Władysława Łuczka-Bakuła
Skutki systemu zarządzania
środowiskowego według normy ISO
14001 i EMAS
Roczniki Ekonomiczne Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy 2,
111-123
SKUTKI SYSTEMU ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO
WEDŁUG NORMY ISO 14001 I EMAS
Streszczenie: W opracowaniu przedstawiono uwarunkowania wdrożenia i funkcjono wania systemu zarządzania środowiskowego według normy ISO 14001 oraz EMAS na podstawie wyników badań ankietowych przeprowadzonych wśród przedsiębiorstw. Dokonano także oceny tego systemu, biorąc pod uwagę korzyści związane z jego funk cjonowaniem, skalę rozwiązywanych problemów oraz ich znaczenie dla przedsiębior stwa. Opierajac się na wynikach badań, stwierdzono, że funkcjonowanie tego systemu skutkuje w większym stopniu efektami środowiskowymi, a nie ekonomicznymi. Po dyktowane to jest potrzebą poprawy wizerunku tych przedsiębiorstw i jest ściśle po wiązane z charakterem produkcji.
Słowa kluczowe: środowisko, gospodarka, przedsiębiorstwa, system zarządzania śro dowiskowego, ISO 14001.
1. WSTĘP
Jednymz wyzwań, przed jakim stoiwspółczesna gospodarkai jej uczestnicy, jest poprawa związków między gospodarką a środowiskiem przyrodniczym. Wdługiej perspektywie nie da sięutrzymaćdotychczasowegocharakteru tej relacji opartej naosiąganiu korzyści ekonomicznychprzezprzedsiębiorstwa za cenędegradacji środowiska. Skala i charakterskutków owej asymetryczności wróżnych komponentach środowiska przyrodniczego sątakduże i zróżnicowa ne, że nie zawsze możliwa jest ich dokładna identyfikacja.Niemniej jednak itak wnioski płynące z ichfragmentarycznego rozpoznania są jednoznacznie negatywne. Tymczasem zmiana podejścia polegająca na włączeniu celów eko logicznych dodziałalnościprzedsiębiorstwapodyktowanajest koniecznościądo stosowania się do wymogów rozwoju zrównoważonego.Orientacja środowisko wa może również stanowić silną stronę i atut w budowaniu przewagi konkuren cyjnej. Wymaga to uznania, że uwarunkowania środowiskowe są nie tylko tak
samo ważne jak pozostałe elementy składowe otoczeniaprzedsiębiorstwa, ale są równieżczynnikiem sprawczym przedsięwzięć prorozwojowych.
Stanzmian środowiskowychwywołanych wysokądynamikąprocesówgospo darczych stanowi wystarczającą podstawędo tego, aby podejmować działania zmierzające nie tylko do zwiększenia skuteczności istniejących instrumentów polityki ekologicznej, ale również do uruchomienia mechanizmów służących ich upowszechnieniu1. Na przykład poprawaaspektówśrodowiskowychwzde cydowanej większość małych i średnich przedsiębiorstw napotyka na szereg różnego typu trudnościpoczynającod organizacyjnych i finansowych, askoń czywszyna technologicznych.W tym przypadkuwskazana jest wpierwszymrzędzie pomoc doradczo-szkoleniowa ukierunkowana na zdobycie przez sektor MSP większych umiejętnościwzakresie identyfikacji aspektów środowiskowych dzia łalności. Ich rozpoznanie jest wstępnym warunkiem ewentualnej zmiany podej ściado rozwiązywania problemów środowiskowych wynikających z działalności gospodarczej tych przedsiębiorstw. W lepszej sytuacji pod tym względem są duże przedsiębiorstwa,którychwyposażenie w zasoby ludzkiei kapitałowe stwarza większe szanse nie tylko na korektę pewnych aspektówśrodowiskowych działal ności, ale na systemowe podejście do ochronyśrodowiska.Potwierdzato mię dzy innymizainteresowanietych przedsiębiorstw wdrażaniem systemu zarządza nia środowiskowego wedługnormyISO14001 i EMAS, które są przejawem sformalizowaneji wysoce aktywnej realizacji zadańśrodowiskowych przezprzed siębiorstwa.
2. ROZWÓJ SYSTEMU ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO
WEDŁUG NORMY ISO 14001 I EMAS
Skala obciążeniaśrodowiska przyrodniczego działalnością gospodarczą świadczy otym, że incydentalne działania przedsiębiorstw ukierunkowane na jej zmniejszenie nie przynoszą oczekiwanych rezultatów. Dlatego rozwiązywa nierosnących problemów środowiskowychpowiązanychz działalnościąprzed siębiorstw wymaga zastosowania podejścia systemowegoobejmującegow spo sóbkompleksowywszystkie elementy procesów zarządczych ukierunkowanych na zmniejszenieowegoobciążenia.Przejawiasię ono w stosowaniu systemów zarządzania środowiskowego, które mogą miećsformalizowanylub niesforma-lizowany charakter.
Istniejądwasformalizowane systemy zarządzania środowiskowego: jeden wynika z międzynarodowej normy ISO14001, druginatomiast zewspólnotowe go Rozporządzenia EMAS. Pierwszeregulacje dotyczące tych systemów zostały przyjętew latach 90. ubiegłego wieku, a następnie znowelizowane,norma ISO 14001 w 2004 r.,a EMAS w 2001 r.(tzw.EMAS II). Obecnie są tonajważniejsze
1 M. Burchard-Dziubińska, Ekologiczne i ekonomiczne aspekty restrukturyzacji przemysłu, Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok 1998, s. 74-80.
uregulowania w tejdziedzinie o międzynarodowymiunijnym zasięgu. Rozpo rządzenie EMAS dotyczy państw członkowskich Unii Europejskiej i zostało przyjęte z myślą olegislacyjnymwsparciu przedsiębiorstww działaniach środo wiskowych i zachęceniu do upowszechniania informacji naten temat.
System zarządzania środowiskowegowedług normy ISO 14001jest integral ną częściąogólnego systemu zarządzania obejmującą strukturę organizacyjną, planowanie, odpowiedzialność, zasady postępowania, procedury, procesy i środki potrzebne do opracowania,wdrożenia, realizacji, przeglądu i utrzymaniapo lityki środowiskowej. EMAS jest pod wielomawzględamisystemem podobnym, ponieważ jego wdrożeniejest uwarunkowane posiadaniem funkcjonującego systemu zarządzania według normy ISO 14001.Dlatego w praktyce organizacje posiadające system opartynanormieISO 14001 spełniająpodstawowe standar dy wynikające z rozporządzenia EMAS. Ten ostatnijest jednak poszerzony o szereg dodatkowychwymagań,wszczególnościzwiązanych z rejestracją w sys temie i koniecznością informowania otoczenia zewnętrznegoopodejmowanych działaniach na rzecz zminimalizowania negatywnych aspektówśrodowiskowych2. Wymagarównieżwiększego zaangażowania pracowników poprzez uczestnictwo w różnychkomitetach środowiskowych i pracach zespołowychzwiązanych z realizacjąprzyjętych zadań. Wdrożenie i utrzymanieEMASnakładana przed siębiorstwadodatkoweobowiązkidotyczące:
1) ciągłego poprawiania stanu środowiskado poziomu odpowiadającego stosowaniu najlepszychdostępnych technologii,
2) ciągłego zmniejszania szkodliwych oddziaływań na środowisko w miejscu lokalizacjiprzedsiębiorstwa,
3) sformułowania celów ekologicznychrozpisanych naszczegółowezada nia z określeniem terminówrealizacji i osób odpowiedzialnych, 4) opracowania odrębnychprogramów środowiskowychdotyczących nowych
przedsięwzięć, w tym nowych izmodyfikowanych procesów produkcyj nychi wyrobów,
5) publikowania raportów środowiskowych,
6) zobowiązania podmiotówtrzecich współpracujących z przedsiębiorstwem (dostawców,podwykonawców) do przestrzegania przyjętych przez niego normśrodowiskowych.
Wdrożenie EMASprzyczynia się do poprawy relacji przedsiębiorstwa z jego mikrootoczeniem,zwłaszcza z konsumentami, w przypadku których kryteria ekologiczne są coraz częściej jednym z czynników decyzji zakupowych3. Jak
2 J. Ejdys, Metody oceny działalności środowiskowej, Centrum Zrównoważonego Rozwoju
i Zarządzania Środowiskiem, Politechnika Białostocka, Białystok 2004, s. 35, W. Łuczka-Ba- kuła, Zarządzanie środowiskowe w przedsiębiorstwie [w:] Zarządzanie jakością, środowiskiem i bezpieczeństwem wyrobów. Teoria i praktyka, W. Łuczka-Bakuła (red.), Wyd. Prodruk, Poznań 2007, s. 97, B. Poskrobko (red.), Zarządzanie środowiskiem, PWE, Warszawa 2007, s. 98.
3 H. Jastrzębska -Smolaga, W kierunku trwałej konsumpcji. Dylematy, zagrożenia, szanse, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 20.
zauważa Adamczyk „obowiązkowe publikowanie raportów środowiskowych pozwalakonsumentomnałatwe skojarzenie działań proekologicznych, podej mowanych przez przedsiębiorstwo, z wyrobem lub usługą. Stanowi to efekt promocji dla proekologicznych działań iwyrobów”4.
System EMAS wporównaniudoISO 14001 reprezentuje bardziejzinstytu cjonalizowane podejście do zarządzania środowiskowego z uwagi na to, że w tworzenie jego rejestru włączone są organy administracji publicznej. To z kolei przyczynia się do tego,że przedsiębiorstwaprzywiązujądużąwagę do spełnia nia i przestrzegania środowiskowychstandardów prawnych.Dlatego w literatu rze przedmiotupanuje opinia, że zarządzaniew oparciu osystem EMAS jest bardziej wiarygodne i zapewnia większą zgodność z wymaganiami prawnymi wzakresie ochronyśrodowiska. Z drugiej jednak strony związane z nim dodat kowe wymogi rzutują na stosunkowoniewielką liczbę organizacji zarejestrowa nych w systemie EMAS.Są wśród nichorganizacje o zróżnicowanym charakte rze, zarównoprzedsiębiorstwafunkcjonującew różnych branżach gospodarki, jakrównież jednostki samorząduterytorialnego,urzędyadministracjipublicz nej iszpitale. Liczebność organizacji zarejestrowanych w systemie EMAS wy nika w pewnym stopniu także ztego, że opierasię on narozporządzeniuza wężającymjego zastosowanie wyłącznie do krajów Unii Europejskiej.
Chociażsformalizowanysystem zarządzaniaśrodowiskowego jest sukcesyw nie wdrażany przez różne organizacje, to jednak wiedza natematichliczbyjest fragmentaryczna. Problem polega na tym, żeniemamiędzynarodowych danych statystycznych dotyczącychpodstawowychinformacjinatematorganizacji, któ re posiadająsystem wedługnormyISO14001i EMAS. Wprawdzie dane o licz bie certyfikacjiISO14001 coroczniepublikuje MiędzynarodowaOrganizacja Standaryzacji orazReinhard Peglau współpracującyzFederalną Agencją Śro dowiska wNiemczech,to jednak mają one charakterjedynie szacunkowy. Można określić dokładną liczbę organizacji posiadających EMAS, ponieważ istnieje europejski system ich rejestracji, natomiast brak jest tego typu bazy danych w przypadku ISO 14001. Innym problemem jest to,że nie ma żadnychdanych statystycznychdotyczących stosowania systemów zarządzaniaśrodowiskowego bez certyfikacji. W praktyce wieleprzedsiębiorstw, zwłaszcza MSP ma owe sys temy, ale nie decyduje się na certyfikację z uwagi na dodatkowe koszty oraz ograniczenia naturyformalnej. WUnii Europejskiej odjakiegoś czasu trwają pracelegislacyjne nad rozporządzeniem dotyczącymsposobów wsparcia rozwo ju niesformalizowanychsystemów zarządzania środowiskowego, zwłaszczawsek- torzeMSP z uwagi na to, że ich upowszechnienie możesłużyć realizacjikon cepcji rozwojuzrównoważonego.
Według danych Reinhard Peglauw2007 roku system zarządzania środowi skowego ISO 14001 posiadło 129031organizacji(ichliczbawstosunkudo2006 roku wzrosław tym czasieo 24,6%).Danedotyczące liczby certyfikatów SZŚ publikowanew raportach przygotowanychna zlecenie Międzynarodowej Orga
nizacji Standaryzacyjnej różnią się dośćznacznie oddanych Reinhard Peglau (takasama jest natomiastkolejnośćkrajówpod względem liczbycertyfikatów). Zraportówtych wynika, żew 2007 roku liczba certyfikatówISO14001 na świecie wynosiła 154 572. Oznacza to, że w stosunku do 2004r., kiedy to nastąpiła nowelizacjanormy ISO14001, ich liczba wzrosła o 39%. Pozycję lidera w 2007 rokuzajęły Chiny z liczbą organizacji wynoszącą30 489, na kolejnychmiejscach znalazłysię Japonia (27 955), Hiszpania (13 852), Włochy (12 057)iWielka Brytania (7 323). Udział tych pięciu krajów pod względem liczby organizacji posiadających certyfikat IS014001na świecie wyniósł 59,3% (91 676). Warto zauważyć, że przez wiele lat pozycję liderakonsekwentnie aż do 2007 roku utrzymywała Japonia,wktórej tradycja tego systemu jest bardzo duża. W ostat nichtrzech latachwzrosła pozycja kolejnego kraju azjatyckiego, tj. Korei (z10 miejsca w 2004r. na 6 w2007 r.), natomiast spadła USA.
Rysunek 1. Pierwsza dziesiątka krajów na świecie pod względem liczby organizacji posiadających certyfikat ISO 14001
Źródło: The ISO Survey of Certyfications 2007, www.iso.org./iso/survey
Wkrajach Unii Europejskiej znajduje sięstosunkowo dużo organizacji, które poza systemem zarządzaniaśrodowiskowego według normyISO14001posiada jądodatkowo EMAS. Według danych z marca 2009 r.najwięcejorganizacji zarejestrowanychwunijnymsystemieEMASbyło w Niemczech(1873), w dal szej kolejności we Włoszech (1355), Hiszpanii (1284),Austrii(505) i Grecji (462). Dynamika przyrostu organizacji zarejestrowanychwtymsystemiejestsłabsza niż certyfikowanychnazgodność z ISO 14001. W 2009 roku dynamika przyrostu organizacjiw systemie EMASw porównaniu do 2008 roku wyniosła ok.1,8%.
W Polsce niema centralnej bazy danych dotyczących organizacji z certyfi katemISO14001. Jedynym źródłem informacjina ten temat sąszacunkowe dane publikowanena stronach internetowych eko-net. Z najnowszych danych wynika, że w marcu2009 roku było w Polsce 1641 organizacji posiadających certyfikat zgodności z normą ISO 14001.
Rysunek 2. Liczba organizacji posiadających SZŚ według normy ISO 14001 w po szczególnych województwach (stan na 1.04.2009)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych serwisu internetowego www.eko-net.pl
Liczbatychorganizacjijest w poszczególnychwojewództwach znacznie zróż nicowana, co jestspowodowane wieloma przyczynami o charakterzeekonomicz- no-środowiskowym.Jest ona powiązanaz poziomemrozwojugospodarczego województwa, ale także ze skalą i znaczeniemproblemów środowiskowych. Ponieważ wśród organizacjiposiadającychSZŚdominują przedsiębiorstwa, ich przestrzenny rozkładjest również powiązany z liczbą przedsiębiorstww woje wództwach. Najwięcejprzedsiębiorstw z SZŚ znajduje się w trzechwojewódz twach:śląskim (345), mazowieckim (250) i wielkopolskim(198),najmniej w pod laskim (26), lubuskim (26)i lubelskim (30). Natrzy pierwszewojewództwa przy pada48% tych organizacji w Polsce, ana trzy ostatnie 5%.
3. METODYKA BADAŃ
W artykule omówiono wynikibadańankietowychprzeprowadzonych wśród przedsiębiorstw, które mają wdrożonysformalizowanysystemzarządzaniaśro dowiskowego. Celem badań byłouzyskanie odpowiedzi na pytanie, jak przed siębiorstwaoceniają system, głównie z punktu widzenia korzyści, kosztów oraz barier jegowdrożeniaiutrzymania. Ankieta składała się z 28 pytańizostała skierowanaw 2008rokudoprzedsiębiorstw,którebądź miały wdrożony system według ISO 14001, bądź były zarejestrowane w systemie EMAS.Ankieta została wysłana do przedsiębiorstw zlokalizowanych w województwieśląskim, mazowiec kimiwielkopolskim, którezajmują trzy pierwsze miejsca pod względem liczby jednostekposiadających system zarządzania środowiskowego według normyISO 14001. Z punktu widzeniawielkościzatrudnienia badane jednostkinależały do sektora średnichidużych przedsiębiorstw. Naankietę wysłaną do 158jednostek odpowiedziało19przedsiębiorstw reprezentujących różne branże gospodarki. Były to głównie przedsiębiorstwa przemysłu hutniczego,wydobywczego, ener getyki oraz przemysłu chemicznego, maszynowego i budowlanego. Charaktery stycznącechąich działalności jest silne powiązanie produkcji ze środowiskiem przyrodniczymwdwojakisposób: poprzezkorzystanie z jego zasobów oraz sto sunkowo wysoki poziom emisji zanieczyszczeń.
4. WYNIKI BADAŃ
Wliteraturze przedmiotu wskazujesię na to,żewdrożenie systemu zarzą dzania środowiskowegomoże byćpodyktowanekorzyściami ekonomicznymi spowodowanymigłówniespadkiemzużyciazasobów. Niemniej jednak, z badań wynika, że nie zawsze prowadzi ono do wymiernychkorzyściekonomicznych, a częśćprzedsiębiorstww ogóle matrudności z określeniemkorzyściwjednost kach pieniężnych.Dążeniedopoprawy aspektów środowiskowych działalności jestwtakiej sytuacji podyktowanebardziej korzyściami pośredniminiż bezpo średnimi.
Wśród korzyści bezpośrednich wynikających zwdrożenia SZŚbadane przed siębiorstwa wskazywałygłównie na spadek emisji substancjizanieczyszczających środowisko (86%) i zmniejszenie opłat za gospodarcze korzystanie ze środowi ska(81%). W mniejszym stopniu odnotowały one takiekorzyści, jak: oszczędne zużycie energii, surowców i materiałów wprocesachprodukcyjnych (46%) oraz zmniejszeniekosztówzwiązanychz odzyskaniem izagospodarowaniemodpa dów (44%).
Napodstawierozkładu odpowiedzi dotyczących identyfikacjikorzyścibez pośrednichmożna wyciągnąć wniosek, żebadane przedsiębiorstwa w celu zmniej szenia obciążeniaśrodowiska podejmowały działania koncentrującesię na ograniczeniu emisji zanieczyszczeń, w tym szczególnie emisjido powietrza, natomiast mniejsze znaczenie miałaredukcja zużycia zasobów. Priorytety
śro-Rysunek 3. Korzyści bezpośrednie systemu zarządzania środowiskowego Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.
dowiskowe w znacznym stopniu wynikają z charakteru produkcji badanych przedsiębiorstwi ich możliwości realizacyjnych. Dla zdecydowanej większości tychprzedsiębiorstw zmniejszenie emisji zanieczyszczeńjest problemem skutku jącym efektami środowiskowymi. Natomiastzmniejszeniezużycia zasobów jest oceniane bardziej wkategoriachefektów ekonomicznych niż środowiskowych, ponieważ ma bezpośrednieprzełożenie na niższe koszty wytwarzania,a co za tym idzie - większą zyskowność. Inną kwestią jest fakt, że oba działania, tj. zmniejszenie zanieczyszczeń i zużycia zasobów oparte na założeniu ciągłej poprawyoddziaływaniana środowisko, wymagająw długiej perspektywie zasto sowania innowacyjnychrozwiązań czy też wogóle nowych technologii środowi skowych. Świadczyć to może o stymulacyjnym wpływie systemów zarządzania środowiskowego na innowacyjność przedsiębiorstw.
Wśród korzyści pośrednich wysoką pozycjęwewskazaniach badanych przed siębiorstw zajęłapoprawawizerunku firmy (88,9%) oraz osiągnięciewiększej sprawnościi przejrzystości działań środowiskowych (70,9%), natomiast pozo stałym korzyściom przypisano zdecydowanieniższą rangę. Uznanie poprawy wizerunku firmy za największą korzyść SZŚ świadczy oznaczeniu,jakie przed siębiorstwa przypisują opinii otoczeniazewnętrznego. Może to być podyktowa ne poniekąd koniecznościąwynikającą z rosnącej świadomości ekologicznej podmiotów tego otoczenia, tj. dostawców, odbiorców i nabywców. Przedsię biorstwamuszą coraz bardziej liczyć sięze wzrostem wymagań swoichkontra hentów w kwestii rozwiązywania problemów środowiska, alesamemogą również oczekiwaćanalogicznej zmiany odswoich partnerów. Naogółsystemy te wdra żają przedsiębiorstwawiodącewdanejbranży, dla których wizerunek środowi skowy jest jednym z kluczowych elementów ich wartości.
Drugą z najczęściej wymienianych przez badane przedsiębiorstwa korzyścią jest osiągnięcie większej sprawności iprzejrzystości działań środowiskowych. Systemowe podejście do problemów środowiska przyczynia siędo tego, że wprzedsiębiorstwach określonesą zadania i celeśrodowiskowe, drogi ich reali zacji i zakres odpowiedzialności.
Rysunek 4. Korzyści pośrednie systemu zarządzania środowiskowego (%) Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.
Dlatego jest ono pomocnym narzędziem zarządzania wykorzystywanym przede wszystkimprzez menedżerów. Chociaż osiągnięcie większej sprawności jest za sługąwszystkich pracowników, to właśniekadrakierownicza jest najbardziej za interesowanawdrożeniem SZŚito jej głównie zależy na wykorzystywaniu narzę dzi służącychrozwiązywaniuaspektówśrodowiskowych przedsiębiorstwa.
Wdrożenie i funkcjonowanie systemu zarządzania środowiskowegonie jest przedsięwzięciem łatwym,ponieważ wiąże sięzdodatkowymidziałaniami do stosowawczymi, procedurami, zdaniami i kosztami.Wśród problemówdotyczą cych funkcjonowania systemu zarządzania środowiskowego badaneprzedsię biorstwa na trzech kolejnych miejscach wskazały: nadzór nad procesami zwią zanymize znacznymi aspektamiśrodowiskowymi (75%),identyfikacja znaczących aspektów środowiskowych (71%) idoskonalenie systemu(67%).
Istnienie problemu nadzoru potwierdzają również inne badania, z których wynika, żeprzedsiębiorstwa nie zawsze są wstanie stosować go w sposóbkom pleksowy, tj.w odniesieniu dowszystkich znaczących aspektówśrodowiskowych z uwagi na różnego typu trudności. Wskazuje na to rozkład odpowiedzi na
Rysunek 5. Najważniejsze problemy związane z funkcjonowaniem SZŚ Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.
pytanie o przyczyny tych problemów. Są one spowodowane przede wszystkim niewystarczającymiprzygotowaniem izaangażowaniem pracowników (74%).Poza czynnikiemludzkim ważneznaczenie mają trudności o charakterze organizacyj nym, ponieważ wśród przyczyn problemówna trzecim miejscu zostałwymienio ny brak czasu(68%). Ten ostatni z reguły jestpochodną procesóworganizacyj nych.Oznacza to, że szkolenie personelu jest słabym punktem zarówno procesu poprzedzającego wdrożenie systemu, jak i etapu jego funkcjonowania. Celem przeprowadzanych cyklicznie szkoleń personelu, jest nietylko informowanie, określeniezadańi odpowiedzialności, ale także przekonanie pracowników do utożsamianiasię z celami i korzyściami systemu. Brakowej identyfikacji świad czy o słabym zaangażowaniu personelu iw skrajnych przypadkach może skut kować niską skutecznością systemu. Czynnik ludzkiodgrywa niezmiernie ważną rolę również zuwagi na to,że system opiera się na ciągłej poprawie aspektów środowiskowych,co jest niemożliwe do osiągnięcia bez wysokiej aktywności w tej sferze wszystkichpracowników.
System zarządzania środowiskowego przyczyniasię do osiągnięcia szeregu korzyści,aleskutkujerównież pojawieniem sięnegatywnych zjawisk. Wśród tych zjawiskbadaneprzedsiębiorstwa na pierwszymmiejscu wymieniłyzbytdużą ilość dokumentacji (70,9%), nadrugim natomiast wzrost wymagań w stosunku do personelu (47%).
Zprzeprowadzonych badań wynika, żefunkcjonowanie systemu zarządza nia środowiskowego według normyIS014001 wymaga określonych struktur organizacyjnych cechujących się dużą sprawnością.Dlatego większymjednost kom,które dysponują takimi strukturami organizacyjnymi jestłatwiej wdrożyć
Rysunek 6. Negatywne skutki systemu zarządzania środowiskowego (%) Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.
SZŚniżmałym.Zuwagina te ograniczenia zachodzi potrzeba nie tylko wspar cia sektora MSP w zakresie szkoleniowo-doradczym, ale także stworzenia me chanizmuetapowegowdrażaniasystemu. W przeciwnymrazietrudnobędzie oczekiwać jego upowszechnieniapoza sektorem dużych przedsiębiorstw. Tym czasemskumulowanypozytywnyefektśrodowiskowy można osiągnąć na dużą skalę jedynie przez wdrożenie tego systemu w jednostkach, które liczbowo dominująw gospodarce, tj. wmałych i średnich przedsiębiorstwach.
5. WNIOSKI
Podjęte przez wiele krajów, w tym państw Unii Europejskiej zobowiązanie dorealizacjikoncepcji rozwoju zrównoważonego stawiaprzedpodmiotami go spodarczymi nowe wyzwania. Szczególna rola wrealizacji tej koncepcjiprzypa da przedsiębiorstwom, ponieważsąonewgłównej mierzeodpowiedzialne za relacje zachodzące między środowiskiem przyrodniczym agospodarką. Chociaż zachowania przedsiębiorstwwtej sytuacji są bardzoróżne, od aktywnych, po dyktowanych chęcią dostosowania sięnowych wymagań, do pasywnychi zacho wawczych, to jednakłączy je świadomośćtego,żew długim okresie wszystkie stanąprzedkoniecznościąrealizacji celów środowiskowych. Owa perspektywa, którą widząprzedewszystkimprzedsiębiorstwao silnejpozycji wbranży,powo duje,żesąonezainteresowane wcześniejszym reagowaniem na problemy śro dowiskowe. Wybór strategii „ucieczki do przodu” przezliderówbranży wpływa pośrednionazachowaniakontrahentów oraz konkurentów.
Przykłademstrategii„ucieczki do przodu” jestdobrowolny system zarzą dzania środowiskowego, który skutkujeokreślonymi efektami środowiskowymi. Z badań wynika, żewdrożenie systemu, a co za tym idzie- usystematyzowanie wszystkichistotnych dla środowiskadziałań, przyczynia się do wykorzystania
potencjalnychmożliwościprzedsiębiorstw w zakresiezmniejszeniaobciążenia środowiska emisjamizanieczyszczeń. Na podkreślenie zasługujefakt, że zda niem badanych przedsiębiorstw,SZŚ poprawia sprawność działań związanych ze środowiskiem. W grupie korzyści pośrednich SZŚ przedsiębiorstwa dostrze gają w głównej mierzepoprawę wizerunku, comoże mieć pozytywny wpływ na procesy decyzyjne podmiotów otoczenia zewnętrznego. Na podstawie przepro wadzonych badań nie stwierdzono jednoznacznego związku między wprowa dzeniemSZŚ,a spadkiem kosztów działalności przedsiębiorstwa.
BIBLIOGRAFIA
Adamczyk J.,Koncepcja zrównoważonego rozwoju w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Wyd. Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków2001.
Adamczyk W., Ekologia wyrobów, PWE, Warszawa 2004.
Burchard-DziubińskaM.,Ekologiczne i ekonomiczne aspekty restrukturyzacji przemy słu, Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok 1998.
Ejdys J.,Efektywność systemu zarządzania środowiskiem, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw”, 2003/7(642).
Ejdys J., Metody oceny działalnościśrodowiskowej, CentrumZrównoważonego Rozwo ju i Zarządzania Środowiskiem, PolitechnikaBiałostocka,Białystok 2004. Jastrzębska-Smolaga H.,W kierunku trwałej konsumpcji. Dylematy,zagrożenia, szanse,
Wyd.Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Łuczka-BakułaW., Zarządzanie środowiskowe w przedsiębiorstwie [w:] Zarządzanie jakością,środowiskiem i bezpieczeństwemwyrobów.Teoria i praktyka, Łuczka-Ba- kułaW.(red.), Wyd. Prodruk, Poznań 2007.
Matuszak-Flejszman A., System zarządzaniaśrodowiskowego wedługnorm ISOserii 14000 [w:] Zarządzanie jakością, środowiskiemi bezpieczeństwem wyrobów. Teoria i praktyka,Łuczka-Bakuła W. (red.),Wyd.Prodruk, Poznań 2007.
PN-EN ISO 14001:2005 Systemy zarządzaniaśrodowiskowego. Wymagania iwytycz ne stosowania, PKN, Warszawa 2005.
Po prostu EMAS 2001. Systemyzarządzaniaśrodowiskowegooraz Rozporządzenie EMAS nr761/2001 ParlamentuEuropejskiegoi Rady EMAS w Polsce, Narodo wa Fundacja OchronyŚrodowiska, Warszawa 2004.
Poskrobko B.(red.), Zarządzanieśrodowiskiem, PWE, Warszawa 2007. Serwis internetowyeko-net.pl.
The ISO Survey of Certyfications2007, www.iso.org./iso/survey.
RESULTS OF THE ENVIRONMENTAL MANAGEMENT SYSTEM
ACCORDING TO THE ISO 14001 STANDARD AND EMAS
Summary: The conditions of implementation and functioning of environmental ma
nagement system compliant with the ISO 14001 standard and EMAS on the basis of an inquiry conducted in enterprises were presented in the elaboration. The evaluation
of this system in relation to the benefits of functioning, scale of solved problems and their meaning for enterprises was made. According to the inquiry results, the effects of this system functioning had mainly environmental and not economic nature. This oc currence was a result of a need for corporate image improvement and was strictly connected to the production character.
Key words: environment, economy, enterprises, environmental management system,
ISO 14001.
Dr hab. Władysława Łuczka-Bakuła, prof. nadzw. Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Ul. Wojska Polskiego 28 60-637 Poznań
