Prace terenowe Komisji Badań Dawnej Warszawy w r. 1952

A. Świechowska, Z. Tomaszewski

Prace terenowe Komisji Badań

Dawnej Warszawy w r. 1952

Ochrona Zabytków 6/2-3 (21-22), 165-169

w id e ł ś c ie n n y c h \ o r a z P le rsch o w sk ie g o p la fo n u z — F o e b u sem . W p a ła c u n a W o d z ie w R o tu n d z ie z d ję to , d la p r z e p r o w a d z e n ia p r a c k on se rw ato rsk ich c z te r y m a ­ lo w a n e n a p łó tn ie to n d a B a cc ia r e lle g o , k tó re u m ie s z c z o n e b y ły w b ę b n ie k o p u ły . P r z y z d e jm o ­ w a n iu u k a z a ły się p o d n im i in n e c z te r y n ie z n a n e m e d a lio n y , m a lo w a n e n a ścian ie , p r z e d s ta w ia ją c e c z te r y p o r y d n i a ; k o n s e r w a c ja ich je s t w toku. P r z y m a lo w id ła c h B a c c ia r e lle g o o b r a z u ją c y c h « S p ra w ied liw o ść» , « M ęstw o » , « M ąd ro ść» i «Pokój» p r a c e z o s ta ły n ie d a w n o u k o ń c z o n e w p r a c o w n i m ala rsk iej P. K . Z . p o d k ie ru n k ie m prof. В. M a r ­ co n ie g o . 363 p r a c e g r a fic z n e z G a b in e t u R y c in B ib lio te k i U n iw e r s y te t u W a r sz a w s k ie g o o r a z M u z e u m N a ­ r o d o w e g o p r z e k a z a n o u ż y tk o w n ik o m — p o d o ­ k o n a n iu w la ta c h 19 5 2 i 1953 k on se rw acji w p r a ­ co w n i Р. К .Z . p o d k ie ru n k ie m prof. В. L e n a r ta . M . in. p r z e p r o w a d z o n a zo sta ła k o n se rw a c ja 50 m ie d z io r y tó w G o ltz iu s a .

R e w e la c y jn e w p r o st w y n ik i p r zy n io sła a k cja o b e jm u ją c a o ch r o n ę z a b y t k ó w sz tu k i z d o b n ic z e j w z b io r n ic a c h z ło m u m e ta lo w e g o , s z c z e g ó ln ie zaś sreb ra i z ło ta . W c z a sie o d b y w a ją c y c h się co ty d z ie ń lu str acji k o n tr o ln y c h w r. 195 2 w y d o b y t o z e z ło m u 9 7 p r z e d m io tó w (58 k g) sr e b r n y c h i z ło ­ ty c h o w ar to ści m u z e a ln e j — w śród n ic h o b ie k ty b. r z a d k ie i c e n n e j a k k ie lich ro m ań sk i (k tó r em u n a le ż y się o so b n e o p r a c o w a n ie ), z n a n y j u ż k ie lich g o ty c k i B a r tło m ie ja z K o n in a z r. 15 3 6 2, k ie lich p o c h o d z e n ia ślą sk ieg o z 15 9 8 r., stare sreb ro p o l­ skie, rosyjskie, fra n cu sk ie, n ie m ie c k ie , a n g ie lsk ie , in d yjsk ie , ch iń sk ie, ja p o ń s k ie . W z ło m ie o d n a j­ d u je się w ie lk ie ilości c e n n y c h n u m iz m a tó w . O g ó ln a w a g a m o n e t u z n a n y c h z a z a b y tk o w e w r. 195 2 w y n io s ła 24 kg. W ie le z n ich m a w ar to ść m u z e a ln ą . N a jc e n n ie js z y m z n a le z isk ie m w r. 1952 b y ł z b ió r m o n et sr e b r n y c h a n t y c z n y c h o b e jm u ją c y okres o d V I d o I I I w ie k u p . n . e. P o d o b n a a k c ja tr w a w p u n k ta c h s k ła d o w y c h z ło m u ż e la z n e g o , p r z y c z y m p r o w a d z o n e b y ły in stru k tarze d la k on trolerów ' sk ła d ó w o ra z p r a ­ c o w n ik ó w z a tr u d n io n y c h b e z p o śr ed n io n a p u n k ­ ta c h z w ó zk i. U r z ą d K o n se rw a to r sk i n a m . st. W a r s z a w ę s p r a w u je o d r. 19 4 5 k o n tro lę n a d w y w o z e m z a ­ g r a n ic ę d z ie ł s z tu k i. O b ie k t a m i w y s y ła n y m i o b e c ­ n ie z a g r a n ic ę są p r z e d e w sz y stk im o b r a z y . W r. b . z g ło s iły się 23 o so b y p r z e d s ta w ia ją c d o z a o p in io ­ w a n ia 5 9 d z ie ł m a la r sk ich . S ą to p r z e w a ż n ie p r a c e w y k o n a n e w okresie p o w o je n n y m , w r z a d s z y c h w y p a d k a c h z I p o l. X X w ie k u i d a w n ie js ze . O b ie k t ó w o c h a r a k te r z e z a b y t k o w y m n ie z g ło ­ szon o. M . Sulimierska

1 P ra w d o p o d o b n ie P lersch a — wg M arii F ied o ro w ic z; re fe ra t w ygłoszony w d n iu 13. 10. 52 n a p o sied z en iu n a u ­ k o w y m S to w arzy szen ia H isto ry k ó w S ztu k i (n ie p u b lik o w an e m ateriały z A rch iw u m G łó w n eg o , o p ra c o w a n e w ram ach P ra c B ad ań i S tu d ió w P K Z ). 1 J. S z y m o ń s k i , W y n ik jed n ej lu stracji. « O ch ro n a Z a b y tk ó w » , 1952, n r 3, s. 207— 8.

165

P R A C E K O N S E R W A T O R S K I E A R C H E O L O ­

G IC Z N E

R y c . 2 1 0 . In w e n ta r y z a c ja m u ru w k a m ie n ic y p r z y ul. B r zo z o w e j 7 . W id o c z n y w ą te k go ty ck i z a ' c h o w a n y c h sz c zą tk ó w m u ru o b r o n n e g o .

a r c h e o lo g ic z n y U . K . S tu d ia m i s z c z e g ó ło w y m i z a jm o w a li się z a in te r e so w a n i a r c h ite k c i i h isto r y cy s z t u k i 1 . W ro k u 19 5 1 d z ię k i d o ta c ji N a c z e ln e j R a d y O d b u d o w y W a r s z a w y i P olskiej A k a d e m ii N a u k m o ż liw e b y ło stw o rz e n ie K o m is ji B a d a ń D a w n e j W a r s z a w y , k tó r a p o d ję ła p la n o w e p r a c e a r c h e o lo g ic z n e , b a d a n ia a r c h ite k to n ic z n e i h isto ­ ry c z n e 2. R y c . 2 1 1 . P o d e sz w y b u tó w z I I p . X I V w . z n a le ­ zio n e w p iw n ic a c h g o sp o d a rsk ic h p r z y u l. W ąsk i D u n a j nr 14.

D z ia ła ln o ś ć K o m is ji, z w ią z a n a z h a r m o n o g r a ­ m e m p r a c n a d o d b u d o w ą S ta r e g o i N o w e g o M ia s ta , t r w a ć b ę d z ie d o c z a s u z a k o ń c z e n ia o d ­ b u d o w y , a w y n ik i b a d a ń łą c z n ie z h isto rią o d b u ­ d o w y z o sta n ą o p r a c o w a n e w fo rm ie m o n o g ra fii.

1 P ro f. В . G u e rq u in , inż. a rc h . W . P o d lew sk i, mgr J. S ta ­ rzy ń sk a, inż. a rc h . S t. Ż ary n i inni.

* W iad o m o ści o p racy K o m isji m o ż n a zn aleźć w a r ty k u ­ ła ch :

K o m isja B ad a ń D aw n ej W arszaw y. K ro n ik a N au k o w a. K w a rtaln ik H isto ry cz n y R . L IX , 1952, s. 164. S tan isław Ż a r y n , K o m isja B ad a ń D aw n e j W arszaw y. Prace a rc h e o ­ logiczne na S tary m M ieście. S to lica 1952, n r 24. E ugeniusz S z w a n k o w s k i , P o c z ą tk i W arsza w y . S to lica 1953, n r 1. Z dzisław T o m a s z e w s k i 'P o p rz e c z n y p rzek ró j g en e­ raln y p rzez S tare M ia sto . S to lica 1952 n r 2 ; E u g e n iu sz S z w a n k o w s k i , M u ry o b ro n n e W a rszaw y . Stolica 1953, n r 3 ; T a d eu sz M i s с h а I, R e lik ty m u ró w p rz y ul. B rz o ­ zow ej, S to lica 1953, n r 3 ; Z d zisław T o m a s z e w s k i , N o w a m e to d a b ad aw cza — w iercenia archeologiczne. S to ­ lica 1953, n r 12; S tan isław Ż a r y n , K a m ie n ic a p o d M u ­ rzynkiem . S to lica 1953, n r 12; Z d zisław T o m a s z e w s k i , W yniki w ierceń arch e o lo g ic zn y ch n a ulicy B rzozow ej. S to ­ lica 1953, n r 16; A le k s a n d ra Ś w i e c h o w s k a , K o n stru k ­ cje d rew n ian e p rzy R y n k u 14. S to lica 1953, n r 19; H a n n a S z w a n k o w s k a , B ru k i S ta re g o M iasta . Stolica 1953 n r 2 8 ; T a d e u sz M i s c h а I i S tan islaw Ż a r y n , K a m ie ­ n ic a S taro m iejsk a . S to lica 1953, n r 31.

D z ia ł B a d a ń T e r e n o w y c h s p r a w d z a h ip o te zy r o z w o ju m iasta o p a r te n a a n a lizie źró d e ł h isto r y cz ­ n y c h i d o r z u c a d o w ia d o m o śc i a r c h iw a ln y c h d u ż o m a te r ia łu fa k ty c z n e g o , k tó r y n ie b y ł i nie m ó g ł b y ć o b ję ty d o k u m e n ta m i p is a n y m i, a m o żn a p o ­ w ie d z ie ć — p o d m a lo w u je tło o p r a c o w y w a n e j h i­ storii m ie sz cz a ń s tw a d a w n e j W a r s z a w y . B a d a n ia te re n o w e o p r ó c z w y n ik ó w o z n a c z e n iu h isto r y cz n y m d la W a r s z a w y d a ją o k a z ję d o o p r a ­ co w a ń o g ó ln y c h za sa d i m e to d p r z y p r z e p r o w a ­ d z a n iu stu d ió w n a d o środ k am i m ie jsk im i, n a d h is to r y c z n y m i te c h n ik a m i b u d o w la n y m i, n a d c e ­ ra m ik ą p ó ź n o śr e d n io w ie c z n ą i n o w o ż y tn ą itp . P r o g r a m p r a c D z ia łu T e r e n o w e g o o b e jm o w a ł w roku u b ie g ły m te m a ty z w ią z a n e z o sa d n ic tw e m p r z e d lo k a c y jn y m , z cza se m lo k a cji m iasta i z je g o d z ie ja m i d o p o c z . X V I w ie k u . P r ó b o w a n o stw ie r­ d z ić tr z y h ip o te z y : istn ien ie o w a ln ic o w e j o sa d y ta r g o w e j n a o b s z a r z e N o w e g o M ia s ta , lo k a liz a c ji o sa d y R y b a k i i istn ie n ia w si w cż e sn o -h isto ry cz n e j n a o b e c n y m P la c u Z a m k o w y m h

D la u c h w y c e n ia w a r s tw y k u ltu r o w e j, okresu p r z e d lo k a c y jn e g o , p r z e p r o w a d z o n o w p ie r w cią g i w ie rce ń b a d a w c z y c h , k tóre m ia ły p o s łu ż y ć z a w sk a ­ z ó w k i d la e w e n tu a ln e g o o tw a r c ia w y k o p u . N a N o w y m M ie ś c ie o b ję to w ie r ce n ia m i p o łu d n io w ą czę ść h ip o te ty c z n e j o w a ln ic y (R y n e k i rejo n k o ­ 1 P o r. A . G ie y szto r S t. H e rb st, E. S zw an k o w sk i, K ształty W arszaw y. B H S iK , 1947, n r 1/2, str. 159. s B ad a n ie p ro w ad ziło w r. 1950 P. M . A.

167

ul. Ś w ię to ja ń sk ie j 27 (od stro n y n r 29). R y e . 2 1 2 . R y s u n e k profilu a rch e o lo g ic z n e g o d z ie d z iń c a d o m u w R y n k u St. M ia s ta nr 14.

R y c . 2 1 4 . F r a g m e n t m u ru o b r o n n e g o z d o b u d o ­ w a n ą ścian ą k a m ie n ic y p r z y ul. B r zo zo w e j 7. w ie c z n e g o nie z o stało n a r a z ie p o tw ie r d z o n e . N a t o ­ m iast w je d n y m z o tw o r ó w w ie r tn ic z y c h p r z y ul. R y b a k i (n a p r z e ciw nr 19) n atra fio n o n a g ł ę ­ bo ko ści 2 2 5 c m n a w ar stw ę k u ltu r o w ą m e tr o w e j g r u b o śc i le ż ą c ą n a c a lc u i n ie z a w ie r a ją c ą g r u z u c e g la n e g o a n i z a p r a w y . W ro k u b ie ż ą c y m p r o je k ­ to w a n e je st p r z e p r o w a d z e n ie b a d a ń a r c h e o lo g ic z ­ n y c h d la stw ie rd ze n ia c h r o n o lo g ii te g o u w a r s tw ie ­ n ia terenu. W ie r c e n ia n a P la c u Z a m k o w y m , p r o w a d z o n e n a j e g o o b r z e ż a c h , d a ły w y n ik z u p e łn ie n e g a ­ t y w n y — n a p ły tk o w y s tę p u ją c y m c a lc u le ż ą tu w a r s tw y o c h a r a k te r z e z d e c y d o w a n ie n a s y p o w y m , z d u ż ą ilo ścią g r u z u c e g la n e g o . P o n ie w a ż teren R y c . 2 1 5 . W y m o s z c z e n ie p o d w ó r z a z I poi.

X I V w . w R y n k u S t. M ia s ta nr 14.

P la c u u le g a ł k ilk a k r o tn y m z a b u d o w o m w X V I I i X V I I I w . tr z e b a się lic z y ć w p e w n y c h m ie jsca ch z z u p e łn y m z n isz cz e n ie m p ie r w o tn e g o u w a r s tw ie ­ n ia . N ie m o ż n a z a p o m in a ć , ż e w cż a sie o b se r w a cji p r z e p r o w a d z a n y c h p r z y b u d o w ie T r a s y W — Z z n a le z io n o w z a c h o d n ie j czę ści P la c u ja k ie ś ś la d y o s a d n ic tw a ś r e d n io w ie c z n e g o 1. K w 'e stiç istn ien ia tu ta j w cz e śn ie js ze j o d m iasta w si u w a ż a ć w ięc tr z e b a n a r a z ie z a n ie r o z str z y g n ię tą .

B a d a n ia d o s ta r c z y ły n a to m ia s t p e w n y c h d a n y c h c o d o cz a su z a ło ż e n ia m iasta . D o ty c h c z a s p r z y ­ p u s z c z a n o , że lo k a cja n a s tą p iła w 2 p o ł. w ie k u X I I I 2. W cz a sie p r a c w y k o p a lis k o w y c h o d s ła n ia n o n ie je d n o k r o tn ie n ie z n is z c z o n y u k ła d n a w a r s tw ie ń k u ltu r o w y c h , b a d a n o w a r s tw y le ż ą c e b e z p o ś r e d n io n a c a lc u , a w ię c n a jw c z e śn ie jsz e d la d a n e g o teren u: a n i w n ich , a n i w w a r stw a c h p ó ź n ie js z y c h c z y w y m ie s z a n y c h n ie z n a le z io n o n ie ty lk o p r z e d m io tó w , a le n a w e t ż a d n y c h u ła m ­ k ó w ce r a m ik i p o c h o d z ą c y c h z X I I I w ie k u . N a js ta r s z y m a te r ia ł z n a le z is k o w y d a to w a ć m o ż n a n a 1 p o ł. w ie k u X I V . T e n b r a k n i e t y l k o w a r s t w y t r z y n a s t o w i e c z n e j , a l e j a ­ k i c h k o l w i e k j e j ś l a d ó w , z d a j e s i ę z d e c y ­ d o w a n i e p r z e s u w a ć d a t ę l o k a c j i . N ie je st r z e c z ą d la h isto rii m ia sta o b o ję tn ą , ż e j e d y n ie n a te re n ie Z a m k u i p r z y K a t e d r z e św . J a n a z n a le ­ z io n o — w p r a w d z ie j a k d o ty c h c z a s n a w tó r n y m z ło ż u — fr a g m e n ty n a c z y ń z k o ń c a X I I I w ie k u .

Z a g a d n ie n ie r e a liz a c ji p r o g r a m u u r b a n is ty c z ­ n e g o w p ierw szej fa z ie istn ien ia m ia s ta z n a la z ło w p r a c a c h K o m is ji cz ę ścio w o d o w o d o w e p o tw ie r ­ d z e n ie s ta w ia n y c h d o ty c h c z a s h ip o te z , cz ę ś cio w o zaś z d o b y t o n o w y m a te r ia ł fa k t y c z n y . C ią g a m i w ie r ce ń sp r a w d z o n o p ie r w o tn ą r z e ź b ę te re n u , k tó ra w a r u n k o w a ła k o le jn o ść b u d o w y i s y s te m y k o n s tr u k c y jn e p o s z c z e g ó ln y c h o d c in k ó w m u r ó w o b r o n n y c h . O k a z a ło się, ż e sp a d e k sk a r p y w iśla ­ nej n a lin ii o b e cn e j ul. B r zo z o w e j b y ł p o c z ą tk o w o z n a c z n ie o strze jszy — n a te re n ie u lic y p o z io m p o d n ie sio n y je st n a s y p a m i o 6 d o 9 m e tr ó w . W7 d o ln y c h p a r tia c h o tw o r ó w w ie r tn ic z y c h n a ­ tr a fia n o tu w sz ę d z ie n a ś la d y k o n str u k cji d r e w ­ n ia n y c h , k tó re m o g ły b y ć r e lik ta m i u m o c n ie ń p o w s ta ły c h w cza sie , g d y n a jm n ie j o b r o n n ą cz ę ś ć m ia s ta o d stro n y p łn .-z a c h . i p łd .- z a c h . z a b e z p ie ­ c z a n o n a jw c z e śn ie jsz y m , w 1 p o ł. X I V w ie k u p o s ta w io n y m m u re m o b r o n n y m . W 2 p o ło w ie te g o w ie k u w z m o c n io n o fo r ty fik a c je n a d sk a r p ą w iśla n ą . Istn ie n ie te go m u r u b y ło p o ś w ia d c z o n e a r c h iw a ln ie i ik o n o g r a fic z n ie 3, sp o rn a je d n a k b y ła lin ia je g o p r z e b ie g u . S z c z e g ó ło w e b a d a n ia p o z w o ­ liły u sta lić z a r y s ę ią g u m u r ó w w z a b u d o w ie n i e ­ p a r z y s te j stro n y u l. B r z o z o w e j, n a r a z ie n a o d ­ c in k u m ię d z y F u r tą G n o jn ą p r z y ul. C e ln e j a tz w . B ia łą B r a m ą p r z y K a m ie n n y c h S c h o d k a c h (ryc. 2 1 4 ) . B a d a n io m p o d d a n o r ó w n ie ż fr a g m e n ty o b u ty c h fu rt, u s ta la ją c cz ę ś cio w o zar ys ich fu n d a ­ m e n tó w .

1 Ż u r o w s k i T .. B ad an ia arch e o lo g ic zn e n a tra sie w sc h ó d -zac h ó d w W arszaw ie, 1948 r. O c h ro n a Z a b y tk ó w , R. I I , 1949, n r 2.

1 K sz ta łty W a rsza w y , str. 168.

T e n a jw c z e śn ie jsz e m u r y o b ro n n e o t a c z a ły n a j­ p r a w d o p o d o b n ie j m iasto w p r z e w a ż a ją c e j części d r e w n ia n e . W śr ó d w y c z e r p u ją c o b a d a n e j z a b u ­ d o w y c e g la n e j ty lk o w k ilk u m ie jsca ch z n a le z io n o r e lik ty śc ia n b u d o w a n y c h z c e g ły X I V - w i e c z n e j (ry c . 2 0 9 ). C o c ie k a w s ze , w n a jw c z e śn ie jsz y c h w a r s tw a c h o s a d n ic z y c h b r a k z u p e łn ie u ła m k ó w g r u z u c e g la n e g o , p o ja w ia ją c y c h się w e w sz y stk ic h w a r s tw a c h z okresu b a r d zie j o ż y w io n e j d z i a ł a l ­ n o ści b u d o w la n o -m u r a r s k ie j. T r a fio n o ta k ż e k ilk a k r o tn ie w r ó ż n y c h p u n k ta c h m ia s ta n a n a ­ w a r s tw ie n ia s p a lo n y c h c z y z b u t w ia ły c h k o n str u k cji d r e w n ia n y c h , się g a ją c e ca lc a . W d w ó c h w y p a d k a c h z b a d a n o j e s z c z e g ó ło w o — n a posesji R y n e k 8 (trze ci trak t) b y ła to n a j p r a w ­ d o p o d o b n ie j p o zo sta ło ść d o m u m ie sz k a ln e g o z i p o ł. X I V w ie k u , p r z y R y n k u 14 — p o c h o d z ą c e z te g o sa m e g o cz a su d r e w n ia n e w y m o s z c z e n ie p o d w ó r k a g o s p o d a r c z e g o (ryc. 2 1 5 ) . J e s t r z e czą o c z y w is tą , ż e z a b u d o w a d r e w n ia n a części g o s p o ­ d a r sk ic h d z ia łk i u t r z y m y w a ła się m ie jsca m i b a r d z o d łu g o , m u r o w a n e b u d y n k i m ie sz k a ln e w y s ta w io n o j e d n a k w c ią g u X V i X V I w . p r a w ie n a 7 0 % d z i a ­ łe k m ie jsk ich . W cza sie p r a c z e sz ło r o c z n y c h p r z e ­ p r o w a d z o n o b a d a n ia n a d ty p o lo g ią k a m ie n ic y i n a d e le m e n ta m i z a b u d o w y d z ia łk i m iejskiej. W y n ik i ty c h p r a c z o sta n ą n ie b a w e m o p u b lik o w a n e o so b n o . W c ią g u w ie k u X V , w o b e c n o w y c h p o tr z e b m ilita r n y c h w z m o c n io n o system o b r o n n y od s tro n y te r e n ó w o tw a r ty c h — w p e w n e j o d le g ło śc i p r z e d n a jsta r s z y m w z n ie s io n o m u r n o w y , b r o n io n y je s z c z e fosą. W y k o p p r z e p r o w a d z o n y p r z y b a sz cie R y c e r s k ie j p r ze z teren m ię d z y m u r a m i i w ie r c e ­ n ia n a z e w n ą tr z m u ru X V -w i e c z n e g o (ku u l. P o d ­ w a le ) p o z w o liły n a stw ie rd ze n ie , ż e n a m ię d z y - m u r z u fo sy n ie b y ło — istn iał ty lk o lekk i sp a d e k te r e n u , k tó r y w y r ó w n a n o w z w ią z k u z e z d w o je ­ n ie m lin ii m u r ó w ; w w ie r c e n ia c h z a r y s o w a ł się n a to m ia s t profil fo sy z e w n ę tr z n e j, k tó ra , z g o d n ie zre sztą z re k o n stru k cją p r z e d w o je n n ą p r z y B a r ­ b a k a n ie , m ia ła p r ze k r ó j tr ó jk ą tn y , o b e jm o w a ła je d n a k c a łą szerokość ul. P o d w a le . Z e sp ó l d w ó c h m u r ó w o b r o n n y c h i fo sy b ie g ł d o P la c u Z a m k o w e g o . U d a ł o się stw ie r d z ić, że m u r z e w n ę tr z n y p r z e c ią g n ię to p r ze z P la c d o b a s z ty w p łd .-z a c h . n a r o żn ik u Z a m k u 1, lin ia w e ­ w n ę tr z n a g in ie tu je d n a k — w y śle d z e n ie je j d a l ­ sz e g o k ie r u n k u p r z e w id y w a n e je st w p r o g r a m ie p r a c te g o r o c z n y c h .

Z n a c z n y w y siłe k fin a n s o w y , j a k i m b y ło n ie ­ w ą tp liw ie o to cz e n ie m ia s ta m u r a m i o b r o n n y m i w p o c z ą tk o w e j fa z ie je g o ro z w o ju , z d a w a ł b y się św ia d c z y ć o z a m o ż n o śc i m ie sz k a ń c ó w . N ie p r z e ­ m a w ia je d n a k z a ty m ch a r a k te r m a te r ia łu z a ­ b y tk o w e g o , z n a jd o w a n e g o w w a r stw a c h z X I V ' i X V w ie k u . B a d a m a w r ó ż n y c h p u n k ta c h m ia s ta , z a m ie s z k iw a n y c h p r ze z z r ó ż n ic o w a n ą k la so w o lu d n o ść , d o s ta r c z a ły te g o sa m e g o m a te r ia łu c e r a ­ m ic z n e g o — g a r n k ó w o b t a c z a n y c h , c z e r n io n y c h , o s k ą p y m o r n a m e n c ie o ra z z w y k ły c h k a fli g a r n ­

* O d k ry tej w 1950 r. w ram ach p rac B adaw czych P . M . A. n a Z a m k u W arszaw skim .

169

k o w y c h (rye . 2 1 6 ) . R ó w n ie ż fr a g m e n ty o b u w ia b e z e le m e n tó w d e k o r a c y jn y c h p r z e d s ta w ia ją fo r m y d o ść p roste (r y c . 2 1 1 ) . N ie u d a ło się d o ty c h c z a s z n a ­ le ź ć n a r z ę d z i p r o d u k c ji. J e d y n ie często w y s tę p u ją c e w a r s tw y w ió r ó w d r z e w n y c h i śc in k ó w sk ó ry ś w ia d c z y ć m o g ą o istn ien iu w X I V i X V w ie k u m ie js c o w y c h w a r s z ta tó w z w ią z a n y c h z o b r ó b k ą d r z e w a i w y tw ó r c z o ś c ią szew sk ą c z y r y m a r s k ą . J e s t r z e c z ą m o ż liw ą , ż e k u ltu r a m a te r ia ln a m ie sz ­ k a ń c ó w d a w n e j W a r s z a w y z n a jd z ie n o w e o św ie ­ tlen ie w te g o r o c z n y c h p r a c a c h K o m is ji. A . Świechowska i Z- Tomaszewski

R Ó Ż N E

P o z n isz c z e n ia c h w 19 4 4 ro k u , g d y p r z y s tę p o w a ­ n o d o o d b u d o w y ścian s z c z y to w y c h m ię d z y k a m ie ­ n ic a m i, z ja w is k ie m b a r d z o c z ę s ty m b y ło p io n o w e « ro zw a rstw ie n ie się» ty c h ścian . Z n a ją c te ch n ik ę m u r ó w g o ty c k ic h i o p is a n y sp osób z a k ła d a n ia R y c . 2 16 . D z b a n z X I V w . z n a le z io n y w p iw n ic y