Multimedia i wirtualna rzeczywistość w systemie multimedialnej prezentacji zabytków

(1)

Kazimierz Choroś,Łukasz

Krzywicki

Multimedia i wirtualna rzeczywistość

w systemie multimedialnej

prezentacji zabytków

Ochrona Zabytków 51/4 (203), 370-377

(2)

K azim ierz C boroś

Łukasz K rzyw iecki

MULTIMEDIA I WIRTUALNA RZECZYWISTOŚĆ

W SYSTEMIE MULTIMEDIALNEJ PREZENTACJI ZABYTKÓW

Ew idencja zabytków

Ew idencja zabytków jest bardzo ważnym zadaniem , którym w Polsce zajmuje się głów nie O środek D o k u mentacji Zabytków w Warszawie, utworzony w 1962 r. Przedm iotem ewidencji są zarów no obiekty arch itek toniczne, jak i zabytki ruchom e. Ich ew idencja p ozw a la śledzić losy tych obiektów, stan ich zachow ania, stan zachow ania przed i po konserw acji, przygotow yw ać katalogi zabytków, ułatw ia opracow yw anie p ro g ra m ów konserw atorskich, dokonyw anie w szechstron nych analiz stanu posiadania, a także ułatw ia identyfi kację zabytków i ich poszukiw anie w przypadku zagi nięcia lub kradzieży. Ewidencja zabytków objęta jest też program am i m iędzynarodow ym i1. Przedm iotem ewidencji są rów nież zabytki techniki, których specy fika spow odow ała, że proces ich ew idencjonow ania znacznie różni się od ewidencji innych zabytków 2.

Ew idencja zabytków, jak każda ewidencja, m oże być skom puteryzow ana. Systemy kom puterow e D S-D O K , RZU T N IK , VIDEO realizow ane były m .in. w U niw er sytecie M ikołaja K opernika w Toruniu i opisyw ane na łam ach tego pism ak Zastosow anie k o m p u teró w u m o żliwia znaczne zmniejszenie rozm iarów archiwów, n a w et przy znacznie wiekszej ilości przechow yw anej in form acji, głów nie w postaci zdjęć, a p o n ad to stw arza szereg now ych możliwości analitycznych.

Celem tego artykułu jest przedstawienie nowej, m ul timedialnej techniki prezentacji informacji. Współczesna technologia informatyczna, tj. kom putery m ultim edial ne, sieci k o m puterow e, serw ery sieciowe, a także k re acja w irtualnej rzeczywistości, pozwalają w łatw y sp o sób udostępnić projekty, koncepcje i wizualizacje archi tektoniczne. Przykładem takiej prezentacji jest m ultim e dialny system o zabytkach architektury W rocławia, w którym można zapoznać się z budow ą takich obiek tów, jak katedra wrocławska, zabytkowa wieża ciśnień przy ul. Sudeckiej czy też most Szczytnicki we Wrocławiu. M ultim edia

M u ltim ed ia to przede wszystkim ró żnorodność przekazu inform acji4. System m ultim edialny p rez en tu

1. B. Bielawski, S ystem y ew idencji za b y tk ó w nieruchom ych w św ie tle opracow ania UNESCO — IC O M O S, „Ochrona Zabytków” 1987, nr 3, s. 1 7 5 -1 8 8 .

2. K. Rosińska, E w idencja z a b y tk ó w techniki, „Ochrona Z abytków ” 1 9 8 8 , nr 4 , s. 2 2 4 -2 2 7 .

3. L. Jagodziński, A. Skibińska, S. Skibiński, K o m p u tero w y program doku m en tacji stratygraficznej z a b y tk ó w ruchom ych, „Ochrona

Za-je inform acZa-je zarów no w postaci klasycznego tekstu, jak i w postaci dźw ięku, grafiki kom puterow ej, anim a cji, obrazu ruchom ego. Te różne form y inform acji w ykorzystyw ane są jednocześnie. Program , który p re zentuje m edia tylko sekw encyjnie, nie jest jeszcze apli kacją m ultim edialną. Będzie nią, jeżeli umożliwi użyt kow nikow i rów noległe postrzeganie kilku mediów.

Rodzaje m ediów

W system ach m ultim edialnych w ykorzystuje się za tem ró żn o ro d n e m edia, takie jak:

Tekst pisany. Tekst to abstrakcyjna struktura u tw o 

rzona z w yrazów jakiegoś języka, zorganizow ana zgo dnie z regułam i gram atyki tego języka, utrw alona jako zespól znaków graficznych w yrażających pew ną treść. Zw ykle rozum iany jest jako tekst liniowy z wyraźnie zaznaczonym swym początkiem i końcem . N ajp o p u larniejsze form aty plików tekstowych to formaty ASCII, RTF, D O C .

Przeciw ieństw em tekstu liniow ego jest tzw. hiper

tekst, zdefiniow any jako tekst nieliniowy. Koncepcja

hipertekstu, w sposób ukryty tow arzyszyła ludziom od daw na. Słowniki i encyklopedie są bardzo starymi fo r mami hipertekstu. M ożna je rozw ażać jako sieć obiek tów tekstow ych połączonych referencyjnie. Talmud, z m nogością adnotacji i zagnieżdżonych komentarzy, hinduskie dzieła epickie, takie jak R am ajana i M aha- bharata (historie nawiązujące do innych historii), są sta rożytnym i p rototypam i reprezentacji hipertekstow ej.

H ip ertek st został zdefiniow any jako „podejście do

zarządzania inform acją bazujące na przechow yw aniu danych w sieci połączonych ze sobą węzłów. W ęzły mogą zaw ierać tekst, grafikę, dźw ięki, wideo, jak rów  nież kody źródłow e czy inne rodzaje d a n ych ”5. H ip e r

tekst w połączeniu z multim ediam i definiowany jest jako „hiperm edia”. Atrakcyjność hiperm ediów leży w możli wości tw orzenia dużych, złożonych, gęsto powiązanych i wzajemnie odnoszących się do siebie porcji informacji.

D źwięk. Z dźw iękiem w postaci cyfrowej spotyka

my się coraz częściej, chociażby w przypadku pow sze chnych już m uzycznych płyt kom paktow ych. Różne są form aty plików, w których przechow uje się dźwięk: WAVE, M PE G -A udio (w ydania I-III), M ID I. Cyfrowy

bytków ” 1 9 9 1 , nr 4, s. 2 9 0 - 2 9 5 .

4. R. Katarzyniak, D efinicje m u ltim e d ió w , Raporty Biblioteki G łó w  nej i Ośrodka Informacji N au k ow o-T ech n iczn ej Politechniki W roc ławskiej, W rocław 1 9 94.

5. J. Smith, S. F. W eiss, An O v e rv ie w o f H yp ertex t, „Com m unica tions o f the Association for C om puting M achinery”, July 1988.

(3)

dźw ięk m oże być w ykorzystany do odtw arzania zako dow anego głosu, prezentacji tekstów w form ie m ó w ionej, a także do odtw arzania i przeprow adzania syntezy muzyki.

Obrazy. Grafika rastrowa — przechow uje obrazy

z dużą d o k ład n o ścią (fotograficzną) w postaci tzw. bitm ap, czyli tablic definiujących kolejno poszczegól ne punkty składające się na całość obrazu (ich poło że nie, kolor, przeźroczystość). Grafika wektorowa — służy do opisu obrazów przedstaw iających obiekty, takie jak figury geom etryczne, linie, m odele trójw y m iarow e; w przeciw ieństw ie do grafiki rastrow ej nie przechow uje definicji poszczególnych punktów , lecz definicje obiektów i sposób ich wyświetlania na ekranie.

Animacje. W yświetlanie animacji jest pod o b n e do

w yśw ietlania filmu w kinach. K om puter podm ienia wyśw ietlany obraz na ekranie m o n ito ra na tyle szybko, że ludzkie oko odbiera te zm iany jako ruch. S tan d ar dow a częstość zmian wynosi 25 klatek na sekundę. Zazwyczaj możliwe jest ustalenie własnej częstości, ale prędkość z jaką zmiany te będą się pojaw iać na ekranie zależy od możliwości posiadanego sprzętu, głów nie szybkości działania karty graficznej kom p u tera, czyli tej jego części, która odpow iedzialna jest za w spół pracę z m onitorem . Najczęściej anim acje są przecho w yw ane w plikach o specyficznych form atach, które identyfikow ane są na podstaw ie rozszerzeń nazw tych plików, takich jak: .mov, .fli, .flc, .fil. Dzięki anim a cjom m ożliw e jest przekazanie inform acji o procesach, których głów ną cechą jest zm ienność w czasie, np. funkcjonow anie jakiegoś urządzenia.

Sekwencje wideo. Aby było m ożliwe efektyw ne

składow anie obrazu w ideo w postaci cyfrowej, musi on uprzed n io zostać poddany kom presji. N ow e m eto dy kom presji polegające na zapam iętyw aniu różnic pom iędzy kolejnym i klatkam i filmu, pozw alają uzyski wać wysoki stopień kompresji; obecnie przyjęły się dwa formaty zapisu skompresowanych sekwencji wideo: AVI (ang. audio video interleaved) oraz form at QuickTime.

Zastosow anie technik multimedialnych

Techniki m ultim edialne stosuje się w w ielu dziedzi nach, m .in. w edukacji, kom unikacji, reklam ie, dla uzyskania efektów specjalnych w film ach, inform acji, publikacjach elektronicznych. Z p u n k tu w idzenia fa chow ców zajmujących się o chroną zabytków niezm ier nie w ażne jest wykorzystyw anie technik m ultim edial nych przy dokum entacji i tw orzeniu k arto tek um ożli wiających archiwizację starodruków , opracow yw anie różnego rodzaju kartotek, spisów, ew idencji (do tej grupy zaliczylibyśmy rów nież system m ultim edialnej prezentacji zabytków, opisany w dalszej części pracy). W irtualna rzeczywistość

Rzeczywistość w irtualna (ang. virtual reality — VR) to nierzeczyw isty świat stw orzony w kom puterze, d o

skonale imitujący św iat realny. Pojęcie „rzeczywistość w irtu aln a” pojaw iło się w późnych latach osiem dzie siątych za sprawą Jarona Laniera i kojarzone jest z tw o rzeniem trójw ym iarow ego środow iska za p ośrednic tw em bardzo silnego kom putera. W pew nym sensie celem rzeczywistości w irtualnej jest stw orzenie sztucz nego środow iska, k tó re w m ożliwie największym sto p niu przypom inałoby du p lik at praw dziw ego świata. W irtualna rzeczywistość służy rozbudow aniu i posze rzeniu w yobraźni, ale przynosi także szereg praktycz nych korzyści, m .in. w takich dziedzinach jak: n a uczanie, szkolenia, treningi, nauki chem iczne i fizycz ne, czy też arch itek tu ra — co jest przy prezentacji zespołów zabytkow ych szczególnie przydatne.

M ożliw e jest stw orzenie w k o m puterach now ych budow li, obserw ow anie ich, w kom ponow anie w ist niejący krajobraz, środow isko, istniejące ulice, dom y itd., m ożna naw et zaproponow ać spacer do środka tych budow li i obejrzeć je w ew nątrz.

Aby um ożliw ić kom pleksow y proces sensorycznej symulacji kom puterow ej, musiał pow stać cały skom plikow any system, składający się m .in. z interfejsu w y posażonego w urządzenia m ultim edialne:

Stereoskopowe okulary, monitory lub wyświetlacze

(do im plem entow ania zmysłu w zroku)

Pojawienie się m iniaturow ych, kolorow ych w yśw ie tlaczy ciekłokrystalicznych LCD o wysokiej rozdziel czości doprow adziło do skonstruow ania stereo sk o p o wych okularów (ang. EyePhone). O ddzielne stero w a nie graficzne obu um ieszczonych w okularach ek ran i ków um ożliw ia generow anie obrazów m inim alnie w o bec siebie przesuniętych i tak sprzężonych, by ludzki układ w zrokow y odbierał ten obraz jako przestrzenny i trójwym iarowy. P onadto w okulary w m ontow ane są czujniki śledzenia ruchów. Są to czujniki elektrom ag netyczne, optyczne lub akustyczne. Rejestrują one oraz przekazują k om puterow i inform acje dotyczące nie ty l ko ruchu głowy, ale naw et ruchu gałek ocznych. In fo r macje te przetw arzane są natychm iast i k o m p u ter ge neruje na ekranie o kularów now y obraz, o d p o w ia d a jący dokonanej zm ianie kąta w idzenia. W ten sposób m ożem y się rozglądać w sztucznym świecie, tak jak to czynimy w naszym tzw. realnym . O kulary stereosko pow e stanow ią często część specjalnego kasku zakła danego na głow ę. Kask ten nazywany jest w skrócie H M D (ang. head m o u n te d display) lub B O O M (ang.

binocular o m n i orientational m onitor).

Multimedialne rękawiczki lub multimedialne kom  binezony (do symulacji zmysłu dotyku).

Technika w irtualnej rzeczywistości um ożliw ia o d czuw anie w rażeń dotykow ych, co nasila w rażenie przebyw ania w przestrzeni. D o tego celu służą specjal ne m ultim edialne rękaw iczki (ang. D ataG love), bądź jeszcze bardziej skom plikow ane skafandry (ang. D ata-

Suit). N a ekranie k o m p u tera nie tylko widzim y swoją

sztuczną, w łasną dłoń, lecz m ożem y się nią posługiw ać. M ożna nią dotykać, chw ytać i przesuw ać istniejące

(4)

w przestrzeni przedm ioty, tak jak czyni się to w real nym świecie.

Urządzenia śledzące (do rejestrow ania ruchów gło

wy, rąk lub całego ciała).

Technologicznie rękaw iczka m ultim edialna lub ska fander składają się z całej sieci poduszeczek i czujni ków ruchu. M anipulacja dłonią rejestrow ana jest przez czujniki, k tó re pow odują, że poduszeczki są n ad m u chiw ane lub w ypełniane cieczą. Proces ten jest stero w any przez kom puter na zasadzie sprzężenia zw ro tn e go. W konsekw encji w yw oływ ane jest w rażenie d o ty kania, brania w rękę i trzym ania w niej przedm iotów w ykreow anych w w irtualnej rzeczywistości. Podobnie czujniki kom binezonu mogą przekazyw ać w rażenia dotyku różnych przedm iotów , uderzania o nie, uw ie rania przez nie itp. Poprzez w pływ anie na receptory czucia głębokiego, oddziaływ ać m ożna na zmysł ró w now agi. Z kolei siła, z jaką są nadm uchiw ane p o d u szeczki, m oże dostarczać inform acji na tem at tw a rd o ści i konsystencji „dotykanych”, wirtualnych obiektów.

Przykład takiego użycia w irtualnej rzeczywistości został efektow nie pokazany w znakom itym filmie pt. W sieci B arry’ego Levinsona, z udziałem M ichaela D ouglasa, w filmie opartym na książce M ichaela C richtona. G łów ny b o h ater filmu w yposażony w m ul tim edialny kask i rękawiczki, dzięki inform acjom p o zyskanym z w irtualnego k om puterow ego archiw um dokum entów , odpiera fałszywe zarzuty.

Słuchawki i urządzenia generujące wysokiej jakoś ci dźwięk

W przypadku zmysłu słuchu technika VR w ykorzy stuje dotychczasow e osiągnięcia z tego zakresu. Kaski m ultim edialne w yposażane są w słuchaw ki, um ożli w iające p seudoąuadrofoniczne, przestrzenne (3D) o d bieranie dźw ięków o idealnych param etrach z w irtu

alnej przestrzeni kom puterow ej. N ajciekawszym

i podstaw ow ym efektem jest zsynchronizow anie infor macji akustycznej z inform acją dotykow ą i w zrokow ą. M o żn a słyszeć dźwięki towarzyszące naszem u działa niu w w irtualnej rzeczywistości. N a przykład prze mieszczając się w w irtualnej rzeczywistości, możem y słyszeć odgłosy własnych kroków, otw ieranie drzwi, skrzypienie zam ka, hałas przesuw anych przedm iotów , brzęk upuszczonej na ziemię i tłuczącej się szklanki itp. M ożem y rów nież zagrać na w irtualnym fortepianie, czując przeciskane jego klawisze i słysząc graną w ten sposób m elodię.

W przyszłości rów nież takie w rażenia, jak odczuw a nie tem p eratu ry czy bólu będą mogły być im plem en to w an e za pom ocą specjalnych urządzeń m ultim e dialnych.

N ato m iast pomysły połączenia naszego układu n er w ow ego z kom puterem ciągle brzm ią dość futury stycznie, ale niekiedy budzą rów nież obaw y o to, czy k o m p u ter nie przejm ie k ontroli nad naszym mózgiem. Banalne w ydają się w tym kontekście daw ne obawy, że stracim y k ontrolę nad kom puteram i.

System m ultim edialnej prezentacji zabytków W systemie m ultim edialnej prezentacji zabytków w ykorzystano następujące m edia:

— tekst — inform acje o nazw ie zabytku, dacie p o w sta nia, historii, au torach, m ateriałach budow lanych (pliki H T M L );

— hipertekst — wiąże bliskie pod względem m erytorycz nym porcje inform acji, scala system (pliki H T M L ); — obraz stały — zdjęcia zabytków, plany, rzuty, prze kroje, detale architektoniczne (pliki graficzne w fo r macie GIF);

— obraz ruchom y — sekw encje w ideo obrazujące um iejscow ienie zabytku w jego konkretnym o tocze niu, uw ypuklające ciekawe szczegóły arch itek to n i czne, dające jasne pojęcie o takich cechach fizycz nych jak wielkość obiektu, kolor w oświetleniu dzien nym (pliki AVI lub tzw. G IF-y anim ow ane); — dźw ięk — podkład m uzyczny (pliki M IDI) i tekst

czytany przez lektora (pliki WAVE);

— interaktyw ne anim acje o pare na m odelach trójw y m iarow ych — niosące inform acje o trójw ym iaro wym kształcie obiektu, bryłach składow ych, rozw ią zaniach architektonicznych (pliki VRM L).

Zakres wiedzy

Z akres w iedzy system u obejm uje w ybrane zabytki architektury W rocławia, takie jak: k ated ra pod w ezw a niem św. Jana Chrzciciela we W rocław iu, mosty W roc ławia mające swoje karty ew idencyjne w Biurze Stu diów i D okum entacji Z abytków Techniki, historyczne wodociągowe wieże ciśnień W rocławia — rów nież ew i d encjonow ane w powyższym biurze, oraz d o datkow o jako ciekaw ostkę historyczny m odel maszyny parow ej zaprojektow anej przez Jam esa W atta znajdujący się obecnie w M useum of Science and Technology w Bir m ingham w Wielkiej Brytanii.

Celem takiego d o b o ru w iedzy było zobrazow anie następujących cech system u m ultim edialnego:

— cech systemu inform acyjnego czyli: możliwości g ro m adzenia, system atyzow ania, w yszukiw ania i p re zentacji inform acji w zwięzłej jednolitej form ie, w sposób przyjazny dla użytkow nika końcow ego system u (na przykładzie w odociągow ych wież ci śnień W rocławia i m ostów W rocław ia);

— m ożliwości prezentacji danych w sposób w ielom e- dialny, tzn. za pom ocą rów noległego w yprow adza nia inform acji w postaci tekstu, obrazu stałego, o b razu ruchom ego oraz dźw ięku jako podkładu m u zycznego i inform acji czytanej przez lektora (na przykładzie w odociągow ych wież ciśnień W rocła w ia i m ostów W rocław ia);

— wysokiej interaktyw ności system u i sw obody m an i pulow ania inform acją (hiperpołączenia tekstu nie liniow ego, trójw ym iarow e m anipulatyw ne m odele obiektów historycznych — wież ciśnień, m ostów, katedry);

(5)

— m ożliw ości tw orzenia zw artych m ultim edialnych publikacji elektronicznych na dany tem at (na przy kładzie katedry pod w ezw aniem św. Jana C hrzcicie la we W rocławiu);

— cechy nie występującej stan d ard o w o w obecnie spo tykanych system ach m ultim edialnych: możliwości prezentacji inform acji o trójw ym iarow ym w yglą dzie obiektów, jak rów nież inform acji technicznej (na przykładzie m odelu m aszyny parowej).

Innym i istotnym i czynnikam i, jakie w zięto pod uwagę podczas dob o ru w iedzy w systemie, były: — brak p o dobnego system u ew idencjonow ania zabyt

ków na terenie W rocławia;

— brak publikacji książkow ych i elektronicznych na tem at zabytków techniki w odociągow ej;

— dostęp do fachowej dokum entacji przechow yw a nej w Biurze Studiów i D okum entacji Z abytków Techniki.

Podczas grom adzenia w iedzy w ykorzystano nastę pujące m ateriały: karty ew idencyjne zabytków archi tektury i budow nictw a O środka D okum entacji Z ab y t ków w W arszawie, ew idencjonow ane w Biurze Stu diów i D okum entacji Z abytków Techniki, przew o d n i ki po W rocław iu: Wrocław — przew odnik po daw n ym

i w spółczesnym m ieście6, W rocław — jego dzieje i k u l tura7, Kościoły Wrocławia*.

Odbiorcy systemu

System jest realizow any w środow isku sieciowym, dlatego użytkow nikiem system u m oże być każda osoba podłączona do sieci Internet. A ktualnie system u d o stępniany jest na serw erze Z akładu System ów Infor macyjnych Politechniki W rocławskiej pod adresem http://www.zsi.pwr.wroc.pl/zabytki. Sensualny interfejs oraz elastyczna stru k tu ra system u pozw alają na łatwe naw igow anie i wyszukiw anie konkretnych inform acji użytkow nikom niekoniecznie znającym się na tech n i kach m ultim edialnych.

Jednakże m erytoryczna zaw artość systemu w skazu je, że będzie on pom ocny wszędzie tam , gdzie zachodzi konieczność grom adzenia, a przede wszystkim u d o stępniania i prezentacji wiedzy historycznej i architek tonicznej. D latego też miejscem instalacji systemu m o gą być takie placów ki, jak: m uzea architektury, muzea techniki, urzędy k o n serw ato ró w zabytków, miejsca d o kum entacji i ew idencjonow ania zabytków, gdzie użyt kow nikam i końcow ym i byłyby osoby, którym w iedza zaw arta w system ie byłaby pom o cn a w ich pracy, w badaniach naukow ych itp. (np. architekci, konser watorzy, sztukatorzy, studenci architektury, studenci historii sztuki).

Jednocześnie system taki, podłączony do jakiejś większej aplikacji inform acyjnej zawierającej dane na tem at k o n k retn eg o m iasta czy też regionu, jest d osko

6. W. R oszkowska, W rocław — p rzew o d n ik p o d a w n ym i w s p ó ł czesnym m ieście, W arszawa 1970.

7. Z. Swiechowski, W rocław — jego dzieje i kultura, Warszawa 1978.

nałym narzędziem propagującym historię i k u ltu rę te goż regionu i stanow i uzupełnienie dla wszelkiego r o dzaju elektronicznych przew odników i in fo rm ato ró w turystycznych.

W projektow aniu systemu położono szczególny n a cisk na funkcjonalność i w ygodę w jego użytkow aniu. Innym kryterium , rów nie ważnym , była zgodność ze standardam i służącymi opisow i zabytków architektury. D latego starano się mu nadać taką stru k tu rę, k tó ra łączyłaby w sobie sw obodę przeglądania poszczegól nych fragm entów inform acyjnych ze sform alizow a nym sposobem ew idencjonow ania zabytków.

D okum entem opisującym zabytek znajdujący się w ewidencji W ojewódzkiego K onserw atora Z ab y tk ó w lub M iejskiego K onserw atora Zabytków, jest k arta ew idencyjna zabytków architektury i budow nictw a O środka D okum entacji Z abytków w W arszawie. D la tego też grom adzone porcje inform acyjne (tekst, g ra fika, anim acje, dźwięk) grupow ano w ram ach k a rt p o szczególnych zabytków. Karty te stawały się p o d sta w o wą jednostkow ą strukturą — obiektem, w sposób zw ar ty opisującą dokum entow any zabytek. Dalsze s tru k tu ry organizacyjne budow ano już dla tak zdefiniow a nych obiektów.

W tw orzonym systemie zaim plem entow ano n astę pujące typy stru k tu r organizacyjnych:

— stru k tu rę liniow ą pozw alającą na sekwencyjne p rz e glądanie porcji inform acji (w tym przypadku p o szczególnych kart zabytków );

— stru k tu rę hierarchiczną, pozw alająca na p o rz ą d k o w anie inform acji w ram ach hierarchii, kształtow a nej naturalnie poprzez różnorakie m etody dzielenia obiektów na grupy i podgrupy, w której użytkow nik porusza się w zdłuż gałęzi struktury drzew iastej (tu podział na zabytki w pisane do rejestru zabytków, zabytki architektury sakralnej, zabytki techniki); — stru k tu rę nieliniow ą w tym przypadku zdefiniow a

ną hipertekstow ym i połączeniam i wiążącymi bliskie m erytorycznie porcje inform acji.

Praca w systemie

Sterow anie w systemie zw iązane jest ściśle z p ro jek tem stru k tu ry systemu (il. 1). Praca z system em ro z p o czyna się od m enu głów nego, w którym u dostępniane są następujące opcje: indeks (spis) zabytków, m apa zabytków, wyszukiw anie, pom oc.

Trzy pierwsze opcje oferują różne m ożliwości d o stępu do zabytków. Spis wyświetla listę zabytków, p o sortow aną w edług jednego z następujących atry b u tów: nazwy, m iejscowości, adresu, roku pow stania za bytku, z której w ybiera się konk retn y zabytek w celu przejrzenia jego karty ewidencyjnej.

M apa jest trójw ym iarow ym m odelem regionu, na którym m iniaturow ą podobizną zaznaczono położenie

8. Z. Antkow iak, K ościoły W rocławia, M uzeum Archidiecezjalne we W rocław iu, W rocław 1991.

(6)

karta zabytku

mapa

Menu główne

wyszukiwanie

pomoc

1. Struktura system u 1. System structure

przestrzenne zabytku. Kliknięcie w m iniaturę oznacza w ybór danego zabytku i przejście do trybu przegląda nia jego karty.

W yszukiwanie jest m odułem w yszukiw ania w śród o b iek tó w zgrom adzonych w systemie. Rezultatem procesu wyszukiw ania jest lista w ypisana tekstem ak tyw nym , z której w ybiera się zw rócony dok u m en t w celu jego szczegółowego przeglądnięcia.

N a poziom ie przeglądania karty zabytku możliwe jest przejście do następnej karty, przejście do p o p rz e d niej karty (liniowe przeglądanie obiektów zgrom adzo nych w systemie), natychm iastow e przejście do m enu głów nego program u, jak również przejście do spisu, m a py i wyszukiwania oraz możliwość wyświetlenia pomocy. Interfejs użytkow nika. M enu głów ne systemu ofe ruje następujące opcje: spis zabytków, m odel — będący trójw ym iarow ą m apą z naniesionym i na nią zabytka mi, w yszukiw anie, pom oc. W ybór dokonuje się p o przez naciśnięcie odpow iedniego przycisku.

Spis zaw iera tabelaryczny wykaz wszystkich zabyt ków zgrom adzonych w systemie. M ożliw e jest p o so r tow anie zabytków ze w zględu na nazwę, m iejscowość, adres i rok pow stania, poprzez w ybór odpow iedniego z przycisków znajdujących się u szczytu tabeli. Wejście

Fie £dt View £io gooknvwks Qptions Oued cny Wmdow Help

2. Fragm ent spisu za b y tk ó w system u 2. Fragm ent o f a list o f historical m on u m en ts

do karty zabytków odbyw a się poprzez w yselekcjono w anie nazwy danego zabytku, tzn. w ybór i kliknięcie m yszką aktyw nego tekstu w kolum nie obiekt.

U dołu ekranu w idoczne są rów nież przyciski um oż liwiające natychm iastow e przejście do m enu głów ne go, ekranu wyszukiw ania, trójw ym iarow ego m odelu, bądź pom ocy (il. 2).

M ap a. Trójwymiarowy m odel-m apa jest narzędziem naw igacyjnym i pom aga w zobrazow aniu położenia przestrzennego zabytku w danym terenie (np. na pla nie W rocławia). Poprzez m anipulow anie trójw ym iaro wym m odelem mapy W rocławia możliwe jest w ykony w anie zbliżeń poszczególnych zabytków i poprzez kliknięcie myszką na aktywnej m iniaturze dokonanie w yboru i przejście do przeglądania zaw artości karty danego zabytku (il. 3).

K arty zabytków . K arta zabytku jest podstaw ow ym elem entem systemu i zaw iera dane na tem at k o n k ret nego zabytku podzielone zgodnie ze specyfikacją karty ew idencyjnej zabytków architektury i budow nictw a O śro d k a D okum entacji Z abytków w Warszawie.

Ekran podzielony jest na cztery części-podokna (ramy). Pierwsze z nich, górne, zaw iera zam ieszczone w ta beli podstaw ow e inform acje o zabytku, takie jak:

Location jhłtp //gufcpn/ty*«->lo/map_main him _...

dig

D'Xiïneti Done S3 Y

3. T ró jw ym ia ro w y m o d e l-m a p a regionu (W rocławia) 3. T hree-dim en sion al m odel, m ap o f the region (W rocław)

(7)

IrJPixj

$ Location jlttp .Vjulpr •,5/:ri!oA_'nan3 htm

K arta ew idencyjna zabytków architektury i budow nictw a

WODOCIĄGOWA WIEŻA CTSNIEN- KOMUNALNA

ZdjęcKi_.'-zi<‘. pm^rój... Autorzy, hxslor ćbiłteu... Prace budortatie i tMnserywjior^k w

Zdjęcia, rzut. przekrój, sytuacja, orientacja

Document- Done

i l l

4. Karta ew idencyjna za b y tk u 4. File card o f an historical m on u m en t

O pis p rzycisk ó w występujących w system ie: D escription o f pu sh-buttons occurring in the system :

— przycisk uruchamiający w yśw ietlanie trójw ym iaro wego m odelu za b y tk u w ram ie trzeciej

— p u sh -b u tto n p u ttin g into m o tio n the screening o f the th ree-dim en sion al m o d el o f the h istorical m on u  m ent in fram e three

— przycisk przejścia do ekranu w yszukiwania — p u sh -b u tto n o f a transition to the retrieval screen — przycisk uruchamiający podkład m uzyczny

— p u sh -b u tto n settin g in to m o tio n the m usical back ground

— przycisk urucham iający odgryw an ie sekw encji w ideo w ram ie trzeciej

— p u sh -b u tto n settin g in to m o tio n the video sequence in fram e three

— przycisk przejścia do m enu głów nego — p u sh -b u tto n o f a transition to the m ain menu — przycisk przejścia do m odelu m apy regiony z za zn a 

czo n y m i m in iatu ram i za b y tk ó w

— p u sh -b u tto n o f a transition to the m o d el o f the m ap o f the region w ith m arked m iniatures o f historical m onum ents

— przycisk urucham iający odgryw an ie tekstu czyta n e go przez lektora

— p u sh -b u tto n settin g in to m o tio n the replaying o f the tex t presented by a reader

— przycisk przejścia do spisu za b y tk ó w

— p u sh -b u tto n o f a transition to the list o f historical m onum ents

— przycisk urucham iający po m o c — p u sh -b u tto n activatin g help

J J

₃

i _L

2 ]

zwa, czas pow stania, miejscowość, adres, przynależ ność adm inistracyjna, poprzednie (nieaktualne) nazwy m iejscow ości, przynależność adm inistracyjna przed 1 czerw ca 1975 r., właściciel zabytku, użytkow nik, inform acje o wpisie do rejestru zabytków, kubaturę, pow ierzchnię użytkow ą, przeznaczenie pierw otne, użytkow anie obecne.

Drugie p o d okno jest integralnie związane z podok- nem trzecim i zaw iera zebrane w tabeli w ypisane te k stem aktyw nym nazwy pól inform acyjnych karty ew i dencyjnej, takie jak: zdjęcia, rzut, przekroje; autorzy, historia obiektu; opis; prace budow lane, k o n se rw a to r skie; stan zachow ania; najpilniejsze postulaty k o n ser w atorskie; akta archiw alne; bibliografia; źródła ik o n o graficzne; uwagi różne, inform acje o tym , kto daną kartę opracow ał, inform acje o inspekcjach; załączni ki. Kliknięcie na dow olnej nazwie pola pow oduje w y św ietlenie jego zaw artości w podoknie trzecim . Pod okno drugie stanow i więc swoiste m enu dla inform acji w yśw ietlanych w podoknie trzecim .

Trzecie p o d o k n o związane z p o doknem drugim jest ekranem , na którym wyśw ietlane są inform acje w y b ra ne w ram ie drugiej.

Podokno czw arte zaw iera przyciski stanow iące p o dręczne m enu pozwalające na: odegranie p o d k ład u m uzycznego, odegranie sekwencji w ideo związanej z danym zabytkiem , w yśw ietlenie trójw ym iarow ego m odelu zabytku w ram ie trzeciej, przejście do m odelu -m ap y regionu, przejście do spisu zabytków, przej ście do wyszukiw ania, uruchom ienie pomocy, przejście do m enu głów nego (il. 4).

Manipulacja trójwymiarowym modelem zabytku.

Po kliknięciu na przycisk urucham iający w yśw ietlanie trójw ym iarow ego m odelu zabytku w ram ie trzeciej, w yśw ietlony zostaje m odel zabytku, którym m ożna sw obodnie m anipulow ać w przestrzeni tró jw y m iaro wej. System um ożliw ia w ykonanie następujących o p e racji: przybliżanie się do obiektu (najazd kam erą do przodu), oddalanie się od obiektu (odjazd kam erą do tyłu), om inięcie obiektu z prawej strony (odsuw anie kam ery w praw o), om inięcie obiektu z lewej strony (odsuw anie kam ery w lewo), przesuw anie kam ery w praw o, przesuw anie kam ery w lewo, przesuw anie kam ery w górę, przesuw anie kam ery w dół, o b ró t ka m erą w praw o (efekt spoglądania w praw o), o b ró t kam erą w lew o (efekt spoglądania w lewo), o b ró t k a m erą w górę (efekt spoglądania w górę), o b ró t kam erą w dół (efekt spoglądania w dół), przesunięcie kam ery w kierunku w ybranego p u n k tu , obracanie obiektem w okół osi X dw uw ym iarow ego układu w spółrzędnych związanych z ekranem , obracanie obiektem w o k ó ł osi Y dw uw ym iarow ego układu w spółrzędnych zw iąza nych z ekranem , przełączanie św iatła pom iędzy n a tu ralnym oświetleniem obiektu a światłem pochodzącym od źródła zw iązanego z kam erą, stopniow a intensyfi kacja ośw ietlenia, stopniow e wygaszanie ośw ietlenia.

N a il. 5 -1 0 przedstaw iono przykładow e w izuali zacje katedry w rocław skiej, odzw ierciedlające m ożli wości systemu w zakresie prezentacji zabytków. Podsum owanie

Stw orzony system pozw ala na zapoznanie się z w ie dzą historyczną na tem at w ybranych zabytków

(8)

archi-|yf*( N n U c a p n - [ f i l e / / / C | / t « m p / W i B _ c 2 w il] BIGbFEî File jEdit V iew G o B o o k m a rk ? O p tio n s D irectory W in d o w H elp

W h a t 's N e w ? | W h a t's C o o l? | D e s tin a tio n s | N e t S e a r c h j

-T-/ -PJI D o c u m e n t D o n e

^ N n U r .a p f l - [ f i l e - / / / n | / t « n » p / W i « _ c : î > w fl]

File E d it V ie w G o B o o k m a rk s O p tio n s D irectory W in d o w H elp B a c k 1 I H o m e I R e lo a d I I O p e n I Print

IXl2J~.ll

p] L o c a tio n ; |file ///C |A e m p A V ie _ c 2 wrl

W h a t 's N e w ? 1 W h a t 's C o o l? | D e stin a tio n s | N e t S e a r c h |

5. Katedra w idzian a z daleka 6. Z b liżen ie na ścianę boczną S. Cathedral seen from a distance 6. C lo se -u p o f side w a ll

y k N e t s c a p e - [ f i l e / / / C | / t e m p / W i e _ c 2 . w f lj H H Ü JE3I File E dit V ie w G o B o o k m a rk ? U plio n s D iie d o ry W in d o w H e lp i

B a c k j j H o m e | R e lo a d | J O p e n j Print | F in d |

ygj] L o c a tio n . |file .///C IA e m p A V ie _ c 2 .w ri

-'■W l

W h a t 's N e w ? j W h a t's C o o l? J D e stin a tio n s j N e t S e a r c h j

1 1

p »

*» w a l k s p i n lo o k s l id e p o in t l a m p S v i e w ? jr! ^311 N e t s c e p e

7. Katedra z daleka — strona p ó łn ocn o-w sch odn ia 8. Katedra z daleka — strona p o łu d n io w o -w sc h o d n ia 7. Cathedral from a distance — n o rth -ea st w a ll 8. C athedral from a distance — so u th -ea st w a ll

t N e t s c a p e - ( f i l e : y / / C | / t e m p / W i e _ c 2 . w r l j

File Edit V iew G o B o o k m a rk s O p tio n s D irectory W in d o w H elp

L o c a tio n : j file. / / / C |/ t e m p / W i e . e 2 . wrl

W h a t's L'o ol? j D e s tin a tio n s j N e t S e a r c h

r ! - a il N e t s c a p e

y}^ N e t s c a p e - [ f i l e : ? / / C | / t e m p / W i e _ c 2 . w t l ]

W h a t 's N e w ? | W h a t's C o o l? | D e s tin a tio n s | N e t S e a r c h j

; D o c u m e n t: D o

L o c a tio n : |file. ///C |/te r n p /W ie _ c 2 .w r l

W h a t 's N e w ? J W h a t 's C o o l? | D e stin a tio n s N e t S e a r c h

N e t s c a p e - [ f i l e / / / C j / t e m p / W i e _ c 2 w rl] H E H 3

9. Katedra w idzian a z gory 9. Cathedral seen from above

10. Katedra o d stron y p o łu d n io w o -w sc h o d n iej 10. Cathedral from the so u th -ea st

(9)

tektury W rocławia i Dolnego Śląska, z wykorzysta niem różnych form percepcji i postrzegania. System jest łatw y w obsłudze i nawigacja w nim nie pow inna spraw ić problem ów użytkow nikom obeznanym z o b sługą program u N etscape N avigator, pow szechnym narzędziem stosow anym do pracy w Internecie. Pod czas projektow ania języka komunikacji położono szcze gólny nacisk na możliwość w yprow adzenia rów nolegle jak największej ilości inform acji w ielom edialnej.

W celu prezentacji wiedzy w ykorzystano wszelkie d ostępne form aty mediów, zapewniające prezentację inform acji przy pom ocy tekstu, obrazu stałego, obrazu ruchom ego i dźwięku. Elem entem dodatkow ym w sy stem ie, niespotykanym w dotychczas dostępnych apli kacjach m ultim edialnych, są w irtualne trójw ym iarow e m odele zabytków pozwalające na dow olną m anipulac ję nimi w przestrzeni trójw ym iarow ej. M odele te są przykładem now ych możliwości otw ierających się przed sieciowymi systemami w ielom edialnym i, zapew niającymi poruszającym się w nich użytkow nikom nie zwykle w ysoką interaktyw ność.

M ożliw ości rozw oju systemu m ożna by ro zp atry wać na dw óch płaszczyznach. System m ożna by uzu pełniać o dalsze inform acje, dodając now e zabytki i tw orząc tym samym pełny zam knięty system o h isto

rii W rocław ia. Aplikacja taka, zaopatrzona w trójw y m iarow e m odele zabytków i trójw ym iarow y interfejs, m ogłaby stać się pełnym w irtualnym m odelem m iasta. Z drugiej stro n y system m ógłby pozostać aplikacją o t w artą. System m ożna zaopatrzyć w m oduł w p ro w a dzania danych, umożliwiający dodawanie nowych infor macji uprzyw ilejow anym osobom z dow olnego m iej sca w sieci. Aplikacja taka stałaby się częścią większego pro jek tu m ultim edialnego, np. o historii m iast Polski lub Europy, w którym inform acje byłyby uzupełniane i u d o stęp n ian e na bieżąco.

Bibliografia uzupełniająca

B adgettT ., Sandler С., Creating M ultim edia on yo u r

PC, N ew York 1991.

N ielsen Т., H yp ertext/H yperm edia, N ew York 1990. Steinbrick B., M u ltim ed ia u progu technologii

X X I w., W rocław 1993.

W odaski R., Szaleństw a w irtualnej rzeczyw istości, W arszawa 1994.

Zyss Т., Sym ulacja kom puterow a techniką virtual

reality — podróże w św iat psychosfery, (w:) II Krajowa Konferencja „K om puterow e wspom aganie badań na u k o w y c h ”, M ateriały, t. II, W rocław 1995, s. 1 1 5 -1 2 0 .

Multimedia and Virtual Reality in the System of a Multimedial Presentation of Historical Monuments

T r a d itio n a l reg istry file s o n h isto r ic a l m o n u m e n t s sto r e d a ta a b o u t a r c h ite c to n ic c o n s tr u c tio n s in th e fo r m o f a t e x t o r t e x t s e n h a n c e d w ith d r a w in g s a n d p h o to g r a p h s . E v e n th e b e s t p h o to g r a p h s p r e s e n t th e m o n u m e n ts o n ly to a fra g  m e n ta r y e x t e n t a n d are u n a b le t o d e p ic t th e m in d iffe r e n t lig h t, fr o m a d iffe r e n t p e r s p e c tiv e , etc . n o r t o illu str a te n u  m e r o u s a r c h ite c to n ic d e ta ils . C o m p u te r m u ltim e d ia l in fo r  m a tio n s y s te m s u se v irtu a l rea lity a n d e n a b le a r c h ite c ts, c o n s t r u c t io n e n g in e e r s , a rtists, in te r io r d e c o r a to r s , s tu c c o

d e c o r a to r s , a n d o th e r s in te r e ste d in a r c h ite c tu r e to a n a ly se th e c o lle c t e d d a ta a n d to p u r su e u n h a m p e r e d o b s e r v a tio n s o f t h e h isto r ic a l m o n u m e n t s in v irtu a l reality.

T h e sy s te m o f a m u ltim e d ia l p r e s e n ta tio n o f h isto r ic a l m o n u m e n t s , d is c u s s e d in th e p ap er, w a s c r e a te d u p o n th e b a sis o f th e V ir tu a l R e a lity M o d e llin g L a n g u a g e , w h ic h p e r  m its an a rb itra ry m a n ip u la tio n o f h isto r ic a l m o n u m e n t s in t h r e e - d im e n s io n a l sp a c e . T h e m a in a d v a n ta g e o f th is s y s te m is a h ig h le v e l o f in te r a c tio n .