1
SPIS ZAW ARTO ŚCI TEC ZK I
h«° ? ic .
I. Materiały dokumentacyjne
1/1 - relacja właściwa \J k... 1 ; — f 1/2 - dokumenty (sensu stricto) dot. osoby relatora — 1/3 - inne materiały dokumentacyjne dot, osoby relatora
II. Materiały uzupełniające relację —
III. Inne materiały (zebrane przez „relatora”): —■~ 111/1- dot. rodziny relatora —
III/2 - dot. ogólnie okresu sprzed 1939 r .—
III/3 - dot. ogólnie okresu okupacji (1939 -19 45 ) ' III/4 - dot. ogólnie okresu po 1945 r. — •
HI/5 - inne...
IV. Korespondencja
V. Wypisy ze źródeł [tzw.: „nazw iskow e karty inform acyjne”]
Vi. Fotografie
”1 -i
2
3
St e f a n i a P a k a l s k a '
ul. t h l f H S . t
00-676 War s z a w a
telefon { ;
R E L A C J A WSK
o mojej służbie wojennej, odbytej w latach 1939-'194-5
U r o dz i łam się dnia 28 lutego 1918 roku w Jedlinie pow. P s z c z y n a g d z i e ' o j c ie c mój Ludwik Wi l c z a k był w tym czasie n a d l e ś n i c z y m w p s z c z y ń s k i c h lasach, a m a t k a moja G e n o w e f a z d. Sz y m a ń s k a p o c h o d z i ł a z w i elkopolskiej r o d z i n y ziemiańskiej. U moich d zia d ków tak ze strony matki jak i ojca p i elę g n owa no tradycje narodowe biorąc cz yn ny udział w walk ac h wyzwoleńczych,
211
. in. mój d z iad e k był z a s ł u żo n ym w e t e r a n e m P o w stania 1863 roku, brat matki u c z e s t n i k i e m Po w s t a n i a W i el k op o l s ki e go , a ojciec mój brał udział w P o w s ta ni u Śląskim. Po odzy ska n iu n i e po d le g ł o śc i rodzice po wrócili do W ielkopo lsk i, gdzie ojciec w dalszy m ciągu pracował w sw o i m zawodzie w lasach państw.Do roku 1933 po szkole p rz yg otowawczej u c z ę s z c z a ł a m do g i m n a z ju m w W ą g r o w c u a po prz ejś c iu n a e m e r yt ur ę ojca, w P o z n a n i u gdzie rodzice zamieszkali n a stałe i gdzie w s t ą p i ł a m do PWK w gimnazjum im, Dąbrówki. W tym czasie m o j a starsza siostra w yszła za mąż i zamie sz ka ła w W i l n i e , d o k ą d za b r a ł a sanie od r o d z i c ó w i gdzie k o n t y n u o w a ł a m i u k ończ yła m naukę w g i m n a z j u m im. O r z e s z k o w e j , oraz w d a ls z ym ciągu n a l e ż a ł a m do PWK.
Po ukoń czeniu bud ow y ra diostacji PI w Wilnie mąż s i o st r y został s k i e r o w a n y do budowy radiostacji w Toruniu, d o k ą d wr&z z nimi p r z e niosłam się i pozo s t a ł a m do wybuchu wojny
Wobec dotychczasowej działalności i prz e b y t y c h s z ko l e ń i n s t r u kt o rs k i c h na obozach PWK po zgł oszeniu się do Kome n dan t ki Grodzkiej M a r l e n y Nowickiej z os t a ł a m m i a n owana przez K om endan t kę Okrę gu Halinę K o r n i a k k o m e n d a n t k ą powiatową, p o wi a tu toruńskiego.
Funkcę tig p e ł n i ł a m do 1 wrze-śnia 1 9 3 ’9 r. u c z ę s z c za j ąc j e dnocześnie na organizowane p r z e z
PWK
p r z e s z k o l e n i a w dziale łączności i p i e l ę g n i a r s t w a wPCK,
u zy s k u ją c k w a l i f i kacje "siostry
PCK
n a w y p a d e k w o j h y ’*W y b u c h w o j n y zastał ranie w C h e ł m ż y w czasie objazdu m i e j s c ow o ś c i leżących w obrę
bie mojej działalności do których u d a ł a ® się w celu z o r g a n i z o w a n i a obr o ny p r z e c i w l o t niczej* i udz i e l a n i a w s k a zó w ek ludności wiejskiej jak p o w i n n a zachować się wobec z b l i żającego się z a g ro że ni a wojennego. Po p o ’.irrocie do T o r u n ia n a polecenie K om endantki Okręgu Hali ny K o rn ia k w ysz ł am ra ze m z n i ą i innymi instrukt o rk a m i z T o r u n i a do W ł o c ławka, gdzie ut w o r z y ł y ś m y punkt opieki n ad uciek i ni e r a mi r terenów Pomorża, na które w k r a c z a ł y wo js k a okupanta. Zgodnie z u z y ska n ymi w PWK kwalifikafcjami i z g o d ą Komendant ki Okręgu zgłosiłam się do ew a k u o w a n e g o właśnie VIII O k r ę g ow e go S z p i t a l a Wojs k o w e g o z Torunia, który po dotarci u do D o b r z e l i n a p o w . Ż y c h l i n został u l o k o w a n y w b u d y nk ac h tamtejszej c u k r o w n i , gdzie pozostał aż do likwidacji pr z ez N i e m c ó w w połowie p a ź d z i e r nika, 1939 r . Przez cały czas p e ł n i ł a m w n i m fun kcję p ie l ę g ni a rk i z p o w i e r z e n i e m mi opieki stałej n a d salami oficer sk im i . D o brzelin N i em c y zajęli 17 w r z e ś n i a i objęli ś c i słą kontrolą, nasz szpital, w k t ó r y m znajdowali się w większej czyści ranni ż o ł n i e rze W o j s k a Polskiego przywożeni z pil b i t e w okolicy Kutna. Po z l i k w id o wa n iu przez N i e m c ó w szpitala u d a ł a m się do Torunia, gdzie p o z o s t a j ą c a tam m o j a s io stra p o w i e d z i a ł a
,€>V
4
że Niemcy szukali mnie u niej i radziła natychmiast wyjechać z Torunia.
P o j e c h a ł a m więc do Warszawy, p od j ę ł a m pr acę zarobkoitfą jako r o b o t n ic a w fabryće k o n serw i zgłosiłam się do działającej w Szp i tal u U j a z d o w s k i m grupy o p i e k u n eg~społecz- nych, których zadaniem b y ł a w s p ó ł p r a c a z zawodowymi p i e l ę g n i a r k a m i “p r z y obsłudze r a n nych żołnierzy. Po n aw i ą z a n i u k o nt a k t u z p r z e b y w a j ą c ą również w W a r s z a w i e H a l in ą Korniak, w s t ą p i ł a m 1 do ZWZ z a p r zys i ężo n a przez K o m e n d a n t k ę N a c z e l n ą P W K St ef a n i ę Fr o-
łowiczową, p r z y j ę ł a m ps e u d o n i m "Sigma" i r ozp o c zę ł am służbę kon s pi r ac y j n ą. Początkowe ot r z y m a ł a m polecenie ud ziału w pr z yg o t o w y w a n i u i d o rę c za n i u p a c ze k d la w i ę ź n i ó w oraz k o n t akt ów z ich rodzinami, n astępnie kolp ort a rz p r a s y podziemnej n ą terenie W a r s z a w y■t> ■ i w o jewództwa. P od koniec 1342 roku n a skutek kilku w p a d e k i spalenia lokalu k o n t a k towego, otrzymała rozkaz wyjazdu z W a r s z a w y na pew i en czas i u d a ł a m się do K u no wa k / O s t r o w c a Ś w i ę t o kr zy sk ie go będąc w stałym kontakcie z m i e j s c o w ą j e d n o s t k ą ZWZ-AK,
%/ której od dł uższego czasu działał mój szwagier p o s z u k i w a n y przez N i e mc ów w Toruniu, do k tórego nie mógł wrócić. Z tego też powodu m o j a s io stra też o pu ś c i ł a To ru ń i w ł ą
czyła się do szeregów ZWZ-AK w Wars zaw i e. l
W kwietniu 194-3 roku zo stałam w e z w a n a do p o wr o tu (do W a r s z a w y i po zmianie d o k u m e n tów osobistych n a na zw i s k o "Stefania Wielopo l sk ą " , now e g o m i ej s ca z a m i e s z k a n i a i zmiany p seudonimu n a "Zenka", otr z y m a ł a m p rzydział do KG Kedyw k r y p t o n i m "Las" jako ł ą czniczka tworzącego się Zespołu m j r Sana /Jan K i el c zą r s k i - poprz. p s e u d o n i m y "Rak"
i "Kar"/. Do Zespołu S an a p r z e ję ł a m pięci u ci c h oc i em n y c h i trzech c z ł on ków AK z kraju.
Do m o i c h pod s t a w o w y c h obowi ą zkó w nal e ż a ł o utr z y m y w a n i e stałego k on t a k t u z d o w ó d c ą oraz ł ą cz n i c z k ą wł a d z n a d r z ę d n y c h , s p o t k ani a Zespołu z d o w ó d c ą w m o i m lokalu kontaktowym, d o s t a r c z a n i a c z ł o n k o m Zespołu ws z yst k i e g o co potrzebne do w y p e ł n i a n i a ich obowiązków jak również przy w y c h o d z e n i u n a akcje w terenie ich broni o s o b i s t e j , k t ó r ą p r z e c h o w y w a ł a m i k o n s e r w o w a ł a m w m oi m p o d r ę c z n y m magazynie, Zesp;ół Sa n a przygotowywał, się do prz erzutu n a i e r e n y W i e l k o po ls ki i P o m o r z a - K o m e n d a O b sz a ru Zachod n ie go AK -
V- ; - ę ' " ' " . . . . . . . .
a podporza^dkowany czasowo Oddziałowi "Deska 81" p o d z i e l o n y pr z e z m j r a S a na n a 2 grupy bojowe, przepro wa dz ał akcje w y s a d z a n i a w pow ietrze k o l e j o w y c h t r a n sp o r t ó w niemieckich na wschodni front ze Zw iązkiem Radzieckim.
Dn i a 4 stycznia 1944- roku w ys z łam za mąż za cic h o c ie m ne g o W i t o l d a P i c a p s . " C h ol ew a"
p o s i ada jąceg o dok um en ty n a n az wi sko "Jan M e l k i e w i c z " , któ ry poległ w walce z N i e m cami wraz z drugim cz ło nk ie m Zespołu w dniu 22 m a r c a 1 9 4 4 roku we wsi; Kaski pod S z y manowem, w czasie tra nsp o rtu broni po ostatniej akcji w której brał udział..
!
W czerwcu 1944 r, wobec p r z e d ł u ż a j ą c e g o się terminu pr z e r z u t u na tereny zachodnie, Zespół Sana został p r z y dz i elo n y do "Anatola" i p r o wadził d a l s z ą d z ia ł a l no ść na tere
nie Warsz awy ,
W y bu c h P o w s t a n i a W a rsz a w s k i e g o zastał mnie w dz i elnicy Ochota, do k ą d u d ał am się z rozkazami m j r a Sana dla za m ies z kał y ch tam 2 cic h o c i e m n y c h z nasz e g o £espołu. Razem z jedn ym z ńich H e n r y k i e m J a c h c i ń s k i m ps. "Kret" z g ł os i ł a m się do p l a c ów ki p o w s t a ń czej p r z y ul. Kaliskiej do Kompanii "Gustaw". Wob ec przeważającej siły N i e m c ó w i U k r a iń ców / W ł a s o w c ó w / w a l k a p o w s t a ń c ó w w tej d z i e l ni c y z a k o ńc z y ł a się po 9 dniach.
■i-
Część pow s t a ń c ó w zdołała p rz eb ić się za m i a s t o , j a otrz y m a ła m rozkaz p r z e n i e s i e n i a m eld u n k u do Ś r ó d m i e ś c i a do D o w ó d z t w a Powstania.
5
Ni e s t e t y tego rozkazu już nie b y ł a m w stanie wykonać, gdyż w czasie g wa łtownego ataku N iemc ó w oraz n a t y c h m i a s t o w e g o z aję c ia dz i e ln i cy i w y p ę d z e n i a ludności z domów , i ulic, zostałam ró w nież zapędzona na plac zwany " Z i e ł e n i a k i e m " , z k t ó re go po t r a g i c z
nej noc y m o r d e r s t w i g w a łt ów wy w i e z i o n o mnie przez P r u s z k ó w do obozu ko ncentr a c y j n e g o w Oświęcimiu. W Brzezince z nalazłam się d n i a 14 si e rp n i a 1 9 4 4 r . , n a s t ę p n y m obozem
’do któreg o zosta ł a m p r z e t r a n s p o r t o w a n a to R a v e n s b r u c k i kolejno Bu c h e n w a l d - oddział Magdeburg, gdzie p r aco w ała m p r z ymu s owo w fabryce amunicji.
13
k wietnia 1945 r. w czasie transp o rtu do n a s t ę p n e g o obozu k o nc e n t r a c y j n e g o na w sc h ó d od Magdeburga, udało ni się uciec pod m i a s t e c z k i e m W o l t e r s d o r f r wraz z prz e- y b y w a j ą c ą r ównież w tym obozie i n s t r u k t o r ł ą PW K Ir e n ą Mar k o w s k ą , z k t ó r ą w bardzo t r u d ny c h i n ie be zp ie cz n y ch w a r u n kac h d o c z e k ały ś my z a jęcia tych t e renów przez w o j s k a r a dzieckie. ¥ dniu 9 m aj a 1945 r. dniu z ako ń cze n i a wojny, w y r u s z y ł y ś m y pies zo do kraju, dokąd p r z yb y ł y ś m y 12 czerwc a 1945 r.
Po powrocie do W a r s z a w y mimo złego stanu zdrowia m u s i a ł a m r o z począć pifacę zarobkową, jednak wobec pow aż n y ch sc h orz e ń i z w i ąz a nyc h z tym częstych p o b y t ów w szpitalach, zos
tałam po 5 latach z w o l n i ona z p r a c y i o t r zym a ł am uznanie inwalidztwa, które w roku 1975 n a podstawie n o w y c h ustaw zostało uznane jako i n walidztwo wojenne. W czasie m o jej krótkiej pr ac y w P o l s k i m Rad i o w Warszawie w ł ą c z y ł a m się w mi ar ę m y ch mo żliwości w prace aktywu Związku Zawodowego PR peł niąc f u nkcję " M ę ż a Zaufania" wydziału, w or
ganizowanie kolonii dla dzieci p r a c o w n i k ó w itp. J ed n o c z e ś n i e w s t ą p i ł a m do SKgsistiJBttjąsac E$ g sxsxę Związku b .Wi f ź n i ó w Oboz ó w K o n c e n t r a c y j n y c h oraz po u z g o d n i e n i u n a p i e r wszym oficjalnym s po tkaniu cichocie m nyc h w Warszawie w k t ó r y m br a ł a m udział w dniu 20.11.
1966 r. do ZBoWiD-u p r z e k s z t a ł c o n e g o obecnie na Zw i ązek K o m b a t a n t ó w RP i Byłych
U W i ę ź n i ó w P o l i t y cznych, w k tórego p r a c a c h bi o r ę cz y n n y udział. J e s t e m rów n i e ż członkieK koła P CK i Ś r o d o w i s k a Szpitali W o j e n n y c h d z iał a ją c e g o w ramach ś r o d o w i s k a Żołnierzy WP wojn y obronnej 1939 r. przy ZKRP i BWP. Nale ż ę do T o w a r z y s t w a Opieki nad O ś w i ę c i m i e m w jego Oddziale W a rszawskim.
Z całej mojej rodziny żyje tylko m o j a siostra, k t ó r a po wojnie z a m i e s z k a ł a wraz z m ę ż e m w Bydgoszczy, a po jego śmierci p r z e n i o s ł a się do P u s z c z y k ó w k a k / P oz na ni a n a stały pobyt. Ja m i e s z k a m w W a r s z a w i e sama, j e s t em r o z w i e d z i o n a z m o i m drugim m ę ż e m Zbig n iew em Pakalskim, a m o i m źródłem u t r z y m a n i a jest re n ta inwalidy w o j en ne go I grupy.
Wszystkie moje d o k um en ty i fot ografie z okresu p r z e d w o j e n n e g o i okupacji spłonęły wraz z m o i m m i e s z k a n i e m / i d om e m / p rzy ul. O ss o l i ń s k i c h 6 w czasie P o w s t a n i a W a r sza w s k i e g o w 1 9 4 4 roku.
O d z nac zenia - na p o d s t aw ie w n i o s k ó w z ł ożonych pr ze z m a j o r a Sana, nie weryfikowane:
w g r u dniu 1943 r. - Srebrn y Krzyż Zasługi z M i eczami w k wi et ni u 1944 r. - Krzyż W a l e c z n y c h
otrzymane po wojnie:
Krzyż Armii Krajowej z Londynu /1971 r ./, Medal Z w y c i ę s t w a i Wolności, O d z n a k a G runwaldzka, Krzyż Kaw al e r s ki Orderu O d r o d z e n i a Polski,
W a r s z a w s k i Krzyż Po w stańczy, Kr z yż Oświęci m sk i , Zł ot a Odznaka H o n o r o w a "Za zasługi dla W a r s z a w y " oraz liczne odznaki i d y plomy za pracę społeczną..
6
- 4 - ~ < ! i i ’-‘i
Wzmianki o mojej służbie wojennej dotyczącej c i c h o c i em n yc h u k azały się w prasie i wydawnictwach, k tó ry ch wy brane tytuły podaję:
Cichoci emni w W a r szawie - M i c h a l i n a Paczkowska, Za W o l n o ś ć i Lud Nr 2 4 / ^85/16-31.12, 1966 r.
Siód emka Ma jo r a " S a n a ” - Jędrzej Tucholski, WTK Nr 27 3. 0 7.1377 r.
' '■ f .
Zeby nikt nie miał w ą tpl i woś c i - Jan S z atsznajder, G a z e t a R o b o t n i c z a W r o c ł a w 2 . 0 1 ,87r.
oraz książki: , t
Cichoci emn i - Jędrzej Tucholski, P A X wyd, 1/1984, 11/1985 i III/1988 Uparci - R y sz ar d N u s z k i e w i c z , PAX 1983 ,
Dajcie Im Imię - C e z a r y Leżeński, PAX 1985
Ci cho ciemn i z Polskimi© Polski - KAW 1985, Jan S z a t s z n a j de r
Warszawa, dnia 15 k w i e t n i a 1 9 9 4 r.
• / }
' / / ■ i n
. ’ ’ OC ^1^ 0 &
/Stefarfła P a k a l s k a /
I
u -i i '
