Prawa człowieka i
systemy ich ochrony
Materiały do opanowania na piąte zajęcia
Mateusz Radajewski Katedra Prawa Konstytucyjnego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski
Skarga konstytucyjna
„Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.”
(Art. 79 ust. 1 Konstytucji RP)
Skarga konstytucyjna
Skarga konstytucyjna – instytucja
prawna pozwalająca jednostce (lub
podmiotowi podobnemu) do
dochodzenia swoich konstytucyjnych
praw lub wolności przed sądem
konstytucyjnym.
Skarga konstytucyjna
Funkcje skargi konstytucyjnej:
1) ochrona praw indywidualnych 2) ochrona interesu publicznego
3) rozwiązywanie problemów społecznych
4) wychowawcza
Zakres podmiotowy
„Każdy, czyje konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone (…)”
1. Wzorcem kontroli wyłącznie konstytucyjne prawa, wolności lub obowiązki.
2. Nie oznacza to, że wyłącznie mogą to być normy rozdziału II Konstytucji (zob. np. art. 22).
3. Wzorcem kontroli nie mogą być normy
pozakonstytucyjne (np. międzynarodowe konwencje).
4. Skargą konstytucyjną nie można dochodzić praw określonych w art. 56 Konstytucji RP (prawo do
uzyskania azylu oraz statusu uchodźcy).
Zakres przedmiotowy
„(…) w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego (…)”
1. Wyłącznie akt normatywny – nie można skarżyć:
a) bezczynności organów władzy publicznej, b) braku regulacji prawnej,
c) orzeczeń sądowych,
d) rozstrzygnięć i decyzji administracyjnych.
2. „Akt normatywny”:
a) ustawy,
b) umowy międzynarodowe,
c) przepisy wydane przez centralne organy państwa,
d) akty prawa miejscowego i lokalne akty prawa wewnętrznego (?).
Przesłanki materialne:
1. Interes osobisty – skarżący jest osobiście zainteresowany usunięciem naruszenia jego praw lub wolności,
2. Interes prawny – naruszenie dotyczy sytuacji prawnej skarżącego,
3. Interes realny – naruszenie praw lub
wolności musi mieć charakter rzeczywisty.
Przesłanki formalne:
„Skargę konstytucyjną (…) wnosi się po wyczerpaniu przez skarżącego drogi prawnej w terminie 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.”
(art. 64 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym)
Wyczerpanie toku instancji
1. W postępowaniu administracyjnym – konieczne jest zaskarżenie decyzji do sądu administracyjnego,
2. W postępowaniu karnym – konieczne jest wyczerpanie wyłącznie zwyczajnych środków zaskarżenia (apelacja/zażalenie),
3. W postępowaniu cywilnym - konieczne jest wyczerpanie wyłącznie zwyczajnych środków zaskarżenia (apelacja/zażalenie).
Przesłanki formalne:
Art. 126 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego:
Każde pismo procesowe powinno zawierać:
1) oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, imię i
nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
2) oznaczenie rodzaju pisma;
3) osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności;
4) podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
5) wymienienie załączników.
Jak wygląda
poprawna skarga
konstytucyjna?
Pomocne linki:
1. http://trybunal.gov.pl/podstawowe-informacje/skarga- konstytucyjna/
(praktyczny opis wymogów oraz poprawnej struktury skargi konstytucyjnej),
2. http://db.trybunal.gov.pl/sprawa/sprawa_pobierz_
plik62.asp?plik=F174596250/SK_7_14_skr_2012_11_2 2_ADO_v2.pdf&syg=SK%207/14
(plik pdf - przykładowa skarga konstytucyjna nieodrzucona na etapie wstępnej kontroli, tj. uznana przez Trybunał Konstytucyjny za poprawną pod względem formalnym i nieuznana za oczywiście bezzasadną).
Skutek mikro negatywnego orzeczenia TK
Art. 540 § 2 Kodeksu postępowania karnego:
Postępowanie wznawia się na korzyść strony, jeżeli Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą przepisu prawnego, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie; wznowienie nie może nastąpić na niekorzyść oskarżonego.
Skutek mikro negatywnego orzeczenia TK
Art. 4011 Kodeksu postępowania cywilnego:
Można żądać wznowienia postępowania również w wypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie.
Skutek mikro negatywnego orzeczenia TK
Art. 145a§ 1 Kodeksu postępowania administracyjnego:
Można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja.
Skutek mikro negatywnego orzeczenia TK
Art. 240 § 1 pkt 8 Ordynacji podatkowej:
W sprawie zakończonej decyzją ostateczną wznawia się postępowanie, jeżeli została wydana na podstawie przepisu, o którego niezgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, ustawą lub ratyfikowaną umową międzynarodową orzekł Trybunał Konstytucyjny.
Skutek mikro negatywnego orzeczenia TK
Art. 272 § 1 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi:
Można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie
Wynagrodzenie szkody
„Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.”
(Art. 77 ust. 1 Konstytucji RP)
Wynagrodzenie szkody
„Należy (…) przyjąć, że chodzi tu o każdy
uszczerbek w prawnie chronionych dobrach
danego podmiotu, zarówno o charakterze
majątkowym, jak i niemajątkowym” (wyrok
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4
grudnia 2001 r., sygn. akt SK 18/00)
Wynagrodzenie szkody
Art. 417 Kodeksu cywilnego
§ 1. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.
§ 2. Jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono, na podstawie porozumienia, jednostce samorządu terytorialnego albo innej osobie prawnej, solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi ich wykonawca oraz zlecająca je jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa.
Wynagrodzenie szkody
„Przy wykonywaniu władzy publicznej”
1. Wyłącznie w sferze tzw. imperium (wykonywania władzy publicznej) 2. Nie dotyczy to sfery tzw. dominium
(aktywności państwa jako podmiotu obrotu
gospodarczego)
Wynagrodzenie szkody
Art. 4171 Kodeksu cywilnego
§ 1. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.
§ 2. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.
Wynagrodzenie szkody
Art. 4171 Kodeksu cywilnego
§ 3. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.
§ 4. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie aktu normatywnego, którego obowiązek wydania przewiduje przepis prawa, niezgodność z prawem niewydania tego aktu stwierdza sąd rozpoznający sprawę o naprawienie szkody.
Wynagrodzenie szkody
Art. 4172 Kodeksu cywilnego
Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej została wyrządzona szkoda na osobie, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności.
Wynagrodzenie szkody
Art. 4172 Kodeksu cywilnego 1. Tzw. szkoda legalna.
2. Odpowiedzialność na zasadzie słuszności (nie ryzyka czy bezprawności).
3. Wyłącznie szkoda na osobie (naruszenie dóbr osobistych – zwłaszcza uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia).
4. Szkoda na osobie może być majątkowa lub niemajątkowa.
5. Konieczność związku przyczynowego między działaniem lub zaniechaniem a szkodą.
Wynagrodzenie szkody
„Ustawa może określić podstawy, zakres i tryb
wyrównywania strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego
wolności i praw człowieka i obywatela.”
(Art. 228 ust. 4 Konstytucji RP) Ustawa z dnia 22 listopada 2002 r. o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela (Dz.U. Nr 233, poz. 1955)
Wynagrodzenie szkody
Art. 2
1. Każdemu, kto poniósł stratę majątkową w
następstwie ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu nadzwyczajnego, służy
roszczenie o odszkodowanie.
2. Odszkodowanie, o którym mowa w ust. 1, obejmuje wyrównanie straty majątkowej, bez korzyści, które
poszkodowany mógłby osiągnąć, gdyby strata nie powstała.
3. Do odszkodowania stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, z wyłączeniem art. 415-4202.
Wynagrodzenie szkody
Art. 3
1. Odszkodowanie przysługuje od Skarbu Państwa.
2. Odszkodowanie nie przysługuje, jeżeli strata majątkowa powstała wyłącznie z winy
poszkodowanego lub z winy osoby trzeciej.
Wynagrodzenie szkody
Art. 5 ust. 1
Decyzję w sprawie odszkodowania wydaje wojewoda właściwy ze względu na miejsce powstania straty majątkowej.
Art. 6 ust. 1
Poszkodowany niezadowolony z decyzji w sprawie odszkodowania, w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia decyzji w tej sprawie, może wnieść powództwo do sądu powszechnego.
Droga sądowa
„Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw.”
(Art. 77 ust. 2 Konstytucji RP)
Droga sądowa
1. Dotyczy nie tylko praw i wolności konstytucyjnych.
2. Dotyczy nie tylko naruszeń dokonywanych przez władze publiczne.
3. Dotyczy również dochodzenia należności z tego tytułu.
4. Nie dotyczy:
a) wprowadzania wymogów formalnych inicjowania postępowania sądowego,
b) wprowadzania odpłatności postępowania sądowego.
Droga sądowa
„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.”
(Art. 45 ust. 1 Konstytucji RP)
Droga sądowa
„Na (…) treść [prawa do sądu] (…) składa się w szczególności:
1) prawo dostępu do sądu, tj. prawo do uruchomienia procedury przed sądem - organem o określonej charakterystyce (niezależnym, bezstronnym i niezawisłym),
2) prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności
3) prawo do wyroku sądowego, tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy przez sąd.
(Wyrok TK z dnia 16 marca 1999 r., sygn. akt SK 19/98)
Dwuinstancyjność postępowania sądowego i administracyjnego
„Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa.”
(Art. 78 Konstytucji RP)
Dwuinstancyjność postępowania sądowego i administracyjnego
Nie oznacza konieczności istnienia środków dewolutywnych – np.:
1) Art. 127 § 3 Kodeksu postępowania administracyjnego
„Od decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ministra lub samorządowe kolegium odwoławcze nie służy odwołanie, jednakże strona niezadowolona z decyzji może zwrócić się do tego organu z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy; do wniosku tego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące odwołań od decyzji.”
2) Art. 426 § 2 Kodeksu postępowania karnego
„Od postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania wydanego na skutek zażalenia (…) przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego.”
Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich
„Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.”
(Art. 80 Konstytucji RP)
Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich
Art. 9 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich:
„Podjęcie czynności przez Rzecznika następuje:
1) na wniosek obywateli lub ich organizacji, 2) na wniosek organów samorządów,
2a) na wniosek Rzecznika Praw Dziecka, 3) z własnej inicjatywy.”
Art. 10 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich:
„Wniosek kierowany do Rzecznika jest wolny od opłat, nie wymaga zachowania szczególnej formy, lecz powinien zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której wolności i praw sprawa dotyczy, a także określać przedmiot sprawy.”
Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich
Art. 11 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich:
1. Rzecznik po zapoznaniu się z każdym skierowanym do niego wnioskiem może:
1) podjąć sprawę,
2) poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania,
3) przekazać sprawę według właściwości, 4) nie podjąć sprawy
- zawiadamiając o tym wnioskodawcę i osobę, której sprawa dotyczy.
2. W zakresie realizacji zasady równego traktowania między podmiotami prywatnymi Rzecznik może podjąć działania, o których mowa w ust. 1 pkt 2.
Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich
Art. 12 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich:
Podejmując sprawę Rzecznik może:
1) samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające,
2) zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów, w szczególności organów nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej,
zawodowej lub społecznej,
3) zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli dla zbadania
określonej sprawy lub jej części.
Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich
Art. 13 ust. 1 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich:
Prowadząc postępowanie (…) Rzecznik ma prawo:
1) zbadać, nawet bez uprzedzenia, każdą sprawę na miejscu, 2) żądać złożenia wyjaśnień, przedstawienia akt każdej sprawy
prowadzonej przez naczelne i centralne organy administracji państwowej, organy administracji rządowej, organy organizacji spółdzielczych,
społecznych, zawodowych i społeczno-zawodowych oraz organy jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną, a także organy
jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych jednostek organizacyjnych,
3) żądać przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy, a także prokuraturę i inne organy ścigania oraz żądać do wglądu w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich akt sądowych i prokuratorskich oraz akt innych organów ścigania po zakończeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia,
4) zlecać sporządzanie ekspertyz i opinii.
Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich
Art. 14 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich:
Po zbadaniu sprawy Rzecznik może:
1) wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził
naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela,
2) skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela; wystąpienie takie nie może naruszać niezawisłości sędziowskiej,
3) zwrócić się do organu nadrzędnego nad jednostką, o której mowa w pkt 2, z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych w przepisach prawa,
Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich
Art. 14 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich:
Po zbadaniu sprawy Rzecznik może:
4) żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu - na prawach
przysługujących prokuratorowi,
5) żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu,
6) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach - na prawach przysługujących prokuratorowi,
7) wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach,
8) wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną od prawomocnego orzeczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach.
Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich
Art. 15 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich:
1. W wystąpieniu, o którym mowa w art. 14 pkt 2, Rzecznik formułuje opinie i wnioski co do sposobu załatwiania
sprawy, a także może żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub zastosowania sankcji służbowych.
2. Organ, organizacja lub instytucja, do których zostało
skierowane wystąpienie, obowiązane są bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 30 dni, poinformować
Rzecznika o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku.
W wypadku gdy Rzecznik nie podziela tego stanowiska, może zwrócić się do właściwej jednostki nadrzędnej o podjęcie
odpowiednich działań.
Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich
Art. 16 ust. 1 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich:
W związku z rozpatrywanymi sprawami Rzecznik może przedstawiać właściwym organom, organizacjom i instytucjom
oceny i wnioski zmierzające do
zapewnienia skutecznej ochrony wolności i praw człowieka i obywatela i
usprawnienia trybu załatwiania ich spraw.
Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich
Art. 16 ust. 2 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich:
Rzecznik może również:
1) występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych w sprawach dotyczących wolności i praw człowieka i
obywatela,
2) występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami w sprawach, o których mowa w art. 188 Konstytucji,
3) zgłosić udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawach skarg konstytucyjnych i brać udział w tym postępowaniu,
4) występować z wnioskami do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżności w
orzecznictwie.
