Aktywność dehydrogenaz w glebie zanieczyszczonej olejem napędowym w polowym doświadczeniu lizymetrycznym

ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE TOM LVII NR 3/4 WARSZAWA 2006: 106-116

ANNA RUSEK

A K T Y W N O Ś Ć D E H Y D R O G E N A Z W GLEBIE

Z A N IEC ZY SZC ZO N EJ OLEJEM N A P Ę D O W Y M

W PO LO W Y M D O ŚW IA D C Z E N IU L IZ Y M ET R Y C ZN Y M *

DEHYDROGENASE ACTIVITY IN SOILS POLLUTED

BY DIESEL OIL IN A FIELD LYSIMETER EXPERIMENT

Instytut Gleboznawstwa i Ochrony Środowiska Rolniczego, Akademia Rolnicza we Wrocławiu

A b stra ct: Oil product spills m odify the activity o f microorganisms. In this paper dehydrogenase

activity in soils polluted by fuel oil is discussed. In field experiments the influence o f mineral fertilization and fatty acid ether methyl addition on dehydrogenase activity in soils polluted by fuel oil was investigated. The results showed that pH is the most important factor influencing d eh yd rogen ase activity; grow in g o f acid ity caused a decrease in activity. D eh yd rogen ase activity was low er in fertilized soils, probably due to physiologically acidic nitrogen fertilizer effect. A ddition o f 5% m ass fraction o f rape fatty acid methyl ethers in the w h ole m ass o f pollution caused an increase in dehydrogenase activity six months after the experim ent w as estab lish ed .

S łow a k lu czo w e: aktyw ność dehydrogenaz, olej napędowy, naw ożenie, biopaliw o. K ey w o rd s: dehydrogenase activity, diesel oil, fertilization, biodiesel.

WSTĘP

Dobrym wskaźnikiem oceny skutków wpływu zanieczyszczeń na biotyczne elementy gleby jest oznaczenie jej właściwości mikrobiologicznych [Pankurst i in. 1998], spośród których szczególnie przydatna jest ocena aktywności dehydrogenaz.

W odróżnieniu od wyników analiz chemicznych, które dają informację jedynie o zawartości zanieczyszczeń, parametry biologiczne odzwierciedlają konsekwencje środowiskowe wynikające z włączenia zanieczyszczeń w łańcuch pokarmowy oraz ich wpływ na główne procesy metabolizmu w glebach [Smejkalova i in. 2003].

A ktyw ność dehydrogenaz w glebie zanieczyszczonej olejem napędowym 107

Oznaczenie aktywności dehydrogenaz jest źródłem informacji na temat populacji mikroorganizmów i całkowitej aktywności mikrobiologicznej gleby [Greinert 2000; Włodarczyk 1998]. W przypadku zanieczyszczeń naftopochodnych pomiar aktywności dehydrogenaz daje informacje nie tylko o ich wpływie na właściwości biologiczne gleby, ale jest również źródłem informacji o intensywności mikrobiologicznego rozkładu zanieczyszczeń naftopochodnych.

Istnieje wiele metod stymulacji rozkładu zanieczyszczeń ropopochodnych, takich jak np. dodatek substancji biogennych, napowietrzanie, inokulacja aktywnymi drobno­

ustrojami, regulacja odczynu czy sterowanie temperaturą w warunkach laboratoryjnych lub przy oczyszczaniu gruntów metodami ex-situ [Kołwzan 2000]. W latach dziewięćdzie­ siątych zaobserwowano, że podatność oleju napędowego na biodegradację może zostać poprawiona przez dodatek estrów metylowych olejów roślinnych [Zhang i in. 1998].

Celem niniejszej pracy była ocena, jakie czynniki, w warunkach polowych, będą miały wpływ na aktywność dehydrogenaz w glebie zanieczyszczonej olejem napędowym przy zróżnicowanych dawkach zanieczyszczenia, stosowaniu nawożenia mineralnego, regulacji odczynu oraz wprowadzenia do oleju napędowego 5% dodatku estrów metylowych wyższych kwasów tłuszczowych oleju rzepakowego.

MATERIAŁ I METODY

Pomiar aktywności dehydrogenaz w glebie zanieczyszczonej olejem napędowym wykonano w ramach doświadczenia lizymetrycznego przeprowadzonego w warunkach polowych. Prezentowane wyniki są częścią 2-letniego doświadczenia, obejmującego szerszy zakres analiz. Doświadczenie zaprojektowano na okres dwóch lat, zakładając pobór prób w 6-miesięcznych przedziałach czasowych. Artykuł obejmuje wyniki otrzymane z analizy próbek pobranych w maju i październiku 2004 r.

Doświadczenie przeprowadzono na terenie Stacji Doświadczalnej Swojec pod Wrocławiem. Do badań wykorzystano poziom akumulacyjny gleby uprawnej o składzie granulometrycznym gliny średniej, typologicznie zaliczanej do czarnych ziem. Doświad­ czenia przeprowadzono z wykorzystaniem cylindrycznych lizymetrów o średnicy 30 cm i wysokości 45 cm. Lizymetry napełniono glebą o nienaruszonej strukturze do wysokości 40 cm. Zanieczyszczenie olejowe wprowadzano do lizymetrów w formie wylewów powierzchniowych, naśladując najczęstszy sposób ich przedostawania się do środowiska glebowego.

Nawożenie stosowano w celu zapewnienia optymalnych warunków rozwoju dla mikroorganizmów. Dobór nawozów i dawek miał na celu utrzymanie zalecanego stosunku C:N:P 100:10:1, a dla К i Mg założono utrzymywanie wysokiej zasobności. Zawartość makroelementów była badana każdorazowo po poborze prób. Ze względu na wysoką zawartość P, К i Mg w omawianym etapie doświadczenia ograniczono się do nawożenia azotowego w formie siarczanu amonowego oraz regulacji odczynu za pom ocą węglanu wapnia.

W badanych glebach oznaczono: pH w wodzie i 1 mol • dm"3 KCl potencjome- trycznie, całkow itą zaw artość w ęgla na podstaw ie zaw artości C 0 2 w gazach spalinowych powstających w trakcie wyżarzania próbki w temperaturze 1250° С przy użyciu aparatu CS-MAT 5500, azot ogólny metodą Kjeldahla, kwasowość hydrolityczną

108 A. Rusek

metodą Kappena, fosfor i potas przyswajalny metodą Egnera-Riehma, magnez metodą Schachtschabela, skład granulometryczny metodą areometrycznąBouyoucosa, w mody­ fikacji Casagrande a i Prószyńskiego. Aktywność dehydrogenaz glebowych ustalono kolorymetrycznie po 24-godzinnej inkubacji prób glebowych w 37ÜC z roztworem TTC (chlorek 2,3,5-trifenylotetrazolu) według metodyki Casidy [Russel 1972].

WYNIKI I DYSKUSJA

Stwierdzono, że czynnikiem, który w doświadczeniu w najsilniejszym stopniu wpłynął na aktywność dehydrogenaz jest odczyn gleby Wraz ze wzrostem zakwaszenia spada aktywność dehydrogenaz, a nawet niewielki wzrost wartości pH przekłada się na wzrost aktywności badanej grupy enzymów. Powyższą zależność zobrazowano na rysunku 1.

Po upływie sześciu miesięcy od założenia doświadczenia, wiosną 2004 r. odczyn nie uległ znacznym zmianom w stosunku do stanu wyjściowego, tj. 6,0 pH. Średni odczyn gleb w wariancie nawożonym - pH 5,5 był niższy niż w wariancie bez nawożenia - pH 5,9. Po upływie 12 miesięcy, jesienią 2004 r. pogłębiła się różnica wartości pH między glebami nawożonymi i nienawożonymi. W glebie w wariantach nienawożonych można zaobserwować dalszy wzrost pH do wartości 6,1. Zjawisko to najprawdo­ podobniej związane jest z alkalizującym wpływem zanieczyszczeń ropopochodnych [Greinert 2000; Smolik i in. 2004]. W wariantach nawożonych nastąpił spadek wartości pH z początkowego 6,0 do pH 5,0 po 12 miesiącach od założenia doświadczenia. Wzrost zakwaszenia był skutkiem działania fizjologicznie kwaśnego siarczanu amonu dodanego 7 dni po wprowadzeniu do gleby zanieczyszczeń w dawce 0,5 g na 1 kg gleby. Węglan wapnia, wprowadzony wiosną 2004 w dawce 1 g na 1 kg gleby, na skutek powolnego działania nie zdołał zneutralizować zakwaszającego wpływu nawozu azotowego. Zaobserwowane różnice odczynu między próbami nawożonymi i nienawożo­ nymi są statystycznie istotne w teście t Studenta dla prób z wiosny 2004 na poziomie a = 0,0123, a dla prób z jesieni na poziomie a = 0,0013.

Różnice w reakcji na nawożenie gleb zanieczyszczonych i kontroli pozwalają sądzić, że olej napędowy w wariantach nawożonych opóźnił obniżenie pH gleby spowodowane wprowadzeniem nawozu azotowego. Wartość pH dla wariantów V—VIII (tab. 2) kształtuje się w granicach 5,4-5,9, średnio 5,7 i jest wyraźnie wyższa niż dla wariantu

T A BELA 1. Warianty dośw iadczenia - TABLE 1. Experiment alternatives Wariant

Alternative

% oleju nap ęd ow ego D iesel oil per cent

% oleju nap ęd ow ego w tym estry*

% diesel oil FAM E**included

Kontrola Control 0,5 10 0,5 10 i .... Brak nawożenia Lack o f fertilization I II III IV К i j

N aw ożen ie V VI VII VIII Kn "ii

: Fertilization

A ktyw ność dehydrogenaz w glebie zanieczyszczonej olejem napędowym 109

i aktywność dehydro genazWiosna 2004 - dehydro genaze activity Spring 2004 ■ ■ ■ aktywność dehydrogenaz Jesień 2004 - dehydrogenaze activity Autumn 2004 —О—pH Wiosna 2004 - pH Spring 2004

—■—pH Jesień 2004 - pH Autumn 2004

R Y S U N E K 1. P o z io m a k ty w n o ści d eh y d ro g en a z g le b o w y c h oraz o d czy n u w p o s z c z e g ó ln y c h w ariantach d o św ia d c z e n ia ; K , K n, I—V III - o z n a c z e n ie w a ria n tó w d o św ia d c z e n ia zg o d n e z tab. 1

F IG U R E 1. L e v e l o f d eh y d ro g en a se a c tiv ity and pH under exp erim en t alternatives; K , Kn, I—V III - ex p erim en t variants a cco rd in g to T a b le 1

kontrolnego z nawożeniem - pH 4,9. Mechanizm tego procesu jest najprawdopodobniej związany z hamowaniem procesu nitryfikacji przez zanieczyszczenia naftowe. Nowak i in. [2003] w doświadczeniu z wykorzystaniem czarnej ziemi skażonej olejem napędowym i wzbogaconej siarczanem amonowym stwierdzili inhibicję procesu nitryfikacji tym większą, im większe było początkowe skażenie gleby. Podobne zależności zaobserwowali Kucharski i Jastrzębska [2001]. W trakcie nitryfikacji dochodzi do

TABELA. 2. Wyniki analiz po 6 miesiącach od rozpoczęcia badań wiosną 2004 r. - TABLE 2. The results o f investigation - spring 2004 Wariant zanieczyszczenia Experiment alternative Aktywność dehydrogenaz Dehydrogenase activity С Nog Ntot P* K* Mg* _KCI Hh С : N : P HgTPF g • kg-1 mg • kg“1 cmol (+)*kg-' Kontrola К 6,3325 13,90 1,40 157,1 215,2 115,5 5,7 1,2 100 : 10,1 : 0,6 Kontrola + nawożenie Kn 1,2652 14,20 1,70 139,7 169,7 150,0 4,9 3,2 100 : 11,8 : 0,8 0,5% ON I 7,3613 22,60 1,50 72,0 100,0 112,0 5,8 1,8 100 : 6,8 : 0,9 10% ON II 9,7958 17,50 5,60 174,6 200,1 95,0 6,3 1,2 100 : 31,9 : 1,8 j 0,5% ON + nawożenie III 6,5785 17,20 1,80 84,2 229,2 103,5 5,4 2,4 100 : 10,6 : 1,3 j 10% ON + nawożenie IV 9,1345 21,00 1,70 152,8 167,7 71,0 5,9 2,2 100 : 8,0 : 0,5 0,5% ON + estry** V 13,2496 22,70 1,40 L ... 107,0 207,0 101,0 5,9 1,8 100 : 6,2 : 0,6 10% ON + estry** VI 11,2560 22,30 1,80 i 133,2 214,8 101,5 5,9 2,0 i 100 : 8,2 : i ... i 0,6 0.5% ON +estry** +na wożenie VII 8,7318 22,30 j. . i 1,80 133,2 214,8 101,5 6,2 5>9 ! _i 2,0 _:100 8,2 10% ON + estry** -r na wożenie VIII 13,3870 18,10 ! 2,00 I 170,3 156,2 56,0 5,8 2,2 1 .... ^1 100 : 1 ...J 10,8 : ii.. .. ... 0,6

Hh - kwasowość hydrolityczna -- hydrolytic acidity; ON - olej napędowy - diesel oil; * - formy przyswajalne - available forms; ** - jak w tab. 1 - as in Table 1 11 0 A . R u s e k

A ktyw ność dehydrogenaz w glebie zanieczyszczonej olejem napędowym 111

zastąpienia kationu anionem i tym samym do zakwaszenia gleby [Schlegel 1996]. Po upływie 12 miesięcy od założenia doświadczenia pH gleb w wariantach nawożonych znacznie obniżyło się, prawdopodobnie na skutek wzmożenia procesu nitryfikacji, który przestał być hamowany w związku z postępującym rozkładem oleju napędowego.

Jak już wcześniej wspomniano, zmiany odczynu gleby powodowały modyfikację aktywności dehydrogenaz. Współczynnik korelacji pomiędzy wartością pH a aktyw­ nością dehydrogenaz jest wysoki i wynosi 0,82. Przy pierwszym poborze prób (wiosna 2004), po upływie 6 miesięcy od wprowadzenia zanieczyszczeń naftowych oraz siarczanu amonowego najniższa aktywność dehydrogenaz została stwierdzona w wa­ riancie kontroli z nawożeniem wykazującym jednocześnie najniższe pH (rys. 2). W glebie zanieczyszczonej aktywność dehydrogenaz była wyższa w wariantach nienawo- żonych (I-IV) zarówno wiosną, jak i jesienią w porównaniu z wariantami z nawożeniem (V -V III). W iosną różnice te nie były istotne statystycznie, średnia aktyw ność dehydrogenaz dla wariantów nienawożonych wynosiła 9,6 jag TPF, a dla wariantów nawożonych 7,8 |ig TPF, jednocześnie odczyn w obu grupach wariantów były zbliżony. Jesienią, różnice w aktywności dehydrogenaz między wariantami nawożonymi i nienawożonymi uległy pogłębieniu. Średnia aktywność dehydrogenaz w wariantach nienawożonych praktycznie nie zmieniła się od wiosny wynosząc 9,1 jig TPF, natomiast

O nawożone, fertilised Anienawożone; no fertilised □ kontrola nawo żoną fertilised control O kontrola, control

R Y S U N E K 2. Z a le ż n o ść m ię d z y a k ty w n o śc ią d eh y d ro g en a z a o d c z y n e m - w io sn a 2 0 0 4 . F IG U R E 2. R ela tio n sh ip b e tw e e n d eh y d ro g en a se a ctiv ity and pH - spring 2 0 0 4 .

TABELA 3. Wyniki analiz po 12 miesiącach od rozpoczęcia badań jesienią 2004 r. - TABLE 3. The results o f investigation - autumn 2004 Wariant zanieczyszczenia Experiment alternative Aktywność dehydrogenaz Dehydrogenase activity Cog Ctot N og Ntot p* _K* i " o d 1 P^KCI Hh С : N : P HgTPF g - kg:1 mg • kg 1 cmol (+) • kg 1 Kontrola К 12,0579 15,20 1,10 277,0 230,9 118,5 6,0 1,2 100: 7,4: 0,3 Kontrola + nawożenie Kn 1,4921 14,50 1,40 224,3 186,9 116,0 4,6 3,2 100: 9,7: 0,4 0,5% ON I 9,9556 16,50 1,00 316,6 263,8 123,5 6,4 1,2 100: 5,9: 0,2 10% ON II 5,9171 17,70 1,40 240,8 200,6 150,0 6,0 1,7 100: 7,9: 0,3 0,5% ON + nawożenie III 0,1406 15,10 1,50 204,5 170,4 111,0 5,0 3,4 100: U _ _ _ _ 10,2: 0,5 10% ON + nawożenie IV 0,5144 18,30 1,70 240,8 200,6 116,0 5,1 3,2 100: i __ _ _ _ _ 9,2: 0,4 0,5% ON + estry** V 9,8406 17,40 1,00 306,7 255,6 83,0 6,0 1,4 100: 5,6: 0,2 10% ON + estry** VI 7,8086 20,80 1,30 277,0 230,9 i 18,5

L

i

i

Ojaśnienia jak w tab. 1 i 2 - Explanation as in Table 1 and 2

11 2 A . R u se k

Aktyw ność dehydrogenaz w glebie zanieczyszczonej olejem napędowym 113

O nawoź one, fertili se d A nienawożone, no f ertili se d □ kontrola nawożona, fertilised control O kontrola, control

R Y S U N E K 3. Z a le ż n o ś ć m ię d z y a k ty w n o śc ią d eh y d ro g en a z a o d c z y n e m - j e s ie ń 2 0 0 4 F IG U R E 3. R ela tio n sh ip b e tw e e n d eh y d ro g en a se a ctiv ity and pH - autum n 2 0 0 4

w wariantach nawożonych uległa znacznemu obniżeniu do 0,61 jag TPF (rys. 3). Różnice te są istotne statystycznie na poziomie istotności a = 0,0004, a ich przyczyny należy u p atryw ać we w zro ście zak w aszen ia gleby po 12 m iesiącach od zało żen ia doświadczenia w wariantach nawożonych.

W wariantach z większą dawką wyjściową zanieczyszczenia (II, IV, VI, VIII) aktywność dehydrogenaz była wyższa w pierwszym etapie ich badania (wiosna 2004). Średnia aktywność dehydrogenaz dla wariantów z 10% dawką zanieczyszczenia wynosiła 10,89 jig TPF, a dla wariantów z 0,5% udziałem zanieczyszczenia 8,23 |ig TPF (rys. 4). Jesienią zaobserwowano odwrotną zależność, średnia aktywność dehydro­ genaz dla wariantów z 10% dawką zanieczyszczenia (3,6 jag TPF) była niższa od średniej dla wariantów I, III, V, VII (5,01 jig TPF) (rys. 5). Większość badaczy wskazuje na stymulujący wpływ oleju napędowego na aktywność dehydrogenaz [Smolik i in. 2004; M ałachowska-Jutsz i in. 1997], odwrotna zależność znajduje potwierdzenie w bardzo nielicznych pracach, np. Kucharskiego i in. [2000]. Wyższa aktywność badanego enzymu po 6 miesiącach od założenia doświadczenia dla wariantów zanieczyszczonych w odniesieniu do kontroli również potwierdza aktywujący wpływ dodatku oleju napędowego na dehydrogenazy glebowe.

1 1 4 A. R usek

0 0, 5%

□ 10%

R Y S U N E K 4. A k ty w n o ść d eh y d ro g en a z w io sn ą 2 0 0 4 - po 6 m ie sią c a c h od z a ło ż e n ia d o św ia d cze n ia ; K , K n, I—VIII - o z n a c z e n ie w arian tów d o św ia d c z e n ia z g o d n e z tab. 1

F IG U R E 4. D e h y d r o g e n a se a ctiv ity at spring 2 0 0 4 - 6 m onth after ex p erim en t esta b lish ed ; K, K n, I—V III - exp erim en t variants acco rd in g to T ab le 1

5-procentowy udział estrów metylowych oleju rzepakowego w dawce zanieczysz­ czenia wpłynął na wzrost aktywności dehydrogenaz w pierwszym etapie ich badania, tj. po 6 miesiącach od momentu założenia doświadczenia, średnia aktywność dehydrogenaz dla wariantów z estrami wynosi 10,6, a dla wariantów bez estrów 8,2 jig TPF. Po upływie 12 miesięcy wypływ estrów metylowych na aktywność dehydrogenaz nie jest widoczny, średnie aktywności są bardzo zbliżone i wynoszą: 4,6 i 4,1 jag TPF. Różnice te zarówno wiosną, jak i jesieniąnie są statystycznie istotne, jednak dla całej populacji danych różnice między wariantami z estrami i bez estrów są statystycznie istotne przy poziomie ufności 0.05. Pozytywny wpływ dodatku biopaliwa na aktywność dehydrogenaz może wyjaśniać znacznie większa podatność biopaliw na biodegradację oraz jego mniejsza ekotoksyczność w porównaniu z olejem napędowym [Taylor, Jones 2001 ; Zhang i in. 1998].

WNIOSKI

1. Czynnikiem, który w najsilniejszym stopniu wpłynął na aktywność dehydrogenaz w doświadczeniu polowym, jest odczyn gleby. Wraz ze wzrostem zakwaszenia spada

A ktyw ność dehydrogenaz w g leb ie zanieczyszczonej olejem napędowym 115

0 0,5% □ 10%

R Y S U N E K 5. A k ty w n o ść d e h y d ro g en a z je s ie ń 2 0 0 4 - 12 m ie się c y o d z a ło ż e n ia d o św ia d c z e n ia ; K , K n, I—VIII - o z n a c z e n ie w a ria n tó w d o św ia d c z e n ia z g o d n e z tab. 1

F IG U R E 5. D e h y d r o g e n a se a ctiv ity at autum n 2 0 0 4 - 12 m onth after ex p erim en t esta b lish ed ; K , K n, I - VIII - ex p erim en t variants a cco rd in g to T a b le 1

aktywność dehydrogenaz, nawet niewielki wzrost wartości pH przekłada się na wzrost aktywności badanej grupy enzymów.

2. Olej napędowy w wariantach nawożonych opóźnił obniżenie pH gleby spowodowa­ ne dodaniem nawozu azotowego.

3. W wariantach z wyższą początkową dawką zanieczyszczenia aktywność dehydro­ genaz była wyższa w pierwszym etapie ich badania (wiosna 2004).

4. Dodatek estrów metylowych oleju rzepakowego wpłynął na wzrost aktywności de­ hydrogenaz.

LITERATURA

G R E I N E R T H . 2 0 0 0 : C h a r a k te r y sty k a g le b z a n i e c z y s z c z o n y c h p r o d u k ta m i p o c h o d n y m i r o p y n a fto w e j. W : Z a n ie c z y s z c z e n ia n a fto w e w g r u n c ie . J. S u r y g a ła (red .): 1 6 1 - 1 8 7 .

H A W R O T M ., N O W A K A . 2 0 0 4 : B io d e g r a d a c ja o le ju n a p ę d o w e g o p r o w a d z o n a m e to d ą ex situ

o r a z w p ł y w s k a ż e n ia n a lic z e b n o ś ć i a k ty w n o ś ć m ik r o flo r y g le b o w e j . Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 5 0 1 : 1 5 1 - 1 5 7 .

116 A. R usek

JAW ORSKA M., G O SPO D AR EK J. 2004: Organizmy glebow e i ich aktyw ność jako wskaźnik stanu środow iska w warunkach za n iecz y szczen ia gleb y substancjam i ropopochodnym i.

Zesz. Probl. Post. N auk Roln. 501: 189-194.

K O ŁW ZAN B. 2000: Biodegradacja produktów naftowych. W: Z anieczyszczenia naftow e w gruncie. J. Surygała (red.): 2 0 7 -2 3 8 .

KUCHARSKI J., JASTRZĘBSKA E., W YSZK O W SK A J. 2004. W pływ substancji ropopochod­ nych na przebieg procesów am onifikacji i nitryfikacji. A cta A g ra ria et S ilvestria, Series

A graria 42: 2 4 9 -2 5 5 .

KUCHARSKI J., JASTRZĘBSKA E., W YSZK OW SK A J., HŁASKO A. 2000. W pływ zanie­ czyszczenia gleby olejem napędowym i benzyną ołow iow ą na jej aktywność enzymatyczną.

Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 472: 4 5 7 -4 6 4 .

M AŁACH O W SK A-JUTSZ A ., M ROZOW SK A J., KOZIELSKA M., MIKSCH K. 1997: A ktyw ­ ność enzym atyczna w glebie skażonej związkam i ropopochodnymi w procesie jej detoksy­ kacji. B iotechnology 1(36): 7 9 -9 1 .

NOW AK A ., HAW ROT M. 2003: W pływ zab iegów biorem ediacyjnych na stopień rozkładu oleju napędow ego w glebach o odmiennym składzie m echanicznym oraz różnej zawartości materii organicznej. Zesz. Probl. Post. N auk Roln. 492: 2 1 1 -2 1 6 .

NOW AK A ., PRZY BU LEW SK A K., SZCZY KA ŁA K. 2003: W pływ zm iennych warunków tem ­ peraturowych na proces nitryfikacji w glebie skażonej zw iązkam i ropopochodnym i. Z esz.

P r o b l Post. Nauk Roln. 492: 2 1 7 -2 2 4 .

PANKURST C.E., ROGERS S.L., GUPTA V.S.R. 1998: Microbial parameters for monitoring soil pollution. W: Environmental Biom onitoring: The B iotech n ology E co toxicology Inerface, Lynch J.M. and Wieman A. (eds), Cambridge University Press, Cambridge: 4 6 -6 8 .

Rl S. 1972: M etody oznaczania enzym ów glebow ych. PTG Warszawa: 16-20. m 1ILLGEL H.G. 1996: M ikrobiologia ogólna. Wydaw. Nauk. PWN: 4 3 6 -4 4 0 .

SMEJKALOVA M., M IKANOVA О., B O R U V K A L. 2003: Effects o f heavy metal concentrations on biological activity o f soil microorganisms. Plant, Soil and Environ. 49 (7): 3 2 1 -3 2 6 . SMOLIK В., NOW AK J. 2003: Próba w yznaczenia wskaźnika zanieczyszczenia środowiska pro­

duktami ropopochodnym i poprzez badanie aktyw ności niektórych en zym ów gleb ow ych .

Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. 492: 3 1 1 -3 1 9 .

SMOLIK B., N OW AK J., JIERS U. 2004: W pływ substancji ropopochodnych na aktyw ność dehydrogenaz i ilości ATP w glebie. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 501: 4 0 3 -4 1 0 .

TAYLOR L.T., JONES D.M. 2001 : Bioremediation o f coal tar PAH in soil using biodiesel. Chemo-

sphere 44: 1131-1136.

W ŁO D ARCZY K T. 1998: Effect o f sam pling season and storage period on hydrogenase and catalase activity o f soil microorganisms. Plant, Soil an d Environ. 49 (7): 3 2 1 -3 2 6 .

ZHA NG X ., PETERSON C., REECE D., HAWKS R., MÖLLER G. 1998: Biodegradability o f bio­ diesel in the aquatic environment. Trans. ASAE 41: 1423-1430.

M g r inż. A nna R u sek

In stytu t G le b o zn a w stw a i O ch ro n y Ś ro d o w isk a R o ln iczeg o AR ul. G ru n w a ld zk a 53, 5 0 -3 5 7 W roclaw