Warszawska Pracownia Konserwacji Sztuki Zdobniczej i jej prace

Jolanta Łączyńska, Maria Krauze

Warszawska Pracownia Konserwacji

Sztuki Zdobniczej i jej prace

Ochrona Zabytków 35/1-2 (136-137), 124-128

a tak że arc h itek to n icz n e. W yniki tych p ra c b ęd ą isto tn e i bardzo w ażne dla przyszłego w łaściw ego p ro g ra m u zagospodarow ania zespo­ łu.

Całą, p rzesk lep io n ą konchow o ab sy ­ dę kaplicy w y p ełn ia m alow idło p rze d staw ia ją ce scenę „S ądu O sta­ tecznego”. K om pozycja fig u ra ln o - -o rn a m e n ta ln a podzielona je s t n a dziew iętnaście scen, k tó re um iesz­ czone są w cz te re ch poziom ach. M a­ low idło pochodzi z około połow y XV w. Ś w iadczy o ty m fa k t, że

g ru n to w n a p rzeb u d o w a szp itala from borskiego i bud o w a obecnej kaplicy p rzy p a d a n a la ta 1426—1433. M alowidło, o w y ra ź n y m k o n tu ro ­ w ym c h a ra k te rz e , m a n a d e r sk ro ­ m ną gam ę kolorystyczną (w ystę­ p u je tu czerw ień,, czerń, zieleń i m iejscam i błękit). C echuje je og­ ro m n a naiw ność, a szeroki te m a t rozbity został n a epizody. Je d y n y m elem entem sc ala jąc y m kom pozycję jest wić roślinna. P rzypuszcza się, że au to re m m olow idła b y ł K rzy sz­

tof B lum enroth, k tó ry b ył p isarzem

m ie jsk im w e From botrku i o zd a­ b ia ł księgi czarn y m i i zielonym i in ic ja ła m i oraz ry su n k a m i p ió r­ kiem .

F ro m b o rsk i „Sąd O stateczn y ” je st typow ym p rzy k ła d em p ro w in cjo ­

nalnego m a la rstw a ściennego z o k ­ resu późnego gotyku. Ze w zględu n a sw ój te m at, ta k rz a d k i w P o l­ sce a jed y n y n a naszy m te re n ie, zasługuje w pełn i n a z a in te re so w a ­ nie.

L u cja n C zubiel

WARSZAWSKA PRACOWNIA KONSERWACJI SZTUKI ZDOBNICZEJ I JEJ PRACE

P ra co w n ia K o n serw ac ji S ztuki Zdo­ bniczej istn ie je od początków pow ­ sta n ia P P P K Z, czyli od 1951 r. J e j p ierw szym kiero w n ik iem był Józef G rein, w y b itn y sp e cja lista w dziedzinie k o n se rw ac ji sztuki zdob­ niczej. P ro fe so r G rein, a r ty s ta m a ­ la rz i k o n se rw a to r zabytków , dzia­ łalność k o n se rw a to rsk ą rozpoczął już w ro k u 1914, kiedy to zo rg an i­ zował w K ijo w ie D ośw iadczalną P ra co w n ię S ztuki Zdobniczej. W la tac h 1920— 1938 i po w ojnie do

roku 1951 działał jako k o n se rw ato r w M uzeum N arodow ym i w M u­ zeum W ojska Polskiego w W a rsza­ wie, n a stęp n ie jako p ro fe so r A k a ­ dem ii S ztuk P ięk n y c h n a u tw o rzo ­ nym W ydziale K o n serw ac ji oraz w N aczelnej D y rek cji M uzeów i O ch­ rony Z abytków , a później jako g łó ­ w ny k o n se rw a to r w P ra c o w n i K o n ­ se rw ac ji S ztuki Z dobniczej P K Z P ro feso r k ie ro w a ł P ra co w n ią do chw ili sw ej śm ierci, to je s t do ro ­ k u 1956. W arszaw sk a P ra co w n ia P K Z je st je d y n ą w Polsce p ra c o w ­ n ią o b e jm u ją c ą w szystkie działy k o n se rw ac ji sztuki zdobniczej. W n in ie jsz y m o p rac o w a n iu om ów ione je d n a k zostaną ty lk o w y b ra n e cie­ k aw sze p rac e, w y konane przez P r a ­ cow nię w o k resie je j trzy d z iesto le t­

n iej działalności.

Je d n ą z p ierw szych prac w y k o n a ­ n y ch w 1951 r., jeszcze na te re n ie M uzeum N arodow ego, było złocenie ogniow e fig u ry Z y g m u n ta III i de­ k o ra c ji h ełm u R atu sza w G dańsku.

Л

В

1. M adonna z D ziecią tkiem , rzeźba szesnastow ieczna z kościoła parafialnego w P ogorzeli (woj. opolskie): A — przed

в

2. O siem n a sto w ieczn y k u r d y b a n z kościoła farnego w K a z im ie r z u D olnym : A — w acji (fot. A . S ta sia k)

Było to jed n o z o sta tn ic h u w ień ­ czone pow odzeniem złocenie ognio­ w e w y konane w Polsce po w ojnie. T echnika złocenia ogniow ego zosta­ ła później zan iech an a ze w zględu n a szkodliw ość dla zd row ia (wy­ dzielanie się p a ry rtę c i) i duże zu ­ życie złota. B ardzo in te resu ją cy m i p racam i, w y k o n an y m i rów nież w początkow ym o k resie istn ien ia P r a ­ cowni, była k o n se rw a c ja w y ję ­ tych z tru m ie n stro jó w k siążąt po­ m orskich, tk a n in z gro b ó w książąt m azow ieckich oraz zn alezisk a z grobów bisk u p ó w poznańskich. W la tac h n a stę p n y c h do chw ili obec­ nej, oprócz o biektów m u zealn y ch z działu sztuki zdobniczej i e tn o g ra ­ fii, p row adzone są p rac e p rzy w y ­ posażeniu p ałacow ym w Ł az ien ­ kach, W ilanow ie, B elw ederze, N ato ­ lin ie i innych, a ta k że p rzy w ypo­ sażeniu w n ętrz sa k ra ln y c h (tum pod Łęczycą, Biecz, W igry, Tuczno, Słupsk). P od opieką P ra c o w n i z n a j­ d u ją się rów n ież p a m ią tk i n arodow e (sztandary, k aszta n s tra c e ń i szubie­ nica z C ytadeli W arszaw sk iej, krzyż d rew n ian y p o staw iony n a sto k u Cy­

ta d e li n a p a m ią tk ę śm ierci R o m u al­ da T ra u g u tta ).

Na przy k ład zie o biektów w y k o n a­ nych z różnych m a teria łó w p rzed ­ staw io n e zostaną niżej różne ro z w ią ­ zania problem ów k o n se rw a to rs­ kich.

P iętn a sto w ie cz n a rzeźba d re w n ia ­ na M adonna z K arp n ik ó w tr a fiła do P ra c o w n i po niew łaściw ej p ro ­ w izorycznej kon serw acji. S klejona b y ła z w ielu k aw ałk ó w zalanych od od w ro cia ste a ry n ą , a jej po­

w ierzchnię p o k ry w a ła g ru b a w a r­ stw a la k ie ru . P o w y topieniu ste a ­ ry n y okazało się, że drew no jest ta k silnie zniszczone przez ow ady, że zachow ała się jedynie jego epi- derrna z w a rstw ą polichrom ii, a ca­ łość sk ła d a się aż z czterdziestu k ilk u k aw ałków . Po rozklejeniu ty c h fra g m en tó w , a n astęp n ie po w łaściw ym ich złożeniu i sk lejen iu w zm ocniono ep id e rm ą d rew n a przez w ypełnienie zniszczonego o d ­ w rocia u tw a rd z o n ą m asą trocinow ą. U sunięto z pow ierzchni w arstw ę la ­

kieru , o d sła n ia ją c d aw n ą p o lichro­ m ię i sreb ro . Rzeźbę dodatkow o

przed ko n serw a cją , В — po

konser-wzm ocniono, um ieszczając od od­ w rocia m osiężny stelaż. N ie doko­ nano żadnej re k o n stru k c ji ubytków . Była to k o n se rw ac ja w yłącznie za­ chow aw cza.

Podobnym p rzy k ład em k o n se rw ac ji je st p iętn asto w ieczn a P ie ta z k o ś­ cioła p ara fia ln e g o w W ielgom ły­ nach. Rzeźba była d w u n a sto k ro tn ie p rzem alo w an a i podczas k tó re jś z poprzednich k o n serw acji u zu p e łn io ­ no zniszczone fra g m en ty : część to r ­ su i ra m ię C h ry stu sa, p alce rę k i oraz dłoń M adonny. O kazało się, że krzyż rów nież dorobiony b y ł póź­ niej. K o n serw ac ja polegała n a u su ­ nięciu w szystkich n a w a rstw ie ń , aż do szczątkow o zachow anej zap raw y z resz tk am i polichrom ii. W zm ocnio­ no s tr u k tu r ę d rew n a przez im p re g ­ nację. U sunięto n ie k tó re u zu p e łn ie­ nia, ja k dłoń M adonny i p a lc e C h ry ­ stusa, n a to m ia st fra g m e n t n ie o ry g i­ n aln y (ram ię i część k o rp u su C h ry ­ stusa) pozostaw iono jako elem ent k o n stru k cy jn y . O djęto krzyż, jako elem en t późniejszy.

P rz y k ład e m innej m etody k o n se r­ w acji, gdzie zdecydow ano się od­

tw o rzy ć p e w n e b ra k u ją c e elem enty rzeźby, je s t M adonna z D zieciąt­ k ie m Cpocz. X V I w.) z Pogorzeli. R zeźba b y ła mocno uszkodzona podczas w ojn y . B rakow ało w ielu fra g m e n tó w , ponadto sam o d re w ­ no było m ocno stoczone przez o w a­ dy i p rze m alo w a n e n a całej p o ­ w ierzchni. W ty m w ypadku, po u­ sunięciu i w zm ocnieniu drew na, zdecydow ano się n a w y k o n an ie r e ­ k o n s tru k c ji elem entów b rak u ją cy c h , ta k ic h ja k : ręka, fra g m e n t ra m ie ­ n ia M adonny, rę k a i palce D zie­ c ią tk a . N a p o d sta w ie analogii z re ­ k o n stru o w a n o rów nież koronę i b erło.

P ra c e p rz y dw óch pierw szych rzeź­ b a c h są p rzy k ła d em k o n se rw ac ji zachow aw czej, m uzealnej. W w y­ p a d k u M a donny z P ogorzeli w y k o ­ n a n o re k o n stru k c ję , poniew aż o­ b ie k t w ra c a ł do kościoła i m ógł być n a ra ż o n y n a n iew łaściw e u zu ­ p ełn ien ia, gdyby pozostaw iono go z ta k dużym i ubytk am i.

W o d n ie sie n iu do o biektów ze sk ó ry p row adzone były w P ra c o w ­ n i ta k ie p rac e, ja k : k o n se rw ac ja p aw ęży krzyżackich, tyb in ek , skó­ r y o biciow ej z k a rła ren e san so w e­

go, głow y chłopca z Ind o n ezji (obiekt etnograficzny, m um ia) oraz k u rd y b an ó w . Te o sta tn ie należą do

prac najciekaw szych.

Pięć osiem nastow iecznych k u rd y b a ­ nów z kościoła farnego w K azim ie­ rzu Dolnym było zaatakow anych przez pleśń oraz tzw. czerw oną ko­ rozję. S kóra b y ła stw a rd n ia ła , po­ pękana, m ocno p o falow ana, z d u ­ żym i u b y tk am i. N ależało w ykonać oczyszczenie, k ilk a k ro tn ą d ez y n fek ­ cję skóry oraz u elastycznić ją i zli­ kw idow ać w szelkie o dkształcenia. Po w ielu d łu g o trw ały ch zabiegach skóra została doprow adzona do w łaściw ego k ształtu . W szystkie u ­ szkodzenia podklejono k aw a łk am i now ej skóry. Ze w zględu n a duże u b y tk i zachodziła konieczność u zu ­ p ełn ien ia ich, łącznie z r e k o n s tr u k ­ cją o rn am en tu . W w y p a d k u k u rd y - b a n u z M uzeum M azurskiego w O lsztynie w y n ik ła jeszcze d o d atk o ­ w a konieczność zdublow ania całoś­ ci, ze w zględu n a bardzo duże zni­ szczenie obiektu.

W la ta c h pięćdziesiątych tra fiły do P ra co w n i bardzo in te re su ją c e o b ie k ­

ty pochodzące z grobów biskupów poznańskich oraz z grobów książąt pom orskich ze Szczecina. Były to p ołam an e p a te ry i kielichy cyno­ we. P oczątkow e zabiegi k o n se rw a­ to rsk ie m ia ły n a ce lu u su n ięcie w y­ kw itó w i w y p ro sto w an ie m etalu. N astępnie należało opracow ać m e­

todę m ontażu, pon iew aż naczynia te zachow ane b y ły ty lk o w e f ra g ­ m entach. Za n a jle p sz e ro zw ią zan ie uznano n a k le je n ie istn iejący c h częś­ ci o ry g in ału n a p rze zroczystą fo r­ m ę z pleksiglasu.

N a uw agę zasługuje ró w n ież ko n ­ se rw ac ja trzynastow iecznego sześ- cioram iennego św iecznika z brązu, pochodzącego z k a te d ry z K ołobrze­ gu. P ra c e b y ły u tru d n io n e ze w zględu n a b ardzo duże ro zm iary o b iektu <4,5 m wys.). B rakow ało trzech ram ion, a całość by ła p o k ry ­ ta tru d n ą do usu n ięcia fa r b ą im itu ­ ją c ą p aty n ę. P rz em a lo w an ie to zo­ stało u su n ię te , zachow ano je d y n ie

p raw d ziw ą p aty n ę. B ra k u ją c e r a ­ m iona św iecznika zostały o dtw orzo­ ne.

N ależy także w spom nieć o innym obiekcie — o b elisk u z G rochow a, u fu n d o w a n y m z in ic ja ty w y S tan

i-3. K u r d y b a n z M u z e u m Mazurskiego w Olsztynie: A — przed konserw acją , В — po konserw acji (fot. K. K o ­ w alska)

4. O braz e p ita fijn y J. S zczaw ińskiego ko n serw a cji

sław a S taszica n a p am ią tk ę p ie rw ­ szej drogi b ite j m iędzy W arszaw ą a Brześciem . O belisk w yk o n an y był z p ły t żeliw nych, w ew n ątrz w y p eł­ niony m u re m ceglanym . W oda, k tó ­ ra się ta m d ostaw ała, za m a rz a ­ jąc podczas zim y rozsadzała obiekt. Należało o belisk zdem ontow ać, u su ­ n ąć korozję z p ły t m etalow ych, za­ bezpieczyć je przed p o w tó rn ą ko­ rozją oraz o pracow ać inny sposób m ontażu.

Oprócz p rac w y k o n y w an y ch w W arszaw ie, P ra c o w n ia K o n serw acji Sztuki Z dobniczej b ra ła rów nież u ­ dział w w ielkiej a k c ji m u zealnej n a początku la t sześćdziesiątych. A kcja ta m ia ła n a celu ra to w a n ie n a jb a rd z ie j zagrożonych obiektów m uzealnych na te re n ie P olski. B yły to głów nie o b ie k ty m etalow e z że­

laza, m osiądzu, cyny, m iedzi b r ą ­ zu: m onety, zbroje, broń, naczynia oraz narzęd zia ro lnicze i inne. P rzy k o n se rw ac ji o biektów z m e ­ ta lu w y stę p u je ta k szeroki zakres problem ów , iż z czasem z g ro n a ko n serw ato ró w P raco w n i w y łonił się osobny zespół za jm u jąc y się ty lk o ty m działem .

P rzy om aw ianiu prac przy o b ie k ­ tach z m e talu w arto w spom nieć o obrazie e p ita fijn y m J a k u b a Szcza­ w ińskiego z kościoła p a ra fia ln e g o w Łęczycy, chociaż głów nym zag ad ­ nieniem w ty m w y p ad k u b y ła k o n ­ serw ac ja w a rstw y m a la rsk ie j. Był to p o rtre t n a blasze m iedzianej,

В

z kościoła p arafialnego w Łęczycy: A

m alo w an y n a g ru b ej za p raw ie olej­ n ej. P od w pływ em nisk iej te m p e ­ r a tu ry i dużej w ilgotności w koś­ ciele w a rstw a za p raw y zaczęła od- staw ać n a całej pow ierzchni od po­ dłoża z blachy. P o w stały spękania, liczne pęcherze i u b y tk i oraz silne zm ętn ien ie w ern ik su n a p ow ierzch­ ni. Po usunięciu w ern ik su i oczysz­ czeniu o b raz u z w szelkich za b ru ­ dzeń p rzytw ierdzono osłabioną w a r­ stw ę m a la rsk ą , w p ra so w u jąc od li­ ca w osk z d am arą. P rzy u zu p e łn ia­ n iu ub y tk ó w za p raw y i p u n k to w a ­ n iu zastosow ano tech n ik ę ja k n a j­ b ard ziej zbliżoną do p ierw otnej. C ałą p o w ierzchnię zabezpieczono przed w ilgocią cien iu tk ą w a rste w ­ k ą w osku. Zabezpieczono też przed korozją odw rocie blachy.

Z k o n se rw o w an y c h obiek tó w ze szkła w yróżnić m ożna p u c h a re k z M uzeum Ż up K rak o w sk ich w W ie­ liczce, dotow any przypuszczalnie na pierw sze ćw ierćw iecze naszej ery, o raz tzw. S zklanicę św. Jadw igi, pochodzącą praw dopodobnie z X II w.

P u c h a re k (obiekt w ykopaliskow y) sk ła d ał się z 223 kaw ałk ó w sk o ro ­ dow anego i ro zw arstw ia jąc eg o się szkła. Poszczególne k a w a łk i uległy dość znacznej d eform acji. B ra k b y ­ ło ok. €0% oryginału. Po usunięciu ze szkła zw iązków soli w ykonano im pregnację, w zm acn iając w te n sposób s tru k tu r ę szkła. W celu od­ tw o rze n ia w łaściw ej fo rm y p u c h a r­

— w czasie konserw acji, В — po

ku, n a k lejo n o jego fra g m e n ty n a sp ecjalnie do tego celu w y k o n a n ą form ę szklaną.

S zklanica św. Ja d w ig i sk ła d a ła się z 20 k aw ałk ó w częściowo sk le jo ­ nych, o w ykruszonych b rzegach. B rakow ało ok. 25%. T u rów nież

5. P ucharek szk la n y z M u zeu m Ż u p

K ra k o w sk ic h w W ieliczce, stan po ko n serw a cji (fot. A. Sta sia k)

— pod o b n ie ja k w poprzednim o­ b ie k cie — należało odtw orzyć w ła ­ ściw ą fo rm ę naczynia. U zyskano to przez w y p ełn ien ie uby tk ó w nowo w y k o n a n y m i fra g m e n ta m i ze szkła kry szta ło w eg o . R e k o n stru k c ję w y­ k o n an o w te n sposób, ab y m ożna

było o dróżnić now e fra g m e n ty od o ry g in a łu .

Z o b ie k tó w ceram icznych n a uw agę z a słu g u ją dw ie w azy chińskie i d w a ta b o re ty japońskie z Z am ku K ró lew sk ie g o w W arszaw ie, c e ra ­ m iczn y ro k o k o w y o łta rz z W igier, k a fle D e lfty z p ałac u Ł azien k o w ­ skiego i z W ilanow a oraz za b y tk o ­ w e p iece kaflo w e z R a tu sz a w K o­ łobrzegu. P rz y w szystkich ty c h o b ie k ta c h zachodziła konieczność z re k o n stru o w a n ia całości, n a jp ie rw przez d o b ieran ie, dopasow yw anie, a n a s tę p n ie przez sk le je n ie w ielu n ie ­

raz bardzo d robnych k aw ałków . W iększość o biektów w ym agała u ­ zupełnienia dużych frag m en tó w . W ykonyw ane było to różnym i m e­ todam i, przy użyciu m as n a spoi­ w ach klejow ych, a w późniejszych la ta c h n a bazie żyw ic sztucznych, lub przez w y p alen ie g lin k i ce ra m i­ cznej. P rz y u zu p e łn ia n iu o rn a m e n ­ tu stosow ano fa rb y w odne, olejne, żyw iczne, o sta tn io syntetyczne lub fa rb y ceram iczne naszkliw ne. Do P ra co w n i tr a f ia ją rów nież o ­ b ie k ty etnograficzne, do starczające n ietypow ych problem ów k o n se rw a ­ torskich.

Obecnie większość p rac dotyczy o­ biek tó w w chodzących w skład w y ­ posażenia Z am ku K rólew skiego w W arszaw ie (np. rok o k o w a boazeria z nie istniejącego już p ałac u T a r ­ now skich, k tó ra n iedaw no została

w m o n to w an a w pok o jach P o d k o ­ m orzego w Z am ku). R ozpoczynane są ta k że p rac e przy o łta rz u z k o le ­ g ia ty w P u łtu sk u , k tó ry po p o w o ­ dzi 1979 r. w ym aga ja k n ajszy b sz ej in te rw e n c ji. O biekt te n u c ie rp ia ł n ajw ięc ej z całego w yposażenia k o ­ ścioła.

N a zakończenie należy dodać, iż w ielk a szkoda, że od chw ili ś m ie r­ ci prof. G re in a nie k o n ty n u u je się w W arszaw sk iej A k adem ii S ztu k P ięk n y c h sp ecjalizacji k o n se rw a c ji sztu k i zdobniczej. A je st to dział ta k in te re su ją c y i ta k p o trzeb n y , zw łaszcza że b r a k k o n se rw a to ró w tej dziedziny odczuw a się nie ty lk o w P K Z , a le i w m uzeach całej P o l­ ski.

Jolanta Ł ą czy ń ska , M aria K ra u ze

NARADA FOTOGRAFÓW W TORUNIU

W d n ia c h 11—13 lutego 1981 r. od­ b y ło się w T o ru n iu se m in a riu m p ra c o w n i fotograficznych P P P K Z. W sp o tk a n iu w zięli udział k ie ro w ­ n ic y i p rze d staw ic ie le praco w n i fo­ to g rafic zn y c h . W śród zaproszonych gości zn aleźli się p racow nicy n a u ­ k o w i z a jm u ją c y się p ro b lem aty k ą fo to g ra fic z n ą z K a te d ry F o to tech ­ n ik i I n s ty tu tu C hem ii O rganicznej i F izycznej P o lite ch n ik i W rocław ­ sk ie j, la b o ra to riu m fotograficznego Z a k ła d u K ry m in a listy k i K om endy G łów nej MO oraz stu d en ci z K o­ ła N aukow ego U n iw ersy te tu im. M ik o łaja K op ern ik a.

C elem sp o tk a n ia było za p reze n to ­

w an ie uczestnikom m ożliw ości w y ­ k o rzy sta n ia sprzętu, k ie ru n k ó w roz­ w oju m a teria łó w negatyw ow ych oraz pogłębienie w iadom ości z z a ­ k re su te ch n ik i fotograficznej. W ygłoszono n a stę p u ją c e re fe ra ty : — Fotografia d o ku m e n ta ln a w Pra­

cow niach K o n serw a cji Z a b y tk ó w ;

— K ie ru n k i ro zw o ju te c h n ik i fo to ­ graficznej, k a m e ry i sp rzęt o św ie­ tleniow y; — H olografia i in n e te c h n ik i spe­ cjalne; — P ra k ty k a fo to g ra fii w u ltr a fio ­

lecie i podczerw ieni;

— R ep ro d u kcja fotog ra ficzn a arch i­

w aliów ;

— K a m e ry w ielk o fo rm a to w e w d o ­

ku m e n ta c ji, na p rzy k ła d zie zd ję ć m a kro sko p o w y ch .

T em a ty k a se m in a riu m sp o tk a ła się z dużym zain te re so w an iem z e b ra ­ nych. Szczególnie r e fe ra t dotyczący fo to g rafii w p ro m ien iach n ie w i­ d zialnych w ygłoszony przez d ra T a ­ deusza K ozieła z Z ak ład u K ry m i­ n a listy k i K om endy G łów nej MO w yw ołał ożyw ioną dyskusję.

Cel sp o tk a n ia — ja k im b y ła w y ­ m ia n a dośw iadczeń zaw odow ych m iędzy u cz estn ik am i — zo stał o­

siągnięty.

M ałgorzata H a u ke

MUZEA NA WOLNYM POWIETRZU — OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA W SANOKU

S p o tk a n ie w dn. 13—15 k w ie tn ia 1981 r. w S anoku polskich sk a n se- nologów i k o n se rw ato ró w w o je ­ w ódzkich, zorganizow ane przez M u­ ze u m B u d o w n ictw a Ludow ego p rzy u d z ia le O ddziału P olskiego T o w a­ rz y s tw a L udoznaw czego w S anoku, m ia ło c h a r a k te r roboczy, d y sk u sy j­ n y i pośw ięcone było p roblebom o r­ g an iza cy jn y m , ekonom icznym i p r a ­ w nym . Tego ro d za ju za g ad n ien ia b y ły w łaściw ie po raz pierw szy d y ­ sk u to w a n e kom pleksow o przez g ro ­ no lu d z i (ok. 80 osób), k tó rzy na co dzień m a ją do czynienia z tr u d ­ n o śc iam i w y n ik a ją c y m i z p rz e s ta ­ rz a ły c h przepisów , n orm pracy, nie d o sto so w a n y ch do rzeczyw istości t a ­ ry fik a to ró w , a ta k ż e nie zaw sze w łaściw eg o sto su n k u n ie k tó ry ch lo­ k a ln y c h czynników a d m in istra c y j­

nych do poczynań służby m u zeal­ nej.

P u n k te m w yjścia do d y sk u sji były dw a re fe ra ty : d ra Jerzego C zajk o w ­ skiego pt. R aport o stanie m u ze a l­

n ic tw a skan sen o w skieg o w Polsce

oraz m g ra Ju liu sz a B u rn ato w sk ie- go pt. E konom iczne p rze sła n k i d zia ­

łalności m u zeó w skansen o w skich .

A u to r pierw szego re fe ra tu (zob. „A cta Scansenologica”, t. 2) p rz e d ­ sta w ił p okrótce rozw ój m u zealn ic­ tw a skansenow skiego w Polsce, szczególnie w okresie pow ojennym , w sk azu jąc n a k ilk a etapów w jego k ró tk ie j historii, p o d k reślił też, iż — w b re w pozorom — sy tu a c ja te j dziedziny m u zealn ictw a nie jest najlepsza, zw łaszcza jeśli zw aży się silny u b y te k z ro k u n a ro k m a te ­ ria łu zabytkow ego w dziedzinie b u ­

d o w nictw a ludow ego n a w si i w m ałych m iasteczkach. N iep lan o w a działalność w zak resie dotychczaso­ wego z a k ła d a n ia sk ansenów d o p ro ­ w adziła do tego, iż w w ielu reg io ­ n ac h k r a ju p o w stały lu k i te re n o w e n ie objęte działalnością żadnego z istn iejący c h skansenów . N a jsiln ie j uw id aczn ia się to n a p o łu d n iu P o l­ ski pom iędzy K rakow em , T a rn o ­ w em i Żyw cem , d alej w okolicach Częstochow y, S ieradza, P io trk o w a T ry b u n a lsk ieg o i Łodzi, n a półn o c­ nym w schodzie w okolicy B iałego­ stoku i S uw ałk, p o n ad to w całym d aw nym w ojew ództw ie w ro c ła w ­ skim , szczecińskim i koszalińskim . W te j m ierze a u to r w y su n ął licz­ ne w nioski, k tó re znalazły się w p o stu la ta c h K om isji W nioskow ej.