej i przyrodniczej mapie Polski. Samo zakole rzeki Warty zlokalizowane jest w zachodniej części miasta, wzdłuż ulicy Nadwarciańskiej.

Rys. 2. Położenie Puszczykowa w Wielkopolsce

Zachodnia część terenu zakola jest fragmentem niskiej terasy nadzalewowej, opadającej od ul. Nadwarciańskiej wyraźnym zboczem (o wysokości 3-4 m) ku powierzchni piaszczystej terasy zalewowej Warty, wyniesionej około 59-61 m n.p.m. Wąski pas terenu, położony przy rzece (ca 56-58 m n.p.m.), zbudowany w części z gruntów organicznych i próchnicznych, odłożonych na piaskach oddziela od wyżej wymienionej niewielka skarpa. Mamy zatem:

- powierzchnie piaszczystej terasy nadzalewowej i jej zbocze - tereny występowania grubej warstwy (ponad 4 m) rzecznych i wodnolodowcowych, różnoziarnistych piasków i żwirów – gruntów średniozagęszczonych, ale ze strefami wyraźnego zagęszczenia bądź rozluźnienia podłoża charakterystycznymi dla osadów wód płynących; woda gruntowa o zwierciadle

(5)

4 swobodnym w przewadze 2-4 m p.p.t., poziom zwierciadła uzależniony od stanów wody w Warcie; tereny położone poza zasięgiem tzw. wody stuletniej, zajęte przez zbiorowiska roślinności trawiastej i co najwyżej pojedyncze drzewa, w części południowej zabudowane – tereny położone poza systemem obszarów chronionych, przydatne do intensywnego wykorzystania rekreacyjnego oraz niewielkiego trwałego zainwestowania .

Rys. 3. Plan „zakola” ukazujący zasięg wód powodziowych oraz obszaru Natura 2000

(6)

5 - powierzchnie piaszczystej terasy zalewowej, wyższej, zbudowanej z luźnych piasków i żwirów akumulacji wód płynących, ze strefami występowania części organicznych (grunty próchniczne), nieprzewiercanych do 4 m p.p.t.; swobodne zwierciadło wody gruntowej około 1-2.5 m p.p.t.

wahania pionowe uzależnione od stanu wody w rzece, tereny położone w zasięgu tzw. wody stuletniej rz. Warty i lokalnie w zasięgu zalewów o prawdopodobieństwie 10% (wyrobisko poeksploatacyjne piasków), w większości zajęte przez zróżnicowane zbiorowiska roślinności synantropijnej z niewielkim udziałem roślinności łąkowej lub murawowej oraz dużym udziałem młodych zalesień i zakrzewień (z przewagą sosny, brzozy, robinii akacjowej, topoli, dzikiej róży).

Przedmiotem ochrony jest na tym terenie (działka nr ewid.1201) płat ciepłolubnych, śródlądowych muraw napiaskowych – zbiorowiska 6120, stanowisko monitoringowe według Planu zadań ochronnych obszaru Natura 2000 Rogalińska Dolina Warty PLH 300012 (Dz. Urz. Woj.

Wielkopolskiego z 2013 r., poz. 4757). Wśród istniejących i potencjalnych zagrożeń wymienia się: brak ekstensywnego wypasu lub okresowego wykaszania skutkujący wkraczaniem drzew (sukcesja wtórna brzozy brodawkowatej Betula pendula i sosny zwyczajnej Pinus silvestris), brak zalewów eliminujących ekspansywne gatunki zielne, wnikanie obcych gatunków inwazyjnych np. przymiotna kanadyjskiego Conyza canadiensis oraz krzywoszczecia przywłoki Campylopus introflexus. Dla innego zespołu zbiorowisk 6120, zajmującego długą działkę nr 2114, położoną wzdłuż Warty (około 600 m na północ od przedmiotowego terenu) przewidziano działania ochronne obejmujące: utrzymanie siedliska na powierzchni nie mniejszej niż obecnie, przywrócenie właściwego stanu ochrony oraz usuwanie nalotów drzew i krzewów (preferowane wyrywanie z korzeniami lub karczowanie).

Rys. 4. Widok na zakole Warty od strony północnej

(7)

6 Ponadto, w obrębie wypełnionego wodą i zarastającego wyrobiska poeksploatacyjnego występuje mozaika roślinności wodnej z pałką szeroko- i wąskolistną, trzciną itp. – tereny częściowo położone w granicach nakładających się obszarów Natura 2000: SOO siedlisk Rogalińska Dolina Warty (PLH 300012) oraz OSO ptaków Ostoja Rogalińska (PLB 300017), przydatne głównie do ekstensywnego, w większości niemal całorocznego, wykorzystania rekreacyjnego (z wyłączeniem przekształceń wypełnionego wodą wyrobiska i chronionych siedlisk muraw napiaskowych, położonych w jego sąsiedztwie).

Rys. 5. Wyrobisko poeksploatacyjne

(8)

7 Rys. 6. Zakole Warty podczas powodzi w 2010r.

- przykorytowy pas terasy zalewowej, z większym udziałem osadów rzeczno-bagiennych - gruntów organicznych, głównie namułów oraz próchnicznych piasków i mułów, zwłaszcza w warstwie przypowierzchniowej (do około 1.5 m), podścielonych mineralnymi piaskami i żwirami; woda gruntowa o zwierciadle swobodnym lub lekko napiętym przez nadległe grunty organiczne 0-1.5 m p.p.t., tereny położone w zasięgu wody o prawdopodobieństwie 10%, tylko okresowo i lokalnie o dobrej dostępności do rzeki, zajęte przez zbiorowiska zieleni łęgowej z przewagą wierzby i topoli w drzewostanie, w całości położone w obrębie obszarów Natura 2000: SOO siedlisk Rogalińska Dolina Warty (PLH 300012) i OSO ptaków Ostoja Rogalińska (PLB 300017) – tereny mało przydatne, wyłącznie do okresowego i ekstensywnego, wykorzystania rekreacyjnego Cechą charakterystyczną wspomnianego obszaru Natura 2000 jest urozmaicona szata roślinna:

lasy mieszane, bory sosnowe, płaty łęgów, zarośla łozowe, łąki. Godnymi uwagi kompleksami są wilgotne zarośla z Salix alba, Salix cinerea, Salix fragilis, Fraxinus excelsior oraz wilgotny las olchowy. W południowej części terenu występują dorodne okazy dębów.

Z bogatej awifauny na omawianym terenie występować może: gąsiorek, zimorodek, gęś białoczelna, rybitwa czarna i rzeczna, być może bąk, bączek i niekiedy błotniak stawowy oraz niektóre gatunki występujących w tym obszarze nietoperzy. W Warcie swoją obecność zaznaczyć może bóbr europejski i wydra.

(9)

8 Rys. 7. Roślinność łęgowa z przewagą wierzby i topoli

Intensywna, już obecnie, turystyka piesza i rowerowa, stała obecność wyprowadzanych na spacer psów każe wątpić w istnienie miejsc lęgowych ptaków (z wyjątkiem gatunków pospolitych, charakterystycznych dla krajobrazu kulturowego), zwłaszcza wymienionych w załączniku II „dyrektywy ptasiej”.

(10)

9 Rys. 8. Okazałe dęby w południowej części zakola

Dla terenów nadwarciańskich położonych w Puszczykowie w rejonie ulic:

C. Ratajskiego i Nadwarciańskiej został uchwalony miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (Uchwała Nr 352/10/V Rady Miasta Puszczykowa z dnia 27 października 2010r.). Zakole znajduje się w strefie terenów zieleni krajobrazowej, lasów i wód powierzchniowych, częściowo w obszarze bezpośredniego zagrożenia powodzią.

W odniesieniu do kryteriów Programu, wspomnieć należy o jakości powietrza na terenie Puszczykowa. Jest ono zlokalizowane w strefie, w której notuje się przekraczanie poziomów dopuszczalnych stężeń pyłu PM10. Stwierdzono również przekroczenia poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu zawartego w pyle PM10 (WIOŚ 2015). Wyniki oceny jakości powietrza w województwie wielkopolskim w roku 2014 pod kątem ochrony zdrowia wskazują, iż Puszczykowo, podobnie jak cała Wielkopolska, pod względem zanieczyszczenia pyłem PM10 oraz benzo(a)pirenem, zaliczone są do klasy C.

Dla strefy wielkopolskiej został uchwalony Program ochrony powietrza - Uchwała XXXIX/769/13 z dnia 25 listopada 2013 r. w sprawie określenia „Programu ochrony powietrza dla strefy wielkopolskiej”, ogłoszony w Dzienniku Urzędowym Województwa Wielkopolskiego z dnia 23.12.2013 r. poz. 7401.

(11)

10 III. Puszczykowskie Zakole Warty – opis projektu

O sporządzeniu projektu zagospodarowania terenu zakola Warty w Puszczykowie stanowi potrzeba ochrony unikatowego w obrębie Poznania środowiska oraz stworzenia atrakcyjnego miejsca wypoczynku i rekreacji dla Wielkopolan. Ze względu na ocenę przydatności funkcjonalnej terenu, uwzględniającą jego strukturę przyrodniczo-krajobrazową, specyficzne położenie, powierzchnię (17.7 ha), sprawność układu wentylacyjnego oraz warunki prawidłowego funkcjonowania środowiska - bez degradacji jego walorów i zasobów, zakole stanowi idealne miejsce dla rekreacji.

Planując zagospodarowanie terenu należało zwrócić uwagę na czynniki, które zakolu zagrażają. Z najbardziej szkodliwych wymienić należy:

- antropopresję,

- sukcesję wtórną zagrażającą zwłaszcza funkcjonowaniu muraw napiaskowych, - obecność inwazyjnych gatunków obcych,

- zanieczyszczenie wód, - zarzucanie pasterstwa.

Aby umożliwić funkcjonowanie zakola w sposób zrównoważony oraz ograniczyć szkodliwy wpływ powyższych czynników, zaleca się:

1. Przeprowadzić prace pielęgnacyjne, które wymagają działań zalecanych w Kodeksie dobrych praktyk „Ogrodnictwo wobec roślin inwazyjnych obcego pochodzenia” wydanym przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska. Działania te polegają na usuwaniu z przestrzeni zakola inwazyjnych gatunków obcych. Są one szczególnie niebezpieczne dla ekosystemów naturalnych lub półnaturalnych takich jak: zbiorowiska nadrzeczne, łąki, pastwiska, a także obszarów chronionych: parków narodowych i obszarów Natura 2000.

Ze względu na szczególne znaczenie terenu zakola Warty w Puszczykowie dla przyrodniczej mapy Polski, należy dołożyć wszelkich starań, aby obszar ten uczynić wzorcowym.

(12)

11 Rys. 9. Niepożądana sukcesja wtórna Pinus

sylvestris.

Wśród gatunków inwazyjnych występujących na terenie zakola wymienić można tarninę Padus serotina, robinię Robinia pseudoacacia oraz nawłoć Solidago canadensis.

Oprócz usuwania gatunków inwazyjnych, należy usuwać nalot drzew i krzewów, zwłaszcza brzozy Betula pendula oraz sosny Pinus sylvestris. Te ostatnie, na terenie zakola mocno zadomowione, zagrażają wspomnianemu wcześniej unikatowemu zbiorowisku auksochorycznemu, które przetrwać może wyłącznie dzięki działalności człowieka.

Ze względu na wysokie znaczenie roślinności brzegu Warty, która powinna mieć możliwość naturalnego rozwoju, zabiegów pielęgnacyjnych nie należy prowadzić na szerokości 20m od linii rzeki. Dopuszczalne jest wzbogacanie szaty roślinnej na tym obszarze poprzez nasadzenia.

2. Uporządkować teren biorąc pod uwagę rozmieszczenie istniejącej roślinności oraz rzeźbę terenu. Zakole powinno stwarzać dogodne warunki dla rozwoju istniejącej oraz projektowanej roślinności. Przestrzeń na planie podzielona została na strefy koszone i niekoszone. Istnienie pierwszych zapobiegnie sukcesji wtórnej, która zagraża m.in.

ciepłolubnym murawom napiaskowym oraz nadmiernemu zagęszczeniu roślinności na danym terenie.

Rys. 10. Obszar zakola częściowo wykaszany – lipiec 2015r

(13)

12 Tereny koszone stanowią też ważny element krajobrazowy. Otwarcia w przestrzeni poprawiają estetykę zakola, tworzą obszary dla sportu i rekreacji.

Ze względów przyrodniczych bardzo ważne jest zachowanie obszarów niekoszonych, zlokalizowanych w większości pod istniejącym drzewostanem, które stanowią naturalne środowisko dla rozwoju flory, fauny oraz zachowania bioróżnorodności.

Trzecia formą pokrycia terenu zakola są łąki kwietne, lokalizowane w południowej części terenu.

3. Wprowadzić nasadzenia we wschodniej części zakola. Przyczyni się to do poprawy stateczności linii brzegowej, zmniejszenia spływu powierzchniowego wody oraz wyraźnie oddzieli miejsca przeznaczone dla odwiedzających od tych, które pozostawić należy nieużytkowane.

Dobór gatunkowy powinien uwzględniać roślinność rodzimą. Szczególnie cenne na danym terenie będą rośliny o silnym systemie korzeniowym, poprawiające zwartość linii brzegowej.

Polecane gatunki to:

- Alnus glutinosa - Populus nigra - Quercus robur - Salix alba - Salix cinerea - Salix fragilis - Fraxinus excelsior

Rozmieszczenie gatunków planować należy tak, by uwzględnić wysokość i pokrój roślin po latach. Docelowo zbiorowiska powinny uwzględniać wielopiętrowość. Oznacza to, że rośliny osiągające duże rozmiary powinno sadzić się obok tych, które są niższe tak, by tworzyły one w przekroju piętra o różnej wysokości.

4. Wydzielić ścieżki spacerowe oraz rowerową. Obecnie teren pokryty jest siatką nieutwardzonych, nieregularnych ścieżek. Utwardzenie tylko niektórych z nich spowoduje skoncentrowanie ruchu wzdłuż określonych linii i zapobiegnie zadeptywaniu całego obszaru zakola. Powierzchnia ścieżek powinna być zbudowana z naturalnych materiałów, wkomponowujących się w krajobraz zakola. Do utwardzeń można użyć grysu kamiennego, czy kory drobnomielonej. Wskazane jest łączenie różnych typów nawierzchni, w zależności od typu krajobrazu.

(14)

13 Rys. 11a. Proponowany rodzaj nawierzchni.

Rys. 11b. Proponowany rodzaj nawierzchni.

(15)

14 Ścieżka rowerowa została zlokalizowana w południowej części terenu ze względu na pofalowaną rzeźbę terenu. Jest ona, w zamyśle, ścieżką wyczynową. W pasie projektowanej ścieżki konieczne jest przeprowadzenie wycinek.

Rys. 12. Proponowany wygląd wyczynowej ścieżki rowerowej.

5. Wprowadzić rozwiązania korzystne dla ochrony przyrody takie jak budki dla ptaków, karmniki, poidła, budki dla owadów zapylających. Wszystkie te elementy, oprócz funkcji mających wpływ na ochronę środowiska i bioróżnorodności, są cenne pod względem dydaktycznym.

(16)

15 Rys. 13. Przykuwające wzrok budki dla ptaków.

6. Wysiać łąkę kwietną. Na projekcie dwa obszary łąki kwietnej zlokalizowane są w południowej, rzadziej uczęszczanej części zakola. Łąki kwietne stanowią alternatywę dla terenów zadarnionych. W środowisku spełniają ogromną rolę. Są cenne zwłaszcza dla zachowania bioróżnorodności owadów zapylających, stałości oraz liczebności ich występowania. Korzystne jest lokalizowanie domków dla owadów w pobliżu łąk.

Rys. 14. Łąka kwietna Rys. 15. Domek dla owadów

(17)

16 7. Rozmieścić ławki oraz kosze na śmieci. Projektowane ławki mają naturalny wygląd i charakter. Solidne, zbudowane z drewna, nie ulegną znacznym zniszczeniom nawet w przypadku nagłej powodzi. Kosze na śmieci powinny odpowiadać wyglądem stylowi ławek.

Elementy zaleca się lokalizować na wyniesionych częściach terenu oraz w pobliżu długich odcinków ścieżek dla pieszych.

Rys.16. Proponowany wygląd ławek

8. Wprowadzić wypas. Jeśli okaże się to możliwe, dla danego terenu bardzo wskazany byłoby kontunuowanie tradycji wypasu zwierząt. Łąki i pastwiska mają bardzo pozytywny wpływ na środowisko naturalne, pełnią bowiem wiele pożytecznych funkcji: hydrologiczną, klimatyczną, ochronną, fitosanitarną, zdrowotną, rekreacyjną, krajobrazową i estetyczną.

Kraje europejskie coraz częściej wracają do pastwisk. Oprócz korzyści biologicznych, ich wprowadzanie jest też uwarunkowane ekonomicznie.

(18)

17 Rys. 17. Wypas zwierząt

9. Oświetlenie - planuje się rozmieszczenie ciągu oświetlenia wzdłuż głównej ścieżki zakola.

Rys. 18. Proponowane lampy.

(19)

18 10. Promować naturę. Tylko poprzez kontakt z przyrodą człowiek ma okazję docenić jej piękno i znaczenie. Należy na terenie zakola wprowadzać przestrzeń dla zrównoważonych form uprawiania rekreacji i spędzania wolnego czasu. Już od placu zabaw dla najmłodszych, poprzez kajakarstwo, bieganie i spacery, warto wykorzystywać zakole jako tło dla zdrowego życia.

Rys. 18. Kajaki na rzece.