Duch święty - źródło odwagi w głoszeniu Słowa Zbawienia (Dz 4,23-31)

Mariusz Rosik

Duch święty - źródło odwagi w

głoszeniu Słowa Zbawienia (Dz

4,23-31)

Verbum Vitae 2, 151-164

2002

Verbum vitae 2 (2002), 151-164 D U C H ŚW IĘ T Y - Ź R Ó D Ł O O D W A G I W G Ł O S Z E N IU S Ł O W A Z B A W IE N IA (Dz 4,23-31) Ks. Mariusz Rosik

Głoszenie orędzia zbawienia jest jednym z najistotniej­ szych tematów teologicznych dwudzieła (Łk - Dz) Łuka­ sza. Niemal każda refleksja ewangelisty dotycząca „słowa” (λόγος) zawiera odniesienie do przepowiadania Jezusa i Jego uczniów. Znaczenie hebrajskiego rzeczownika dabar po­ m aga w sposób istotny pogłębić zrozumienie wykorzysta­ nia przez Łukasza terminu λογος. W polu semantycznym

dabar zawiera się nie tylko „słowo”, ale także „fakt” lub „czyn”, przez co term in ten doskonale opisuje działanie słowa Bożego, które po jego wypowiedzeniu niemal na­ tychmiast przekształca się w wydarzenie.

Opowiadanie o modlitwie pierwszych wierzących gmi­ ny jerozolimskiej o odwagę w głoszeniu słowa Bożego (Dz 4,23-31) ukazuje uczniów Jezusajako kontynuatorów Jego dzieła. W trudnych czasach prześladowań, których ostrze skie­ rowane było przeciw rodzącemu się Kościołowi, wierzący gro­ madzili się na modlitwie, której owocem było napełnienie Duchem Świętym i otrzymanie mocy do kontynuowania mi­ sji ewangelizacyjnej. Pomoc otrzymana od Ojca przez Chry­ stusa poświadczona zostaje „znakami i cudami” (Dz 4,30), potwierdzającymi prawdziwość głoszonego orędzia.

Kryteria czasu, miejsca, postaci występujących w Łu- kaszowej perykopie i jej tematyki pozwalają na wyznacze­ nie trójczłonowej struktury opowiadania: wprowadzenie (4,23-24a), m odlitw a (4,24b-30) i jej rezultaty (4,31). W centralnej części (4,24b-30), dotyczącej modlitwy, dają się wyodrębnić kolejne człony budowy: inwokacja

tewna (4,24b-25a), cytat z Ps 2,1-2 (4,25b-26), interpreta­ cja psalmu (4,27-28), prośby wierzących (4,29-30). N a ba­ zie tak wyznaczonej struktury dokonana zostanie analiza egzegetyczno-teologiczna perykopy, ze szczególnym zwró­ ceniem uwagi na powierzone przez Pana Jego następcom zadanie głoszenia słowa zbawienia.

I.Wprowadzenie (Dz 4,23-24a)

Świadomym zamiarem teologicznym Łukasza jest uka­ zanie faktu, że m odlitwa o odwagę w głoszeniu słowa Bo­ żego ma charakter wspólnotowy. Celowi temu służy użycie terminów τους ίδιους w 4,23, οΡμοθυμαδον w 4,24, oraz poza wprowadzeniem: τ ο ίς δ ο ύ λ ο ις w 4,29 e απαντ6ς w 4,31. Piotr i Jan uwolnieni (άπολύθ6ντ6ς) udają się do pozosta­ łych członków pierwszej gminy, których ewangelista okre­ śla zaimkiem „swoi” (τους ίδιους). Określenie to zazwyczaj odnosi się do w łasnej rodziny lub narodu (Dz 24,23; J 1,11;13,1), tu jednak bez wątpienia wskazuje na człon­ ków wspólnoty chrześcijan w Jerozolimie. Choć niektórzy egzegeci sądzą, że m owa jest jedynie o apostołach1, po­ dobne określenie w Dz 4,32 (πλήθους τω ν

wskazuje na szerszą wspólnotę uczniów1 2. Już sam fakt, że Piotr i Jan wcześniej odłączyli się od „swoich”, aby głosić dobrą nowinę, a później zostali uwięzieni, objawia naturę m isyjną pierwotnego Kościoła: jego zadaniem jest głosić słowo zbawienia nawet za cenę uwięzienia.

1 L.T. Johnson, The Acts o f the Apostles, Sacra Pagina 5, College- ville 1992, 83.

2 Nie chodzi zapewne o wszystkich wierzących, gdyż liczba ich dochodziła do pięciu tysięcy (Dz 4,4), więc trudno byłoby zgromadzić wszystkich w jednym miejscu.

2. Modlitwa - jejprzedmiotiidee teologicz­ ne (Dz 4,24b-30)

Strukturę m odlitwy wspólnoty wierzących wyznacza­ j ą cztery elementy: inwokacja (ww.24b-25a), cytat z Psal­ m u 2,1-2 (ww.25b-26), interpretacja cytatu (ww.27-28) i prośby (ww.29-30). Po inwokacji modlitewnej, która eks­ ponuje trzy Boże przymioty, cytowany jest fragment psal­ mu, po którym następuje jego m esjańska interpretacja, z której wynika treść wezwań błagalnych.

2.1. Inwokacja modlitewna (ww.24b-25a)

E w angelista w kłada w usta w ierzących zaw ołanie 06σποτης (4,24b). Rzeczownik ten dwukrotnie pojawia się w tekstach modlitewnych zanotowanych przez Łukasza: w modlitwie Symeona (Łk 2,29) i w analizowanej inwoka­ cji. Termin ten w swym polu semantycznym wskazuje na osobę o szeroko rozciągającej się władzy, która przejawia się w utrzymywaniu kontroli nad sytuacją3. Wierzący są więc przekonani, że Bóg m a pełną kontrolę nad rozwojem historii zbawienia, a chrześcijanie, jako „słudzy” (δούλος; w.29) podlegli Jego panowaniu, m ają jasno określoną rolę w jej przebiegu: ich zadaniem jest głoszenie słowa zbawie­ nia (w.29). Dwa kolejne wezwania w skazują na Boże dzia­ łanie w historii zbawczej. Zwrot: „który stworzyłeś niebo i ziemię, i morze, i wszystko, co jest w nich” (op π ο ιη σ α ς ton ούρανον καί την γην καί την θάλασσαν καί πάντα τα en α ύ το ΐς; w.24b) jest typowo modlitewnym sformułowa­ niem (por. Dz 14,15; 17,24)4. Jest on niemal dosłownym po­ wtórzeniem modlitewnego zawołania zapisanego w Ps 145,6 (LXX). W psalmie tym, podobnie jak w omawianej modli­ twie, Bóg przedstawiony jest jako Ten, który działa na ko­

3 W.J. Larkin, Acts, The InterVarsity Press New Testament Com­ mentary Series, Downers Grove - Leicester 1995, 78.

4 Sformułowanie to użyte zostało także w Rdz 14,19; Wj 20,11; Iz 37,16.

rzyść prześladow anych i uciskanych (por. Ps145,7-9)5. Inwokacja „Panie” złączona z konotacją o stworzeniu przyj­ muje funkcję adoracji6. Adoracja zaś, jako forma uwielbie­ nia, często występuje w pismach Łukaszowych w ścisłym związku z motywem radości, typowym dla trzeciego ewan­ gelisty. Rodzi się pytanie, dlaczego w modlitwie zanurzo­ nej w klim acie prześladow ań, znalazło się m iejsce na wzmiankę przywołującą motyw radości? Odpowiedzi szu­ kać należy na linii interpretacji teologicznej prześladowań, wyznaczonej przez adnotację zapisaną po relacji o wystą­ pieniu Gamaliela: „oni odchodzili sprzed Sanhedrynu i cie­ szyli się, że stali się godni cierpieć dla imienia [Jezusa]” (Dz 5,41). Kolejna inwokacja wskazuje na rolę Pisma św. w działalności pierwszej gminy chrześcijańskiej: o τού πατρος ημών δια π λύμ α το ς άγιου στόματος Δαυίδ παιδος σου 6 ίπ ω ν (25a). Kościół w myśli teologicznej Łukasza jest kontynuacją dawnego Izraela7. W ten sposób święta księga ludu Starego Testamentu staje się św iętą księgą chrześcijan. Inwokacja w Dz 4,25a wskazuje na związek pomiędzy Pismem św. a działaniem Ducha Świętego: jak Duch przemawiał przez Pisma, a zwłaszcza przez proro­ ków, do których zaliczany był również Dawid uważany za autora Księgi Psalmów (por. Dz 2,30), tak dziś przemawia przez chrześcijan głoszących słowo Boże8. Duch, który działał przez autorów Starego Przymierza, kontynuuje swe dzieło w życiu chrześcijańskiej gminy jerozolimskiej.

Inwokacja modlitwy pierwszych chrześcijan rysuje ob­ raz Boga jako Pana i Stwórcy wszystkiego, co istnieje, który przemawiał przez słowa Pisma św. Z Jego woli dokonuje się

5 R.L. Brawley, Text to Text Pours Forth Speech. Voices o f Scriptu­

re in Luke - Acts, ISBL, Bloomington - Indianapolis 1995, 101.

6 A.A. Trites zauważa: „The prayer o f praise occurs more frequen­ tly in Lukan writings than in the rest o f the New Testament together”, A.A. Trites, „The Prayer Motif in Luke-Acts”, in Perspectives on Luke­

Acts, ed. C.H. Talbert, Danville 1978, 181.

7 R.Pesch, Atti degli Apostoli, Commenti e studi biblici, Assisi 1992, 224.

8 R.F. O ’toole, L ’unitr della Teologia di Luca. Un ’analisi del Van­

rozwój historii zbawienia, w której istotną rolę odgrywają głoszący słowo zbawienia wierzący w Chrystusa.

2.2. Cytat z Ps 2,1-2 (ww. 25b-26)

Św. Łukasz przytacza słowa psalmu (Ps 2,1-2; LXX), który stanowi jedno z podstawowych źródeł dla idei me- sjanizmu w Starym Testamencie; rów nież interpretacja ewangelisty jest mesjańska9. Sytuacja prezentowana przez psalmistę („burzą się narody i ludy knują rzeczy próżne”, „powstali królowie ziemi i książęta razem się zeszli prze­ ciw Panu i Jego Pomazańcowi”) znajduje swe wypełnienie w życiu Jezusa, a później w życiu wspólnoty, której dał początek. Stąd interpretacja słów psalmu włącza się w czę­ sty u Łukasza schemat: zapowiedź - wypełnienie10. Należy jej dokonać na dwóch poziomach: pierwszy obejmuje hi­

storyczną działalność Jezusa, drugi dotyczy działalności chrześcijan w Jerozolimie. Ukrzyżowanie okazuje się „knu- ciem rzeczy próżnych” przeciw „Pomazańcowi” Pańskie­ mu; podobnie m a się rzecz z uwięzieniem Piotra i Jana. Sanhedryn kontynuuje prześladowanie Jezusa, tym razem zwracając się przeciw Jego uczniom * 11. Powód prześlado­ wania jest zawsze ten sam: głoszone słowo. Kontestatorzy głoszonego słowa zostają zidentyfikowani w 4,25b jako έθνη κα'ι λαοί i w 4,26 jako OLp βασιλείς της γης κα'ι o ip ά ρ χο ντες. Niektórzy egzegeci dopatrują się tu dokładnych wskazań co do prześladowców Jezusa i Jego uczniów: H e­ rod reprezentuje ο ι^ βασιλείς της γης, Piłat o ip άρχοντες, żołnierze rzymscy εθνη, natomiast pokolenia Izraela λα οις12.

9 R.L. Brawley, Luke - Acts and The Jew. Conflict, Apology, and

Conciliation, SBLMS 33, Atlanta 1987, 19.

10 M. Rese, Alttestamentiche Motive in der Christologie des Lukas, Gütersloh 1969, 94.

11 C.-P. März, Das Wort Gottes bei Lukas. Die lukanische Wortthe­

ologie als Frage an die neuere Lukasforschung, EThS 11, Leipizg 1974,

25-25.

12 R.L. Brawley, Text, 102; M.Rese, Alttestamentliche Motive, 94­ 95.

Cytat z psalm u odsyła do jego bezpośredniego kontekstu. W Ps 2,7 (LXX) rzeczownik υ ιό ς odnosi się do króla: „Po­ wiedział do mnie: Tyś synem moim, Ja ciebie dziś zrodzi­ łem ”. Od początków teologii chrześcijańskiej wiersz ten odnoszono do Chrystusa, wskazując na Jego godność m e­ sjańską. Można tu widzieć aluzję Łukasza do chrztu Jezusa w Jordanie, któremu towarzyszył głos z nieba: „Tyś jest mój Syn umiłowany” (Łk 3,22). Z pewnością jednak wykorzy­ stanie Ps 2 nawiązuje do perykopy programowej Łukasza (Łk 4,16-30 [14-44]), w której mowa jest o namaszczeniu Jezusa: πνεύμα κυρίου επ’ εμε oU είνεκεν εχρισεν με (Łk 4,18a). Namaszczenie to służy przede wszystkim umożliwie­ niu „głoszenia dobrej nowiny” (Łk 4, l8 b )13. Z faktu tego wynika jasny paralelizm, utworzony przez Łukasza, pomię­ dzy życiem Jezusa a działalnością Jego następców. Jezus został namaszczony, aby głosić dobrą nowinę, za co spo­ tkały Go prześladowania do śmierci włącznie. Chrześcija­ nie, kontynuując dzieło swego Zbawcy, głoszą słowo Boże, przez co również ściągają na siebie gniew prześladowców.

2.3. Interpretacja cytatu (ww. 27-28)

W ewangelii Łukasz ukazuje Jezusa zapowiadającego prześladowania skierowane przeciw Jego uczniom (21,12­

19). Zapowiedź ta spełnia się ju ż w życiu pierwszej gminy chrześcijańskiej w Jerozolim ie. Prześladow anie samo w sobie jest działaniem destrukcyjnym; w dziele Łukaszo- wym jednak, zachowując swą negatywną naturę, staje się częścią planu Bożego. Widać to dokładnie na przykładzie skutków prześladowania Piotra i Jana (Dz 4,1-22): prowa­ dzi ono do modlitwy, której owocem jest zstąpienie Ducha Sw. i jeszcze potężniejsze (bo umocnione przez π α ρρη σ ία) głoszenie orędzia zbawczego14. W ten sposób

prześlado-13 M. Rosik, „Jezus w synagodze w Nazarecie (Łk 4,16-30) - zapo­ wiedź misji namaszczonego proroka”, WPT 9 (2001) 2, 146.

14 G. Betori, Perseguitati a causa del Nome. Struttura dei racconti

wanie, którego celem było rozbicie wspólnoty chrześcijań­ skiej, staje się czynnikiem jeszcze bardziej j ą integrującym. Interpretacja cytatu z Ps 2,1-2 zostaje wprowadzona wyrażeniem έ π ’ α λ ή θ εια ς, które potwierdza wypełnienie się słów psalm isty w życiu Jezusa i Kościoła. Jest to sfor­ m ułow anie typowo Łukaszowe; na siedem wypadków, w których pojawia się ono w Nowym Testamencie, aż pię­ ciokrotnie użyte zostało przez Łukasza (w tym dwukrotnie w Dz: tu i w 10,34). Okolicznik miejsca en τη π ο λ ει wska­ zuje, oczywiście, na Jerozolimę, jako miasto męki Jezusa i prześladowań uczniów. Pierwszy poziom interpretacji psal­ mu dotyczy Jezusa. Wzmianka o tym, że prześladowcy „ze­ szli się przeciw Twemu świętemu Słudze Jezusowi, którego namaściłeś” (επι to n αγιοη παΤιδά σου ’Ιησουη on ’έχρισας: 4,27), bez wątpienia nawiązuje do słów psalmu „przeciw Twemu Pomazańcowi” (κατα του Χ ρ ίσ το υ αυτου), przez uwypukla mesjańskie znaczenie całego cytatu. Wskazując na Jezusa Łukasz używa rzeczownika π α ις (4,27), który w Iz 52,13 (LXX) odnosi się do cierpiącego Sługi Jahwe. Identyfikacja Jezusa jako τοη α γ ιο η π α ιδ α σου w 4,27 przypom ina w cześniejsze w skazanie na Dawida: το υ πατρος η Ρ μ ώ η ... Δ αυίδ παιδός σου (4,25). W ten sposób Łukasz rysuje wizerunek Jezusa jako potomka Dawida.

Drugi poziom interpretacji cytatu Ps 1,1-2 dotyczy sy­ tuacji historycznej gminy jerozolimskiej. Prześladowania Piotra i Jana skłoniły wspólnotę do modlitwy o odwagę w głoszeniu słowa Bożego. Stwierdzenie, że Herod, Piłat, ludy i narody zeszły się przeciw Jezusowi, odnieść należy także do grupy Jego uczniów. Taka identyfikacja Jezusa z Jego naśladowcami nie jest wcale rzadka w dziele Łuka- szowym (por. Łk 10,16; Dz 5,4c; 9,5). Również dwutoro­ wo należy odczytywać w. 28 (ποιησαι οσα η Ρ χειρ σου καί ηΡ βουλη σου προώρισεη γεηεσθαι): jak Boże zamierzenia spełniły się w życiu historycznego Jezusa, tak spełniają się w życiu rodzącego się Kościoła. Utożsamienie losów Je­ zusa i losów Jego uczniów pełni istotną rolę w teologii Łu- kaszowej.

2.4. Prośby w modlitwie uczniów (ww.29-30)

M odlitwa wspólnoty składa się z dwóch próśb, wpro­ wadzonych typowo Łukaszowym wyrażeniem κ α ι τα nun (Dz 5,38; 17,10; 20,32 i 27,22). Pierwsza rozpoczyna się od czasownika w formie imperatywu (aoryst) epide, po któ­ rym następuj e zwrot do Boga przy użyciu wołacza rzeczow­ nika Kupie. Termin ten nawiązuje do Ps 2,1-2, w którym wspomina się, że prześladowcy zeszli się przeciw „Panu” (w.26b), a odnosi się do Boga^ Ojca. Uczniowie proszą Go, aby wejrzał „na ich groźby” (ePi τας άπ6ΐλας αύτώη; w.29a). Wyrażenie to przywołuje groźby skierowane przeciw apo­ stołom Piotrowi i Janowi (Dz 4, 17-18). Choć zaimek αύτώη w tym wyrażeniu gramatycznie odnosi się do gróźb Hero­ da, Piłata, ludów i narodów, z kontekstu jasno wynika, że tym razem chodzi o groźby Sanhedrynu. W ten sposób po­ nownie pojaw ia się motyw utożsam ienia postaci Jezusa z Jego uczniami. Interesujący jest fakt, że wspólnota nie modli się wcale o to, by prześladowania ustały, lecz o od­ wagę (παρρησία) w głoszeniu słowa Bożego. Czytelnik ma tu do czynienia z jednym z głównych motywów teologii Łukaszowej, a mianowicie z podkreśleniem konieczności zadania proklamacji orędzia zbawczego. Wydaje się, że pierwsi chrześcijanie nie zwracają zbytniej uwagi na to, czy osobiście są prześladowani czy też nie; najistotniejsze jest to, aby Boże słowo rozszerzało się „aż po krańce zie­ m i”, nawet za cenę znoszenia ucisku.

W drugiej prośbie zawartej w modlitwie wierzący pro­ szą Ojca o odwagę w głoszeniu: δος το ΐς δουλοις sou μ6τα παρρησίας πασης λαλδΐη τοη λόγοη σου (w.29). Członko­ wie wspólnoty określeni są terminem δο ύ λ ο ι, który kore­ luje z rzeczownikiem δ6σποτης użytym w w.24b. Wyraz λογος oznacza w ewangelii Łukasza słowa i czyny Jezusa bądź działania Ojca; w Dziejach Apostolskich natomiast odnosi się generalnie do głoszenia orędzia zbawienia. Jezus, który w ewangelii przepowiadał dobrą nowinę, w Dziejach sam staje się przedmiotem przepowiadania. Technicznym ter­ minem oznaczaj ącym to przepowiadanie jest zwrot λαλδΐη τοη

λόγον15. Łukasz najprawdopodobniej nawiązuje tu do mowy Piotra w dniu Pięćdziesiątnicy (Dz 2,14nn) i przy portyku Salomona (Dz 3,12nn). W modlitwie nie m a najmniejszej aluzji, że przepowiadanie to winno ulec zmianie, lecz nacisk kładzie się na to, że należy z odwagą je kontynuować. Rze­ czownik π α ρ ρη σ ία zawiera w sobie odcień znaczeniowy „śmiałości” i „otwartości”. Właśnie z taką odwagą i otwar­ tością (παρρησία) głosił Piotr słowo Boże w dniu Pięćdzie­ siątnicy (Dz 2,29). W Łukaszowym opisie wydarzeń poranka Pięćdziesiątnicy znacząca wydaje się dwukrotna wzmianka o tym, ze świadkami całej sceny byli „pobożni Żydzi” (2,5) oraz „Żydzi i prozelici” (2,11). Nie dziwi obecność poboż­ nych, inni bowiem raczej nie przybywali na święta. Wzmian­ ka o prozelitach natomiast potwierdza opinię Józefa Flawiusza, którą zamieścił w Antiquitates Judaicae (20,38-48), że juda­ izm pierwszego wieku był bardzo aktywny misyjnie. Biorąc pod uwagę fakt, że nie m a mowy o ogniu przy opisie zstąpie­ nia Ducha Świętego na pogan (Dz 10,46), można utrzymy­ wać, że był to znak, który odczytać m ieli wyczekujący Mesjasza Żydzi przybyli z całego świata, co Łukasz świado­ mie podkreśla w tzw. katalogu narodów (Dz 2,9-11). Obec­ ność Żydów z diaspory jest w pewnym sensie przygotowaniem chrześcijańskich misji wśród pogan16. Teraz właśnie chrześci­ janie proszą o odwagę w realizacji tej misji.

Druga prośba rozszerzona została w w.30: „gdy Ty wyciągać będziesz swą rękę, by uzdrawiać i dokonywać znaków i cudów przez imię świętego Sługi Twego Jezusa”. W spólnota szuka potwierdzenia głoszonego słowa przez znaki Bożej obecności. Uzdrowienia, znaki i cuda są do­ wodem, że Bóg towarzyszy swoją m ocą tym, którzy głoszą Jego słowo. Podczas gdy wspólnota jest odpowiedzialna

15 E. Haenchen, The Acts o f the Apostles. A Commentary, Oxford 1971,227. Zwrot ten użyty został także w Dz 4,29.31; 8,25; 11,19; 13,46; 14,25; 16,6.32.

16 M. Rosik, „Dwie Pięćdziesiątnice. Biblia czytana w Ziemi Świę­ tej”, w: Duch i Oblubienica. Materiały z III Forum popularyzacji teolo­

gii i kultury chrześcijańskiej (Wrocław - Leśnica, 12 grudnia 1998),

red. M. Rosik, S. Rosik, Wrocław 1999, s. 19.

za przepowiadanie, Bóg sam troszczy się o potwierdzenie go przez σ η μ ιΐα κ α ι r e p a r a 17. Idea ta wyrażona została już wcześniej, kiedy Piotr stwierdził, że sam w sobie nie ma żadnej mocy, która mogłaby uzdrawiać (Dz 3,12-16). Wy­ rażenie δ ια του Ονόματος του α ^ γ ίο υ παιδος σου Ίησου (4,30b) wskazuje na działalność Zmartwychwstałego Chry­ stusa. Jednym ze sposobów, przez który ewangelista pod­ kreśla, że Jezus wciąż pozostaje aktywny w życiu Kościoła, jest wykorzystanie rzeczownika „imię”. Klarowny przykład zawiera twierdzenie zapisane w Dz 4,12: „nie m a w żad­ nym innym zbawienia, gdyż nie dano ludziom pod niebem żadnego innego imienia, w którym moglibyśmy być zba­ wieni”.

Konkludując, należy stwierdzić, że celem m odlitwy wspólnoty wierzących jest otrzymanie odwagi w głoszeniu słowa zbawienia i znaków je potwierdzających. Nie chodzi więc o wyznaczenie jakiegoś nowego kierunku w działalno­ ści Kościoła, lecz o skuteczną kontynuację zadania, które uczniowie Jezusa już wypełniali: głoszenie słowa Bożego.

3. Rezultatymodlitwy (w. 31)

Owoce m odlitwy wspólnotowej zanoszonej do Ojca stają się widoczne tuż po jej zakończeniu. Są nimi: zstąpie­ nie Ducha Św. (επλησθησαν απαντις του α ^γιο υ πνιυματος; 4,31b) i proklamacja słowa Bożego z odwagą (ιλαλουν τον λογον του θιου μ ιτα παρρησίας; 4,31c). Jako znak przyję­ cia przez Boga błagań wspólnoty jaw i się wstrząs miejsca, w którym przebywali oranci (Ισαλιυθη ο ^ τοπος en ω ησαν σ υ ν η γ μ ιν ο ι; 4,31a)18 19. Niektórzy egzegeci widzą w znaku trzęsienia ziemi nawiązanie do religii pogańskich, przez co

17 Por. także Dz 2,43; 5,12; 6,8; 7,36; 14,3 e 15,12.

18 W.H. Willimon, Acts, Interpretation. A Bible Commentary fo r

Teaching and Preaching, Atlanta 1988, 50.

19 R. Pesch, Atti degli Apostoli, Commenti e studi biblici, Assisi 1992, 221.

Łukasz m iałby zyskać większe zrozumienie i przychylność ze strony swych czytelników pochodzących ze świata kul­ tury helleńskiej. Taka interpretacja nie wydaje się jednak znajdować potwierdzenia w tekście perykopy19. Bardziej uzasadnione wydaje się szukanie paralel w samej Biblii. Wystarczy tu wspomnieć objawienie się Boga na Synaju: „Góra zaś Synaj była cała spowita dymem, gdyż Pan zstą­ pił na nią w ogniu i uniósł się dym z niej jakby z pieca, i cała góra bardzo się trzęsła” (Wj 19,18). Również powo­ łaniu Izajasza towarzyszą podobne zjawiska: „Od głosu tego, który wołał, zadrgały futryny drzwi, a świątynia na­ pełniła się dymem” (Iz 6,4). We wszystkich tych przypad­ kach drżenie ziemi jest znakiem obecności Bożej, stąd na zasadzie podobieństwa nasuwa się wniosek, że również w Dz 4,31 trzęsienie ziemi jest znakiem obecności Boga, który wysłuchuje modlitwy zgromadzonych wokół aposto­ łów uczniów. Użycie czasownika 6σαλ6υθη (w.31 a) w for­ mie passivum divinum sugeruje, że osoba Ojca, który jest Panem, Stworzycielem nieba, ziemi i morza, który prze­ mawiał przez Ducha Św. (w.25b) dominuje całą perykopę. Tezę tę potwierdza inne jeszcze użycie passivum divinum, a mianowicie wykorzystanie tej formy przy stwierdzeniu napełnienia uczniów Duchem Św. (Ιπλησθησαν; w. 4,31b). Owo zstąpienie Ducha na modlących się jest pierwszym rezultatem błagania skierowanego do Boga. Terminologia pneumatologiczna podobna jest do tej, której ewangelista używa przy opisie chrztu Jezusa (Łk 4,1), przez co uwypu­ klona zostaje idea, że uczniowie są kontynuatorami dzieła Jezusa. Zwrot „być napełnionym Duchem Świętym” w dzie­ le Łukaszowym łączy się ściśle z autorytatywnym głosze­ niem słowa Bożego20. Funkcją Ducha Świętego według

20 J.M. Penny przytacza kilka przykładów: „At Pentecost, this is obvious: the disciples are filled with the Spirit and immediately praise God in other languages... There are nine cases where people are descri­ bed as being «filled-» apart from initial reception. All o f these are accom­ panied by inspired speech, such as Elizabeth and Zechariach prophesy­ ing (Lk 1.41-42,67), Peter speaking before the Jewish council (Acts 4.8), the disciples speaking the word o f God with boldness (Acts 4.31), and

teologii Łukasza jest udzielanie m ocy do działalności m i­ syjnej K ościoła, a więc do głoszenia słow a zbaw ienia i potwierdzania go za pom ocą znaków i cudów. Związek istniejący pomiędzy działaniem Ducha Bożego i cudami daje się zauważyć już na kartach Starego Przymierza, zwłaszcza w życiu proroków. N a podobnej linii teologicznej prezentu­ je Łukasz postać Jezusa: On jest pełnym Ducha Św. proro­ kiem , k tó ry dokonuje cudów po tw ierd zający ch Jego nauczanie. Również uczniowie jako kontynuatorzy misji Jezusa, pełni są Ducha Świętego21.

Drugim skutkiem modlitwy wspólnoty wierzących było przepowiadanie z odwagą (παρρησία) słowa Bożego. Cza­ sownik l a l e w w ewangelii Łukaszowej i w Dziejach Apo­ stolskich oznacza zazwyczaj zwiastowanie orędzia o Jezusie, a przez to przyjmuje znaczenie zbliżone do „ogłaszać dobrą nowinę”. W ewangelii podmiotem zdań z orzeczeniem jest sam Jezus, w Dziejach Jego uczniowie; po raz kolejny po­ wraca więc motyw kontynuacji dzieła Jezusa przez Jego uczniów22.

Obydwa rezultaty modlitwy wspólnoty: zstąpienie Du­ cha Świętego i odwaga w głoszeniu słowa Bożego, które­ go prawdziwość potwierdzają uzdrowienia, znaki i cuda, pokazują, w jak i sposób Łukasz widzi prześladow anie w życiu rodzącego się Kościoła. Prześladowanie, ze swej natury negatywne, w planach Bożych powodować może roz­ szerzanie się misji chrześcijańskich i ich jakościowy wzrost. Skłania członków Kościoła do skoncentrowania się na po­ słudze słowa.

Paul pronouncing blindness on Elymas (Acts 13.9). The term designa­ tes the immediate inspiration and charismatic quality of the speech which follows”; J.M. Penney, The Missionary Emphasis o f Lukan Pneumatho-

logy, Sheffield 1997, 96-97.

21 „Luke also links the Holy Spirit with miracles that are manife­ sted in the kingdom o f God beginning with the miraculous conception o f Jesus in Luke 1:35 and continuing with signs and wonders througho­ ut his Gospel and Acts” ; J.B. Shelton, Mighty in Word and Deed. The

Role o f the Holy Spirit in Luke - Acts, Peabody 1991, 157.

K

Dokonana analiza egzegetyczno-teologiczna opowia­ dania Dz 4,24-31 pozwala na wysnucie kilku wniosków. Już samo wprowadzenie narratywne (4,23-24a), ukazujące wspólnotowy charakter mającej nastąpić modlitwy, wska­ zuje na m isyjną naturę rodzącego się Kościoła. Inwokacja modlitewna (4,24b-25a) ukazuje Boga najpierw jako Pana (06σπότης), wobec którego wierzący są sługami (δούλο l), a ich rola wyznaczona jest przez nakaz głoszenia orędzia 0 zbawieniu. Bóg ukazany jest również jako Stwórca oraz Ten, który przemawia przez Pisma, przez co prowadzi w rozwoju historię zbawienia. Cytat z Ps 2,1-2 (ww. 25b-26), który uważany jest za jedno z podstawowych źródeł idei mesjanizmu, wskazuje na Jezusa jako „Namaszczonego” (Pomazańca, Mesjasza), którego misja, w świetle peryko­ py programowej dla dwudzieła Łukaszowego (Łk 4,16-30 [1-44]), leży najpierw w „głoszeniu dobrej nowiny”. Po zmartwychwstaniu m isję tę podejmuj ą uczniowie Chrystu­ sa, jako kontynuatorzy Jego dzieła. Mesjańskie odczytanie Ps 2,1-2 interpretuje fakt prześladowań widzianych w dwu­ poziomowej optyce: najpierw w historycznej misji samego Jezusa, później w życiu Jego uczniów. W jednym i drugim przypadku przyczyna prześladowań jest ta sama: fakt gło­ szonego słowa. Dwie petycje skierowane do Boga (4,29-30) również koncentrują się wokół przepowiadania słowa Bo­ żego: w pierwszej zgromadzeni proszą, by Bóg „wejrzał na groźby” spowodowane głoszeniem zbawienia, druga dotyczy udzielenia odwagi do kontynuacji tej misji. „Uzdro­ wienia, znaki i cuda” dokonywane przez „imię Jezusa” pełnią rolę argumentu potwierdzającego skuteczność głoszonego sło­ wa. Rezultatem modlitwy (4,31), której przyjęcie potwierdza znak wstrząsu „miejsca, w którym przebywali”, jest ponow­ ne (po Pięćdziesiątnicy) napełnienie Duchem Świętym 1 głoszenie z odwagą słowa zbawienia.

Sommario

L’annuncio della parola di Dio appare come uno dei temi più importanti della teologia di Luca-Atti. Il tema che abbiamo scelto

per il nostro studio ci spinge ad esaminare determinate caratteri­ stiche degli Atti 4,23-31. Lo scopo del nostro lavoro è quello di dimostrare, che durante le persecuzioni, Dio aiutava la comunità cristiana che si radunava in preghiera, e che questa preghiera fa­ ceva scendere lo Spirito Santo e incoraggiava i credenti ad an­ nunciare la parola di Dio. Dopo aver stabilito la struttura interna della pericope proseguiamo con la spiegazione del testo. I suc­ cessivi elementi della struttura degli Atti 4,23-31 mettono in ri­ salto diverse caratteristiche che poi compongono questo messaggio principale del brano. L’introduzione della preghiera sottolinea il suo aspetto comunitario. L’invocazione presenta l ’immagine di Dio come δεσπότης, il Creatore universale e colui che parla attra­ verso la Scrittura. Egli porta avanti la storia della salvezza. La citazione di Sal 2,1-2 interpreta le persecuzioni contro il Messia di Dio. L’esplicazione di questa citazione afferma l ’identità mes­ sianica di Cristo e applica il Sal 2,1-2 alla vita della comunità. Così l ’evangelista mette in rilievo tre fatti: che le promesse, le profezie e le speranze dell’Antico Testamento si sono compiute in Gesù; che le persecuzioni contro Gesù e i suoi seguaci erano previste da Dio, dunque fanno parte del suo piano salvifico; e che Dio continua ad operare nella storia dei cristiani come ha agito nella vita del suo Unto. Le richieste rivolte a Dio Padre si con­ centrano sull’annuncio della parola di Dio nonostante le „loro minacce” e le persecuzioni. La risposta del Padre, accompagnata dal segno della scossa, consiste nella discesa dello Spirito Santo e nel dono della παρρησία per la proclamazione della buona no­ vella.

Ks. Mariusz Rosik ul. Litewska 1 54-351 Wrocław

MariuszRosik, ur 1974, licencjat nauk biblijnych na Bibli- cum w Rzymie w 2001 r.. Autor książki Ku radykalizmowi ewan­ gelii. Studium nad wspólnymi logiami Jezusa w ewangeliach według św. Mateusza i św. Marka. Wykładowca Nowego Testa­ mentu na Papieskim Fakultecie Teologicznym we Wrocławiu oraz

Starego Testamentu w seminarium Księży Salwatorianów w Ba­ gnie.