"The Polish Journal of Biblical Research", Zdzisław J. Kapera (wyd.), Kraków 2000 : [recenzja]

Waldemar Chrostowski

"The Polish Journal of Biblical

Research", Zdzisław J. Kapera (wyd.),

Kraków 2000 : [recenzja]

Collectanea Theologica 71/1, 217-220

W reszcie w arto zauw ażyć, iż książka jest w ydana bardzo starannie, c h o ć nie p reten sjon aln ie. Z aw iera też tabele, wykresy, synoptyczne zestaw ien ia tekstów i n ieliczn e zdjęcia.

K om u m oże się szczególn ie przydać to dzieło? G łów nie chyba biblistom , zw łasz­ cza dzięki sw oim świetnym syntezom historycznym i teologicznym . W iele m ogą z niego skorzystać inni teologow ie, a także historycy i archeologow ie. Z tych p ow o­ dów byłoby bardzo w skazane przełożyć to ud ane przedsięw zięcie na język polski.

ks. Julian W arzecha SAC , O łtarzew

Z dzisław J. K A P E R A (w yd.) „T he Polish Journal o f Biblical R esea rch ”, V o l. 1, N o . 1, S ep tem b er 200 0 , T h e E n ig m a P ress, Kraków 2000, ss. 152.

O kres, który nastąpił w P o ls ce p o głęb okich przem ianach sp o łeczn o-p olitycz­ nych w 1989 r. zao w o co w a ł ogrom nym ożyw ien iem stu diów i badań teologicznych. P o w o ła n o do istnienia n ow e u n iw ersyteck ie wydziały teo lo g iczn e, w 1999 r. został utw orzony U n iw ersytet K ardynała S tefan a W yszyńskiego w W arszaw ie, pow stały n ow e period yki, w yd ano w ie le książek, zarów n o p rzetłum aczon ych z język ów o b ­ cych, jak i napisanych p rzez rodzim ych autorów . T o b ezp reced en so w e ożyw ien ie dotyczy rów nież stu diów biblijnych. W tych w arunkach sta ło się jasn e, ż e teo lo g ia i biblistyka polsk a potrzeb ują p rom ocji za granicą, której b rakow ało p rzez o statn ie p ó ł w ieku. Jej w arunkiem jest up rzystępn ian ie dorobku naszych e g ze g e tó w i te o lo ­ g ów w językach obcych.

T ej potrzeb ie naprzeciw w ychodzi czasop ism o, k tórego w ydaw anie rozp oczął zasłu żony krakowski orien talista i w ydaw ca dr Z dzisław J. K a p e r a . O d kilkuna­ stu lat odgrywa on w ielce inspirującą rolę w polskiej qum ran ologii. U trzym u je sta­ łe kontakty z zagranicznym i ośrodk am i qum ranologicznym i, b ierze czynny ud ział w n iem al w szystkich m ięd zyn arod ow ych spotkaniach qu m ran ologów , system atycz­ n ie publikuje opracow ania bib liograficzn e oraz pod ejm u je cen n e inicjatywy orga­ nizacyjne i w ydaw nicze. W 1985 r. opublikow ał w języku angielskim w ybraną p o l­ ską b ib liografię na tem at odkryć qum rańskich, która zo sta ła u d o stęp n io n a u czo ­ nym zagranicznym na X II K on gresie M iędzynarodow ej O rganizacji d o B adań Sta­ rego T estam en tu (IO S O T ), który rok później odbył się w Jerozolim ie. O p u b lik o­ w ał też m ateriały zorganizow anych p rzez sieb ie trzech ( 1 9 8 7 ,1 9 8 9 ,1 9 9 1 ) m ięd zy­ narodow ych k olok w iów q u m ran ologiczn ych w podkrakow skich M ogilan ach , oraz czw artego (1 9 9 3 ), które odb yło się w K rakow ie-Sw oszow icach i p ią te g o (1995) - w K rakow ie. O bok serii „Q um ranica M og ila n en sia ” wydaje (w e w spółpracy z ks. prof. Stan isław em M ęd alą C M ) inną, opatrzoną tytułem „B ib liotek a Z w ojów - T ło N o w eg o T esta m en tu ”, w której dotąd u kazało się sześć tom ów . O d 1990 r. pu­

blikuje także „T he Q um ran C h ron icie” - kw artalnik p ośw ięcon y p roblem atyce qum rańskiej. D zięk i tem u p olsk a q u m ran ologia nadąża za osiągnięciam i św iato­ w ym i, proponując czasam i hip otezy, których n o w o ść i w n ik liw ość zaskakują u czo ­ nych zagranicznych.

W E d yto ń a lu do pierw szego num eru „T he P olish Journal o f Biblical R esea rch ” (P J B R ) Z dzisław J. K apera odw ołu je się d o daw nej, bo sięgającej ok resu m ięd zy­ w o jen n eg o , tradycji zw iązanej z je g o „m istrzem w stu diach biblijnych”, którym był ks. prof. A lek sy K law ek (1 8 9 0 -1 9 6 9 ). Jako redaktor kw artalnika te o lo g ó w p o l­ skich „Przegląd T eo lo g iczn y ”, ks. K law ek w idział k o n ieczn o ść uprzystępniania d o ­ robku te o lo g ii polsk iej uczonym zagranicznym i w tym celu p ostan ow ił za m iesz­ czać w redagow anym p rzez sie b ie kwartalniku artykuły o b cojęzyczn e, a także zm ien ić tytuł czasopism a na „C ollecta n ea T h e o ło g ic a ”. P o II w ojn ie św iatow ej, gdy p ism o z o sta ło w 1949 r. w zn ow ion e, ów czesn a sytuacja polityczna n ie sprzyjała kon taktom zagranicznym . W praw dzie o d p o ło w y lat 70. ukazują się zeszyty o b c o ­ języczn e, ale w latach 90. u d a ło się zebrać m ateriały tylko d o trzech (1994, 1998,

1999). B rakow ało ob cojęzyczn ego czasopism a biblijnego. N ie liczn e artykuły na­ szych biblistów w zagranicznych periodykach i zam ieszczan e w polsk ich publika­ cjach streszczen ia w językach obcych nie wystarczą. P od czas dorocznych sym p o­ zjów b iblistów polsk ich niem al c o roku p on aw ian o postulat p o w o ła n ia d o życia bi­ b lijnego czasopism a ob cojęzyczn ego.

„M am y nad zieję - nap isał Z.J. K apera - publikow ać w każdym num erze przy­ najm niej je d e n artykuł dotyczący a rch eologii biblijnej (w jakim kolw iek znaczen iu rozu m ie się ten term in ), historii krajów biblijnych, filologii i epigrafiki biblijnej, badań literackich nad B iblią i oczyw iście teologiczn ych p rzem yśleń nad P ism em Św iętym . O d czasu d o czasu b ęd ą także pu blikow an e teksty uczonych zagran icz­ nych” (s. 5). Jest to plan przem yślany i bardzo am bitny. J eżeli się p ow ied zie i cza­ so p ism o utrzym a się na rynku wydaw niczym , biblistyka polsk a zyskuje szansę sku­ tecznej p rom ocji zakrojonej na szerok ą skalę.

N a inauguracyjny nu m er P JB R składają się trzy zasad n icze części. P ierw sza (s. 9 -1 0 7 ) zaw iera cztery teksty w ystąp ień p rzed łożon ych p o d cz a s 16. M ięd zy n a ro ­ d o w eg o Sp otk an ia S o ciety o f B iblical L iteraturę, k tóre o d b y ło się w dn iach od 19 d o 2 2 lip ca 1998 r. w K rakow ie. S ześć innych tek stów z tej sam ej kon ferencji o p u ­ b likow an o w cześn iej na łam ach „F olia O rien talia” 34/1998. Tym razem autoram i są: Izabela J a r u z e l s k a (U rzędnicy w lz r a e lu w VIII w. p r z e d C h r.), B o g d a n P o ­ n i ż y ( L ogos w K sięd ze M ądrości 18, 1 4 -1 6 m ięd zy perso n ifik a cją a teologizacją), Julian S u l o w s k i (P o d w ó jn a m ą d ro ść - z B ogiem lub b ez B o g a ) oraz B ernard W o d e c k i (Jerozolim a - Syjon w tekstach P ro to -Iza ja sza ). T rzeci artykuł z ostał opu blikow an y w język u n iem ieck im , trzy p o z o sta łe p o angielsku . C zęść drugą (s. 1 0 9-132) stan ow ią trzy przyczynki: Jarosław B o d z e k (Z w ycięski satrapa z S am

a-rit), Jerzy C i e c i e l ą g (P anow anie A rchelaosa, etn archy Ju dei) i A n n a P a w l a ­ c z y k (M otyw m ilczen ia w traktacie F ilon a z A lek sa n d rii ,„Q u is rerum divinarum

heres s it”. N a k oń cu k ażd ego tekstu w pierw szej i drugiej części z a m ieszcz o n o j e ­

go streszczen ie p o p olsk u. C zęść trzecia (s. 1 3 3 -1 5 2 ) obejm uje recen zje. O tw iera ją tek st przeglądow y napisany p rzez B run o W .W . D o m b r o w s k i e g o Trzy

ksią żk i o ra z Jaku b i Izrael. A u to r om aw ia w nim w yd an e w ostatn ich latach k sią ż­

ki, których autoram i są Jan A . S og g in , N ie ls P. L em ch e i V olkm ar Fritz, p o ś w ię ­ c o n e p o czą tk o m Izraela jak o narodu . D alej n astęp ują dw ie recenzje. B ru n o W .W . D om b ro w sk i om aw ia książkę E dw arda L ip iń sk iego Sem itic L an gu ages o f

a C o m p a ra tive G ra m m a r (L eu ven 1997), natom iast Z .J. K apera d w u tom ow e

d z ieło zb io ro w e The G o sp el o f M a tth e w a n d the Sayings Source Q. A C u m u lative

B ibliography 1 9 5 0 -1 9 9 5 (L eu ven 1998). N a koń cu dr K apera za m ieścił n o tę na t e ­

m at w sp ó łczesn y ch p olsk ich czasop ism biblijnych, p ośw ięcając ją p ięciu kolejnym n u m erom „ P o lo n ia Sacra” wydanym w latach 1 9 9 7 -1 9 9 9 .

B a rd zo trafny je st d o b ó r tytu łu c za so p ism a . T a k sa m o u d a n a , staran n a i ła d ­ na je s t j e g o sza ta graficzn a. A sk o ro „każdy k o m e n ta rz lub su g estia o d czy te ln i­ ków te g o p ie rw sz eg o n u m eru b ę d ą w y so k o c e n io n e ” (s. 7), nasuw a się kilka sp o str ze że ń i p o stu la tó w . M o g ą s ię o n e przyczynić d o d a lszeg o p o d n ie sie n ia j e ­ g o p o z io m u m ery to ry czn eg o i fo r m a ln eg o . K ilk a tek stó w za m iesz czo n y ch w P J B R o p u b lik o w a n o w tym sam ym b rzm ien iu ju ż w c ześn iej, co n a le ż a ło w y­ raźn ie zazn aczyć. W przeciw nym przypadku czy teln ik , który z n a ich treść, m o ż e o d czu w a ć p ew n ą k o n stern a cję i ro zcza ro w a n ie. C o się tyczy stron y fo rm a ln ej, a k tu a ln ie żyw a p a g in a n a w szystk ich stro n ica ch p o d a je tytuł cza so p ism a . B y ło ­ by z n a c zn ie lep iej u m ie śc ić na stro n ica ch p arzystych im io n a i nazw isk a a u to ­ rów , za ś na stro n ica ch niep arzystych tytuły ich tek stó w . Ł atw o w ted y b ę d z ie je z n a leźć, p rzejrzyste te ż stan ą się gra n ice m ięd zy p o szc zeg ó ln y m i tek stam i. T y ­ tu ł c za so p ism a i sz c z e g ó ło w e d a n e b ib lio g ra ficzn e są p r z e c ie ż p o d a w a n e na pierw szej stron icy k a żd eg o za w a rteg o w nim artykułu. N a leży się ró w n ież za sta ­ now ić, czy w c za s o p iśm ie adresow an ym g łó w n ie d o zagran iczn ych o d b io rcó w n ie u m ie śc ić d łu ższej n o ty biograficzn ej o au torach. B yłaby o n a tym p rzydat­ n iejsza , ż e w o sta tn ich latach k on tak ty naszych b ib listów z k o leg a m i za g ra n icz­ nym i są z n a c zn ie c z ę stsz e . T rzeb a te ż zw rócić b a czn iejszą u w agę n a k orek tę, rów n ież w sp is ie treści. C o się tyczy recen zji, byłob y w sk a za n e za m ieszcza ć w j ę ­ zykach „ k o n g reso w y ch ” o b szern iejsze o m ó w ie n ia k siążek i c za so p ism u k azu ją­ cych się p o p o lsk u . C e lo w e te ż w ydaje się u je d n o lic en ie czcio n k i, przynajm niej w o b r ę b ie p o szc z eg ó ln y c h czę ści.

T rzeb a się cieszyć i pogratulow ać tej cen nej i tak potrzebnej inicjatywy w ydaw ­ niczej. D r Z d zisław J. K apera zapow iada rychłe w yd anie n astęp n ego num eru. C zekam y na n ieg o z n iecierp liw ością. Jest nadzieja, że „Polish Journal o f Biblical

R esea rch ” b ęd zie się ukazyw ał system atyczn ie oraz trafi do w szystkich znaczących bib liotek teologiczn ych na św iecie.

ks. W aldem ar Chrostowski, W arszawa

Jam es R ichard L IN V IL L E , Israel in the B o o k o fK in g s. The P ast a s a P roject o f

S ocial Identity, Journal for th e Study o f the O ld T esta m en t S u p p lem en t Series

272, S h effield A ca d em ic P ress 1998, ss. 331.

A ż do naszych czasów Biblia była p ow szechn ie traktow ana jako historycznie wierny obraz teg o , co opisu je, i co się rzeczywiście wydarzyło. Przyjęty przez chrze­ ścijan za Septuagintą p od ział na księgi historyczne, dydaktyczne i p rorock ie nasu­ w ał kategoryzację w edłu g podstaw ow ych gatunków literackich, sugerującą, że naj­ w ięcej w iarygodnych inform acji o p rzeszłości biblijnego Izraela znajdujem y w k się­ gach historycznych. R za d k o naw iązywano do starszego niż w Biblii G reckiej u p o ­ rządkowania B iblii H ebrajskiej w zbiór Tory, Proroków i Pism , w którym wzgląd na historyczną w iarygodność tek stów biblijnych nie jest' tak w idoczny. W X I X i X X w. nasiliły się badania historyczne, arch eologiczne, epigraficzne, a także rozm aite o d ­ m iany literackiej i socjologiczn ej analizy tekstu biblijnego, które postaw iły pod zna­ kiem zapytania p ew n ość w polegan iu na szczegółach , które o n zawiera. Z czasem p od znakiem zapytania stanął o gólny obraz przeszłości biblijnego Izraela tak, jak znam y go z Pism a Św iętego. Z ak w estion ow an o utarte przez w ieki sp ojrzen ie na tak w ęzło w e etapy, jak ok res patriarchów , w yjście Izraelitów z E giptu, przejście przez pustynię, początki zam ieszkiw ania w K anaanie, okres zjed noczon ej i p od zielon ej m onarchii, w ygnanie bab iloń skie i rów n oległa sytuacja w ów czesn ej Judzie, okres perski, hellenistyczny i rzymski - czyli w łaściw ie wszystko. C harakter i zakres na­ grom adzonych w ątpliw ości znalazł wyraz w pytaniu, które postaw ił J.M . M iller: „Czy m ożliw e jest poznaw anie historii Izraela b ez p olegan ia na Biblii H ebraj­ skiej?” A czkolw iek o d p ow ied ź brzm iała „nie”, stało się jasn e, że jej wykorzystywa­ n ie m usi odejść od dotychczasow ych schem atów i nie tylko p o za n ie wyjść, lecz i pil­ n ie szukać now ych rozwiązań m etod ologiczn ych i herm eneutycznych.

W śród tzw. historycznych ksiąg ST Pierw sza i D ruga K sięga K rólew ska są trak­ tow an e jako jed n o z najbardziej w iarygodnych źród eł inform acji o czasach, o k tó­ rych opow iadają. N a ich pod staw ie z du żą dok ładn ością śled zi się historię przed- w ygn aniow ego Izraela, zestaw iając ją z rozm aitym i znaleziskam i epigraficznym i i arch eologicznym i. P ow szech n ie przyjm ow ano, że o b ie księgi w iern ie odtw arzają dzieje Izraela. Inform ują, ż e do schyłku rządów S alom on a stan ow ił o n jed n o ść re­ ligijną i polityczną, która u leg ła zachw ianiu i rozp adow i p o śm ierci króla, a potem ów rozd ział sto p n io w o coraz bardziej się pow iększał. T o , że ch o d ziło o jed en na­